ΕΙΝΑΙ ΘΕΟΠΝΕΥΣΤΗ Η ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΤΩΝ ΕΒΔΟΜΗΚΟΝΤΑ ;
Η ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΤΩΝ ΕΒΔΟΜΗΚΟΝΤΑ
Η
Μετάφραση των Εβδομήκοντα είναι η αρχαιότερη μετάφραση στα Ελληνικά του
Εβραϊκού κειμένου της Παλαιάς Διαθήκης. Έγινε τον 3ο αιώνα π.Χ στην
Αίγυπτο από 72 Ελληνιστές Ιουδαίους μεταφραστές.
Από την στρογγυλοποίηση του
αριθμού των 72 μεταφραστών προέκυψε η ονομασία «Μετάφραση των Εβδομήκοντα». Η
μετάφραση αυτή εκπονήθηκε για να εξυπηρετήσει τους Ιουδαίους της διασποράς, και
όχι μόνο, οι οποίοι δεν ομιλούσαν την Εβραϊκή γλώσσα. Ακόμη και στην Ιουδαία
τους χρόνους μετά την επιστροφή από την Βαβυλώνια αιχμαλωσία, υπήρχαν Εβραίοι
οι οποίοι δεν ομιλούσαν καλά την Εβραϊκή. Ήταν η εποχή που κυριαρχούσε ο
Ελληνιστικός πολιτισμός. Η μετάφραση των Εβδομήκοντα είναι πολύ σημαντική διότι
είναι η αρχαιότερη από όλες τις μεταφράσεις, έγινε προ Χριστού, δεν είναι μία
μετάφραση που έγινε από Χριστιανούς ώστε να απηχεί συγκεκριμένες δογματικές
θέσεις. Στην παρούσα σύντομη μελέτη μας
θα παραθέσουμε ορισμένες πληροφορίες για την εν λόγω μετάφραση που πρέπει να
γνωρίζει ο κάθε Χριστιανός. Οι πληροφορίες αφορούν την μετάφραση των
Εβδομήκοντα σε σχέση με το Εβραϊκό κείμενο, την Καινή Διαθήκη και άλλες
μεταφράσεις.
1) Θεόπνευστα είναι μόνο τα κείμενα τα πρωτότυπα
όπως βγήκαν από τα χέρια των θεοπνεύστων συγγραφέων της Αγίας Γραφής. Οι
διάφοροι αντιγραφείς και μεταφραστές των πρωτοτύπων κειμένων δεν είναι
θεόπνευστοι και αλάθητοι. Αυτός είναι και ο λόγος που έχουμε μεγαλύτερες ή
μικρότερες διαφορές ανάμεσα στα αρχαία χειρόγραφα που παραθέτουν τα ίδια
κείμενα.
2)
Η Παλαιά Διαθήκη γράφτηκε πρωτοτύπως στην Εβραϊκή γλώσσα και η Καινή Διαθήκη γράφτηκε
πρωτοτύπως στην Ελληνική γλώσσα.
3)
Η Καινή Διαθήκη όταν παραθέτει από την Παλαιά Διαθήκη, παραθέτει στις
περισσότερες των περιπτώσεων από την Μετάφραση των Εβδομήκοντα.
4)
Η Καινή Διαθήκη παραθέτει επίσης και εδάφια σε Ελληνική μετάφραση από το
Εβραϊκό κείμενο με διαφορετικό τρόπο από την απόδοση των Εβδομήκοντα.
5)
Οι Εβδομήκοντα σε ορισμένα σημεία του κειμένου τους κάνουν περισσότερο ερμηνεία
και όχι μετάφραση.
6)
Οι Εβδομήκοντα μεταφράζουν ορισμένες φορές την ίδια Εβραϊκή λέξη με διαφορετικό
τρόπο.
7)
Οι Εβδομήκοντα μεταφράζουν ορισμένες φορές μία Εβραϊκή λέξη ενώ άλλες φορές την μεταγράφουν
και δεν την μεταφράζουν. (Μεταγραφή ονομάζεται η απόδοση της Εβραϊκής προφοράς
μίας λέξης με Ελληνικούς χαρακτήρες.
8)
Οι Εβδομήκοντα περιλαμβάνουν στο κείμενό τους ορισμένους λεκτικούς
αναχρονισμούς.
9)
Η Μετάφραση των Εβδομήκοντα είναι το επίσημο κείμενο της Ορθοδόξου Εκκλησίας
για την Παλαιά Διαθήκη.
10)
Η Ορθόδοξη Εκκλησία ειδικά για το βιβλίο της Παλαιάς Διαθήκης του Προφήτου Δανιήλ, χρησιμοποιεί την
μεταγενέστερη μετάφραση του Θεοδοτίωνος και όχι την μετάφραση των Εβδομήκοντα.
11)
Υπάρχουν εκτός των Εβδομήκοντα και άλλες αρχαίες Ελληνικές μεταφράσεις της
Παλαιάς Διαθήκης. Είναι οι μεταφράσεις του Θεοδοτίωνος, του Συμμάχου και του
Ακύλα.
12)
Η Ορθόδοξη Εκκλησία δεν είναι κατά των μεταφράσεων της Αγίας Γραφής. Η μεγάλη
πλειοψηφία των Ορθοδόξων Χριστιανών δεν είναι Ελληνόφωνοι και φυσικά
χρησιμοποιούν μεταφράσεις της Αγίας Γραφής στις γλώσσες τους. Επίσης η Θεία
Λειτουργία λαμβάνει χώρα στις γλώσσες των κατά τόπους Ορθοδόξων Εκκλησιών.
13)
Η Ορθόδοξη Εκκλησία γνωρίζει ότι κανένας μεταφραστής ή αντιγραφέας δεν είναι
αλάθητος και θεόπνευστος, αλλά γνωρίζει επίσης ότι η Ίδια είναι ο «στῦλος καὶ ἑδραίωμα
τῆς ἀληθείας» Α Τιμόθ. 3:15, άρα ο ΑΥΘΕΝΤΙΚΟΣ ΕΡΜΗΝΕΥΤΗΣ της Αγίας Γραφής.Ο
Θεός θα μπορούσε να ρίξει από τον ουρανό μία τέλεια έκδοση της Αγίας Γραφής
χωρίς τις διάφορες διαφοροποιήσεις των αρχαίων χειρογράφων, όμως αυτό δεν
χρειάζεται, υπάρχει η ΑΛΑΘΗΤΗ Εκκλησία που είναι ζωντανός οργανισμός με κεφαλή
τον Θεάνθρωπο Ιησού Χριστό. Η Εκκλησία είναι ο εγγυητής της Αγίας Γραφής όχι το
αντίστροφο. Η Αγία Γραφή ανήκει στην Εκκλησία και αυτή είναι ο απλανής
Διδάσκαλος της Οικουμένης. Όσοι κυκλοφορούν με την Αγία Γραφή στα χέρια χωρίς
να ανήκουν στην Ορθόδοξη Εκκλησία είναι κλεπταποδόχοι, κρατούν κάτι που δεν
τους ανήκει. Και το χειρότερο,κακοποιούν την Αγία Γραφή παρερμηνεύοντάς την.
ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΚΕΙΜΕΝΩΝ
Α- ΕΔΑΦΙΑ ΣΤΑ ΟΠΟΙΑ Η ΚΑΙΝΗ ΔΙΑΘΗΚΗ ΠΑΡΑΘΕΤΕΙ
ΑΠΟ ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΤΩΝ ΕΒΔΟΜΗΚΟΝΤΑ ΚΑΙ ΟΧΙ ΑΠΟ ΤΟ ΕΒΡΑΪΚΟ.
(Σημείωση : Όταν λέμε Εβραϊκό κείμενο σήμερα εννοούμε
την μορφή του Εβραϊκού κειμένου όπως έχει φτάσει στις ημέρες μας μετά την
επεξεργασία του από τους Εβραίους αντιγραφείς Μασορίτες).
ΚΑΙΝΗ ΔΙΑΘΗΚΗ : « Διὸ εἰσερχόμενος εἰς τὸν κόσμον λέγει·
θυσίαν καὶ προσφορὰν οὐκ ἠθέλησας, σῶμα
δὲ κατηρτίσω μοι· ὁλοκαυτώματα
καὶ περὶ ἁμαρτίας οὐκ εὐδόκησας» Εβραίους 10:5-6.
ΠΑΛΑΙΑ ΔΙΑΘΗΚΗ
:« θυσίαν καὶ προσφορὰν οὐκ ἠθέλησας, σῶμα δὲ κατηρτίσω μοι· ὁλοκαυτώματα καὶ περὶ ἁμαρτίας οὐκ ἐζήτησας. τότε εἶπον· ἰδοὺ ἥκω, ἐν κεφαλίδι βιβλίου γέγραπται
περὶ ἐμοῦ» Ψαλμός 39 : 7-8 (Εβδομήκοντα).
ΠΑΛΑΙΑ
ΔΙΑΘΗΚΗ : «Θυσίαν και προσφοράν δεν ηθέλησας· διήνοιξας εν εμοί ώτα· ολοκαύτωμα και προσφοράν περί
αμαρτίας δεν εζήτησας. Τότε είπα, Ιδού, έρχομαι· εν τω τόμω του βιβλίου είναι
γεγραμμένον περί εμού» Ψαλμός 40: 6-7(Εβραϊκό).
ΚΑΙΝΗ ΔΙΑΘΗΚΗ : « κάλαμον συντετριμμένον οὐ κατεάξει
καὶ λίνον τυφόμενον οὐ σβέσει, ἕως ἂν ἐκβάλῃ εἰς νῖκος τὴν κρίσιν καὶ τῷ ὀνόματι αὐτοῦ ἔθνη ἐλπιοῦσι»
Ματθαίος 12:20-21
ΠΑΛΑΙΑ ΔΙΑΘΗΚΗ : «κάλαμον τεθλασμένον οὐ συντρίψει καὶ
λίνον καπνιζόμενον οὐ σβέσει, ἀλλὰ εἰς ἀλήθειαν ἐξοίσει κρίσιν. ἀναλάμψει καὶ οὐ
θραυσθήσεται, ἕως ἄνθῇ ἐπὶ τῆς γῆς κρίσιν· καὶ
ἐπὶ τῷ ὀνόματι αὐτοῦ ἔθνη ἐλπιοῦσιν» Ησαϊας 42:3- 4 (Εβδομήκοντα).
ΠΑΛΑΙΑ
ΔΙΑΘΗΚΗ : « Κάλαμον συντεθλασμένον δεν θέλει συντρίψει και λινάριον καπνίζον
δεν θέλει σβύσει· θέλει εκφέρει κρίσιν εν αληθεία. Δεν θέλει εκλίπει ουδέ θέλει μικροψυχήσει,
εωσού βάλη κρίσιν εν τη γή· και αι
νήσοι θέλουσι προσμένει τον νόμον αυτού» Ησαϊας 42:3- 4 (Εβραϊκό).
ΚΑΙΝΗ ΔΙΑΘΗΚΗ : « ὅταν δὲ πάλιν εἰσαγάγῃ τὸν πρωτότοκον
εἰς τὴν οἰκουμένην, λέγει· καὶ
προσκυνησάτωσαν αὐτῷ πάντες ἄγγελοι Θεοῦ» Εβραίους 1:6.
ΠΑΛΑΙΑ ΔΙΑΘΗΚΗ : «εὐφράνθητε,
οὐρανοί, ἅμα αὐτῷ, καὶ προσκυνησάτωσαν αὐτῷ πάντες ἄγγελοι Θεοῦ· εὐφράνθητε,
ἔθνη μετὰ τοῦ λαοῦ αὐτοῦ, καὶ ἐνισχυσάτωσαν αὐτῷ πάντες υἱοὶ Θεοῦ· ὅτι τὸ αἷμα
τῶν υἱῶν αὐτοῦ ἐκδικᾶται, καὶ ἐκδικήσει καὶ ἀνταποδώσει δίκην τοῖς ἐχθροῖς καὶ
τοῖς μισοῦσιν ἀνταποδώσει, καὶ ἐκκαθαριεῖ Κύριος τὴν γῆν τοῦ λαοῦ αὐτοῦ»
Δευτερονόμιον 32:43 (Εβδομήκοντα).
ΠΑΛΑΙΑ ΔΙΑΘΗΚΗ : «Ευφράνθητε, έθνη, μετά του λαού
αυτού· διότι θέλει εκδικήσει το αίμα των δούλων αυτού, και αποδώσει εκδίκησιν
εις τους εναντίους αυτού, και καθαρίσει την γην αυτού και τον λαόν αυτού» Δευτερονόμιον
32:43 (Εβραϊκό).
Β – ΕΔΑΦΙΑ ΣΤΑ
ΟΠΟΙΑ Η ΚΑΙΝΗ ΔΙΑΘΗΚΗ ΠΑΡΑΘΕΤΕΙ ΑΠΟ ΤΟ ΕΒΡΑΪΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΚΑΙ ΟΧΙ ΑΠΟ ΤΟΥΣ
ΕΒΔΟΜΗΚΟΝΤΑ
ΚΑΙΝΗ ΔΙΑΘΗΚΗ : « ἦλθον οὖν οἱ στρατιῶται, καὶ τοῦ μὲν
πρώτου κατέαξαν τὰ σκέλη καὶ τοῦ ἄλλου τοῦ συσταυρωθέντος αὐτῷ· ἐπὶ δὲ τὸν ᾿Ιησοῦν
ἐλθόντες ὡς εἶδον αὐτὸν ἤδη τεθνηκότα, οὐ κατέαξαν αὐτοῦ τὰ σκέλη, ἀλλ' εἷς τῶν
στρατιωτῶν λόγχῃ αὐτοῦ τὴν πλευρὰν ἔνυξε, καὶ εὐθέως ἐξῆλθεν αἷμα καὶ ὕδωρ. καὶ
ὁ ἑωρακὼς μεμαρτύρηκε, καὶ ἀληθινὴ αὐτοῦ ἐστιν ἡ μαρτυρία, κἀκεῖνος οἶδεν ὅτι ἀληθῆ
λέγει, ἵνα καὶ ὑμεῖς πιστεύσητε. ἐγένετο γὰρ ταῦτα, ἵνα ἡ γραφὴ πληρωθῇ, ὀστοῦν
οὐ συντριβήσεται αὐτοῦ. καὶ πάλιν ἑτέρα γραφὴ λέγει· ὄψονται εἰς ὃν ἐξεκέντησαν» Ιωάννης 19:32-37.
ΠΑΛΑΙΑ ΔΙΑΘΗΚΗ : «καὶ ἐπιβλέψονται πρός με ἀνθ᾿ ὧν
κατωρχήσαντο» Ζαχαρίας 12:10 (Εβδομήκοντα).
ΠΑΛΑΙΑ ΔΙΑΘΗΚΗ : «και θέλουσιν επιβλέψει προς εμέ, τον
οποίον εξεκέντησαν» (Εβραϊκό).
ΚΑΙΝΗ ΔΙΑΘΗΚΗ : «Πίστει προσενήνοχεν ᾿Αβραὰμ τὸν ᾿Ισαὰκ
πειραζόμενος, καὶ τὸν μονογενῆ
προσέφερεν ὁ τὰς ἐπαγγελίας ἀναδεξάμενος» Εβραίους 11:17.
ΠΑΛΑΙΑ ΔΙΑΘΗΚΗ : « καὶ εἶπε· λαβὲ τὸν υἱόν σου τὸν ἀγαπητόν,
ὃν ἠγάπησας, τὸν ᾿Ισαάκ, καὶ πορεύθητι εἰς τὴν γῆν τὴν ὑψηλὴν καὶ ἀνένεγκον αὐτὸν
ἐκεῖ εἰς ὁλοκάρπωσιν ἐφ᾿ ἓν τῶν ὀρέων, ὧν ἄν σοι εἴπω» Γένεση 22:2(Εβδομήκοντα).
ΠΑΛΑΙΑ ΔΙΑΘΗΚΗ : «Και είπε, Λάβε τώρα τον υιόν σου τον
μονογενή, τον οποίον
ηγάπησας, τον Ισαάκ, και ύπαγε εις τον τόπον Μοριά, και πρόσφερε αυτόν εκεί εις
ολοκαύτωμα, επί ενός των ορέων, το οποίον θέλω σοι ειπεί» Γένεση 22:2 (Εβραϊκό).
Σημείωση: Ο Ισαάκ ήταν Μονογενής στον Αβραάμ από
νομικής άποψης διότι προηγουμένως είχε εκδιωχθεί ο Ισμαήλ, ο μεγαλύτερος
ετεροθαλής αδελφός του.
Γ- ΕΔΑΦΙΑ ΣΤΑ
ΟΠΟΙΑ ΟΙ ΕΒΔΟΜΗΚΟΝΤΑ ΜΕΤΑΦΡΑΖΟΥΝ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΑ ΤΙΣ ΙΔΙΕΣ ΕΒΡΑΪΚΕΣ ΛΕΞΕΙΣ
Η ΛΕΞΗ יָחִ֖יד
ΓΙΑΧΙΔ
«καὶ θήσομαι αὐτὸν ὡς πένθος ἀγαπητοῦ (יָחִ֔יד)» Αμώς 8:10.
«Καὶ ἦλθεν ᾿Ιεφθάε εἰς Μασσηφὰ εἰς τὸν οἶκον αὐτοῦ, καὶ
ἰδοὺ ἡ θυγάτηρ αὐτοῦ ἐξεπορεύετο εἰς ὑπάντησιν ἐν τυμπάνοις καὶ χοροῖς· καὶ αὕτη
ἦν μονογενής (יְחִידָ֔ה),
οὐκ ἦν αὐτῷ ἕτερος υἱὸς ἢ θυγάτηρ» Κριτές 11:34.
Η ΛΕΞΗ צְבָאֽוֹת
ΤΣΕΒΑΟΤ
«καὶἐρεῖςπρὸςαὐτούς·τάδελέγειΚύριοςπαντοκράτωρ (צְבָאֽוֹת ) ἐπιστρέψατεπρόςμε, λέγειΚύριοςτῶνδυνάμεων (צְבָאֽוֹת), καὶἐπιστραφήσομαιπρὸςὑμᾶς,
λέγειΚύριοςτῶνδυνάμεων (צְבָאֽוֹת )» Ζαχαρίας 1:3.
Η ΛΕΞΗ דְּמוּתΝΤΕΜΟΥΤ
« καὶ εἶπεν ὁ Θεός· ποιήσωμεν ἄνθρωπον κατ᾿ εἰκόνα ἡμετέραν
καὶ καθ᾿ ὁμοίωσιν (כִּדְמוּתֵ֑נוּ)»
Γένεση 1:26.
«ἐποίησεν ὁ Θεὸς τὸν ᾿Αδάμ, κατ᾿ εἰκόνα (בִּדְמ֥וּת)
Θεοῦ ἐποίησεν αὐτόν» Γένεση 5:1.
« ἔζησε δὲ ᾿Αδὰμ τριάκοντα καὶ διακόσια ἔτη, καὶ ἐγέννησε
κατὰ τὴν ἰδέαν αὐτοῦ (בִּדְמוּת֖וֹ)
καὶ κατὰ τὴν εἰκόνα αὐτοῦ» Γένεση 5:3.
Δ- ΕΔΑΦΙΑ ΣΤΑ
ΟΠΟΙΑ ΟΙ ΕΒΔΟΜΗΚΟΝΤΑ ΜΕΤΑΓΡΑΦΟΥΝ ΤΙΣ ΕΒΡΑΪΚΕΣ ΛΕΞΕΙΣ ΚΑΙ ΕΔΑΦΙΑ ΣΤΑ ΟΠΟΙΑ ΤΙΣ
ΜΕΤΑΦΡΑΖΟΥΝ
«Και σύ, υἱὲ ἀνθρώπου, προφήτευσον ἐπὶ Γὼγ καὶ εἰπόν·
τάδε λέγει Κύριος· ἰδοὺ ἐγὼ ἐπὶ σὲ Γὼγ ἄρχοντα Ρώς (רֹ֔אשׁ),Μοσὸχ καὶ Θοβὲλ»Ιεζεκιήλ
39:1.
«
καὶ ἔχθραν θήσω ἀνὰ μέσον σοῦ καὶ ἀνὰ μέσον τῆς γυναικὸς καὶ ἀνὰ μέσον τοῦ σπέρματός
σου καὶ ἀνὰ μέσον τοῦ σπέρματος αὐτῆς· αὐτός σου τηρήσει κεφαλήν(רֹ֔אשׁ), καὶ σὺ τηρήσεις αὐτοῦ πτέρναν»
Γένεση 3:15.
« διὰ τοῦτο τάδε λέγει Κύριος· ἰδοὺ ἐγὼ ἐπὶ σέ, Σόρ (צֹֽר),
καὶ ἀνάξω ἐπὶ σὲ ἔθνη πολλά, ὡς ἀναβαίνει ἡ θάλασσα τοῖς κύμασιν αὐτῆς»
Ιεζεκιήλ 26:3.
«
ὅταν δὲ ἀκουστὸν γένηται Αἰγύπτῳ, λήψεται αὐτοὺς ὀδύνη περὶ Τύρου (צֹֽר)»
Ησαϊας 23:5.
« καὶ εἶπε· Κύριος ἐκ Σινὰ ἥκει καὶ ἐπέφανεν ἐκ Σηεὶρ ἡμῖν
καὶ κατέσπευσεν ἐξ ὄρους Φαρὰν σὺν μυριάσι Κάδης
(קֹ֖דֶשׁ), ἐκ δεξιῶν αὐτοῦ ἄγγελοι μετ᾿ αὐτοῦ»
Δευτερονόμιον 33:2.
«ὅπως
διαπαντὸς ἅγιοι(קֹ֖דֶשׁ)
ὦσιν οἱ προσάγοντες» Ιεζεκιήλ 42:14.
« καὶ εἰ μὴ Κύριος σαβαὼθ (צְבָאֽוֹת) ἐγκατέλιπεν ἡμῖν
σπέρμα, ὡς Σόδομα ἂν ἐγενήθημεν καὶ ὡς Γόμορρα ἂν ὡμοιώθημεν» Ησαΐας 1:9.
« διὰ τοῦτο ζῶ ἐγώ, λέγει Κύριος τῶν δυνάμεων (צְבָאֽוֹת)
ὁ Θεὸς ᾿Ισραήλ» Σοφονίας 2:9.
Ε- ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ
ΔΙΑΦΟΡΑΣ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΗΝ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΤΩΝ ΕΒΔΟΜΗΚΟΝΤΑ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΤΟΥ
ΘΕΟΔΟΤΙΩΝΟΣ ΣΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΠΡΟΦΗΤΟΥ ΔΑΝΙΗΛ.
(Σημείωση : Η Ορθόδοξη Εκκλησία για τον Δανιήλ
ακολουθεί τον Θεοδοτίωνα και όχι τους Εβδομήκοντα).
ΔΑΝΙΗΛ 9:23 «ὅτι ἀνὴρ
ἐπιθυμιῶν εἶ σύ» (Θεοδοτίων).
ΔΑΝΙΗΛ 9:23 «ὅτι ἐλεεινός
εἶ» (Εβδομήκοντα).
ΣΤ- ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΑΝΑΧΡΟΝΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΤΩΝ
ΕΒΔΟΜΗΚΟΝΤΑ
« ἔλαβε δὲ ᾿Αβιμέλεχ χίλια δίδραχμα καὶ πρόβατα καὶ μόσχους καὶ παῖδας καὶ παιδίσκας καὶ ἔδωκε τῷ ῾Αβραὰμ καὶ ἀπέδωκεν αὐτῷ Σάρραν τὴν γυναῖκα αὐτοῦ» Γένεση 20:14.
Την εποχή του Πατριάρχη Αβραάμ δεν υπήρχε το νόμισμα
της Δραχμής, πόσο μάλλον στην περιοχή της μέσης ανατολής ! Το Εβραϊκό κείμενο
(Γένεση 20:16) αναφέρει την λέξη κεσέφ כֶּ֙סֶף֙που
σημαίνει κομμάτι ασημιού. Οι Εβδομήκοντα στο εδάφιο Γένεση 20:16 αποδίδουν με την λέξη «δίδραχμα» την Εβραϊκή
λέξη «κεσέφ» .
Ζ- ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ
ΑΠΟ ΤΗΝ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΤΩΝ ΕΒΔΟΜΗΚΟΝΤΑ ΣΤΑ ΟΠΟΙΑ ΟΙ ΕΒΡΑΪΚΕΣ ΛΕΞΕΙΣ ΜΕΤΑΦΡΑΖΟΝΤΑΙ ΣΕ
ΛΑΘΟΣ ΑΡΙΘΜΟ
ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΗΣ 12:1 «Καὶ μνήσθητι τοῦ κτίσαντόςσε (בּ֣וֹרְאֶ֔יךָ
= των Δημιουργών σου !) ἐν ἡμέραις νεότητός σου».
Παράδοξος πληθυντικός δηλωτικός της Τριαδικότητας του
Θεού. Οι Εβδομήκοντα μετέφρασαν τον παράδοξο πληθυντικό με ενικό !
ΟΒΔΙΟΥ 1 : «ΟΡΑΣΙΣ ᾿Οβδιού.Τάδε λέγει Κύριος ὁ Θεὸς τῇ
᾿Ιδουμαίᾳ· ἀκοὴν ἤκουσα (שָׁמַ֜עְנוּ =Ηκούσαμεν)
παρὰ Κυρίου».
Ο Κύριος λέγει:
ΑΚΟΥΣΑΜΕ από τον Κύριο !Παράδοξος επίσης πληθυντικός δηλωτικός της
Τριαδικότητας του Θεού. Η παραδοξότης των πληθυντικών αυτών μας πείθει για την
αυθεντικότητά τους.
Η- ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ
ΕΔΑΦΙΩΝ ΤΗΣ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗΣ ΤΩΝ ΕΒΔΟΜΗΚΟΝΤΑ ΠΟΥ ΑΠΟΔΙΔΟΥΝ ΟΡΘΟΤΕΡΟ ΝΟΗΜΑ ΑΠΟ ΤΟ ΕΒΡΑΪΚΟ
ΚΕΙΜΕΝΟ.
ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΒΔΟΜΗΚΟΝΤΑ - ΨΑΛΜΟΣ 21:17 (22:16 κατά το
Εβραϊκό): « ὅτι ἐκύκλωσάν με κύνες πολλοί, συναγωγὴ πονηρευομένων περιέσχον με,
ὤρυξαν χεῖράς μου καὶ πόδας»
Φοβερή Μεσσιακή προφητεία για την Σταύρωση του Ιησού
Χριστού !
Πως αποδίδει το Μασοριτικό Εβραϊκό κείμενο την φράση «ὤρυξαν
χεῖράς μου καὶ πόδας» ; Ιδού πως : «ως λέων χείρας μου και
πόδας μου» !!! Δεν βγαίνει νόημα !
Είναι σαφές ότι εδώ υπάρχει αλλοίωση του Εβραϊκού κειμένου.
ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΒΔΟΜΗΚΟΝΤΑ – ΓΕΝΕΣΗ 4:8 : « καὶ εἶπε Κάϊν πρὸς
῎Αβελ τὸν ἀδελφὸν αὐτοῦ· διέλθωμεν εἰς τὸ πεδίον. καὶ ἐγένετο ἐν τῷ εἶναι αὐτοὺς
ἐν τῷ πεδίῳ, ἀνέστη Κάϊν ἐπὶ ῎Αβελ τὸν ἀδελφὸν αὐτοῦ καὶ ἀπέκτεινεν αὐτόν».
ΕΒΡΑΪΚΟ ΚΕΊΜΕΝΟ : «Και είπεν ο Κάϊν προς Άβελ τον
αδελφόν αυτού, και ενώ ήσαν εν τη πεδιάδι, σηκωθείς ο Κάϊν κατά του αδελφού
αυτού Άβελ εφόνευσεν αυτόν».
Η Μετάφραση των Εβδομήκοντα ως μετάφραση που είναι δεν
είναι δυνατόν να είναι θεόπνευστη και αλάθητη. Ούτε οι αντιγραφείς των αρχαίων
χειρογράφων ήταν θεόπνευστοι και αλάθητοι.
16 σχόλια:
Από πότε η Ορθόδοξη Εκκλησία για το βιβλίο της Παλαιάς Διαθήκης του Προφήτου Δανιήλ, χρησιμοποιεί την μεταγενέστερη μετάφραση του Θεοδοτίωνος και όχι την μετάφραση των Εβδομήκοντα;;
Έχετε λάθος κ. Σαλταούρα και ίσως πρέπει να το ψάξετε περισσότερο. Δεν υπάρχει η Παλαιά Διαθήκη στην πρωταρχική της μορφή παρά μόνον στην μετάφραση των Εβδομήκοντα. Η μετάφραση των Εβδομήκοντα είναι το αρχαιότερο σωζόμενο κείμενο. Η Παλαιά Διαθήκη των Εβραίων δεν είναι το πρωταρχικό κείμενο αλλά έχει υποστεί ραββινικές αλλοιώσεις, είναι η Ταλμουδική Παλαιά Διαθήκη. Αυτή ενδεχομένως να μην είναι θεόπνευστη όχι ανάποδα, όπως ισχυρίζεστε. Μια είναι η γνήσια Παλαιά Διαθήκη, αυτή των Εβδομήκοντα. Δεν υπάρχει πρωταρχικό κείμενο με το οποίο να συγκριθεί και στο οποίο να στηριχθούμε για να πούμε ότι δεν είναι θεόπνευστη. Αν η Παλαιά Διαθήκη στην μετάφραση των Εβδομήκοντα δεν είναι θεόπνευστη, τότε, και η Καινή Διαθήκη δεν είναι, διότι τα Ευαγγέλια και οι Επιστολές στηρίζονται και περιλαμβάνουν χωρία από τη μετάφραση αυτή. Σας χαιρετώ.
Πάντως τα κείμενα στα εβραϊκα ελληνικά και αραμαϊκα στη νεκρά θάλασσα(2-1 αιων. π.Χ) δεν έχουν σημαντικές διαφορές απ'αυτά των Εβδομήκοντα.
Επίσης ο μακαριστός Νικόλαος Σωτηρόπουλος χρησιμοποιούσε την μετάφραση των Εβδομήκοντα (Αρχαιότερη και σεβαστότερη μετάφραση της Π.Δ την οποία χρησιμοποιεί η Εκκλησία όπως έλεγε) σε κηρύγματα για ερμηνεία στο βιβλίο του Πρηφήτου Δανιήλ[1].
__
[1]: https://youtu.be/cwcJeEdud4M?t=155
Ο κ. Σαλταούρας έχει δίκιο στο ότι η μετάφραση των Ο´ δεν είναι θεόπνευστη. Δεν νοείται θεοπνευστία σε μετάφραση. Άλλωστε έχουμε μέσα στην ίδια την μετάφραση των Ο´ μαρτυρία γιά τήν δυσκολία της μεταφράσεως στόν πρόλογο της Σοφίας Σειράχ, όπου ο μεταφραστής ζητά συγγνώμη γιατί δεν μπορεί να αποδώσει με ακρίβεια από την εβραϊκή στήν ελληνική τα νοήματα. Τό ότι σήμερα δεν έχουμε τα αρχαία εκείνα κείμενα από τα οποία μετέφρασαν οι Ο´ δεν σημαίνει ακύρωση του γεγονότος ότι οι Εβδομήκοντα μετέφρασαν, επομένως δεν έγραψαν εξ αρχής τα κείμενα. Γι αυτό και οι συγγραφείς της Καινής Διαθήκης δεν παίρνουν πάντοτε τα χωρία από τους Εβδομήκοντα. Αν δε κάποιος μελετήσει τα κείμενα θα δει πολλά σημεία εντελώς ακατανόητα ή με λάθη μεταφραστικά στούς Ο´, τα οποία δεν στέκονται ακόμη και αν δεχτούμε (όπως και είναι) το σημερινό εβραϊκό κείμενο (το λεγόμενο «μασωριτικό») ως μεταγενέστερο.
Ο Ευσέβιος Καισαρείας θεωρεί την μετάφραση των Ο´ «θεόθεν οἰκονομηθεῖσαν». Τα οικονόμησε δηλαδή έτσι ο Θεός τα πράγματα να μεταφραστεί το κείμενο, για να γνωρίσει ο εθνικός κόσμος το βιβλίο αυτό.
Ο κ. Σαλταούρας μας λέει ότι θεόπνευστο είναι το εβραϊκό κείμενο και όχι αυτό που χρησιμοποιεί η Εκκλησία. Επομένως κατά την γνώμη του κ. Σαλταούρα το σωστό θα ήταν η Εκκλησία να απορρίψει τους Ο´ και να διαβάζει το εβραϊκό κείμενο στους ναούς; Αν υποτεθεί ότι το εβραϊκό κείμενο που υπάρχει δεν είναι το αυθεντικό τότε έπαψε να υπάρχει θεόπνευστο κείμενο. Αν το δεχτούμε αυτό τότε και η Καινή Διαθήκη δεν είναι θεόπνευστη διότι δεν υπάρχουν οι χειρόγραφες επιστολές των Αποστόλων και τα χειρόγραφα Ευαγγέλια από τα χέρια των Ευαγγελιστών και έχουμε απλά αντιγραφές, οι οποίες έχουν και λάθη. Καταλήγουμε λοιπόν ότι όχι μόνο οι Ο´ αλλά κανένα κείμενο που έχουμε δεν είναι θεόπνευστο... Μην δημοσιεύετε ό,τι κείμενα σας στέλνουν...
Θεόπνευστος είναι ο απόστολος Λουκάς που γράφει το κατά Λουκάν Ευαγγέλιο, καί όλοι οι άλλοι ιεροί συγγραφείς της Κ.Δ., όχι ο αντιγραφέας του 8ου αι. (π.χ.), ο οποίος αντιγράφει λάθος τό κείμενό του. Παρ᾽ όλα αυτά κανείς δεν θα πεί ότι δεν έχουμε θεόπνευστο κείμενο, γιατί εγγυητής της αληθείας είναι η Εκκλησία. Η Εκκλησία ερμηνεύει τα κείμενα. Καί λάθη παρεισφρέουν παντού. Ας κοιτάξει όποιος έχει αντιρρήσεις επί του θέματος το κριτικό κείμενο των Nestle-Aland, για να δει πόσες παραλλαγές υπάρχουν στούς κώδικες. Γι αυτό η Εκκλησία ποτέ δεν αρνήθηκε την λεγόμενη κριτική του κειμένου, για νά καθαρίσει τα ιερά της κείμενα από τα αντιγραφικά σφάλματα. Θεοπνευστία όμως στην μετάφραση δεν μπορεί να νοηθεί. Κι ούτε θα βάλουμε τον Άγγλο, τον Γάλλο, τόν Γερμανό καί τον Έλληνα να διαβάζουν στά Εβραϊκά τήν Παλαιά Διαθήκη, επειδή το Εβραϊκό είναι το θεόπνευστο κείμενο. Κάθε λαός το μεταφράζει στην γλώσσα του και η Εκκλησία αυτό ποτέ δεν το κατέκρινε, χωρίς να θεωρεί ότι οι μεταφράσεις αυτές είναι θεόπνευστες καί αλάθητες.
https://youtu.be/gKP0SBK27wQ
Ο ΣΩΤΗΡΟΠΟΥΛΟΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΟΛΟΓΕΙ ΕΠΙΣΗΣ ΚΑΙ ΑΠΟ ΤΟ ΕΒΡΑΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ
Έχω υπόψιν αυτό το βίντεο στο οποίο ο κ. Ν. Σωτηρόπουλος επιχειρηματολόγησε και από το Εβραϊκό.
Στη συγκεκριμένη περίπτωση το έκανε αυτό για να δείξει ότι το "αγαπητός" στην μετάφραση των Εβδομήκοντα σημαίνει "μονογενής" όχι πως ήταν προβληματική η μετάφραση αυτή.
Έγραψα σε πιο πάνω σχόλιο, συγκεκριμένα για το βιβλίο του Πρηφήτου Δανιήλ, ότι ο κ. Ν. Σωτηρόπουλος χρησιμοποίησε το κείμενο των Εβδομήκοντα (Αρχαιότερη και σεβαστότερη μετάφραση της Π.Δ την οποία χρησιμοποιεί η Εκκλησία όπως έλεγε) αντί για την μετάφραση του Θεοδοτίωνος, η οποία είναι η σωστή και την οποία χρησιμοποιεί η Εκκλησιά όπως γράψατε.
Επίσης αν μπορούσατε να αναφέρετε πότε και με ποια απόφαση η Εκκλησία ξεκίνησε να κάνει χρήση της μετάφραση του Θεοδοτίωνος για το βιβλίο του Πρηφήτου Δανιήλ διότι δεν καταφέρνω να την εντοπίσω.
Κάτι τελευταίο συμφωνείτε με την ερμηνεία του Μητρ. Γόρτυνος & Μεγαλοπόλεως κ. Ιερεμία, για το Γεν. στ΄ 1-4 [1] και ότι η μετάφραση του Συμμάχου είναι σωστή ενώ των Εβδομήκοντα λάθος, εξαιτίας της οποίας δημιουργήθηκαν προβλήματα στην κατανόηση αυτού του χωρίου[2];;
__
[1]: https://youtu.be/8dSpssnt3og?t=2178
[2]: https://youtu.be/8dSpssnt3og?t=2294
Αγαπητέ κύριε Μάρκο,
Γράφετε : "Έχω υπόψιν αυτό το βίντεο στο οποίο ο κ. Ν. Σωτηρόπουλος επιχειρηματολόγησε και από το Εβραϊκό. Στη συγκεκριμένη περίπτωση το έκανε αυτό για να δείξει ότι το "αγαπητός" στην μετάφραση των Εβδομήκοντα σημαίνει "μονογενής" όχι πως ήταν προβληματική η μετάφραση αυτή."
Συμφωνώ και εγώ ότι οι Εβδομήκοντα απέδωσαν την λέξη ΓΙΑΧΙΔ του Παροιμίες 4:3 με την λέξη ΑΓΑΠΩΜΕΝΟΣ με την έννοια του ΜΟΝΟΓΕΝΟΥΣ. Δεν είπα ότι οι Εβδομήκοντα έκαναν λάθος στο σημείο αυτό. Εγώ είπα ότι ο Απόστολος Παύλος ονομάζει τον Ισαάκ ΜΟΝΟΓΕΝΗ (Εβραίους 11:17) γιατί αποδίδει διαφορετικά (περισσότερο ξεκάθαρα) την Εβραϊκή λέξη ΓΙΑΧΙΔ του Γένεσης 22:2 σε σχέση με τους Εβδομήκοντα που αποδίδουν με την λέξη ΑΓΑΠΗΤΟΣ. Και σε αυτή την περίπτωση βέβαια οι Εβδομήκοντα απέδωσαν την λέξη ΓΙΑΧΙΔ του με την λέξη ΑΓΑΠΗΤΟΣ με την έννοια του ΜΟΝΟΓΕΝΟΥΣ.
Επίσης γράφετε : "ο κ. Ν. Σωτηρόπουλος χρησιμοποίησε το κείμενο των Εβδομήκοντα (Αρχαιότερη και σεβαστότερη μετάφραση της Π.Δ την οποία χρησιμοποιεί η Εκκλησία όπως έλεγε) αντί για την μετάφραση του Θεοδοτίωνος,"
Θα μου επιτρέψετε να σας πληροφορήσω για τα εξής :
Στην συγκεκριμένη ομιλία του ο μακαριστός Σωτηρόπουλος ΔΕΝ ΔΙΑΒΑΣΕ ΤΑ ΕΔΑΦΙΑ ΤΟΥ ΔΑΝΙΗΛ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΕΒΔΟΜΗΚΟΝΤΑ ΑΛΛΑ....ΑΠΟ ΤΟΝ ΘΕΟΔΟΤΙΩΝΑ ! Η μετάφραση του Θεοδοτίωνος για το βιβλίο του Δανιήλ περιλαμβάνεται σε όλες τις αποδεκτές από την Εκκλησία εκδόσεις του κειμένου της Παλαιάς Διαθήκης που γενικώς ονομάζεται ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΤΩΝ ΕΒΔΟΜΉΚΟΝΤΑ, άσχετα που παρά την γενική ονομασία αυτή το βιβλίο του Δανιήλ είναι η μετάφραση του Θεοδοτίωνος. Με αυτή την έννοια ο Σωτηρόπουλος είπε ότι διαβάζει από τους Εβδομήκοντα. Γνώριζε ασφαλώς ο μεγάλος θεολόγος ότι διαβάζει από τον Θεοδοτίωνα. Άλλωστε αν προσέξετε καλά τα λόγια του Σωτηρόπουλου, λέγει ότι θα διαβάσει από το κείμενο που δέχεται η Εκκλησία. Η Εκκλησία για τον Δανιήλ δέχεται τον Θεοδοτίωνα όχι τους Εβδομήκοντα. Δεν ήταν σκοπός του θεολόγου εκείνη την στιγμή να κάνει την διάκριση ανάμεσα σε Εβδομήκοντα και Θεοδοτίωνα, αλλά να ερμηνεύση το αποδεκτό από την Εκκλησία κείμενο.
Η φρασεολογία του Βιβλικού αποσπάσματος που διάβασε ο Σωτηρόπουλος διαφέρει ανάμεσα στο κείμενο των Εβδομήκοντα και το κείμενο του Θεοδοτίωνος. Στο πρώτο εδάφιο του δευτέρου κεφαλαίου του Δανιήλ για παράδειγμα (Δαν. 2:1)το οποίο ανέγνωσε ο μακαριστός θεολόγος, αναφέρεται η λέξη ΕΞΕΣΤΗ (την οποία ΔΙΑΒΑΣΕ ο Σωτηρόπουλος)και η οποία δεν περιλαμβάνεται στο εν λόγω εδάφιο (Δαν. 2:1) κατά το κείμενο των Εβδομήκοντα αλλά περιέχεται στο κείμενο του Θεοδοτίωνος το οποίο δέχεται η Εκκλησία και επαναλαμβάνω ότι ανέγνωσε ο μακαριστός θεολόγος.Οι Εβδομήκοντα γράφουν ΤΑΡΑΧΘΗΝΑΙ. Ο Σωτηρόπουλος διάβασε ΕΞΕΣΤΗ.....διάβασε Θεοδοτίωνα.
Από το δεύτερο μισό του τρίτου αιώνα μετά Χριστόν η μετάφραση του Θεοδοτίονος παραγκώνισε σταδιακά την μετάφραση των Εβδομήκοντα όσον αφορά το βιβλίο του Δανιήλ.Δεν υπάρχουν συνοδικές αποφάσεις που προκρίνουν συγκεκριμένες μεταφράσεις. Υπενθυμίζω ότι η Καινή Διαθήκη δεν παραθέτει αποκλειστικά από τους Εβδομήκοντα.
Για την ερμηνεία περί ΕΛΟΧΙΜ του Μητροπολίτου Γόρτυνος Ιερεμία στο χωρίο Γεν. στ΄ 1-4 που με ερωτάτε, σας λέγω ότι την βρίσκω ενδιαφέρουσα και πολύ πιθανή.
Κύριε Σαλταούρα, ευχαριστώ για την απάντηση.
Θα ήθελα να σας ρωτήσω, πού μπορώ να βρω την μετάφραση των Εβδομήκοντα και του Θεοδίτωνα ξεχωριστά, διότι όσες μεταφράσεις βρήκα για το βιβλίο του Δανιήλ, εμπεριέχονταν ως μέρος της μετάφρασης των Εβδομήκοντα με την λέξη "εξέστη" στο (Δαν. 2:1).
Επίσης, ποια γνώμη σχετικά με το Γεν. στ΄ 1-4, πιστεύετε ότι έχει περισσότερες πιθανότητες να ισχύει, αυτή του Μητροπολίτου Γόρτυνος Ιερεμία ή αυτή του Ν. Σωτηρόπουλου, την οποία παραθέτω με τον ποιο κάτω σύνδεσμο;
Ευχαριστώ πολύ για τον χρόνο σας.
https://thriskeftika.blogspot.com/2014/01/blog-post_20.html
Αγαπητέ κύριε Μάρκο,
Επανέρχομαι για να απαντήσω στα τελευταία ερωτήματά σας.
Ιδού το βιβλίο του Δανιήλ σύμφωνα με τον Θεοδοτίωνα : http://www.apostoliki-diakonia.gr/bible/bible.asp?contents=old_testament/contents_Danihl.asp&main=danihl&file=49.1.htm
Ιδού το βιβλίο του Δανιήλ σύμφωνα με τους Εβδομήκοντα : http://www.newlife4you.gr/readbible.asp?ver=2&b=27&c=1&l=0&s=12&v=
Παρακαλώ δείτε και εδώ τα Εξαπλά του Ωριγένους (Εβραϊκό κείμενο, Εβδομήκοντα, Θεοδοτίων, Ακύλας ,Σύμμαχος,Λατινικό κείμενο, σχόλια) :https://archive.org/details/origenhexapla02unknuoft/page/908
Για τις ερμηνείες Γόρτυνος Ιερεμία και Ν. Σωτηρόπουλου για το εδάφιο Γεν. στ΄ 1-4, τις θεωρώ και τις δύο εξίσου πιθανές. Έχω γράψει και εγώ σχετικά : https://www.katanixis.gr/2014/03/blog-post_536.html
Εγώ πάντως δεν βλέπω να γνωρίζει εβραϊκά ο κ. Σαλταρούρας για να μπορεί να κρίνει, διότι τα παραθέματά του είναι στα ελληνικά όπως τα έχει δανειστεί από άλλη μετάφραση. Το επιχείρημα ότι μια μετάφραση δεν μπορεί να είναι θεόπνευστη επειδή είναι μετάφραση είναι λάθος διότι στερεί από τον Θεό την δυνατότητα να φωτίζει τους μεταφραστές. Ίσως μάλιστα η μετάφραση των Ο΄ να είναι πιο θεόπνευστη από το εβραϊκό, καθώς για να το προτιμήσει η Εκκλησία και να μην κάνει από την αρχή μια μετάφραση κάτι σημαίνει. Εφόσον επίσης οι Ο΄ και το εβραϊκό έχουν διαφορές λίγες ή πολλές και εφόσον η Εκκλησία προτίμησε το κείμενο όπως το έχουν οι Ο΄ τότε σημαίνει ότι αυτό θεώρησαν θεόπνευστο και όχι το άλλο. Η μαρτυρία του Ευσέβιου Καισαρείας δεν είναι σημαντική αφού ούτε άγιος είναι ούτε Πατέρας της Εκκλησίας.
κ. Σαλταούρα σας ευχαριστώ θερμά για τον χρόνο σας και τις εξαίρετες απαντήσεις σας!
«καὶ τὸν χοιρογρύλλιον, ὅτι οὐκ ἀνάγει μηρυκισμὸν τοῦτο» Λευϊτικόν 11:6 Κείμενο Εβδομήκοντα (Αποστολικής Διακονίας).
«τὸν κάμηλον καὶ δασύποδα καὶ χοιρογρύλλιον, ὅτι ἀνάγουσι μηρυκισμὸν» Δευτερονόμιον 14:7 Κείμενο Εβδομήκοντα (Αποστολικής Διακονίας).
Τελικά σύμφωνα με την μετάφραση των Εβδομήκοντα ο ΧΟΙΡΟΓΡΥΛΛΙΟΣ "ἀνάγει μηρυκισμὸν" ; ΝΑΙ ή ΌΧΙ ;;;;
Να μας απαντήσουν οι θιασώτες της "θεοπνευστίας" των Εβδομήκοντα....
Απαντώ ετεροχρονισμένα, το γνωρίζω, αλλά απαντώ φιλικά..μην κολλάτε σας παρακαλώ με τους Ο'. Δεν υποκρύπτεται κίνδυνος δογματικής παρέκκλισης με το να λαμβάνουμε υπόψη το μασωρητικό κείμενο. Εάν κάνετε τον κόπο να μελετήσετε μεταφράσεις εκ του εβραϊκού, θα διαπιστώσετε ότι αποκαλύπτονται εντός του αλήθειες που χάθηκαν στη μετάφραση των εβδομήκοντα. Ακόμη και ο αείμνηστος Σωτηρόπουλος το λάμβανε συχνά υπόψη. Ως ορθόδοξοι έχουμε μια ιδιαίτερη ευαισθησία σε θέματα Παράδοσης, και γι'αυτό ίσως αντιμετωπίζουμε με ιδιαίτερη καχυποψία το εβραϊκό κείμενο της Παλαιάς Διαθήκης ή το κριτικό κείμενο Nestle-aland, αλλά κάτι τέτοιο δεν βοηθά πάντοτε την Πίστη μας.
Δημοσίευση σχολίου