Πατριαρχείο και Εκκλησία Αμερικής: Μια προβληματική σχέση

Οι ευθύνες του Οικουμενικού Πατριαρχείου στο «σχίσμα» με την Εκκλησία της Αμερικής

Ο Νίκος Σταματάκης αναλύει τα αίτια πίσω από την ανοικτή ρήξη που προέκυψε μεταξύ του Πατριάρχη Βαρθολομαίου και της Αρχιεπισκοπής Αμερικής σχετικά με την εκλογή του Μητροπολίτη Σικάγου

Πατριαρχείο και Εκκλησία Αμερικής: Μια προβληματική σχέση

Του Νίκου Σταματάκη

Την ώρα που γράφονταν οι γραµµές αυτές δεν είχε κατακαθίσει η σκόνη από την δραµατική συνάντηση του Αρχιεπισκόπου ∆ηµητρίου και των Επισκόπων Αµερικής στο Φανάρι µε τον Πατριάρχη Βαρθολοµαίο για το θέµα της εκλογής του νέου επισκόπου Σικάγου. Όµως οι πληγές που ανοίχτηκαν από την αντιπαράθεση στο θέµα αυτό θα παραµείνουν ανοιχτές για µεγάλο διάστηµα. ∆ηµιουργήθηκε ένα σοβαρό θέµα δικαιοδοσίας και εµπιστοσύνης, το οποίο έφτασε τις σχέσεις των δύο πλευρών στα όρια της ανοιχτής ρήξης.

Για την παρούσα κρίση όλα δείχνουν ότι τόσο ο χρόνος όσο και το περιεχόµενο της ρήξης υπήρξε επιλογή του Πατριαρχείου. Το Πατριαρχείο είχε στην διάθεση του για αρκετό διάστηµα κατάλογο  υποψηφίων Επισκόπων Σικάγου και δεν έδειξε κάποια σοβαρή και επίσηµη αντίδραση ή επιφύλαξη. Με άλλα λόγια, ο Πατριάρχης είχε όλα τα µέσα από άποψη εκκλησιαστικών κανόνων αλλά και ως ηγέτης να επιβάλλει τόσο την κανονικότητα και την οµαλότητα στην διαδικασία εκλογής – αλλά και την άποψή του. ∆εν το έπραξε, δεν φέρθηκε ηγετικά αλλά επέλεξε βυζαντινές ραδιουργίες και πόλεµο δια δηµοσιευµάτων.

Είναι γνωστό ότι είχε υποστηριχθεί – µε τρόπο όχι και τόσο ξεκάθαρο – από το Φανάρι πρόσωπο (ο επίσκοπος ∆αρδανελλίων Νικήτας) που, επειδή δεν ιερουργεί στην Αµερική, αποκλείστηκε από τον κατάλογο των επιλεχθέντων, το περίφηµο «τριπρόσωπο» το οποίο συντάσσει η Αρχιεπισκοπή Αµερικής κατά παράδοση (τονίζουµε το «κατά παράδοση» διότι την «κανονική» δικαιοδοσία έχει και πάλι το Πατριαρχείο το οποίο µπορεί να ανατρέψει την όποια «παράδοση»). Ο Πατριάρχης είχε πολλούς τρόπους, επειδή η Εκκλησία της Αµερικής δεν είναι αυτοκέφαλη αλλά αποτελεί απλά µια επαρχία του Πατριαρχείου, να επιβάλλει την άποψή του αποτρέποντας το αδιέξοδο. ∆εν το έκανε αλλά περίµενε την σύναξη την επισκοπικής (επαρχιακής) συνόδου Αµερικής (που αποφάσισε την εκλογή του Ζήλωνος κ. Σεβαστιανού) για να επιρρίψει τους κεραυνούς του…
∆εν είναι η πρώτη φορά που το Πατριαρχείο επιλέγει «εριστική» στάση για την προώθηση των θέσεών του. Γνώµη µας είναι ότι η στάση αυτή οφείλεται σε µεγάλο βαθµό στην συγκρουσιακή προσωπικότητα του Πατριάρχη Βαρθολοµαίου. Οι παλαιότεροι ανάµεσά µας πιθανόν να θυµούνται τον (τότε επίσκοπο Φιλαδελφείας) κ. Βαρθολοµαίο να δηµιουργεί απαράδεκτες καταστάσεις ως συνοδός του τότε Πατριάρχη ∆ηµητρίου σε επίσκεψη εδώ στην Αµερική το 1990 και να απαιτεί να έχει τελετουργική θέση ανώτερη του τότε Αρχιεπισκόπου Βορείου και Νοτίου Αµερικής Ιακώβου… Ο Αρχιεπίσκοπος Ιάκωβος ήταν ένας ηγέτης ολκής, διεθνώς αναγνωρισµένος και συνοµιλητής όλων των Προέδρων της Αµερικής και ο κ. Βαρθολοµαίος ένας άγνωστος ιεράρχης – παρότι «δεύτερος τη τάξει» του Πατριάρχη… Και ενώ ο Πατριάρχης ∆ηµήτριος, άνθρωπος πράος και συνετός, επεδίωκε πάντοτε την ειρήνη και την συµφιλίωση, ο κ.Βαρθολοµαίος εξωθούσε καταστάσεις στα άκρα… Αυτά
για την ιστορία και για τις προσωπικότητες των εµπλεκοµένων – πάντοτε αξίζει να γνωρίζουµε για ποιους µιλάµε… Αλλωστε την ίδια εριστική στάση έδειξε – και ακόµα δείχνει – ο Πατριάρχης και στις σχέσεις µε την ελληνική και άλλες εκκλησίες. Οποτε υπήρξε θέµα, ο κ. Βαρθολοµαίος επέλεξε την σύγκρουση αντί της συµφιλίωσης και το γεγονός αυτό πρέπει να υπογραµµιστεί.

Από την άλλη πλευρά, η εποχή του κορυφαίου ηγέτη Αρχ. Ιακώβου έχει ασφαλώς παρέλθει και είναι φανερό ότι ο Αρχ. ∆ηµήτριος, παρότι «πνευµατικός φάρος», δεν µπορεί να ορθώσει το ηγετικό ανάστηµα που απαιτείται. Κατασπαταλά την ενέργειά του στον διακανονισµό τρεχόντων ζητηµάτων και αδυνατεί να δει την πορεία της
Εκκλησίας µας ως συνόλου προς το µέλλον. Είναι φανερό ότι δρα υπό πολύ σηµαντικούς περιορισµούς, όχι µόνο λόγω της ιδιαίτερα «ακαδηµαϊκής» του προσωπικότητας αλλά και λόγω της θέσης της Εκκλησίας της Αµερικής ως επαρχίας του Πατριαρχείου. Είναι µονίµως ένας ηγέτης υπό δέσµευση και υπό αίρεση, υφιστάµενος συνεχή
παρακολούθηση και πολλαπλούς περιορισµούς – µεταξύ των οποίων και οικονοµικούς καθώς µεγάλα ποσά ετησίως «αρµέγονται» από την Εκκλησία της Αµερικής προς συντήρηση του Πατριαρχείου.

Αλλά η συντριπτική πια παρουσία του Πατριαρχείου έχει και άλλες διαστάσεις, τις εθνικές, καθώς το Πατριαρχείο είναι «τουρκικό ίδρυµα» και οι εκπρόσωποί του πράττουν ανάλογα, άλλοι επειδή το επιλέγουν και άλλοι επειδή ίσως εκβιάζονται. Μόλις πρόπερσι φτάσαµε σε ακρότητες, δηλ. στην πρόσκληση στον Λευκό Οίκο για τον εορτασµό της ελληνικής ανεξαρτησίας και δύο Τούρκων επιχειρηµατιών!… Και δεν θα ξεχασθεί εύκολα η επιβολή στους «Αρχοντες του Πατριαρχείου» – περήφανοι έλληνες και ελληνοαµερικανοί όλοι τους – να τιµήσουν παλαιότερα τον τούρκο υπουργό Εγκεµέν Μπαγίς, ο οποίος κυριολεκτικά τους κορόιδεψε… Αυτά και µόνο τα προβλήµατα που δηµιουργεί η ιδιαίτερα ευαίσθητη θέση του Πατριαρχείου θα έπρεπε να κάνουν τον κ.Βαρθολοµαίο ιδιαίτερα προσεκτικό και καθόλου «εριστικό»…

Από την συγκρουσιακή στάση του κ. Βαρθολοµαίου είναι προφανές ότι το Πατριαρχείο επιδιώκει µε κάθε τρόπο, εκτός από την εξώθηση του Αρχ. ∆ηµητρίου σε παραίτηση, την προώθηση των δικών του εµπίστων σε καίριες θέσεις της εκκλησίας της Αµερικής, έτσι ώστε να την ελέγχει απόλυτα και εσαεί. Πρόκειται ασφαλώς για το τελευταίο στάδιο της διαδικασίας που άρχισε µε την εξώθηση σε παραίτηση του Αρχιεπισκόπου Ιακώβου και την διάσπαση της Αρχιεπισκοπής Β. και Ν. Αµερικής µε τον περιορισµό της στις κοινότητες των ΗΠΑ. Με τις τελευταίες κινήσεις ο βρόγχος φαίνεται να κλίνει και επιδιώκεται να καταστεί η εκκλησία της Αµερικής ένα άφωνο εξάρτηµα του Πατριαρχείου.

Επειδή η «πατρική» επιστασία του Πατριαρχείου στην Εκκλησία µας δεν έχει να επιδείξει κάποιο ιδιαίτερο έργο πέρα από το οικονοµικό της «άρµεγµα» και δηµιουργεί περισσότερα προβλήµατα (και µάλιστα στα εθνικά θέµατα για τα οποία η Οµογένεια έχει ιδιαίτερη ευαισθησία) είναι φανερό ότι η λειτουργική ασυµβατότητα σύντοµα θα οδηγηθεί σε πλήρη ρήξη µε οδυνηρά αποτελέσµατα. Η υποχώρηση του Πατριαρχείου σε ελάσσονα κανονικά θέµατα δικαιοδοσίας είναι µονόδροµος εφόσον θέλει να διατηρήσει την επιστασία της εκκλησίας της Αµερικής. Το ίδιο αναγκαία είναι και η παραχώρηση ευρείας αυτονοµίας που να επιτρέπει την συνέχιση των σχέσεων οικογενειακής στοργής ανάµεσα στις δύο πλευρές. Εάν το Πατριαρχείο επιλέξει για ακόµα µια φορά τη σύγκρουση, ας είναι βέβαιο ότι θα δώσει το έναυσµα και θα έχει την συνολική ευθύνη είτε για τη συρρίκνωση ή για την διάσπαση ή και τελικά ακόµα για την Αυτοκεφαλία της Εκκλησίας µας. Ευθύνη µεγάλη θα έχουν επίσης
και τα ιδιοτελή και υστερόβουλα φερέφωνα των συµφερόντων του Πατριαρχείου στον οµογενειακό τύπο που και πάλι προσφέρουν κάκιστο έργο και αντιστρατεύονται τα οµογενειακά συµφέροντα. Η µεγάλη ελληνοαµερικανική κοινότητα δεν πρόκειται να αποδεχτεί τέτοιο είδος αυταρχισµού και «δουλείας», συµβολικής και ουσιαστικής, προς το Πατριαρχείο καθώς είναι εθισµένη στις δηµοκρατικές αρχές που διέπουν την οργάνωση της Εκκλησίας µας µέσα από κληρικολαϊκούς θεσµούς και ακολουθεί τις αρχές της ελεύθερης κοινωνίας στην οποία, όχι απλά ζει και προοδεύει, αλλά µεγαλουργεί.

*Ο Νίκος Σταµατάκης είναι διδάκτωρ κοινωνικών επιστηµών, διεθνολόγος και επιχειρηµατίας που ζει και εργάζεται στη Νέα Υόρκη. n.stamatakis@aol.com

Το άρθρο δημοσιεύθηκε ως πρώτο θέμα στην Εφημερίδα Ν.Υόρκης και θα δημοσιευθεί επίσης στην Δημοκρατία και την Ορθόδοξη Αλήθεια της Αθήνας.  Από neaproini.us