Ο Μέγας Ιεροεξεταστής (Οι τρεις πειρασμοί)

Φωτίου Κόντογλου

Ο ΜΕΓΑΣ ΙΕΡΟΕΞΕΤΑΣΤΗΣ (Οι τρεις πειρασμοί)

     (Άρθρο το οποίο δημοσιεύτηκε αρχικά στην «Ελευθερία» το 1965, λίγο πριν από το θάνατο του Φωτίου).

Προτού αρχίσουμε τη δημοσίευση των τεσσάρων μερών του παραπάνω άρθρου, ας δούμε  τι γράφει για το Φώτη Κόντογλου ο λόγιος μοναχός και φίλος του, Θεόκλητος Διονυσιάτης:

 «Αναμφιβόλως ο αλησμόνητος εν Χριστώ αδελφός Φώτιος υπήρξε μια δόξα της εν Ελλάδι Εκκλησίας και αφήνει ήδη μέγα κενόν εις τους τομείς που διηκόνησεν. Απεχωρίσθη ημών έμπλεως αγαθών και εξαισίων έργων, τετιμημένος υπό της πολιτείας, κλαιόμενος και μακαριζόμενος υπό της Ορθοδοξίας και αναγνωρισθείς ως φωτεινόν άστρον εις τον πνευματικόν ουρανόν της Ελλάδος υπό της Ελληνικής κοινωνίας. Αλλ` ο ταπεινόφρων Φώτιος τίποτε από αυτά δεν ηθέλησε. Μόνον εφόδιον που εζήλωσεν είναι αι ευχαί και τα δάκρυα των χριστιανών υπέρ των ατελειών του, ως ανθρώπου. Αλλά προ παντός, επήρε μαζί του ως πολυτίμους εξοδίους και αφθάρτους στεφάνους, τας λυσσώδεις ύβρεις των παπικών και φιλοπαπικών, οίτινες έδωκαν το μέτρον της Ορθοδοξίας του θεοφωτίστου τούτου ανδρός και εβεβαίωσαν την πατερικότητά του».

 (Μοναχού Θεοκλήτου Διονυσιάτου, Ο Φώτης Κόντογλου στην τρίτη διάστασή του, Έκδοση Ιερού Κοινοβίου Οσίου Νικοδήμου, Γουμένισσα, 2003)

Α΄

     Πολλά, αμέτρητα, είναι όσα γραφήκανε για τον παπισμό, αλλά λίγα είναι σαν αυτά που έγραψε για το αινιγματικό τούτο σύστημα ο πλέον βαθυστόχαστος κι αποκαλυπτικός Ρώσος συγγραφέας Θόδωρος Ντοστογιέφσκης. Τούτο το μοναδικό κείμενο είναι ένα κεφάλαιο μέσα στο βιβλίο του «Τ` Αδέρφια Καραμάζωφ», κι αυτό το κεφάλαιο έχει για επανώγραμμα «Ο Μέγας Ιεροεξεταστής». Ο Ντοστογιέφσκης, μ` όλο που είναι ένα φιλοσοφικό πνεύμα, ωστόσο στον «Μέγαν Ιεροεξεταστήν» αισθάνεται και γράφει σαν Ορθόδοξος, που ξέρει καλά ποιος είναι ο αληθινός Χριστός κι η διδασκαλία του.

     Στον «Μεγάλο Ιεροεξεταστή» βάζει τον Χριστό αντιμέτωπο με τον ψεύτικο αντιπρόσωπό του στη γη, με τον Ιησουίτη Ιεροεξεταστή, το φοβερό τέρας, που έκαιγε τους «αιρετικούς» στ` όνομα του Χριστού, ένα πράγμα απίστευτο κι ακατανόητο. Είναι τρομερό να σκεφθεί κανένας τι μπορεί να κάνει ο διάβολος, για να διαφημίσει τον Χριστό, αφού φτάνει στο σημείο να φαίνεται ο σατανάς πως είναι ο ίδιος ο Χριστός!

     Σ` αυτό το παράδοξο κείμενο του Ντοστογιέφσκη, ο Ιεροεξεταστής κάνει μια μακριά εξομολόγηση στον Χριστό, που δεν βγάζει μήτε μια λέξη από το στόμα του, για να δώσει απάντηση στα ερωτήματα του ιεροδικαστή, και για τούτο αποκρίνεται ο ίδιος σε όσα ερωτά. Με άλλα λόγια, όσα λέγει είναι ένας καταθλιπτικός μονόλογος, που βγαίνει από το στόμα κάποιου πλάσματος, που θαρρείς πως ανέβηκε από την κόλαση.

     Ο Ιεροεξεταστής καταδίκασε κάποιους «αιρετικούς» σε θάνατο με τη φωτιά κι αφού έγινε θανάτωση στη μεγάλη πλατεία μιας σπανιόλικης πολιτείας, γύρισε πίσω στο κελλί του, που βρισκότανε στο κτίριο του «Ιερού Δικαστηρίου», ικανοποιημένος πως έκανε το χρέος του, κατά το σύστημα που υπηρετούσε μ` έναν φρικτόν φανατισμό. Το σύστημά του ήτανε ένας Χριστιανισμός όχι όπως τον δίδαξε ο Χριστός, αλλά παραμορφωμένος κι αγνώριστος ολότελα, μέχρι που να μοιάζει με θρησκεία του αντιχρίστου, κι αυτό έγινε για να μπορούνε οι άνθρωποι να τον δεχτούνε, επειδή εκείνα που παραγγέλνει και που ζητά ο Χριστός από τους πιστούς του είναι, κατά τη γνώμη του Ιεροεξεταστή και των ομοίων του, απόλυτα κι ανεφάρμοστα, υπεράνθρωπα κι απάνθρωπα. Δηλαδή, ο Χριστιανισμός έγινε ένα σύστημα σαν τα άλλα ανθρώπινα συστήματα, μια κοσμική εξουσία που έχει στην εξουσία της τους πιστούς της και που τους διοικεί, τους κρίνει και τους καταδικάζει, όπως η πολιτική εξουσία. Από τον Χριστό κράτησε μοναχά το προσωπείο, κι ό,τι κάνει, λέγει πως το κάνει στο όνομα του Χριστού, ενώ το κάνει στο όνομα του σατανά. Για τούτο ο Ιεροεξεταστής ολοένα αναφέρει τον διάβολο με σεβασμό και τον ονομάζει «Αυτός», «το Μέγα και Σοφό Πνεύμα», «το Σοφό και Ισχυρό Πνεύμα».

     Αλλά αναπάντεχα, ενώ ο Ιεροεξεταστής ήτανε ικανοποιημένος που έκαψε τους αιρετικούς, υπηρετώντας το σύστημα της Παπικής Εκκλησίας, αναπάντεχα φανερώνεται ο Χριστός μέσα στον δρόμο κι ο κόσμος τρέχει από πίσω του, κλαίγοντας από συγκίνηση. Με όλο που δεν λέγει ποιος είναι κι ούτε βγάζει μιλιά από το στόμα του, ωστόσο όλοι καταλάβανε πως ήτανε ο Χριστός. Τρέξανε λοιπόν και του πήγανε τους αρρώστους τους κι Εκείνος τους θεράπευε, ανάστησε μάλιστα κι ένα πεθαμένο παιδάκι, μπροστά στην εκκλησία της Σεβίλλιας, εκεί που καίγανε τους «αιρετικούς» στ` όνομά του.

     Εκείνη τη στιγμή πέρασε από κει ο Ιεροεξεταστής, ψηλός, κοκκαλιάρης, καραμουντζωμένος και κατσουφιασμένος, ίδιος σκιάχτρο, με βαθουλωμένα μάτια, που βγάζανε σπίθες, γέρος ενενήντα χρονών. Μόλις είδε το Χριστό και το θαύμα που έκανε, έδωσε διαταγή στην «αγία φρουρά» που τον φύλαγε, να τον πιάσουνε.

     Πιάσανε λοιπόν τον Χριστό κι ο λαός, που λίγο πριν έκανε σαν τρελός από τη χαρά του για τον Χριστό, άνοιξε δρόμο, ταπεινά και υπάκουα, για να περάσουνε οι στρατιώτες με τον κατάδικο τον Χριστό κι όλοι σκύψανε ως τη γη μπροστά στον Ιεροεξεταστή. Και κείνος βλόγησε σιωπηλά τον λαό και γύρισε στο διαμέρισμά του, όπως είπαμε στην αρχή.

     Αυτή τη διήγηση την παρουσιάζει ο Ντοστογιέφσκης σαν λογοτεχνικό έργο του Ιβάν Καραμάζωφ, που ήτανε ένας από τους γιους του γέρου Καραμάζωφ, σπουδασμένος στην ευρωπαϊκή φιλοσοφία. Και το διαβάζει στον μικρότερο αδελφό του, τον Αλιόσα, που είχε γίνει καλόγερος, υποτακτικός σ` έναν άγιο γέροντα ξομολόγο, έναν «στάρετς», όπως τους λέγουνε στα ρωσικά.

     Ο Αλιόσας κάθε τόσο διακόπτει τον Ιβάν που διαβάζει και κάνει κάποιες παρατηρήσεις. Αυτές δεν τις βάζω στο κείμενο του Ντοστογιέφσκη, που δίνω παρακάτω, για να μην κόβεται  ο μονόλογος του Ιεροεξεταστή.

     Πρέπει να σημειώσω πως αυτό το κείμενο δεν το αφήνω όπως είναι γραμμένο από τον συγγραφέα, αλλά το άλλαξα κάμποσο, σε πολλά το άλλαξα πολύ, σε άλλα μέρη το συντόμεψα και σε άλλα μέρη προσπάθησα να το κάνω πιο απλοποιημένο, ώστε να το καταλάβει ο αναγνώστης καλύτερα. Το ύφος του Ντοστιγιέφσκη, επειδή είναι νευρικό, ακατάστατο και συχνά έχει κάποια βορεινή αοριστία, το άλλαξα, κάνοντάς το πιο ήσυχο, πιο καθαρό και πιο απλό, για να νοιώσει ο αναγνώστης τα δύσκολα και βαθιά νοήματα πιο εύκολα. Κάπου κάπου έβαλα και κάποια λόγια του Χριστού από το Ευαγγέλιο, που δεν τα έχει ο Ρώσος συγγραφέας, για να γίνουν οι ιδέες του πιο χειροπιαστές, καθώς και μερικά εξηγητικά λόγια και υποσημειώσεις.

     Η βάση, που απάνω της είναι γραμμένος «ο  Μέγας Ιεροεξεταστής», είναι με απλά λόγια τούτη: Πως ο παπισμός είναι ένα σύστημα φοβερό, βγαλμένο από την αμαρτωλή και πονηρή διάνοια του ανθρώπου, που θέλει να εξουσιάζει απάνω στους ανθρώπους και να τους κάνει υποτακτικούς του, χωρίς αγάπη, χωρίς πίστη, χωρίς τίποτα χριστιανικό, αλλά γεμάτο από το πνεύμα του διαβόλου, που λέγει όμως πονηρά πως η εξουσία του προέρχεται από τον Χριστό κι πως ό,τι κάνει το κάνει εν τω ονόματί Του. Αυτή η σατανική υποκρισία είναι το μυστικό αυτού του συστήματος, που το κρύβουνε καλά οι ιερωμένοι του. Αλλά ένας από αυτούς, ο Μέγας Ιεροεξεταστής, από την οργή που ένοιωσε, σαν είδε τον Χριστό να έρχεται πάλι σε τούτον τον κόσμο, για να χαλάσει το «μεγάλο» έργο που έγινε μεν στ` όνομά του , χωρίς όμως να έχει σχέση μ` αυτό το έργο ό ίδιος ο Χριστός, από την παραφορά του λοιπόν το φανερώνει, φωνάζοντας στον Χριστό: «Εμείς δεχθήκαμε το ξίφος του Καίσαρα, που δεν θέλησες να το πάρεις Εσύ, κι έτσι σε πετάξαμε Εσένα κι ακολουθήσαμε Αυτόν», δηλαδή τον διάβολο.

     Σήμερα, που γίνονται τόσες συζητήσεις απ` αφορμή της κίνησης που σηκώθηκε άξαφνα για το σμίξιμο του Βατικανού με το Οικουμενικό Πατριαρχείο, κίνηση, που προέρχεται από το πνεύμα του κόσμου τούτου, που ενσαρκώνει ο Παπισμός, κι επειδή οι πολλοί, σχεδόν όλοι, είναι ακατατόπιστοι στα ζητήματα της θρησκείας, και δεν γνωρίζουν τι αντιπροσωπεύει ο Παπισμός και τι αντιπροσωπεύει η Ορθοδοξία, θεώρησα καλό να γράψω μερικά άρθρα σχετικά μ` αυτά τα θέματα, κι ανάμεσα σ` αυτά είναι και τούτο που γράφω απ` αφορμή του «Μεγάλου Ιεροεξεταστή», του Ντοστογιέφσκη.

Β΄

     Στον μονόλογο που λέγει ο Μέγας Ιεροεξεταστής μπροστά στο Χριστό, που στέκεται βουβός, γίνεται πολύς λόγος για τους τρεις πειρασμούς του Χριστού. Γι` αυτό, καλό θα είναι να κοιτάξουμε τι λέγει το Ευαγγέλιο γι` αυτούς τους τρεις πειρασμούς. Ας πάρουμε το κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο: «Τότε ὁ Ἰησοῦς ἀνήχθη εἰς τὴν ἔρημον ὑπὸ τοῦ Πνεύματος, πειρασθῆναι ὑπὸ τοῦ διαβόλου.  καὶ νηστεύσας ἡμέρας τεσσαράκοντα καὶ νύκτας τεσσαράκοντα ὕστερον ἐπείνασεν.  Καὶ προσελθὼν αὐτῷ ὁ πειράζων εἶπεν· Εἰ υἱὸς εἶ τοῦ Θεοῦ, εἰπὲ ἵνα οἱ λίθοι οὗτοι ἄρτοι γένωνται.  ὁ δὲ ἀποκριθεὶς εἶπε· Γέγραπται, Οὐκ ἐπ' ἄρτῳ μόνῳ ζήσεται ὁ ἄνθρωπος, ἀλλ' ἐπὶ παντὶ ῥήματι ἐκπορευομένῳ διὰ στόματος Θεοῦ.  Τότε παραλαμβάνει αὐτὸν ὁ διάβολος εἰς τὴν ἁγίαν πόλιν, καὶ ἵστησιν αὐτὸν ἐπὶ τὸ πτερύγιον τοῦ ἱεροῦ,  καὶ λέγει αὐτῷ· Εἰ υἱὸς εἶ τοῦ Θεοῦ, βάλε σεαυτὸν κάτω· γέγραπται γὰρ ὅτι Τοῖς ἀγγέλοις αὐτοῦ ἐντελεῖται περὶ σοῦ καὶ ἐπὶ χειρῶν ἀροῦσίν σε, μήποτε προσκόψῃς πρὸς λίθον τὸν πόδα σου.  ἔφη αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς· Πάλιν γέγραπται, Οὐκ ἐκπειράσεις Κύριον τὸν Θεόν σου.  Πάλιν παραλαμβάνει αὐτὸν ὁ διάβολος εἰς ὄρος ὑψηλὸν λίαν, καὶ δείκνυσιν αὐτῷ πάσας τὰς βασιλείας τοῦ κόσμου καὶ τὴν δόξαν αὐτῶν,  καὶ λέγει αὐτῷ· Ταῦτά σοι πάντα δώσω ἐὰν πεσὼν προσκυνήσῃς μοι.  τότε λέγει αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς· Ὕπαγε ὀπίσω μου, σατανᾶ· γέγραπται γάρ, Κύριον τὸν Θεόν σου προσκυνήσεις καὶ αὐτῷ μόνῳ λατρεύσεις.  Τότε ἀφίησιν αὐτὸν ὁ διάβολος, καὶ ἰδοὺ ἄγγελοι προσῆλθον καὶ διηκόνουν αὐτῷ».( Ματθ. δ΄1-11)

     Λοιπόν, ο Ιεροεξεταστής λέγει στον Χριστό: «Το φοβερό και πονηρό Πνεύμα, το πνεύμα της ανυπαρξίας και της αυτοκαταστροφής, μίλησε μαζί Σου στην έρημο και γράφηκε στο Ευαγγέλιο πως σε έβαλε σε δοκιμασία. Έτσι δεν είναι; Είναι δυνατόν να ειπωθεί ένα πράγμα πιο αληθινό από το νόημα που έχουνε αυτά τα τρία ερωτήματα που Σου έβαλε και που Εσύ τα πέταξες, και που στα Ευαγγέλια λέγονται πειρασμοί; Αν έγινε ποτέ στη γη ένα αληθινό θαύμα, τρανταχτό σαν κεραυνός, αυτό ήτανε μοναχά εκείνο που έγινε εκείνη την ημέρα, την ημέρα των τριών πειρασμών. Αν συνάζανε όλους τους σοφούς του κόσμου, τους εξουσιαστές, τους αρχιερείς, τους στοχαστές, τους φιλοσόφους, τους ποιητές και τους λέγανε: «Βρείτε και συνθέσετε τρία ερωτήματα, που να `χουνε ανταπόκριση όχι με το άφθαστο ύψος της στιγμής εκείνης, αλλά μέσα σε τρεις φράσεις , σε τρεις λέξεις της ανθρώπινης γλώσσας να κλείνεται ολόκληρη η μελλοντική ιστορία της ανθρωπότητας, πιστεύεις, Εσύ, πως όλη η σοφία του κόσμου μαζεμένη θα μπορούσε να συλλάβει κάποιο πράγμα, που να είναι σε δύναμη και σε βάθος ισάξιο με τα τρία ερωτήματα, που Σου πρότεινε τότε το κραταιό και πονηρό Πνεύμα της ερήμου;… Μέσα σ` αυτά τα τρία ερωτήματα βρίσκεται ολόκληρο το μέλλον κι η ιστορία της ανθρωπότητας σαν προφητεία, και σ` αυτές τις τρεις εικόνες σμίγουνε όλες οι αξεδιάλυτες αντιφάσεις που υπάρχουνε στον κόσμο.

    » Εκείνον τον καιρό δεν ήτανε αυτό τόσο ολοφάνερο, επειδή το μέλλον της ανθρωπότητας ήτανε άγνωστο. Σήμερα όμως,  ύστερ` από δεκαπέντε αιώνες, μπορούμε να δούμε πως με αυτά τα τρία ερωτήματα προφητευθήκανε τα πάντα, και πως πόσο αληθινά βγήκανε, που ημείς να μην μπορούμε μήτε να προσθέσουμε μήτε να αφαιρέσουμε τίποτα.

    » Κρίνε τώρα μόνος Σου ποιος είχε δίκιο τότε; Εσύ ή Εκείνος που σε ρωτούσε; Θυμήσου το πρώτο ερώτημα. Η έννοιά του ήτανε τούτη: Θέλεις να πας στον κόσμο με αδειανά χέρια και μοναχά με μια αόριστη υπόσχεση για ελευθερία, που οι στενόψυχοι άνθρωποι δεν μπορούνε να την καταλάβουνε καθόλου, μάλιστα την φοβούνται, γιατί γι` αυτούς δεν υπάρχει τίποτα που να είναι πιο ανυπόφορο από την ελευθερία. Βλέπεις όμως τις πέτρες σ` αυτήν την γυμνή και φλογισμένη έρημο; Κάνε τις ψωμιά κι η ανθρωπότητα θα σε ακολουθήσει σαν κοπάδι, γεμάτη ευγνωμοσύνη. Αλλά Εσύ δεν ήθελες να πάρεις από τους ανθρώπους την ελευθερία και δεν παραδέχτηκες αυτό που σου πρότεινε το κραταιό Πνεύμα, επειδή σκέφτηκες τι είδους ελευθερία θα είναι αυτή, που αγοράζεται με ψωμιά και του αποκρίθηκες: «Οὐκ ἐπ' ἄρτῳ μόνῳ ζήσεται ὁ ἄνθρωπος». Αλλά γνωρίζεις πως εν ονόματι αυτού του επίγειου άρτου το πνεύμα της γης θα σηκωθεί κατά πάνω σου και θα σε πολεμήσει και θα σε νικήσει;».

     Σημ. Φ.Κ. Αυτόν τον ξεσηκωμό του πνεύματος της γης, δηλαδή της σαρκικής καλοπέρασης, καταπάνω στον Χριστό, τον βλέπουμε σήμερα περισσότερο από κάθε άλλη εποχή. Από αυτό το πνεύμα προέρχεται και η κίνηση που γίνεται για να ενωθούνε οι λεγόμενοι Χριστιανοί, αφού μάλιστα το διακηρύττουν ότι γίνεται για την επίγεια ευδαιμονία της ανθρωπότητας και την επικροτούνε όλοι οι σαρκικοί άνθρωποι.

     Για τους άλλους δυο πειρασμούς, που πρότεινε ο διάβολος στον Χριστό, δηλ. να πέσει από τη σκεπή του ναού, για να τον αρπάξουν οι άγγελοι, καθώς και για τον άλλον: να προσκυνήσει τον σατανά και να πάρει στην εξουσία του τα βασίλεια της γης, μιλά ο Ιεροεξεταστής μέσα στο κείμενο του Ντοστογιέφσκη, που βάζουμε παρακάτω.

(ΑΝΤΙΠΑΠΙΚΑ, Έκδ. Ορθόδοξος Τύπος)

(Ακολουθούν  Γ΄ και Δ΄).

Για την αντιγραφή:

Σάββας Ηλιάδης

Δάσκαλος

Κιλκίς, 3-6-2017

Δείτε το Γ΄και Δ΄μέρος - Ο Μέγας Ιεροεξεταστής (Οι τρεις πειρασμοί)