Ατυχής η ‘’συνηγορούσα’’ αναφορά στον άγιο Βασίλειο, σε κείμενο του κ. Γεωργίου Μαρτζέλου

ΑΤΥΧΗΣ Η ‘’ΣΥΝΗΓΟΡΟΥΣΑ’’ ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΟΝ ΑΓΙΟ ΒΑΣΙΛΕΙΟ, ΣΕ ΚΕΙΜΕΝΟ ΤΟΥ κ. Γ. ΜΑΡΤΖΕΛΟΥ

Του Β. Χαραλάμπους, θεολόγου

Στο κείμενο του κ. Γεωργίου Μαρτζέλου, Ομοτ. Καθηγητή του Τμήματος Θεολογίας Α.Π.Θ., που τιτλοφορείται ‘‘Το κείμενο της Ε΄ Προσυνοδικής Πανορθοδόξου Διασκέψεως για τις ‘’Σχέσεις της Οροδόξου Εκκλησίας προς τον λοιπόν χριστιανικόν κόσμον’’ και η Αγία και Μεγάλη Συνόδος’’ (amen.gr), από ομιλία που πραγματοποιήθηκε στη Μονή Βλατάδων στο πλαίσιο της ‘’Ημερίδος για την Αγία και Μεγάλη Σύνοδο’’, μεταξύ άλλων αναφέρει τα εξής : «Ήδη ο Μ. Βασίλειος στην επιστολή του 114 ονομάζει ‘’εκκλησίες’’ κάποιες τοπικές κοινότητες που ήταν χωρισμένες μεταξύ τους ‘’πολυμερώς και πολυτρόπως’’, λόγω προφανώς, όπως φαίνεται από όσα αναφέρει στη συνέχεια, της διαφορετικής στάσης τους έναντι της πίστεως της Νικαίας και της θεότητος του Αγίου Πνεύματος, που ήταν τα βασικά δογματικά ζητήματα που διαιρούσαν τις τοπικές Εκκλησίες την εποχή του. 

Δεν πρόκειται δηλ. για κάποιες Εκκλησίες που είχαν, όπως υποστήριξαν ορισμένοι, δεδομένη την ταυτότητα της πίστεως, γιατί, αν υπήρχε η ταυτότητα της πίστεως, δεν θα υπήρχε λόγος οι ‘’Εκκλησίες’’ να είναι ‘’απ’αλλήλων διατμηθείσαι’’ ούτε παρίσταται ανάγκη να οδηγηθούν ‘’προς ένωσιν’’.  Σαφώς λοιπόν η αιτία διάσπασης των Εκκλησιών, στις οποίες αναφέρεται ο Μ. Βασίλειος, όπως φαίνεται από όσα εκθέτει στη συνέχεια, ήταν διαφορετική η στάση τους έναντι της πίστεως της Νίκαιας και της θεότητος του Αγίου Πνεύματος, που ήταν τα βασικά δογματικά ζητήματα που διαιρούσαν τις τοπικές Εκκλησίες στην εποχή του».

Η εποχή όμως που έζησε ο Άγιος Βασίλειος είχε ένα πολύ διαφορετικό περιβάλλον. Στην εποχή του Αγίου Βασιλείου υπήρχαν τοπικές Εκκλησίες στις οποίες επεβλήθηκε αρειανός ή φιλοαρειανός επίσκοπος ή άλλος αιρετικός επίσκοπος. Αντιλαμβάνεται κανείς ότι πρόκειται για ένα πολύ διαφορετικό περιβάλλον. Άλλη ήταν περίπτωση τοπικών Εκκλησιών, όπου ο επίσκοπος υπέπιπτε σε αίρεση και όπως καταλαμβαίνουμε, δεν σήμαινε ότι ο λαός ακολουθούσε κατ’ ανάγκη τον επίσκοπο στην κακοδοξία. Την εποχή εκείνη υπήρχε ένα πολύ διαφορετικό περιβάλλον, και ως εκ τούτου δεν μπορεί να γίνει παραλληλισμός.

Αν προστρέξει κανείς στα συγγράμματα του Αγίου Βασιλείου, θα δει ότι η χρήση του εκκλησιολογικού όρου Εκκλησία αφορά την Μία Αγία Εκκλησία και ο όρος Εκκλησίες τις τοπικές Εκκλησίες. Στις επιστολές 176, 190, 200, 202, 231, 232, 248, ‘’Προς Αμφιλόχιον Επίσκοπον Ικονίου’’, όπου γίνεται αναφορά σε Εκκλησία ή Εκκλησίες αυτό συμβαίνει.

Όταν ο Άγιος μίλησε για εκκλησίες δεν είναι τους αρειανούς που αποκάλεσε ‘’Εκκλησίες’’, αλλά τις τοπικές εκκλησίες όπου βιαίως ετοποθετούτο αιρετικοί επίσκοποι. Ο αυτοκράτορας Ουάλης (364-378) για παράδειγμα, ήταν αρειανός και ως εκ τούτου συνέβαλε αποφασιστικά στην απομάκρυνση Ορθοδόξων Επισκόπων και στην βίαιη τοποθέτηση αρειανών. Είναι το ίδιο με το σημερινό περιβάλλον;

Κατάφερε για παράδειγμα ο Ουάλης ο οποίος ήταν προστάτης των αρειανών να χωρίσει την επισκοπή Καππαδοκίας σε δύο επισκοπές, εκείνη της Καισάρειας που Επίσκοπος έμεινε ο Άγιος Βασίλειος και εκείνη των Τυάνων, όπου τοποθετήθηκε ετσιθελικά ο αρειανός Άνθιμος. Η τοπική εκκλησία των Τυάνων δεν αποτελείτο από αιρετικούς, αλλά εκεί τοποθετήθηκε βιαίως ο αιρετικός Άνθιμος. Στην επιστολή 98 ‘’προς Ευσέβιον Επίσκοπον Σαμοσάτων’’, ο Άγιος Βασίλειος την τοπική εκκλησία των Τυάνων, την αποκαλεί «δευτέραν Καππαδοκίαν». Η αποτμηθείσα λοιπόν επισκοπή Τυάνων, μετά την αποχώρηση του Ανθίμου ενώθηκε και πάλι με την Καισάρεια. Πρόκειται για ένα πολύ διαφορετικό περιβάλλον και δεν είναι σωστό να γίνεται παραλληλισμός για να δικαιολογηθεί η αδικαιολόγητη εκκλησιολογική εκτροπή και να θεωρηθεί ο Άγιος Βασίλειος ως ‘’συνηγορών’’ στη ανορθόδοξη χρήση του εκκλησιολογικού όρου εκκλησίες για τους εκτός Εκκλησίας αιρετικούς.

Στην επιστολή 34 ‘’Προς Ευσέβιον Επίσκοπον Σαμοσάτων’’, ο Άγιος Βασίλειος αναφέρεται στην καθυστέρηση της διαδοχής του θανόντος επισκόπου Σιλουανού στην Ταρσό και στην τοποθέτηση αρειανού. ‘’Οίχεται ημίν και η Ταρσός’’, γράφει ο Άγιος Βασίλειος. Η πλειοψηφία όμως των ιερέων στην επισκοπή της Ταρσού παρέμειναν Ορθόδοξοι. Αντιλαμβανόμαστε πως οι αρειανοί ενεργούσαν στο εκκλησιαστικό περιβάλλον και δεν μπορεί να γίνει συγκρητική χρήση του περιβάλλοντος της εποχής εκείνης, με το περιβάλλον της σημερινής εποχής.

Στην Επιστολή (141) του Αγίου Βασιλείου ‘’προς Ευσέβιον Επίσκοπον Σαμοσάτων’’, η οποία είχε γραφεί το 373μ.Χ. και με την ευκαιρία της κατάληψης κάποιων επισκοπών της γύρω περιοχής της Καππαδοκίας από αρειανούς, δίδεται πιστεύομε η απάντηση σε όσους επιζητούν να μάθουν για τις πολύ διαφορετικές συνθήκες στο εκκλησιαστικό περιβάλλον τα χρόνια που έζησε ο Άγιος Βασίλειος. Ήταν η περίοδος που αρειανοί αλλά και φιλοαρειανοί, ετοποθετούντο σε επισκοπές Ορθοδόξων, όπως για παράδειγμα η περίπτωση της τοποθέτησης του φιλοαρειανού Ιωάννη στην κενωθείσα επισκοπή Ικονίου. Δικαιολογημένα μπορεί να αποκληθεί ‘’αποτμηθείσα τοπική εκκλησία’’. Μπορούμε να το παραλληλήσομε με το περιβάλλον που επικρατεί σήμερα με τους εκτός Εκκλησίας αιρετικούς;

Ο Άγιος Βασίλειος στις επιστολές του προς τον Άγιο Αθανάσιο, που επιγράφονται «Αθανασίω Επισκόπω Αλεξανδρείας», αναφέρεται τόσο στην Εκκλησία, εννοώντας την Μία Αγία Καθολική και Αποστολική Εκκλησία, όσο και σε Εκκλησίες εννοώντας τις τοπικές Εκκλησίες. Στην Προς Αμφιλόχιον Ικονίου Επιστολή του (236), ομιλεί για τους αρειανούς λέγοντας, δια ‘’των μεν χριστομάχων την αναισχυντίαν’’. Άλλη η αναφορά του Αγίου στις ταλαιπωρούμενες τοπικές εκκλησίες, που συχνά ελυμαίνοντο από αρειανούς και άλλους αιρετικούς επισκόπους και άλλη η αναφορά του στους αιρετικούς.

Αντιλαμβανόμαστε λοιπόν ότι είναι άλλη η έννοια ‘’των πολυμερώς αποτμηθεισών Εκκλησιών’’, καθότι επρόκειτο για τοπικές εκκλησίες που ετοποθετούντο ετσιθελικά αρειανοί επίσκοποι ή άλλοι αιρετικοί επίσκοποι. Αυτή είναι και η έννοια της ‘’αποτμηθείσας τοπικής Εκκλησίας’’. Συνεπώς δεν μπορεί να θεωρείται ότι συνηγορεί ο Άγιος Βασίλειος για την ονομασία ‘’Εκκλησίες’’ για τους εκτός Εκκλησίας αιρετικούς.

Πρόκειται για ένα πολύ διαφορετικό περιβάλλον, και ως εκ τούτου οδηγούμαστε σε εκκλησιολογικές στρεβλώσεις, αν προβούμε σε παραλληλισμό με τη δική μας εποχή. Άλλη είναι η έννοια ‘’των πολυμερώς αποτμηθεισών Εκκλησιών’’, καθότι επρόκειτο για τοπικές εκκλησίες που ετοποθετούντο ετσιθελικά αιρετικοί επίσκοποι. Συνεπώς δεν μπορεί να θεωρείται ότι ‘’συνηγορεί’’ ο Άγιος Βασίλειος για την χρήση του εκκλησιολογικού όρου ‘’Εκκλησίες’’, για τους εκτός Εκκλησίας αιρετικούς. Δεν είναι σωστό να θέτομε αλλοτρόπως τον Άγιο Βασίλειο ως ‘’συνηγορούντα’’ στην εκκλησιολογική τούτη παραχάραξη.