Η πρόκλησις των Σκοπίων

Η πρόκλησις των Σκοπίων

Του καθηγητού Μιχ. Γ. Τρίτου, Πρ. Κοσμήτορος της Θεολογικής Σχολής Α.Π.Θ.

 «Η αναγνώριση της Δημοκρατίας των Σκοπίων ως Μακεδονίας συνιστά βιασμό της ιστορικής αλήθειας» (Nicolas Hammond)

Τα τελευταία χρόνια παρακολουθούμε με εθνική αγανάκτηση μία ανεπίτρεπτη προσπάθεια πλαστογραφήσεως της ιστορίας μας με το σφετερισμό του ιστορικού ονόματος της Μακεδονίας από ένα αρτιπαγές κράτος δύο περίπου εκατομμυρίων, όταν ολόκληρη Αγγλία και πολύ περισσότερο Μεγάλη Βρεττανία καταπείθεται κατά τις διαπραγματεύσεις εισόδου στην ΕΟΚ για την αποδοχή ως επίσημης ονομασίας, εθνωνυμίας, Ηνωμένου Βασιλείου, επειδή η Γαλλία προέβαλε ενστάσεις λόγω της Γαλλικής Βρετάνης1. Αποτέλεσμα αυτής της προκλητικής στάσεως των Σκοπιανών είναι η αναζωπύρωση του λεγόμενου Μακεδονικού Ζητήματος, που αποτελεί ένα από τα σύγχρονα εθνικά μας προβλήματα.

Χρονολογικά το Μακεδονικό Ζήτημα ανάγεται στον 19ο αιώνα. Αρχικά προέκυψε από τους Ρώσους, όπως καίρια επισημαίνει ο Γ. Ιω.Ζολώτας2. Κατά το πρότυπο των παραδουνάβιων ηγεμονιών, η τσαρική Ρωσία επί Αλεξάνδρου του Β’ Νικολάεβιτς (1818-1881) μετά τον Κριμαϊκό πόλεμο (1856) στρέφεται στα Βαλκάνια και ιδίως προς τους σλαβοφώνους πληθυσμούς της Μακεδονίας και Θράκης, από τους οποίους αποσπά νέους, τους οποίους μεταφέρει στη Ρωσία για  σπουδές , με διαφωτιστή τον διαβόητο Παγαλίν, δάσκαλο του τσάρου και κορυφαίο της πανσλαβιστικής ιδέας3. Στη Ρωσία οι νεαροί σλαβόφωνοι κατ’ εξοχήν «εμάνθανον ότι το ένδοξον σλαβικόν γένος των Βουλγάρων, αυτόχθον εν Μακεδονία και Θράκη και από των σπλάγχνων του οποίου προήλθον οι μέγιστοι άνδρες Αλέξανδρος ο Φιλίππου και Αριστοτέλης, και υφ’ού κατωκείτο αείποτε η περίχωρος του Βυζαντίου και όλα τα παράλια του Ευξείνου, της Προποντίδος και του Αιγαίου, παρηγκωνίσθη αναξίως υπό της από νότου προελθούσης μυσαράς φυλής των Γραικών και κατεπροδόθη…»4.

Οι Βούλγαροι προκειμένου να επιτύχουν την εθνική τους αποκατάσταση, πρόβαλαν εδαφικές διεκδικήσεις στη Μακεδονία. Σημαντικά βοήθησαν στις διεκδικήσεις αυτές, η ίδρυση της βουλγαρικής Εξαρχίας (1870) και η συνθήκη του Αγίου Στεφάνου5 (1878), με την οποία η βόρεια και κεντρική Μακεδονία παραχωρούνταν στη Βουλγαρία.

Στα τέλη του 19ου αι. έχουμε διεκδικήσεις στη Μακεδονία από την πλευρά της Σερβίας, η οποία ζητάει για τους σλαβοφώνους6 της Μακεδονίας εκκλησιαστική και εκπαιδευτική ανεξαρτησία, κατά το πρότυπο της ρουμανικής προπαγάνδας για τους βλαχοφώνους.

Μετά τον β’ παγκόσμιο πόλεμο στην προσ­πάθεια αναδιοργανώσεως του κράτους της Γιουγκοσλαβίας σε Ομοσπονδιακή Λαϊκή Δημοκρατία, ιδρύθηκαν το 1946 έξι λαϊκές δημοκρατίες: της Σλοβενίας, της Κροατίας, της Βοσνίας – Ερζεγοβίνης, του Μαυροβουνίου, της Σερβίας και της Μακεδονίας7.

Οι Σκοπιανοί στην προσπάθειά τους να δώσουν εθνική υπόσταση στο νέο κράτος φρόντισαν να δημιουργήσουν χωριστή κρατική οργάνωση, ιδιαίτερη γλώσσα, ανεξάρτητη εκκλησία, χωριστή εθνότητα. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έδωσαν στη δημιουργία ενός μεγαλοϊδεατισμού8, εις βάρος πρωτίστως της Ελλάδος και δευτερευόντως της Βουλγαρίας.

Ο προπαγανδιστικός τους μηχανισμός έχει επιδοθεί σε ένα όργιο παραπληροφορήσεως σε ο,τι αφορά το Μακεδονικό. Διαδίδει ιταμότατα ότι οι Μακεδόνες δεν είναι Έλληνες, ότι η γλώσσα τους δεν είναι η ελληνική, αλλά το γλωσσικό ιδίωμα που μιλιέται στα Σκόπια (ένα κράμα βουλγαρικών, τουρκικών, ελληνικών, αλβανικών και σλαβικών λέξεων), ότι η Μακεδονία εκτείνεται βορειότερα από τη φυσική της θέση, ότι στη Βουλγαρία και στην Ελλάδα υπάρχουν “μακεδονικές” μειονότητες, που καταπιέζονται από τη Βουλγαρία και την Ελλάδα αντίστοιχα.

Το έργο της διαφωτίσεως της διεθνούς κοινής γνώμης για την ύπαρξη μακεδονικής εθνότητας ανέλαβαν οι ιστορικοί των Σκοπίων, οι οποίοι με επαγγελματική επιδεξιότητα διακηρύσσουν σε όλες τις κατευθύνσεις ότι από ιστορική και εθνολογική άποψη η Μακεδονία είναι σλαβική. Επίσης κυκλοφορούν χάρτες της Μακεδονίας, όπου εμφανίζονται τα Σκόπια ως πρωτεύουσα, η δε Θεσσαλονίκη, η Καβάλα και άλλες περιοχές ως τμήματα της ενιαίας Μακεδονίας.9 Έχει δημιουργηθεί τέτοια παραπληροφόρηση, ώστε σε ορισμένες ξένες χώρες, οι μελετητές που ενδιαφέρονται για στοιχεία σχετικά με τη Μακεδονία απευθύνονται στα σλαβικά τμήματα των βιβλιοθηκών, επειδή νομίζουν ότι εκεί βρίσκεται η Μακεδονία.

Η ιστορική όμως αλήθεια είναι αδέκαστη σε βάρος των Σκοπιανών. Οι Μακεδόνες ήταν αναμφισβήτητα φύλο ελληνικό. Την ελληνικότητά τους αποκαλύπτουν η Παλαιά Διαθήκη, οι αρχαίοι συγγραφείς, τα αγάλματα, οι επιγραφές και τα νομίσματα. Αποκαλυπτικές είναι οι μαρτυρίες του Ηροδότου, του Πολυβίου, του Αρριανού καθώς και του γεωγράφου Στράβωνος.

Ο Ηρόδοτος χαρακτηρίζει τους Μακεδόνες ανεπιφύλακτα Έλληνες: «Έλληνας δε είναι τούτους τους από Περδίκκεω γεγονότας, κατά περ αυτοί λέγουσι, αυτός τε ούτω τυγχάνει επιστάμενος και δη και εν τοίσι όπισθεν λόγοισι αποδείξω..»10. Ο ίδιος ιστορικός παρουσιάζει τον βασιλέα των Μακεδόνων Αλέξανδρο Α’ τον ε’ αι. να λέγει: «αυτός τε γαρ Έλλην γένος ειμί τωρχαίον και αντ’ ελευθέρης δεδουλωμένην ουκ αν εθέλοιμι οράν την Ελλάδα»11. Επίσης ο Ηρόδοτος αναφέρει ότι ο Αλέξανδρος ο Α’ πήρε μέρος το 426 π.Χ. στους ολυμπιακούς αγώνες, αφού οι Ελλανοδίκες αποδέχθηκαν την ελληνική καταγωγή του, κάτι που συνέβη αργότερα με τον Αρχέλαο, τον Αμύντα Β’ και τον Φίλιππο Β’. Ο γεωγράφος Στράβων στο θέμα αυτό είναι κατηγορηματικός και επιγραμματικά δηλώνει: «Έστι μεν ουν Ελλάς και η Μακεδονία»12.

Καμιά σχέση με την επιστημονική αλήθεια δεν έχει ο ισχυρισμός των Σκοπιανών να αρνούνται τον ελληνικό χαρακτήρα της μακεδονικής διαλέκτου. Για να αποδείξουν ότι η γλώσσα που μιλού­σαν οι Μακεδόνες στρατιώτες δεν ήταν ελληνική επικαλούνται τη μαρτυρία του Πλουτάρχου ότι ο Αλέξανδρος «ανεβόα μακεδονιστί καλών τους υπασπιστάς»13. Όμως εδώ η λέξη σημαίνει την τοπική διάλεκτο, όπως και οι όροι δωριστί, αττικιστί, ιωνιστί κ.τ.λ. και όχι μια χωριστή, μη ελληνική γλώσσα.14.

Άλλωστε μόνον την ελληνική γλώσσα διέδωσαν σε ολόκληρο τον κατακτημένο κόσμο ο Αλέξανδρος και οι Μακεδόνες. Στην ελληνική διέταξε να εξηγήσουν τις ξενόγλωσσες επιγραφές, για να είναι κατανοητές στο στράτευμά του. Και την ελληνική διέταξε να μάθουν οι τριάντα χιλιάδες επίλεκτοι Πέρσες, τους οποίους ενέταξε στο στράτευμά του.

Πρέπει να σημειωθεί ότι στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών στην Αθήνα εκτίθενται σήμερα 7.000 επιγραφές από τις ανασκαφές που έχουν γίνει στη Μακεδονία. Καμιά από αυτές δεν είναι γραμμένη στη λεγόμενη «μακεδονική». Όλες είναι γραμμένες στην Ελληνική.

Πέραν αυτών επιβεβαίωση της ελληνικότητας των Μακεδόνων προσφέρουν: οι ξένοι περιηγητές, η παιδεία που δημιούργησαν οι παροικίες των Μακεδόνων της διασποράς, το δημοτικό τραγούδι, που εκφράζει άριστα τους πόθους και την αυτοσυνειδησία των λαών15. Κυρίως όμως η αρχαιολογική σκαπάνη επιβεβαιώνει την αδιάσπαστη πολιτισμική συνέχεια και συνοχή του μακεδονικού ελληνισμού με το σύνολο του Ελληνισμού. Οι ανασκαφές που έγιναν στην ιερή πόλη των Μακεδόνων το Δίο, η ανακάλυψη των βασιλικών τάφων της Βεργίνας, των τάφων της περιοχής Λευκαδίων Ναούσης, της Αιανής Κοζάνης, της Σίνδου και πρόσφατα της Αμφιπόλεως δεν αφήνουν καμιά αμφιβολία γι’ αυτό.

Παράλληλα δεν πρέπει να διαφεύγει της προσοχής μας ότι οι Μακεδόνες είχαν τους ίδιους Θεούς με τους άλλους Έλληνες, συμμετείχαν στη θρησκευτική και πολιτιστική ζωή των άλλων Ελλήνων και πήραν μέρος σε όλους τους απελευθερωτικούς αγώνες του ελληνικού έθνους.16 Την ελληνικότητα των Μακεδόνων αποδεικνύουν και πρόσφατες γλωσσολογικές έρευνες συγχρόνων γλωσσολόγων, ιστορικών και αρχαιολόγων17, ιδίως των: Ιωάννου Καλλέρη18, C.Poghirc19, F.Papazoglou20, N.Hammond, VI. Georgiev21 κ.α.

Ιστορικά αβάσιμος είναι ο ισχυρισμός των Σκοπιανών να διεκδικούν τον τίτλο των Μακεδόνων22, όταν είναι απόλυτα τεκμηριωμένο ότι η εγκατάσταση των Σλάβων έγινε μόλις τον 6ο αι. και η πολιτιστική τους ιστορία αρχίζει μόλις τον 9ο αι. με θεμελιωτές τον Κύριλλο και Μέθόδιο, τους Θεσσαλονικείς Έλληνες μοναχούς23. Αντίθετα οι Μακεδόνες έζησαν και μεγαλούργησαν χίλια και πλέον χρόνια πριν από την εγκατάσταση των Σλάβων στη Βαλκανική.

Συμπερασματικά μπορούμε να πούμε τα εξής:

Ο όρος «Μακεδονία» είναι γεωγραφικός και όχι εθνολογικός. Η επιμονή των Σκοπιανών να σφετεριστούν το γεωγραφικό όρο Μακεδονία και να τον μονοπωλήσουν, χρησιμοποιώντας την ως ονομασία του νεοσύστατου κράτους των, προδίδει την πρόθεσή τους να οικειοποηθούν ταυτόχρονα και τον εθνολογικό – ιστορικό όρο “Μακεδονία”24, πλαστογραφώντας την ιστορία.

Οι κάτοικοι του κρατικού μορφώματος των Σκοπίων πρέπει να συνειδοτοποιήσουν ότι δεν πρέπει να ζουν σε ψευδαισθήσεις και κυρίως να απαλλαγούν από το σύμπλεγμα της “δημιουργίας προγόνων”. Η αδέκαστη ιστορική αλήθεια διακηρύσσει ότι είναι Σλάβοι και ότι οι πρόγονοί τους έφθασαν στην περιοχή χίλια χρόνια μετά τον Μέγα Αλέξανδρο. Η ονομασία Μακεδονία σε περιοχή που δεν κατοικήθηκε από Μακεδόνες και δεν υπήρξε μέρος του μακεδονικού βασιλείου είναι αδιανόητη. Ιστορικά μόνον το 1/10 της σημερινής σκοπιανής επικρατείας ανήκει στην ιστορική Μακεδονία. Τα υπόλοιπα 9 /10 ανήκουν στην αρχαία Παιονία και Δαρδανία. Οι κάτοικοι μάλιστα της τελευταίας υπήρξαν ορκισμένοι εχθροί των Μακεδόνων, εναντίον των οποίων έτρεφαν αιώνιο και άσβεστο μίσος25.

Οφείλουμε να θέσουμε θέμα ανθρωπίνων δικαιωμάτων της ελληνικής μειονότητας στα Σκόπια. Πρόκειται για ένα καθαρόαιμο ελληνισμό 150.000 περίπου, που προέρχεται από την περιοχή της Πίνδου και των οποίων οι πρόγονοι κατέφυγαν εκεί μετά την καταστροφή από τους Τουρκαλβανούς της Μοσχοπόλεως, της Γράμμοστας, του Βιθυκουκίου και άλλων ελληνικών περιοχών της Βορείου Ηπείρου.26

Παράλληλα απαιτείται ηθική και υλική στήριξη του διωκόμενου Αρχιεπισκόπου Αχρίδος Ιωάννου και της μοναστικής του αδελφότητας. Ο μαρτυρικός αυτός Ιεράρχης δέχεται αλλεπάλληλες καταδικαστικές αποφάσεις από τα ποινικά δικαστήρια των Σκοπίων, επειδή είχε το θάρρος να διακηρύξει ότι η «Μακεδονική» Εκκλησία των Σκοπίων είναι σχισματική, γιατί περιφρονεί βασικές αρχές της Ορθοδόξου Εκκλησιολογίας και προτάσσει εθνοφυλετικές σκοπιμότητες27.

Θα είναι μεγάλο   ιστορικό   λάθος να δε­χθου­με ονομασία που θα περιέχει το όνομα Μακεδονία είτε σύνθετο είτε παράγωγο. Αν η Ελλάδα υπογράψει τη σύνθετη ονομασία συναινεί στο ότι η ιστορία και ο πολιτισμός της Μακεδονίας είναι κάτι το ξεχωριστό από τον Ελληνισμό. Στην περίπτωση αυτή δεν θα μπορούμε να χρησιμοποιούμε μακεδονικές επωνυμίες π.χ. εφημερίδα Μακεδονία, αεροδρόμιο Μακεδονία, μακεδονικά εκπαιδευτήρια κ.τ.λ. Εκατομμύρια Μακεδόνες στην Ελλάδα και στη Διασπορά δεν θα μπορέσουν να χρησιμοποιούν τον ιστορικό αυτό όρο.

Θα είναι εγκληματικό να ενδώσουμε στις παράλογες αξιώσεις του κράτους των Σκοπίων. Ενός κράτους θεσμικά και οικονομικά υποανάπτυκτου, χωρίς ενιαία εθνική συνείδηση28, πληθυσμιακά αδύναμου, γεωπολιτικά υποβαθμισμένου και με οξύτατες εσωτερικές αντιθέσεις. Μια ήττα της Ελλάδος από τα Σκόπια θα σημαίνει εθνική καταστροφή. Είχε απόλυτα δίκαιο ο αείμνηστος Μανώλης Ανδρόνικος όταν έλεγε: «αντιμετωπίσαμε το θέμα των Σκοπίων με δειλία, ωσάν να είμεθα εμείς οι ένοχοι και οι πλαστογράφοι της ιστορίας».

Οι νεώτεροι Έλληνες πολιτικοί θα πρέπει να λάβουν υπόψη τις πολιτικές υποθήκες δύο μεγάλων Ελλήνων πολιτικών για το θέμα αυτό. Του Κων/νου Καραμανλή και του Ανδρέα Παπανδρέου. Ο πρώτος στην από 3-1-92 επιστολή του προς τους ηγέτες της ΕΟΚ γράφει: «Η Δημοκρατία αυτή δεν έχει κανένα απολύτως δικαίωμα, είτε ιστορικό είτε εθνολογικό, να χρησιμοποιεί το όνομα Μακεδονία. Ιστορικό μεν γιατί οι Σλάβοι, που αποτελούν την πλειοψηφία του σημερινού πληθυσμού της Δημοκρατίας αυτής, εμφανίστηκαν στην ιστορία της περιοχής μόλις τον 6ο μ.Χ. αι., δηλ. 1.000 περίπου χρόνια μετά την εποχή που ο Μέγας Αλέξανδρος κατέστησε τη Μακεδονία σημαντικό τμήμα του αρχαίου ελληνικού κόσμου. Και εθνολογικό γιατί ο πληθυσμός της Δημοκρατίας αυτής αποτελείται από Σλάβους, Αλβανούς, Αθιγγάνους και άλλες εθνότητες, όλες σεβαστές, αλλά χωρίς καμία σχέση με τους Μακεδόνες»29.

Ο δεύτερος στην με ημερομηνία 23-4-92 επιστολή του προς τον Αρχιεπίσκοπο Αμερικής Ιάκωβο τόνισε μεταξύ άλλων και τα εξής: «Θέλω να σας διαβεβαιώσω ότι είμαι ανυποχώρητος σε ο,τι αφορά τις προκλήσεις των Σκοπίων. Δεν πρόκειται να συναινέσω σε αναγνώριση de jure και de facto εφ’ όσον το όνομα Μακεδονία χρησιμοποιηθεί με επιθετικό η όχι (προσδιορισμό) στην ονομασία του κρατιδίου των Σκοπίων»30.

Οι Ελληνικές κυβερνήσεις όφειλαν και οφείλουν να προκαλέσουν δημοψήφισμα, σύμφωνα με το άρθρο 44 παρ. 2 του Συντάγματος, για το θέμα του ονόματος των Σκοπίων. Είναι πράγματι κρίσιμο θέμα και δικαιολογεί την προκήρυξη τούτου. Με αποφαση του Υπουργικού Συμβουλίου έπρεπε να ζητηθεί από τη Βουλή να αποφασίσει την προκήρυξη του δημοψηφίσματος με την πλειοψηφία που το Σύνταγμα απαιτεί.

Στην περίπτωση που η πλευρά των Σκοπίων συνεχίσει να εμμένει στις αδιάλλακτες και ιστορικά αβάσιμες θέσεις της, η Ελλάδα οφείλει άμεσα και αποφασιστικά να ασκήσει Veto για την ένταξη των Σκοπίων σε ΝΑΤΟ –Ε.Ε.. Να διακόψει τη δωρεάν οικονομική βοήθεια, η οποία μόνον τα τελευταία χρόνια έφθασε τα 74.000.000 ευρώ. Να αναθεωρήσει τα επενδυτικά προγράμματα των ελληνικών κρατικών και ιδιωτικών επιχειρήσεων. Πρέπει επί τέλους οι γείτονές μας να το καταλάβουν ότι έχουν απόλυτη ανάγκη της στηρίξεως της Ελλαδος, η οποία είναι η μόνη νησίδα ειρήνης και σταθερότητας στην περιοχή.

Τα κράτη της Ενωμένης Ευρώπης καλούνται να αποδείξουν την κοινοτική τους συνοχή και αλληλεγγύη και κυρίως να σεβαστούν το δίκαιο και την ιστορική αλήθεια.

Τέλος οι απανταχού Έλληνες οφείλουν να εντείνουν τις αγωνιστικές τους κινητοποιήσεις για το θέμα αυτό και να γνωρίζουν αυτό που τόνιζε εμφαντικά ο Κλεμανσώ: «Δεν υπάρχουν χαμένες υποθέσεις, υπάρχουν μόνο παραιτημένες υποθέσεις».

Σημειώσεις:

1. Αχ. Γ. Λαζάρου, «Το όνομα», Η γλώσσα μας, 53 (1995), σ. 8. 2. Γ.Ιω.Ζολώτα, Σύμμεικτα, Αθήναι 1983. 3. Αχ.Γ.Λαζάρου, «Γεώργιος Ι.Ζολώτας και επισημάνσεις εθνικών θεμάτων στον βορειοελλαδικό χώρο», Παρνασσός 45 (1993), σ.462. 4. Ζολώτα, ο.π., σ.540. 5. Για τη συνθήκη του Αγίου Στεφάνου βλ. Μ.Λάσκαρι, Το Ανατολικόν Ζήτημα, 1800-1923, Θεσσαλονική 1948, σσ.291-300 και Μαρίας Ντυσταζοπούλου -Πελεκίδου, Οι Βαλκανικοί Λαοί. Από την τουρκική κατάκτηση στην εθνική αποκατάσταση (14ος -19ος αι), Ιωάννινα 1987, σσ. 181-187. 6. Την ελληνικότητα των σλαβοφώνων της Μακεδονίας επιμαρτυρεί ο Ιταλός Giovanni Amadori – Virgilli. Στο έργο του La questione Rumeliota (Macedonia, Vecchia Serbia, Albania, Epiro) e la politica italiana, Bitonto 1908, στη σελίδα 24 γράφει: ‘’ …cioe greci che avendo perduto come lingua famigliare il greco – per timore di persecuzioni turche… . Στην συνέχεια γίνεται σαφέστερος: ‘’I Greci slavofoni della Macedonia manifestano col loro attaccamento alle tradizioni ed alle coltura ellenica, coi loro sentimenti patriottici la loro ferma volunta d’ essere Elleni   . 7. Βλ. E.Hosch, The Balkans. A Short History from Greek Times to the Present Day, London 1972, σσ. 171 και 174. Μ. de la Vos, Histoire de la Vougoslavie, Quesaisje? no 675, Paris 1965, σσ.111 και 126. 8. Ευαγ.Κωφού, Η Μακεδονία στην Γιουγκοσλαβική Ιστοριαγραφία, Δημοσιεύματα της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών, αριθμ. 24, Θεσσαλονίκη 1974, σ.11. 9. Βλ. Σταύρου Λυγερού – Χρ. Παναγιωτοπούλου, «Ο μειονοτικός επεκτατισμός των Σκοπίων», Τετράδια 11(1985), σ.σ.15-23. 10. Ηροδότου, V, 22,1. 11. Ο.π. IX, 45,1-2. 12. Ακριβείς παραπομπές και πλήρη σχόλια με πλούσια και έγκριτη διεθνή βιβλιογραφία βλ. Jean N.Kalleris, Les anciens Macedoniens. Etude Linguistique et histoirique, Collection de l’ Institut Francais d’ Athenes. Tome I avec une carte historique hors texte, Athenes 1954. Tome II. Premiere partie Athenes 1976. Index αυτοτελής. 13. Πλουτάρχου, Αλεξ. 51,4. 14. Μαρίας Νυσταζοπούλου – Πελεκίδου, Το Μακεδονικό Ζήτημα, Αθήνα 1988, σ.35. 15. Ο.π., σ.30. 16. Βλ. Κων.Βαβούσκου, «Ο μακεδονικός αγών και η ιστορία του», Πρακτικά Ακαδημίας Αθηνών 69(1994), τ.Β’, σ.318. Του ίδιου, C.Vavouscos, Der Beitrag des Griechentums von Pelagonien zur Gerschichte des Neueren Griechenland, Institute for Balkan Studies, Thessaloniki 1963. Του ίδιου, Κωνστ. Α. Βαβούσκου, «Απάντησις εις επιστολήν επί του Μακεδονικοῦ », Νέα Εστία, 132, τεύχος 1571, Χριστούγεννα 1992, σσ. 202-224 και Douglas Dakin, The Greek Struggle in Macedonia 1897- 1913, Thessaloniki 1966. 17. Βλ. Α.Μ.Tamis (ed), Macedonian Hellenism, River Seine Press 1990: Melbourne, Australia.18. Kalleris, ο.π. 19. C.Poghirc, ‘’Considerations sur le lexique de l’ ancient macedonien’’, Philologica et Linguistica, Bochum 1983, σσ.37-47. 20. F.Papazoglou, ‘’Quelques Problemes de l’ histoire epirote-Apropos du livre ‘’Epirus’’ de N.G.L. Hammond’’, Ziva Antika (ZA), 20 (1970), σσ.116-117. 21. VI. I. Georgiev, Introduzione alla storia delle lingue indoeuropee, Roma 1966, σ.193. 22. Βλ. C.Papanace, Sur la minorite aroumaine dans les pays balkaniques, Freiburg I Breisgau 1968, σ. 24, όπου δικαιολογεί τις ελληνικές διαμαρτυρίες και χαρακτηρίζει τον τιτοϊκό όρο ‘’μακεδονικός λαός ὡς  une veritable usurpation’’. Επικαλείται δε τον Evans: ‘’Mais, en realite, il n’existe pas un ‘’peuple macedonien’’. Cette verite a ete precisee depuis longtemps et en termes lapidaries par p’ archeologue et l’ethnographe anglais connu Sir Artur J. Evans’’. 23. Το θέμα της εθνικότητας του Κυρίλλου και Μεθοδίου διεφώτισε διεξοδικά ο καθηγητής Αντώνιος – Αιμίλιος Ταχιάος στο έργο του «Η εθνικότης Κυρίλλου και Μεθοδίου κατά τας σλαβικάς ιστορικάς πηγάς και μαρτυρίας», Ι.Μ.Θ. –Θ.Σ.Α.Π.Θ., Κυρίλλω και Μεθοδίω τόμος εόρτιος επί τη χιλιοστή και εκατοστή επετηρίδι, εν Θεσσαλονίκη 1968. Πρβ. Του ίδιου, Η ζωή και το έργο των Κυρίλλου και Μεθοδίου. Το βυζαντινό πολιτιστικό κληροδότημα στους Σλάβους, Θεσσαλονίκη 2009. Του ίδιου, Η Θεσσαλονίκη και ο κόσμος των Σλάβων, Θεσσαλονίκη 2013. Δ.Α. Ζακυθηνού, «Κωνσταντίνος ο Φιλόσοφος και η διαμόρφωσις των σλαβικών γλωσσών», ΠΑΑ 45(1970), σσ.59-77. Ι. Καραγιαννοπούλου, «Το ιστορικόν πλαίσιον του έργου των αποστόλων των Σλάβων», Κυρίλλω και Μεθοδίω, ο.π., σσ.139-151. Παν.Κ.Χρήστου, «Επιδιώξεις της αποστολής Κυρίλλου και Μεθοδίου εις την Κεντρικήν Ευρώπην», Κυρίλλω και Μεθοδίω, ο.π. σ.σ….. Κων.Γ.Νιχωρίτη, Οι άγιοι Κύριλλος και Μεθόδιος, εκδ. Μπαρμπουνάκη, Θεσσαλονίκη 2013. Δημ.Β.Γόνη, «Το ανεκτίμητο δώρο των αγίων Κυρίλλου και Μεθοδίου στους Σλάβους», Πρακτικά Επιστημονικής Ημερίδας Κύριλλος και Μεθόδιος, Ολυμπιακό Χωριό 2015, σσ.17-33. Μιχ. Γ.Τρίτου, «Ιστορικές παραχαράξεις των Σκοπιανών. Η περίπτωση της Εθνικότητας των Αγίων Κυρίλλου και Μεθοδίου», Πρακτικά, ο.π. σσ.41-47. Γιάννας Μαλιγκούδη, Η παρουσία του Μεσαιωνικού Ελληνισμού στην Κεντρική Ευρώπη. Το εκπολιτιστικό έργο των αγίων Κυρίλλου και Μεθοδίου των Θεσσαλονικέων», Θεσσαλονίκη 1977. F.Grivec, Konstantin und Method Lehrerder Slaven, Wiesbaden 1960.

2. Ν.P. Andriotis, “History of the name “Macedonia’’, Balkan Studies 1 (1960), σ. 143 κ.ε. πρβλ. Του ίδιου, The Confederate State of Skopje and its Language, Athens 1956.

3. Επιστολή Στυλ.Παπαθεμελή, Εφημ. Ορθόδοξος Τύπος, Δεκ. 2007.

4. Βλ. Αχ.Γ.Λαζάρου, Καταγωγή των Βλάχων των Σκοπίων, Αθήναι 2000. Πρβλ. Μιχ.Γ.Τρίτου, Ο Βλαχόφωνος Ελληνισμός της Αλβανίας και των Σκοπίων, Αθήναι 1999. Του ίδιου, Η ρουμανική προπαγάνδα στην περιοχή Πελαγονίας, Ιωάννινα 2001.

5. Βλ. Μιχ. Γ. Τρίτου, Νεώτερες εξελίξεις στη σχισματική Εκκλησία των Σκοπίων, Θεσσαλονίκη 2004 και του ίδιου, Το μαρτύριο και η μαρτυρία του Αρχιεπισκόπου Αχριδών Ιωάννου, Βελλά Ιωαννίνων 2007.

6. Όπως είναι στατιστικά διαπιστωμένο στη Δημοκρατία των Σκοπίων εθνική ομοιογένεια δεν υπάρχει: εκεί κατοικούν περισσότεροι από 600.000 Αλβανοί, 150.000 Τούρκοι, 100.000 Τσιγγάνοι, καθώς και Έλληνες, που αποτελούν το 18% του πληθυσμού, και βέβαια Βούλγαροι και Σέρβοι. Βλ. Νυσταζοπούλου, ο.π., σ.57.

7. Εφημ. “Πολιτική Ενημέρωση”, αριθμ. φυλ. 75, Σεπτέμβριος –Οκτώβριος 2005, σ.1.

8. Ο.π.

Ορθόδοξος Τύπος,08/04/2016