Ηφαίστεια της Ελλάδας και σεισμικότητα [Γενικά]

Ηφαίστεια της Ελλάδας και σεισμικότητα [Γενικά]

του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου, δασκάλου -συγγραφέα

ΓΕΝΙΚΑ: Στην Ελλάδα υπάρχουν 39(!) ηφαίστεια, τρία όμως μόνο ενεργά, με μεγαλύτερα, μετά από της Σαντορίνης, να είναι αυτά της Μήλου, της Νισύρου και των Μεθάνων. Η Σαντορίνη έχει τη μεγαλύτερη καλντέρα όλου του κόσμου (!) με ύψος 300 μέτρα και διαμέτρο 11.000 μέτρα! Στη Μήλο το σβησμένο ηφαίστειο της Φυριπλάκας έχει ύψος 220 μέτρα και διάμετρο 1700 μέτρα. Στο ηφαίστειο της Νισύρου υπάρχει μια από τις μεγαλύτερες καλδέρες στο κόσμο, με ύψος 650 μέτρα και διαμέτρο 3000 μέτρα.

ΜΙΚΡΟΤΕΡΑ ΗΦΑΙΣΤΕΙΑ: Άλλα μικρότερα σβησμένα ηφαίστεια του ελληνικού χώρου είναι: Στη Βόρεια Εύβοια, όπου υφίστανται πολλά και μικρά ηφαίστεια (Μαλιακός κόλπος, έξοδος Παγασητικού, Όρμος Αγίου Γεωργίου, Όριο, Μετόχι, Λιχάδα-Λιχαδονήσια, Οξύλιθος). Στη Σκύρο το ηφαίστειο Μπάρες. Στις υπόλοιπες Σποράδες υφίστανται ηφαιστειακές δομές στις νησίδες Ψαθούρα και Ψαθουροπούλα.

Στη Χίο, υπάρχουν ηφαιστειακές δομές στις περιοχές Αντιστρόβιλα και Εμπορικό. Έχουμε ακόμη: Το ηφαίστειο των Μεθάνων, που έχει ύψος 417μ. και διάμετρο 150μ. Στην περιοχή Μικροθηβών, μεταξύ Βελεστίνου και Αλμυρού. Στον Έβρο, στην περιοχή Φερρών, όπου υπάρχουν πολλές μικρές ηφαιστειακές δομές. Το ίδιο, τέλος, συμβαίνει και στην περιοχή Αλμωπίας.

ΤΑ ΗΦΑΙΣΤΕΙΑ ΤΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ: Ο γεωγραφικός χώρος του Αιγαίου είναι μία από τις πιο σεισμογενείς περιοχές της Γης, καθώς οι γεωλογικές μεταβολές που συμβαίνουν σε τακτά χρονικά διαστήματα είναι έντονες και συνεχείς. Η περιοχή του Αιγαίου διαμορφώθηκε τα τελευταία 23 εκατομμύρια χρόνια, δηλαδή στη διάρκεια της πιο πρόσφατης γεωλογικής περιόδου του ανώτερου καινοζωικού. Στο ηφαιστειακό τόξο του Νότιου Αιγαίου ανήκουν τα ηφαίστεια στο Σουσάκι1 (Κρομμυωνίας), στα Μέθανα, στον Πόρο, στη Μήλο, στη Νίσυρο και στη Σαντορίνη. Όλα αυτά τα ηφαιστειακά κέντρα βρίσκονται κατανεμημένα κατά μήκος μιας ημικυκλικής ζώνης πλάτους λίγων δεκάδων χιλιομέτρων και μήκους 450 χιλιομέτρων, η οποία αρχίζει Δυτικά του ισθμού της Κορίνθου [Αλκυονίδες νήσοι] και καταλήγει στη Νίσυρο. Κατά μήκος του τόξου μόνο τρία είναι τα ενεργά ηφαίστεια (Σαντορίνη, Νίσυρος. Μέθανα), από τα οποία αυτό των Μεθάνων βρίσκεται σε μεταηφαιστειακή δράση, ενώ τα ηφαίστεια της Νισύρου και της Σαντορίνης παρουσιάζουν σημαντική ηφαιστειακή δραστηριότητα.

Η ΘΗΡΑ: Η έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης το 1.650 πΧ ήταν μια από τις μεγαλύτερες στα τελευταία 10.000 χρόνια. Το μάγμα που αναπήδησε ήταν περίπου 30 κυβικά χιλιόμετρα! Η τέφρα σκέπασε μια μεγάλη έκταση στην ανατολική Μεσόγειο και την Τουρκία. Πιθανώς, η έκρηξη ήταν η αιτία για το τέλος του Μινωικού πολιτισμού στην Κρήτη. Το σημερινό ηφάιστειο της Σαντορίνης έχει γίνει από πολυσύνθετες μεταπτώσεις ηφαιστείων. Έχουν γίνει τουλάχιστον 12 μεγάλες ισχυρές εκρήξεις στα τελευταία 200.000 χρόνια, στο νησί. Το Ακρωτήρι είναι μια Μινωική πόλη στα νότια της Θήρας και ήρθε στο φως από αρχαιολογικές έρευνες.

Περίπου, 2 μέτρα από τέφρα σκέπασε την πόλη [κάτι ανάλογο συνέβη και στην Πομπηία με το Βεζούβιο], η οποία είχε πληθυσμό περίπου 30.000 κατοίκους. Φαίνεται από τις ανασκαφές ότι οι κάτοικοι είχαν εκκενώσει με επιτυχία την πόλη πριν την έκρηξη, πιθανώς λόγω προειδοποιήσεων του ηφαιστείου. Αυτό συνάγεται εξ αιτίας του γεγονότος ότι κανένα ανθρώπινο λείψανο δεν βρέθηκε μέσα στην τέφρα.

Οι αρχαιολόγοι λέγουν, επίσης, ότι οτιδήποτε αντικείμενο μπορούσαν να μεταφέρουν από τα σπίτια, το είχαν πάρει. Ένδεκα εκρήξεις έγιναν μέχρι το 197 πΧ, στα δύο νησιά, τη Σαντορίνη και στη Νέα Καμμένη. Η πιο πρόσφατη έκρηξη της Σαντορίνης ήταν το 1950, στην Νέα Καμμένη. Η έκρηξη κράτησε λιγότερο από ένα μήνα. Το αποτέλεσμα της ήταν η δημιουργία θόλου και η παραγωγή λάβας. Όμως για το ηφαίστειο της Θήρας θα ασχοληθούμε σε ειδική ενότητα.

ΗΦΑΙΣΤΕΙΑΚΟ ΤΟΞΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΚΑΙ ΣΕΙΣΜΙΚΟΤΗΤΑ: Το ηφαιστειακό τόξο αποτελείται από διαδοχικά ηφαίστεια (ενεργά και ανενεργά) Σουσάκι, Μέθανα, Μήλος, Σαντορίνη, Νίσυρος. Η δημιουργία τους οφείλεται σε ανάτηξη [ξαναλιώσιμο] υλικού της υποβυθιζόμενης Αφρικανικής πλάκας, η οποία βυθίζεται παραλλήλως του ηφαιστειακού τόξου στην καμπύλη που λέμε σεισμικό τόξο, λιγα χιλιόμετρα νοτιότερα του ηφαιστειακού. Κατά την άνοδό του, το υλικό αυτό διαπερνά την Ευρασιατική πλάκα και σχηματίζει τα ηφαίστεια. Όσον αφορά την περιοχή του Β. Αιγαίου, βασικό της μορφολογικό χαρακτηριστικό είναι η λεγόμενη τάφρος του Βορείου Αιγαίου, με βάθος 1.500m περίπου. Κοντά στις ηφαιστεικές περιοχές παρατηρούνται πολλά επίκεντρα σεισμικών δονήσεων στην Ελλάδα. Κι ενώ γενικά τα επίκεντρα των επιφανειακών σεισμών στον ελληνικό χώρο και στις γύρω περιοχές εμφανίζουν σημαντική διασπορά, εντούτοις, τα περισσότερα διατάσσονται κατά μήκος μίας τοξοειδούς ζώνης στην περιοχή του ελληνικού τόξου (Δ. Αλβανία – νησιά Ιονίου πελάγους – Κρήτη – Κάρπαθος – Ρόδος – Ν.Δ. Τουρκία). Σημαντική σεισμική δραστηριότητα παρατηρείται επίσης και στην περιοχή του Β. Αιγαίου και της Β.Δ. Ανατολίας. Ακόμη, οι σεισμοί ενδιάμεσου βάθους εκδηλώνονται στην περιοχή του Ν. Αιγαίου. Τα επίκεντρα διατάσσονται σε μία ζώνη παράλληλη με το ελληνικό τόξο, ενώ οι εστίες βρίσκονται πάνω στη λεγόμενη ζώνη Benioff, η οποία κλίνει με γωνία περίπου 35ο από το κυρτό προς το κοίλο μέρος του τόξου, από την Ανατ. Μεσόγειο προς το Αιγαίο πέλαγος. Τα εστιακά τους βάθη φτάνουν έως 160km περίπου.

ΑΙΤΙΕΣ ΣΕΙΣΜΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ: Το θέμα της σεισμικής δραστηριότητας στο Αιγαίο και των αιτίων της είναι αρκετά πολύπλοκο. Πρόσφατα στοιχεία δείχνουν ότι η σεισμική δραστηριότητα στο Αιγαίο είναι αυξημένη εξαιτίας: συμπιεστικής δύναμης που οφείλεται στη σύγκλιση της Αφρικανικής – Ανατ. Μεσογείου λιθοσφαιρικής πλάκας με την αντίστοιχη Ευρασιατική – Αιγαίο. Η σύγκλιση αυτή προκαλεί τους επιφανειακούς σεισμούς κατά μήκος του Ελληνικού τόξου καθώς και τους σεισμούς ενδιάμεσου βάθους στο Ν. Αιγαίο. Παρατηρείται ακόμη από τους γεωλόγους η ύπαρξη μιας συμπιεστικής δύναμης που οφείλεται κυρίως στην κίνηση της Τουρκικής λιθοσφαιρικής πλάκας [Ανατολίας] προς τα δυτικά, μιας κίνησης που με τη σειρά της οφείλεται στην προς Βορρά κίνηση της Αραβικής πλάκας. Ακόμη παρατηρούνται οριζόντιες εφελκυστικές δυνάμεις που έχουν διεύθυνση βορρά – νότου και αναπτύσσονται στην κάτω επιφάνεια της λιθόσφαιρας του Αιγαίου.

…………………………………………………………………………………………………………….

1. Στο Σουσάκι, κοντά στους Αγίους Θεοδώρους Κορινθίας κρύβεται ένας μικρός θησαυρός που ελάχιστοι γνωρίζουν. Πρόκειται για ένα ηφαίστειο, ύψους 180 μ και, παρότι η τελευταία ηφαιστειακή δραστηριότητα στην περιοχή έγινε πριν από 2,7 εκατ. χρόνια, υπάρχει ακόμα και σήμερα εντονότατη μεταηφαιστειακή δραστηριότητα με εκπομπή θερμών αερίων, κυρίως διοξειδίου του άνθρακα, μεθανίου και υδροθείου. Τα αέρια αυτά προκαλούν αποσάθρωση στα πετρώματα δημιουργώντας εντυπωσιακούς σχηματισμούς. Στην περιοχή του ηφαιστείου υπάρχουν διάσπαρτες στοές από τις οποίες γίνονταν εξόρυξη θείου. Σε πολλά σημεία το έδαφος είναι θερμό, ενώ σε άλλα ακόμα και με το δάκτυλο να σκάψει κάποιος λίγα εκατοστά στο χώμα θα νιώσει τα θερμά αέρια να αναδύονται από τις πλαγιές του ηφαιστείου. Στα στόμια των πολλών στοών (φυσικών και τεχνητών) που υπάρχουν στην περιοχή, συναντάμε συχνά ψόφια έντομα και πουλιά, θανατωμένα από τα δηλητηριώδη αέρια.