Ηφαίστεια της Ισλανδίας

Ηφαίστεια της Ισλανδίας

του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου, δασκάλου - συγγραφέα

1. ΤΟ ΗΦΑΙΣΤΕΙΟ ΕΪΓΙΑΦΙΑΤΛΑΓΙΟΚΟΥΤΛ

Το ηφαίστειο Εϊγιαφιατλαγιοκούτλ (Eyjafjallajokull) βρίσκεται στα νότια του νησιού, 125 χιλιόμετρα ανατολικά της πρωτεύουσας της χώρας Ρέυγκιαβικ. Με το ίδιο όνομα αναφέρεται και ο παγετώνας που καλύπτει τον ηφαιστειακό όγκο. Το όνομά του είναι σύνθετο μεταφραζόμενο στην ελληνική ως “κορυφή νησιωτικού παγετώνα”. Ο παγετώνας Εϊγιαφιατλαγιοκούτλ καλύπτει έκταση 100 τ.χλμ. και κινείται νότια του ηφαιστείου καταλήγοντας στις ακτές του Ατλαντικού.

Το ηφαίστειο παρουσιάζει συχνή δραστηριότητα από τον 9ο αιώνα, περίοδο εγκατάστασης των πρώτων Δανών και Νορβηγών εποίκων στην Ισλανδία. Εξερράγη διαδοχικά τα έτη 902, 1612, 1821 και 1823 και 2010. Η διάμετρος του κρατήρα του είναι 3-4 χιλιόμετρα.

Η ΕΚΡΗΞΗ ΤΟΥ 2010: Το ηφαίστειο αυτό εξερράγη στις 14/4/2010 εκτινάσσοντας κυβικά χιλιόμετρα(!) ηφαιστειακής τέφρας που κάλυψε τη βόρεια Ευρώπη και έφθασε μέχρι τη Ρωσία. Προηγήθηκε από το Δεκέμβριο του προηγουμένου σειρά μικροσεισμών αύξουσας έντασης. Στις 20/3 σημειώθηκε σε αρκετή απόσταση από τον κρατήρα μια πολύ μεγάλη εκτόνωση αερίων η οποία και ενεργοποίησε τις υπηρεσίες ασφαλείας της Χώρας. Στις 27/3 η έκρηξη ξεκίνησε με εκτίναξη τεραστίων ποσοτήτων ατμού υγροποιημένου πάγου. Αυτό οδήγησε στην απομάκρυνση των κατοίκων της γύρω περιοχής. Στις 14 Απριλίου άρχισε να εκτινάσεται ηφαιστειακή τέφρα. Η δραστηριότητα αυτή του ηφαιστείου συνεχίσθηκε με φθίνουσα πορεία για 6 ημέρες. Μέχρι τις 20 Απριλίου είχε χάσει περίπου το 80% της αρχικής έντασής της. Στα έκτακτα μέτρα που έλαβε η Υπηρεσία Γιουροκοντρόλ1 της Ε.Ε., από τη πρώτη στιγμή της εκτίναξης της τέφρας, ήταν και η διακοπή των αεροπορικών συγκοινωνιών της Ευρώπης, με σταδιακό κλείσιμο των αεροδρομίων.

Το μέτρο προκάλεσε χάος στις αεροσυγκοινωνίες στην Ευρώπη, με συνέπεια να δεχθεί επικρίσεις ως υπερβολικό.

ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ: Σύμφωνα με τα στοιχεία Της Διεθνούς Ένωσης Αερομεταφορών [ΙΑΤΑ], η έκρηξη του ηφαιστείου προκάλεσε τις ακόλουθες επιπτώσεις: 1,7 δις δολάρια κόστος στις αεροπορικές εταιρείες. Μείωση του ετήσιου τζίρου της αεροπορικής βιομηχανίας κατά 25%. 3,5 εκατ. επιβάτες ταλαιπωρήθηκαν. Το κόστος ακυρώσεων πτήσεων για τις εταιρείες έφθασε τα 120 εκατομ. δολ. 150 ευρωπαϊκές αεροπορικές εταιρείες επηρεάστηκαν από την έκρηξη του Εϊγιαφιατλαγιοκούτλ.

Συνολικά, υπολογίζεται ότι η έκρηξη του ηφαιστείου επηρέασε 105.000 πτήσεις και 7 εκατομμύρια επιβάτες σε πολλές χώρες για το διάστημα σχεδόν ενός μηνός (21 Μαρτίου με 24 Απριλίου). Η διαταραχή των εναέριων μεταφορών ήταν μεγαλύτερη από αυτή που προκάλεσαν οι βομβιστικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου 2001.

Συνολικά, η έκρηξη του Εϊγιαφιατλαγιοκούτλ προκάλεσε την απώλεια 5 δισεκατομμύριων δολλαρίων στο παγκόσμιο ΑΕΠ λόγω της διακοπής των εναερίων μεταφορών, εσόδων από τον τουρισμό. Ακόμη, η έκρηξη προκάλεσε απώλεια ασφαλισμένης περιουσίας αξίας 98 εκατομμύριων δολλαρίων, κατατάσσοντάς της ως την 6η καταστροφικότερη έκρηξη με βάση αυτό το κριτήριο.

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ: Σύμφωνα με εκτίμηση των ειδικών οι επιπτώσεις της έκρηξης αυτής στο περιβάλλον ήταν ελάχιστες από το γεγονός ότι η έντασή της ήταν σχετικά πολύ μικρή. Κι αυτό γιατί τα σύννεφα της ηφαιστειακής τέφρας δεν έφθασε σε πολύ υψηλά επίπεδα, ενώ η περιεκτικότητα αυτών σε θείο ήταν, ευτυχώς, πολύ μικρή.

2. ΤΟ ΗΦΑΙΣΤΕΙΟ ΧΕΚΛΑ:

Το Χέκλα (Hekla) είναι ένα ενεργό ισλανδικό ηφαίστειο ύψους 1.488 μ. Είναι μέρος της οροσειράς Χέκλα, η οποία έχει μήκος 40 χιλιόμετρα. Ένα ρήγμα 5 χιλιομέτρων χωρίζει την οροσειρά στη μέση. Το ηφαίστειο έχει πέντε κρατήρες και ο μεγαλύτερος έχει βάθος περίπου 90 μ. Σύμφωνα με θρύλους, το ηφαίστειο λέγεται ότι είναι η πύλη της Κολάσεως! Βρίσκεται 120 χμ. ανατολικά της πρωτεύουσας. Έχει εκραγεί 20 φορές από τότε που αποικίστηκε η Ισλανδία. Η πιο ισχυρή έκρηξη έλαβε χώρα το 1104. Οι εκρήξεις του Χέκλα έχουν καλύψει ολόκληρη την Ισλανδία με ηφαιστειακή τέφρα. Η πιο πρόσφατη μεγάλη έκρηξη έλαβε χώρα το 1947 και διήρκησε 11 μήνες. Το ηφαίστειο μετά την έκρηξη αυτή αύξησε το ύψος του κατά 14 μέτρα. Η τέφρα του ηφαιστείου που κάλυψε την Ισλανδία τα τελευταία χίλια χρόνια, ήταν 5 κυβικά χιλιόμετρα. Γενικά, το ηφαίστειο έχει παραγάγει την τελευταία χιλιετία περίπου 8 χλμ3 λάβας, μια από τις μεγαλύτερες ποσότητες στη Γη.

ΓΕΩΛΟΓΙΚΑ: Το Χέκλα είναι ηφαίστειο με κρατήρα ομογενή2, σχηματισμένο σε ρήγμα, όπου συναντώνται η νότια σεισμική ζώνη και η ανατολική ηφαιστειακή ζώνη. Η ασυνήθιστη μορφή του Χέκλα απαντάται σε πολύ λίγα ηφαίστεια παγκοσμίως. Το Χέκλα αποτελεί τμήμα μιας μεγάλης ηφαιστειακής κορυφογραμμής της οποίας το μήκους 5,5 χιλιομέτρων ρήγμα Heklugja θεωρείται ως το κύριο μέρος του Χέκλα. Αυτή η σχισμή ανοίγει σε όλο το μήκος της κατά τη διάρκεια μεγάλων εκρήξεων και τροφοδοτείται από μια δεξαμενή μάγματος 4 χιλιόμετρα κάτω από την επιφάνεια. Η τέφρα που παράγεται από τις εκρήξεις του είναι πλούσια σε φθόριο, δηλητηριώδες για τα ζώα. Η βασαλτική λάβα του Χέκλα έχει περιεκτικότητα σε ανδεσίτη άνω του 54%. Είναι το μόνο ισλανδικό ηφαίστειο που παράγει αλκαλικές λάβες. Όταν δεν βρίσκεται σε δράση, το βουνό είναι καλυμμένο με χιόνι και μικρούς παγετώνες, ενώ είναι σεισμικά ενεργό μόνο 30-80 λεπτά πριν την έκρηξη! Το Χέκλα βρίσκεται στην κορυφογραμμή της μεσοωκεάνιας ράχης του Ατλαντικού, που αποτελεί το όριο αποκλινουσών πλακών. Οι σεισμοί στην περιοχή του ηφαιστείου, όταν αυτό εκρήγνυται είναι γενικά μεγέθους 3 ρίχτερ.

ΙΣΤΟΡΙΚΑ: Η πρώτη καταγεγραμμένη έκρηξη του ηφαιστείου έλαβε χώρα το 1104 και από τότε έχουν υπάρξει γύρω στις τριάντα σημαντικές εκρήξεις. Οι εκρήξεις του Χέκλα ποικίλουν και είναι δύσκολο να προβλεφθούν. Μερικές είναι πολύ μικρής διάρκειας (μια εβδομάδα έως δέκα ημέρες), ενώ άλλες μπορεί να συνεχίσουν για μήνες και χρόνια (το 1947, η έκρηξη ξεκίνησε τις 29/3/1947 και έληξε στις 20/4/1948). Αλλά υπάρχει μια γενική συσχέτιση: όσο περισσότερο η Έκλα είναι κοιμισμένη, τόσο μεγαλύτερη και πιο καταστροφική θα είναι η έκρηξη.

Η πλέον πρόσφατη έκρηξη ήταν στις 26 Φεβρουαρίου 2000. Μία από τις μεγαλύτερες εκρήξεις στην εποχή του Ολόκαινου στην Ισλανδία ήταν η Χέκλα3 (950 π.Χ.), η οποία εκτόξευσε περίπου 7,3 κυβ.χλμ. από ηφαιστειακά αναβλήματα στην ατμόσφαιρα. Αυτό θα είχε προκαλέσει πτώση των θερμοκρασιών στις βόρειες περιοχές του πλανήτη για μερικά χρόνια. Ίχνη αυτής της έκρηξης έχουν εντοπιστεί σε τύρφη στη Σκωτία, ενώ στην Ιρλανδία μελέτη των δακτυλίων των δέντρων που χρονολογούνται από την περίοδο αυτή έχει δείξει αμελητέα αύξηση του δακτυλίου για μια δεκαετία.

3. ΗΦΑΙΣΤΕΙΟ ΛΑΚΙ

Το Λάκι ή Λακαγκιγκάρ (Lakagigar), γνωστό και ως Σκαφτάρ, είναι μια ηφαιστειακή ρωγμή, μήκους 27 χιλιομέτρων, στη νότια Ισλανδία. Το σωστό όνομα είναι Λακαγκιγκάρ, καθώς το ίδιο το Λάκι δεν εξεράγη, αλλά οι ρωγμές που άνοιξαν εκατέρωθέν του. Είναι μερός ενός ηφαιστειακού συστήματος που βρίσκεται κάτω από τον παγετώνα Βατναγιοκούλ, σε μια περιοχή με ρωγμές με κατεύθυνση από νοτιοδυτικά προς βορειοανατολικά.

Το σύστημα εξεράγη τη περίοδο 1783-1784 και παρήγαγε συνολικά 14 κ.χιλιόμ. βασαλτικής λάβας και δηλητηριώδη νέφη από υδροφθορικό οξύ και διοξείο θείου, που σκότωσε περισσότερο από το μισό ζωϊκό κεφάλαιο της Ισλανδίας, που οδήγησε σε λιμό που σκότωσε το 25%(!) των κατοίκων του νησιού [9.000 άτομα]. Μια από τις συνέπειες της έκρηξης του Λάκι ήταν η πτώση της παγκόσμιας θερμοκρασίας, καθώς το διοξείδιο του θείου απλώθηκε στο βόρειο ημισφαίριο. Αυτό προκάλεσε καταστροφή των σοδειών στην Ευρώπη και ξηρασία στην Ινδία. Υπολογίζεται ότι εξαίτιας της έκρηξης πέθαναν 6 εκατομμύρια άνθρωποι παγκοσμίως, κατατάσσοντας την έκρηξη ως τη πιο θανάσιμη τους ιστορικούς χρόνους. Επίσης, η έκρηξη θεωρείται σήμερα μία από τις γενεσιουργούς αιτίες της Γαλλικής Επανάστασης. επειδή το ηφαιστειακό νέφος οδήγησε στη καταστροφή της σοδειάς στη Γαλλία και στον λιμό της περιόδου 1785-87.

…………………………………………………………………

1. Η Υπηρεσία Eurocontol είναι Διεθνής Οργανισμός Ασφαλείας Αεροπλοϊας της Ε.Ε. [Βρυξέλλες], αρμόδιος ελέγχου και επίβλεψης της ασφάλειας όλων των εμπορικών πτήσεων που πραγματοποιούνται πάνω, από και πρός τα κράτη μέλη της Ε.Ε [28.000 πτήσεις/24ωρο].

2. Ομογενής είναι ο κρατήρας που έχει σχηματιστεί μόνον από στερεοποίηση λάβας, ενώ στρωσιγενής είναι ο κρατήρας που σχηματίζεται από αλλεπάλληλες στρώσεις λάβας, κίσσηρης, ηφαιστειακής τέφρας και ηφαιστειακής σποδού.