Κλοπή και κλεπτομανία

Κλοπή και κλεπτομανία

Του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου, δασκάλου – συγγραφέα

ΚΛΟΠΗ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑ: Κλοπή λέμε τη δόλια αφαίρεση πραγμάτων κάποιου άλλου προς ίδιον όφελος. Όταν η αφαίρεση αυτή γίνει φανερά και εναντίον της νόμιμης βούλησης του κατόχου, τότε λέγεται ληστεία. Κατά τους προϊστορικούς χρόνους η κλοπή παρουσιάζεται ως μη ατιμωτικού χαρακτήρα. Στην Οδύσσεια ο Αυτόλυκος φαίνεται ότι πήρε την τέχνη της κλοπής ως δώρο από τον Ερμή!

Αργότερα, μετά την οργάνωση της κοινωνικής ζωής, η κλοπή θεωρείτο από όλους παράβαση του κοινού ποινικού δικαίου. Ο Δράκοντας, αρχικά, προέβλεπε την ποινή του θανάτου για τους κλέφτες. Όμως, ο Σόλων έκανε διάκριση μεταξύ βαριάς και ελαφράς κλοπής. Βαριά θεωρείτο η κλοπή αξίας άνω των πενήντα δραχμών. Στο λεγόμενο δικαστήριο των “ένδεκα” οι ένοχοι βαριάς κλοπής τιμωρούνταν με θάνατο.

Στη Σπάρτη, αντιθέτως, η στατιωτική εκπαίδευση περιελάμβανε και ασκήσεις λεηλασίας, στις οποίες τιμωρούνταν μόνο ο κλέφτης που συλλαμβάνονταν. Στο κράτος των Λοκρών ο ένοχος κλοπής καταδικαζόταν με την ποινή της εξόρυξης των οφθαλμών. Γενικά η κλοπή σε όλες τις πόλεις κράτη της αρχαίας Ελλάδας είχε χαρακτήρα παραβίασης ηθικού νόμου.

ΑΓΙΟΓΡΑΦΙΚΑ: Βαρύτατο έγκλημα θεωρούσε την κλοπή η Π. Διαθήκη και παράβαση εντολής του Θεού: “ου κλέψεις” (Έξ. κ΄14, Λευιτ. ιθ΄11). Οι ποινές που προβλέπονταν συνίσταντο στην αποζημίωση του αδικημένου με το τετραπλάσιο της αξίας του κλαπέντος αντικειμένου (Έξ. κβ΄1), ή και το επταπλάσιο (Παροιμ. στ΄31).

Συχνά η κλοπή, μάλιστα κατά των αδυνάτων, θεωρείται, από τους Προφήτες, βαρύτατο αμάρτημα επισύρον θεία οργή στο δράστη και την οικογένειά του: “έως θανάτου εκδικηθήσεται” (Ζαχ. ε΄3). Ακόμη όποιος έκλεβε Ισραηλίτη για να τον πουλήσει ως δούλο τιμωρούνταν με θάνατο (Έξ. κα΄17, Δευτ. κδ΄7). Την κλοπή καταδικάζει και η Καινή Διαθήκη, που επαναλαμβάνει συχνά τη σχετική εντολή του Δεκαλόγου: “ου κλέψεις” (Μτθ. στ΄20, Μάρκ. ι΄9, Λουκ. ιη΄20, Α΄Πετρ. Δ΄15), χαρακτηρίζοντάς την, στέρηση της προς τον πλησίον αγάπης, στην οποία όλες οι εντολές ανακεφαλαιούνται (Ρωμ. ιγ΄9). Ο ίδιος ο Κύριος κατατάσσει την κλοπή στην κατηγορία των βαρύτατων αμαρτημάτων μαζί με το φόνο, τη μοιχεία, την πορνεία, το δόλο, την ασέλγεια, τη βλασφημία, πάθη που μολύνουν και αποξενώνουν τον άνθρωπο από το Θεό (Μτθ. ιε΄19. Μάρκ. ζ΄21-22). Οι κλέφτες κατατάσσονται με τους άρπαγες, στους αμαρτάνοντες εκείνους που: “βασιλείαν Θεού ού κληρονομήσουσιν” (Α΄Κορ. στ΄10). Κατά τους Πατέρες στην κλοπή οδηγείται κάποιος από την αργία, την φυγοπονία και την έλλειψη αγάπης προς τον πλησίον. Γι' αυτό “ο κλέπτων μηκέτι κλεπτέτω. Μάλλον δε και κοπιάτω εργαζόμενος το αγαθόν ταις χερσίν, ίνα έχη μεταδιδόναι τω χρεία έχοντι” (Εφεσ. στ΄10).

ΚΛΕΠΤΟΜΑΝΙΑ: Ενώ κλοπή είναι η αφαίρεση κάποιου υλικού αγαθού από κάποιον, κλεπτομανία είναι η παθολογική τάση κλοπής, που εμφανίζεται στον πάσχοντα με τη μορφή ακατανίκητης ανάγκης να κλέψει ένα ορισμένο αντικείμενο.

Είναι χαρακτηριστικό ότι τα αντικείμενα που κλέβει ο κλεπτομανής είναι συνήθως ευτελούς αξίας (π.χ. στυλό, κουτάλι, αναπτήρας), αρκεί να το πάρει κρυφά απ' τους άλλους, καθώς προέχει η ένταση της επιθυμίας να κλέψει. Η κλεπτομανία εμφανίζεται σε άτομα μειωμένης αντίστασης σε εσωτερικές παρορμήσεις. Ο κλεπτομανής συναισθάνεται ότι η πράξη του είναι παράνομη αλλά και άσκοπη, ωστόσο δε μπορεί να αντισταθεί στην έντονη επιθυμία που εισβάλλει στο νου του ενστικτωδώς. Ακόμα κι αν γίνει αντιληπτός και εξευτελισθεί, αυτό δεν θα τον βοηθήσει να το αποφύγει την επόμενη φορά.

ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗ ΕΡΜΗΝΕΙΑ: Το γεγονός ότι τα αντικείμενα που κλέβει ο κλεπτομανής δεν έχουν μεγάλη αξία, οδηγεί στην ερμηνεία ότι έχουν για τον πάσχοντα συμβολική αξία. Η φροϋδική θεώρηση τονίζει ότι τα αντικείμενα της κλοπής έχουν πιθανώς σεξουαλικό συμβολισμό και η κλοπή προσφέρει στον κλεπτομανή μορφή "σεξουαλικής ικανοποίησης", ενώ η κατοχή των κλοπιμαίων δείχνει “λαφυροποίηση”. Οπως τονίζεται, “οι ψυχοσεξουαλικές συγκρούσεις που βιώνει ο άνθρωπος κατά την πορεία της ανάπτυξής, αφορούν κυρίως μια «απαγορευμένη» αδιέξοδη ερωτική επιθυμία. Η πράξη της κλοπής αποτελεί μια παρόμοια ψυχική διαδικασία: πρόκειται για πράξη «απαγορευμένη», ο πάσχων βιώνει έντονη επιθυμία πραγματοποίησής της, παράλληλα, όμως, έντονα συναισθήματα ενοχής. Το σύμπτωμα της κλεπτομανίας αποτελεί μια επακριβή συμβολική αναπαράσταση της πραγματικής και βαθύτερης ψυχοσεξουαλικής σύγκρουσης που απασχολεί το άτομο και δεν βρίσκει τρόπο έκφρασης. Kατ’ αντιστοιχία, το στάδιο που επακολουθεί την πραγματοποίηση της «απαγορευμένης» επιθυμίας είναι η βίωση συναισθημάτων ενοχής και η αυτοτιμωρία” (Ειρ. Τσελέπη). Άλλη ερμηνεία βλέπει στην κλεπτομανία εκδήλωση επιθετικότητας, ή μία μορφή "πρόκλησης" στην κοινωνία και τις επιταγές της. Κατά μία άλλη θεώρηση, ίσως Μπηχεβιοριστική, η κλεπτομανία είναι "εκδίκηση" που παίρνει το άτομο για υλικές ή συναισθηματικές στερήσεις που είχε στην παιδική του ηλικία. Η γνωστική θεωρία υποστηρίζει ότι το πάθος αποτελεί μια συμπεριφορά που μαθαίνεται μέσω της διαδικασίας επιβράβευσης. Αρχικά ο πάσχων βιώνει την επιθυμία να κλέψει ένα συγκεκριμένο αντικείμενο. Η κλοπή επιτελείται και ο πάσχων νιώθει ικανοποίηση και ευχαρίστηση, συναισθήματα τα οποία λειτουργούν ως επιβράβευση. Οι ενοχές όμως τον καταβάλλουν στη συνέχεια και τον επαναφέρουν σε αρνητική συναισθηματική κατάσταση. Ο ίδιος αναζητά τώρα έναν τρόπο αλλαγής της διάθεσης αυτής. Η επιθυμία να κλέψει επανέρχεται, καθώς γνωρίζει ότι έτσι θα νιώσει καλύτερα. Και ο φαύλος κύκλος της κλεπτομανίας συνεχίζεται εσαεί. Η επιβράβευση που συνοδεύει την πράξη της κλοπής, θυμίζει ότι όλοι οι άνθρωποι αρέσκονται να παίρνουν κάτι«τζάμπα». Γι' αυτό και τα καταστήματα προβαίνουν σε «προσφορές», «εκπτώσεις» κλπ,. προκειμένου για αυξήσουν τους πελάτες τους. Ακόμη, πολλοί άνθρωποι νιώθουν αδικημένοι από τη ζωή, ότι οι άλλοι τούς οφείλουν, ότι η ζωή η ίδια τούς χρωστά, καλύτερη επαγγελματική αναγνώριση, υγεία, καλύτερο γάμο, χρήμα, κ.ά. Η αίσθηση ότι παίρνουν κάτι «τζάμπα» αποτελεί σε αυτές τις περιπτώσεις “ανταμοιβή”, της επιθετικότητας που τους διακατέχει! Ππροσωρινά νιώθουν τον θυμό τους να μειώνεται. Για πολλούς ψυχολόγους, η κλεπτομανία είναι “συνήθεια” που, προσωρινά, παρέχει διέξοδο στα δυσάρεστα συναισθήματα που βιώνει ο πάσχων στην καθημερινότητά του. Οι έρευνες σχετικά με την κλεπτομανία εστιάζονται ακόμη στην παράμετρο της «αισθησιακής αναζήτησης», μια χαρακτηριστική παράμετρο της προσωπικότητας του ατόμου που αναζητά διαρκώς νέες εμπειρίες, περίπλοκες αναζητήσεις, απολαύσεις και είναι πρόθυμο να ρισκάρει οτιδήποτε γι' αυτές.

ΣΥΓΓΕΝΗ ΠΑΘΗ: Η κλεπτομανία, είναι ψυχική διαταραχή, γνωστή εδώ και δύο αιώνες. Για πολλούς ειδικούς, στην πρωταρχική εμφάνιση του πάθους αντικατοπτρίζεται η αφθονία των αγαθών που διατίθεντο στο εμπόριο την περίοδο αμέσως μετά τη βιομηχανική επανάσταση. Η συχνότητα εκδήλωσης περιστατικών κλεπτομανίας σημείωσε άνοδο με την εμφάνιση των πρώτων παριζιάνικων πολυκαταστημάτων, μετά το 1900. Σύμφωνα με το αμερικάνικο εγχειρίδιο ψυχιατρικής η κλεπτομανία υπάγεται στις διαταραχές ελέγχου της παρόρμησης. Στην κατηγορία αυτή συμπεριλαμβάνονται διαταραχές που κύριο σύμπτωμά τους είναι η απώλεια ελέγχου μιας παρόρμησης, όπως κλεπτομανία, πυρομανία, τζόγος, επεισόδια ανεξέλεγκτης βίας, κ.ά. Το σύνολο των διαταραχών αυτών έχει τα εξής χαρακτηριστικά: Αδυναμία ελέγχου της βλαβερής για τον ίδιο και άλλους παρόρμησης. Ανάδυση της παρορμητικής σκέψης από μια άλογη στιγμιαία επιθυμία.

Αυξανόμενη αίσθηση διέγερσης λίγο πριν την επιτέλεση της πράξης. Τέλος, έντονη ευχαρίστηση και εκτόνωση κατά την επιτέλεσή της. Η αμεσότερη επίπτωση στον πάσχοντα είναι ο εντοπισμός και η σύλληψη που δημιουργούν αγωνία στην καθημερινότητά του διότι ο κίνδυνος διασυρμού είναι ισχυρός.

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΚΛΕΠΠΤΟΜΑΝΙΑΣ: Κύριο χαρακτηριστικό της κλεπτομανίας είναι η επαναλαμβανόμενη αδυναμία αντίστασης του πάσχοντα στην παρόρμηση που οδηγεί να κλέψει αντικείμενα που δε χρειάζεται ή από τα οποία δε θα κερδίσει κάτι. Τα κλοπιμαία πετάγονται, επιστρέφονται άμεσα, ή, ξεχνιούνται κρυμμένα στο σπίτι του. Άλλωστε, η ικανοποίηση προέρχεται από τη συγκεκριμένη πράξη, αυτή καθ' αυτή, κι όχι από το αντικείμενο που αποκομίζεται. Ο πάσχων βιώνει αυξανόμενη αίσθηση έντασης λίγο πριν κλέψει, ενώ νιώθει ανήμπορος να αντισταθεί στην επιτέλεση της πράξης. Η παρόρμηση, [ανεπιθύμητη μή ελεγχόμενη σκέψη], βιώνεται ως εισβολή στον ψυχισμό του. Παρόλα αυτά, μόλις κλέψει, νιώθει άμεσα έντονη ευχαρίστηση και ανακούφιση. Ο κλεπτομανής δεν έχει πλήρη επίγνωση της πιθανότητας σύλληψής του. Πάντως, λόγω της, έστω εκ των υστέρων, συνειδητοποίησης της πράξης του, βιώνει ενοχές. Η κλεπτομανία μπορεί να ξεκινά από την παιδική ή εφηβική ηλικία. Η διαταραχή είναι συνήθως χρόνια και εμφανίζεται σε υψηλότερο ποσοστό στις γυναίκες σε αναλογία 2:1. Περιστατικά κλοπών διαπιστώνονται συχνά σε καταθλιπτικούς. Στις περιπτώσεις αυτές ο πάσχων βιώνει αίσθηση κενότητας στη ζωή του και κλέβοντας νιώθει ευχαρίστηση ενώ  έπειτα με τις ενοχές του αυτοτιμωρείται. Κλοπές διαπράττονται συχνά και από άτομα που πάσχουν από άλλες ψυχικές διαταραχές. Μια ιδιαίτερη κατηγορία δραστών αποτελούν τα άτομα που «προσποιούνται» ότι πάσχουν από τα συμπτώματα κλεπτομανίας προκειμένου να αποφύγουν τη νομική δίωξη.

ΚΛΟΠΗ ΚΑΙ ΚΛΕΠΤΟΜΑΝΙΑ: Ιδιαίτερη κατηγορία αδικημάτων αφορά ΚΟΙΝΟΥΣ ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΕΣ που διαπράττουν προμελετημένες και προσχεδιασμένες κλοπές προκειμένου να εμπορευθούν τα κλοπιμαία. Σε αυτή την περίπτωση οι κλοπές αποτελούν τρόπο ζωής(!) του ατόμου, ή της ομάδας, και ένα είδος «επιχείρησης» με στόχο το κέρδος. Στις κλοπές χρησιμοποιείται ειδικός εξοπλισμός, εργαλεία καθώς και φονικά μέσα. Κλοπές διαπράττονται συστηματικά ή τυχαία και από ΧΡΗΣΤΕΣ ΟΥΣΙΩΝ για την εξασφάλιση της δόσης ή παραβατικά άτομα που δρουν σε ομάδες (ΧΟΥΛΙΓΚΑΝΣ) επιτελώντας κλοπές χωρίς συγκεκριμένο σκοπό, προς εκτόνωση, ή για να δείξουν τη “γενναιότητά” τους. Στην περίπτωση της κλεπτομανίας, αντίθετα με τα προηγούμενα, η κλοπή δεν προσχεδιάζεται. Ο κλεπτομανής νιώθει την παρόρμηση να κλέψει και το κάνει, γι’ αυτό και η πράξη του, συχνά, δεν πραγματοποιείται υπό συνθήκες πλήρους ασφαλείας. Ενώ ο κλεπτομανής βιώνει μια κατάσταση έντασης και διέγερσης ακριβώς πριν τη στιγμή της κλοπής, ο δράστης μικροκλοπών βιώνει αντίστοιχα συναισθήματα κατά τον προσχεδιασμό της κλοπής, ώρες ή μέρες πριν. Τέλος, το αίσθημα ανακούφισης για τον δράστη μικροκλοπών επέρχεται τη στιγμή που νιώθει ότι έχει διαφύγει τον κίνδυνο σύλληψης.

ΕΦΗΒΙΚΗ ΚΛΕΠΤΟΜΑΝΙΑ: Οι έφηβοι εμπλέκονται σε κλοπές, ακόμη και από διάθεση για περιπέτεια και την ανάγκη για αγάπη και αναγνώριση! Επιδιώκουν, έτσι, να δείξουν ικανότητες, θάρρος, επιδεξιότητά, για να τους επιβραβεύσει η ομάδα των συνομηλίκων τους. Συχνά, μάλιστα, κλέβουν και χαρίζουν ή μοιράζουν το προϊόν της κλοπής στους φίλους τους για να «εξαγοράσουν» κατά κάποιον τρόπο τη φιλία και την αγάπη τους, αλλά και για να μοιραστούν τις ενοχές τους. Συχνά, η έλλειψη προτύπου στην οικογένεια, για τη διαμόρφωση ηθικής συνείδησης, παίζει καθοριστικό ρόλο. Σε ορισμένες περιπτώσεις οικογενειών δεν υπάρχουν αναστολές ή τύψεις συνειδήσεως για πολλές πράξεις που βλάπτουν τους άλλους ανθρώπους, όλα εγκρίνονται «αρκεί να μη τιμωρείται ο δράστης». Με τέτοια “διαπαιδαγώγηση”, ο έφηβος συχνά μιμείται τη γονεϊκή συμπεριφορά διαπράττοντας παραβατικές πράξεις χωρίς να συνειδητοποιεί τη σημασία και τις επιπτώσεις τους.

ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΙ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ: Το άτομο που πάσχει από κλεπτομανία βιώνει μια μοναχική, ριψοκίνδυνη κατάσταση «εξάρτησης», χωρίς ορατή διέξοδο. Σπάνια αναζητά βοήθεια για το πρόβλημά του, από ντροπή, αλλά και διότι θεωρεί ότι οι άλλοι δεν θα πιστέψουν ή δεν θα κατανοήσουν το κίνητρο των πράξεών του. Πρώτο στάδιο θεραπευτικής παρέμβασης είναι η πλήρης ενημέρωση του πάσχοντα σχετικά με τα αίτια της κλεπτομανίας και τις δυνατότητες θεραπείας.

Πολλοί κλεπτομανείς, λόγω συναισθημάτων ενοχής, δεν συνειδητοποιούν τις ψυχολογικές παραμέτρους της διαταραχής αυτής. Στο δεύτερο σταδιο προτείνονται θεραπευτικές προσεγγίσεις, ώστε ο πάσχων να συνειδητοποιεί τη σημασία των συμπτωμάτων που εκδηλώνει, τη συναισθηματική διάσταση των συγκρούσεών του, καταλήγοντας σε σταδιακή εξάλειψη των διαπραττόμενων περιστατικών κλοπής. Η γνωστική θεραπεία εστιάζει στον τρόπο σκέψης και συμπεριφοράς του πάσχοντα και σε λανθασμένες αντιλήψεις (π.χ. “η ζωή είναι άδικη», «κανείς δεν είναι τίμιος έτσι κι αλλιώς») που συντηρούν τη συμπεριφορά κλεπτομανίας. Το άτομο επανεκπαιδεύεται σε νέες, πιο εποικοδομητικές συμπεριφορές. Ειδικοί σύλλογοι για άτομα που

εκδηλώνουν συμπτώματα κλεπτομανίας ή διαπράττουν μικροκλοπές για διάφορες αιτίες συναντώνται συχνά σε χώρες του εξωτερικού. Η CASA (Cleptomaniacs and Shoplifters Anonymous) αποτελεί ειδική ομάδα αυτοβοήθειας για άτομα που εκδηλώνουν σχετικά προβλήματα. Στο πρόγραμμά της περιλαμβάνονται συναντήσεις στις οποίες τα μέλη εκμυστηρεύονται και συζητούν το πρόβλημά τους.

ΕΠΙΜΥΘΙΟ: Η κλεπτομανία, καθώς και πολλά περιστατικά μικροκλοπών, δεν αποτελούν παρά έναν ακόμη παθολογικό τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι χειρίζονται αρνητικά συναισθήματά τους και καταστάσεις στρες στη ζωή τους. Παρόμοιοι αμυντικοί μηχανισμοί παρατηρούνται και σε άλλες παθολογικές συμπεριφορές, όπως στον τζόγο, τον αλκοολισμό, τη χρήση ουσιών, τη βουλημία. Ολοι μπορούν εν δυνάμει, σε μια ευάλωτη στιγμή της ζωής, να εμπλακούν σε φαύλο κύκλο παθολογικής συμπεριφοράς, να νιώσουν την ανάγκη να επιβραβεύσουν τον εαυτό τους παίρνοντας κάτι χωρίς να πληρώσουν από ένα κατάστημα. Υπό συγκεκριμένες περιστάσεις της ζωής, η γραμμή που διαχωρίζει την παθολογική από τη φυσιολογική συμπεριφορά δεν είναι πάντα ευδιάκριτη. Η πίστη στο Θεό, η δυνατότητα μετάνοιας, η δυνατότητα για νέο ξεκίνημα, είναι τα πνευματικά όπλα που πρέπει να έχει στη φαρέτρα του ο πάσχων, οι οικείοι του αλλά και η Εκκλησία, που μπορεί και εδώ να παίξει τον καταλυτικό ρόλο της. Ακόμη, η κοινωνία, κατανοώντας σε βάθος τις παραβατικές συμπεριφορές μπορεί και πρέπει να παρεμβαίνει ουσιαστικά στα σημεία που η ίδια νοσεί.

……………………………………………………………………

Βιβλιογρ.: Ειρήνη Τζελέπη, Η Kλεπτομανία, http//pscych.com