Η ψυχή του ανθρώπου

Η ΨΥΧΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΟΥΣΙΑ ΖΩΣΑ

Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνὸς ὁρίζει τὴν ψυχὴ ὡς ἑξῆς «Ψυχὴ εἶναι οὐσία ζῶσα, ἁπλή, ἀσώματη, ἀόρατη κατὰ τὴν φύση της στὰ σωματικὰ μάτια, λογικὴ καὶ νοερή, ἀσχημάτιστη, ἐνῶ χρησιμοποιεῖ ὡς ὄργανο τὸ σῶμα καὶ παρέχει σὲ αὐτὸ ζωὴ καὶ αὔξηση καὶ αἴσθηση καὶ γέννηση, χωρὶς νὰ ἔχει ἄλλο νοῦ στὴν περιοχή της, ἀλλὰ δικό της ὡς τὸ πιὸ καθαρὸ μέρος, (γιατί ὅπως εἶναι τὸ μάτι στὸ σῶμα, ἔτσι ὁ νοῦς στὴν ψυχή), αὐτεξούσια, θελητικὴ καὶ ἐνεργητική, τρεπτή, δηλαδὴ ἐθελότρεπτη, γιατί εἶναι κτιστή, ἀφοῦ ὅλα αὐτὰ τὰ ἔχει πάρει κατὰ φύση ἀπὸ τὴν χάρη τοῦ δημιουργοῦ της, ἀπὸ τὴν ὁποία πῆρε τὸ εἶναι καὶ τὸ κατὰ φύση της».1

Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς σὲ λόγο του ἀναφέρει «Ἡ ψυχὴ ὁμοιάζει μὲ λυχνάρι, ποὺ ἔχει ὡς ἔλαιο τὴν ἀγαθοεργία, ἀντὶ γιὰ φυτίλι φέρει τὴν ἀγάπη, ἐπάνω στὴν ὁποία ἐπαναπαύεται ἀντὶ γιὰ φῶς ἡ χάρις τοῦ Πνεύματος. Ὅταν ἐξαφανισθῆ τοῦτο τὸ ἔλαιο, δηλαδὴ ἡ ἀγαθοεργία, ἀναγ- καστικὰ ἡ ἀγάπη ποὺ ἐνυπάρχει στὴν ψυχὴ ἀντὶ γιὰ φυτίλι ψυχραίνεται κι᾽ ἔτσι τὸ φῶς τῆς κηδεμονίας τῆς χάριτος τοῦ Θεοῦ ἀπομακρύνεται ἀπὸ τοὺς ἀνθρώπους, ποὺ ἀπέφυγαν τὴν ἀρετὴ καὶ ἐφυγάδευσαν τὴν ἀγάπη».2

Ὁ ἅγιος Νεκτάριος σημειώνει «Τὸ ὂν τὸ ὑποκείμενον ταῖς ἐμφύτοις ὁρμαῖς δὲν δύναται νὰ ἔχη ψυχὴν λογικήν, διότι ἡ λογικὴ ψυχὴ ἀπαιτεῖ ἐλευθερίαν ἐνεργείας. Ἡ νοερὰ φύσις εἶναι αὐτοκίνητος καὶ διὰ τοῦτο ἐλευθέρα, ἐπειδὴ δὲ τὸ αὐτοκίνητον ἔχει ἐλευθέραν βούλησιν, ἕπεται ὅτι πράττει κατὰ προαίρεσιν καὶ οὐχὶ κατὰ ἀνάγκην, ἄρα ἡ λογικὴ ψυχὴ ὡς νοερὰ αὐτοκίνητος καὶ ἐλευθέρα εἶναι ἠθικῶς ἐλευθέρα, ἔχει συνείδησιν ἑαυτῆς καὶ συν είδησιν τοῦ ποιοῦ τῶν ἑαυτῆς πράξεων. Τὸ ἀνελεύθερον ὂν ὡς ὑπεξούσιον εἶναι ἑτεροκίνητον  καὶ στερεῖται ἠθικῆς ἐλευθερίας καὶ βουλήσεως… Ἀλλὰ ὁ ἄνθρωπος ὡς ὂν λογικὸν εἶναι νοερὸν καὶ αὐτεξούσιον, ἔχει ψυχὴν λογικήν, ἐλευθέραν βούλησιν, συνείδησιν ἑαυτοῦ καὶ τοῦ ποιοῦ τῶν πράξεων ἑαυτοῦ καὶ ἑπομένως εἶναι ὂν ἠθικῶς ἐλεύθερον».3

Ὁ Μέγας Βασίλειος σχετικὰ μὲ τὴν ψυχὴ γράφει «Μὴ νομίζεις ὅτι εἶναι ἀρχαιοτέρα (ἡ ψυχὴ) ἀπὸ τὴν ὕπαρξη τοῦ σώματός των, μήτε ὅτι μένει διαπαντὸς μετὰ τὴν ἀποσύνθεση τοῦ σώματος. Διῶξε μακριὰ τὶς φλυαρίες τῶν “σοβαρῶν” φιλοσόφων, ποὺ δὲν ἐντρέπονται νὰ ὑποστηρίζουν, ὅτι αἱ ψυχαὶ των καὶ αἱ σκυλίσιαι ψυχαὶ εἶναι ὁμοειδεῖς μεταξὺ των, ποὺ λέγουν ὅτι οἱ ἴδιοι ὑπῆρξαν κάποτε καὶ γυναῖκες καὶ θάμνοι καὶ ψάρια θα- λασσινά. Ἐγὼ δὲ δὲν λέγω μὲν ὅτι ὑπῆρξαν ποτὲ ψάρια, τὸ λέγω ὅμως καὶ τὸ ὑποστηρίζω, ὅτι, ὅταν ἔγραψαν αὐτὰ τὰ πράγματα ἦσαν ἀλογώτεροι καὶ ἀπὸ τὰ ψάρια». 4

Ὁ ἅγιος Γρηγόριος Νύσσης μᾶς διδάσκει σχετικὰ «Ὁ ἄνθρωπος ἀποτελεῖται ἀπὸ ψυχὴ καὶ σῶμα. Καὶ δεχόμαστε πὼς μία καὶ κοινὴ εἶναι ἡ ἀρχὴ τῆς ὑπόστασής του, γιὰ νὰ μὴ παρουσιάζεται ὁ ἴδιος προγενέστερος καὶ μεταγενέστερος τοῦ ἑαυτοῦ του, ὅταν προηγεῖται τὸ σωματικὸ στοιχεῖο καὶ καθυστερεῖ τὸ ψυχικό… Ἂν ὁ μὲν ἕνας ὑπάρχει ἀπὸ πρίν, ὁ δὲ ἄλλος δημιουργεῖται μεταγενέστερα, θὰ ἀποδειχθεῖ ὡς ἐλλιπὴς ἡ δύναμη τοῦ Δημιουργοῦ, ἀφοῦ δὲν μπορεῖ μονομιᾶς νὰ συμπληρώσει ὅλο τὸ ἔργο… Γιὰ τὸ σιτάρι ἤ γιὰ ὁποιονδήποτε ἄλλον ἀπὸ τοὺς σπόρους δεχόμαστε πώς, καθετὶ ποὺ ὑπάρχει γύρω ἀπὸ τὸ στάχυ, ἔχει συμπεριληφθεῖ στὴ δύναμη τοῦ σπόρου, δηλαδὴ καὶ τὸ χόρτο καὶ ἡ καλαμιὰ καὶ οἱ ἐνδιάμεσοι κόμποι κι ὁ καρπὸς καὶ τὰ ἄγανα, καὶ τίποτε ἀπὸ αὐτά, ὡς πρὸς τὴν αἰτία τῆς δημιουργίας, δὲν προϋπάρχει ἤ δὲν γίνεται ἀπὸ πρὶν στὴ φύση τοῦ σπόρου…

Σύμφωνα μὲ τὸ ἴδιο παράδειγμα, νομίζω πὼς καὶ τὸ ἀνθρώπινο σπέρμα ἔχει σπαρμένει μέσα του, μαζὶ μὲ τὴν πρώτη αἰτία τῆς σύστασης, τὴν δύναμη τῆς φύσης. Καὶ ὅτι ἀναπτύσσεται καὶ φανερώνεται διὰ μέσου κάποιας φυσικῆς σειρᾶς».5

Ὑποσημειώσεις:

1. Ἁγ. Ἰωάννου Δαμασκηνοῦ,  Ἔκδοσις Ἀκριβὴς,  Ἐκδ. Πουρναρᾶ σελ. 153. 

2. Γρηγορίου Παλαμᾶ,  Ἐκδ. Ε.Π.Ε. Τόμ. 9 σελ. 35 

3. Νεκταρίου Κεφαλᾶ Μητροπολίτου Πενταπόλεως  Ἅπαντα Τόμ. Ε΄

 4.  Μ. Βασιλείου,  Ἐκδ. Ε.Π.Ε. Τόμ. 4 σελ. 303.  5. Ἁγ. Γρηγορίου Νύσσης,  Περὶ κατασκευῆς τοῦ ἀνθρώπου Ἐκδ. Τέρτιος σελ. 239   

Ορθόδοξος Τύπος 4/1/2013