Δημήτριος Βογιατζής, Έλεγχος των ισχυρισμών του Συνηγόρου του Πολίτη για το μάθημα των θρησκευτικών (Β΄)

ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΩΝ ΙΣΧΥΡΙΣΜΩΝ ΤΟΥ ΣΥΝΗΓΟΡΟΥ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΟΥ

ΔΙΑ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΩΝ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΩΝ

Τοῦ κ. Δημητρίου Ἠ. Βογιατζῆ, Θεολόγου Καθηγητοῦ τοῦ 3ου ΓΕΛ Ὑμηττοῦ

(2ον- τελευταίον)

δ. Ὁ Συνήγορος θεωρεῖ ὡς ἐπαχθῆ προϋπόθεση γιά τήν ἀπαλλαγή τή δήλωση, ἔστω καί ἔμμεση, ὅτι ὁ μαθητής δέν εἶναι Ὀρθόδοξος, γιατί αὐτή παραβιάζει την ἀρνητική θρησκευτική ἐλευθερία του. Σύμφωνα ὅμως μέ τή νομολογία τοῦ ΕΔΔΑ ἡ ἀξίωση ἀποκάλυψης, ὄχι μόνο ἔμμεσης ἀλλά και ἄμεσης, τῶν θρησκευτικῶν πεποιθήσεων τῶν γονέων γίνεται ἀποδεκτή ὅταν ἐξυπηρετοῦνται σύμφωνα μέ τό ἄρθρο 9,2 τῆς ΕΣΔΑ σκοποί πού προβλέπονται ἀπό τόν νόμο και ἀποτελοῦν ἀναγκαῖα μέτρα σέ μια δημοκρατική κοινωνία. Σέ καμιά δε ἀπόφαση τοῦ ΕΔΔΑ δέν γίνεται λόγος, οὔτε νύξη, γιά ἀπαγόρευση τῆς ἔμμεσης ἀποκάλυψης θρησκευτικῶν πεποιθήσεων κατά τη διαδικασία τῆς ἀπαλλαγῆς ἀπό το μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν...

Ἀντίθετα στήν περίπτωση τοῦ Λουξεμβούργου ἀξιολογεῖται θετικά ἡ ἀπόφαση τῆς κυβέρνησής του να ἀπαλλάσσονται ἀπό τό μάθημα μόνο ὅσοι ἀνήκουν σέ ὁμολογίες ἤ θρησκεῖες πού δέν διαθέτουν διδακτικές ὧρες στό σχολικό πρόγραμμα καί ὄχι οἱ ἄθεοι, οἱ ὁποῖοι παρακολουθοῦν ἐναλλακτικό μάθημα.Ἡ ἀπαλλαγή ἀπαιτεῖ αἴτηση στό «Ἐθνικό Συμβούλιο Ἠθικῆς καί Κοινωνικῆς ἐκπαίδευσης» τό ὁποῖο και ἐγκρίνει τίς ἀπαλλαγές. Στήν αἴτηση δηλώνεται φυσικά τό δόγμα το ὁποῖο πρεσβεύει ὁ μαθητής11. Βεβαίως τό ΕΔΔΑ σέβεται και προστατεύει τό δικαίωμα τῆς ἐκδήλωσης τῶν θρησκευτικῶν πεποιθήσεων, στό βαθμό πού αὐτό δεν ἐμποδίζει τό δικαίωμα στήν ἐκπαίδευση. Γιά παράδειγμα, στήν πρόσφατη ἀπόφαση γιά τή Νορβηγία το δικαστήριο ἀξιολόγησε τή διαδικασία ἀπαλλαγῆς ἀπό τίς λατρευτικές ἐκδηλώσεις ὡς ἐπαχθῆ καί πολύπλοκη, ἐπειδή ἀπαιτοῦνταν ἀπό τούς γονεῖς νά δώσουν εὔλογη αἰτιολογία, ἡ ὁποία ἔπρεπε νά τεθεῖ ὑπό τήν κρίση τῆς Διεύθυνσης τοῦ σχολείου, χωρίς νά ἔχουν καθοριστεῖ σαφῆ κριτήρια ἀξιολόγησης.

Συμπεραίνοντας θά πρέπει να τονίσουμε ὅτι ἡ δήλωση τοῦ μαθητῆ ὅτι δέν εἶναι Χριστιανός Ὀρθόδοξος, πού προβλέπει ἡ ἐγκύκλιος τοῦ 2002, εἶναι ἀπόλυτα συμβατή μέ τή νομολογία τοῦ ΕΔΔΑ. Ὁ μαθητής στήν προκειμένη περίπτωση δηλώνει ὅτι οἱ πεποιθήσεις του ἔρχονται σέ ἀντίθεση με τό περιεχόμενο τοῦ μαθήματος, πού ἔχει Ὀρθόδοξο προσανατολισμό, μέ σκοπό νά θεμελιώσει τό δικαίωμα τῆς ἀπαλλαγῆς. Εἶναι ἐπίσης αὐτονόητο ὅτι ἡ πολιτεία ὀφείλει νά προστατεύει τό δικαίωμα τῶν παιδιῶν στή μόρφωση, ὅταν αὐτό προσβάλλεται ἀπό γονεῖς πού ἀπαλλάσσουν τά παιδιά τους για λόγους ἄσχετους μέ τίς προϋποθέσεις πού ἀναπτύξαμε. Κατά συνέπεια οἱ ἀπαλλαγές πού δεν ὀφείλονται σέ λόγους θρησκευτικῆς συνείδησης ἀλλά σέ ἄλλους λόγους, ὅπως ἡ δυσαρέσκεια γιά τη βαθμολογία, ἡ διαφωνία μέ κάποιο καθηγητή, ἕνα μάθημα λιγότερο

κλπ., προσβάλλουν τό δικαίωμα τοῦ παιδιοῦ στήν ἐκπαίδευση. Οἱ Θεολόγοι ποτέ δέν ἀρνήθηκαν την ἀπαλλαγή γιά λόγους θρησκευτικῆς συνείδησης. Αὐτό πού ἀρνοῦνται εἶναι οἱ προσχηματικές ἀπαλλαγές, τίς ὁποῖες ἄλλωστε και θέλησε νά ἐνθαρρύνει ἡ παρέμβαση τοῦ ΣτΠ, νομίζοντας ὅτι ἔτσι θα πλήξει τό μάθημα.

Τό ἐρώτημα πού τίθεται ἀβίαστα, μέ βάση τά προηγούμενα, εἶναι με ποιό πρόσχημα ὁ ΣτΠ ἀνέτρεψε τη δική του ἀπόφαση πού χαρακτήριζε τή λύση τῆς ἐγκυκλίου Γκεσούλη «ὡς τή μόνη ἐφικτή» (ὑπό το κράτος τῆς νομολογίας). Ὁ ἴδιος ἐπικαλέστηκε ὡς δικαιολογία, ὄχι βέβαια τήν ἀνύπαρκτη ἀλλαγή τῆς νομολογίας, ἀλλά τήν ἔκδοση μιᾶς ἀπόφασης τοῦ ΕΔΔΑ τοῦ 2008. Ἰσχυρίστηκε συγκεκριμένα ὅτι: «Τό θέμα τῆς ἀπαλλαγῆς ὁδηγεῖται ἀναπόφευκτα πρός ἐπανεξέταση, κάθ᾽ ὅσον πρόσφατα τό Εὐρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων τοῦ Ἀνθρώπου (Ἀλεξανδρίδης κατά Ἑλλάδος, ἀπόφαση τῆς 21.2.2008 με ἀφορμή τή διαδικασία ἐπιλογῆς μη θρησκευτικοῦ ὅρκου) ἔκρινε ἀθέμιτη τήν ἀξίωση (ἀκόμη καί ἀρνητικῆς) γνωστοποίησης πεποιθήσεων ὡς προϋπόθεση ἄσκησης δικαιώματος»12. Γιά τόν ἰσχυρισμό αὐτό θά πρέπει νά ἐπισημάνουμε τά ἑξῆς:

α. Δέν ὑπῆρξε ἀλλαγή οὔτε τῆς ἑλληνικῆς οὔτε τῆς εὐρωπαϊκῆς νομολογίας, ἀλλά προσωπική ἐκτίμηση τοῦ Συνηγόρου ὅτι αὐτή θα ἀλλάξει μέ κάποια ἀπόφαση πού θα ἐκδοθεῖ στό μέλλον καί θά ἀνατρέπει τή νομολογία τοῦ ΕΔΔΑ.

β. Ἡ ἐκτίμηση αὐτή δέν εὐσταθεῖ, γιατί ἡ ὑπόθεση τήν ὁποία ἐπικαλέστηκε δέν ἔχει καμιά σχέση με τά Θρησκευτικά καί δέν ἀποτελεῖ πρόκριμα γιά κανενός εἴδους ἐπανεξέταση. Ἡ ἐπίκληση τῶν θρησκευτικῶν πεποιθήσεων γιά την ἁπαλλαγή ἀπό τά Θρησκευτικά εἶναι ἐντελῶς διαφορετικό ζήτημα ἀπό τή δημόσια δήλωση ἑνός πολίτη, ἐνώπιον τοῦ ἀκροατηρίου τοῦ δικαστηρίου ὅτι δέν εἶναι Ὀρθόδοξος, προκειμένου νά ὁρκιστεῖ για νά ἀποκτήσει ἄδεια ἐπαγγέλματος δικηγόρου.

γ. Εἶναι χαρακτηριστικό ὅτι λίγο πρίν ἀπό τήν ἀπόφαση γιά τόν ὅρκο τοῦ 2008, τό ΕΔΔΑ εἶχε ἐκδώσει, τό 2007, δυό ad hoc ἀποφάσεις για τό ζήτημα τῆς ἀπαλλαγῆς ἀπό το μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν, στις ὁποῖες ὁ Συνήγορος δέν ἀναφέρεται καθόλου, γιατί εἶναι ἀντίθετες μέ τούς ἰσχυρισμούς του13.

Ἀπό τά προηγούμενα ἔγινε νομίζουμε σαφές ὅτι ἡ ἄποψη τοῦ στο ὅτι τό ἄρθρ.16 παρ. 2 τοῦ Συντάγματος δημιουργεῖ ὑποχρέωση τῆς πολιτείας νά παρέχει θρησκευτική ἐκπαίδευση, ὄχι ὅμως καί ὑποχρέωση τῶν πολιτῶν νά τή δέχονται, εἶναι ὄχι μόνο πρόδηλα ἀντισυνταγματική, ἀφοῦ τό Σύνταγμα μιλᾶ γιά καλλιέργεια τῆς θρησκευτικῆς συνείδησης, ἀλλά καί ἀντίθετη τό- σο μέ τήν ἑλληνική νομολογία ὅσο καί μέ αὐτήν τοῦ ΕΔΔΑ. Πράγματι εἶναι ἐξωφρενική ἡ ἄποψη τοῦ Συνηγόρου ὅτι ἀπό τό ὁμολογιακό μάθημα ἀπαλλάσσονται καί οἱ Ὀρθόδοξοι.Ποιά εἶναι ἡ σύγκρουση θρησκευτικῶν πεποιθήσεων, πού προϋποτίθεται γιά τήν ἀπαλλαγή; Ὅσο γιά τόν ἰσχυρισμό Καμίνη ὅτι οἱ μαθητές, ἀνεξάρτητα ἀπό τίς θρησκευτικές τους πεποιθήσεις, μποροῦν νά ἐπικαλοῦνται λόγους συνείδησης, θαυμάζει κανείς την ἐφευρετικότητα καί τή σοφιστική δεινότητα τοῦ ἀνδρός.Ἔχει ἀφαι- ρέσει μάλιστα καί τόν προσδιορισμό «θρησκευτική» ἀπό τόν ὅρο συνείδηση, ὥστε αὐτή νά διευρυνθεῖ τόσο πού νά χωράει τήν ἱστορία, τήφιλοσοφία καί γενικά ὅλα τα μαθήματα μέ ἀνθρωπιστικό περιεχόμενο. Ἄν σᾶς θυμίζουν ὅλα αὐτά τούς σχεδιασμούς γιά τό Νέο Λύκειο, ἔχετε δίκιο !

Συνοψίζοντας, παρατηροῦμε ὅτι οἱ θέσεις τοῦ κ. Καμίνη ἐξελίσσονται, προϊόντος τοῦ χρόνου, ὡς ἑξῆς:

• Τό 2000 θεωρεῖ ὅτι «Ἡ δήλωση θρησκεύματος στό σχολεῖο καί ἡ σχετική καταγραφή στό ἀτομικό σχολικό δελτίο τοῦ μαθητῆ δεν εἶναι ἀντισυνταγματική», γιατί ἀποτελεῖ ἀπαραίτητη προϋπόθεση σε περίπτωση πού κάποιος θά θελήσει νά ἀπαλλαγεῖ ἀπό τά Θρησκευτικά.

• Τό 2002 θεωρεῖ ὅτι ἡ λύση τῆς ἐγκυκλίου Γκεσούλη εἶναι ἡ μόνη ἐφικτή μέ βάση τή νομολογία (πού ἀπό τότε μέχρι σήμερα δέν ἔχει ἀλλάξει).

• Τό 2007 ἐπικαλεῖται ἐνδεχόμενη μελλοντική ἐπανεξέταση τοῦ θέματος, λόγῳ μιᾶς ἄσχετης μέ τά Θρησκευτικά ἀπόφασης τοῦ ΕΔΔΑ, καί προτείνει τήν ἀνατροπή τῆς μόνης ἐφικτῆς λύσης. Προτείνει ἐπίσης τήν ἐφαρμογή τῆς ἀπόφασης τῆς ΑΠΔΠΧ τοῦ 2002, μόνο κατά το ἕνα σκέλος της, πού ἀφορᾶ τό περιεχόμενο τῆς δήλωσης καί ὄχι κατά τό δεύτερο, πού ἀφορᾶ τον ἔλεγχο τῆς ἀξιοπιστίας της,το ὁποῖο ἀποσιωπᾶ. Ἀγνοεῖ ἐπίσης το γεγονός ὅτι ἡ Ἀρχή δέν ἀναφερόταν στήν ἐγκύκλιο Γκεσούλη και ὅτι ἡ δήλωση κατʼ ἐπίκλησι τῶν θρησκευτικῶν πεποιθήσεων δεν δίνει δικαίωμα ἀπαλλαγῆς στους Ὀρθόδοξους μαθητές, γιʼ αὐτό και ὁ ἔλεγχος τῆς σοβαρότητάς της.

• Τέλος, τό 2008 ἀνατρέπει την ἀπόφαση τῆς Ἀρχῆς, τήν ἑλληνική νομολογία καί τή νομολογία τοῦ ΕΔΔΑ καί ἰσχυρίζεται ὅτι: «Δικαίωμα ἀπαλλαγῆς ἀπό τό μάθημα αὐτό (τῶνΘρησκευτικῶν) δέν ἔχουν μόνο οἱ «ἀλλόθρησκοι ἤ ἑτερόδοξοι», ἀλλά ὅλοι οἱ μαθητές, ἀνεξάρτητα ἀπό τίς θρησκευτικές τους πεποιθήσεις».

Τό ἐρώτημα πού προκύπτει ἀπ’ ὅλα αὐτά εἶναι ποιός ἦταν ὁ στόχος ὅλης αὐτῆς τῆς κινητικότητας, τῶν ἀντιφάσεων, τῶν εἰκασιῶν, πού ἀναστάτωσαν καί ἀναστατώνουν τά σχολεῖα.

Ὅπως ἔγινε φανερό ἀπό τά προηγούμενα, ὁ πραγματικός στόχος τοῦ κ. Καμίνη δέν ἦταν ἡ προστασία τοῦ δικαιώματος τῆς ἀπαλλαγῆς, πού ἄλλωστε ἀσκοῦνταν ἐλεύθερα, ἀλλά νά διακηρύξει και νά ἐμπεδώσει τήν ἀντίληψη ὅτι τά Θρησκευτικά εἶναι μάθημα προαιρετικό, ἔτσι ὥστε νά ἐνθαρρύνει τά παιδιά νά ἀπαλλάσσονται γιά λόγους ἄσχετους μέ τίς θρησκευτικές τους πεποιθήσεις. Τό ἐγχείρημα ἀπέτυχε καί τώρα τό λόγο ἔχει τό βαρύ πυροβολικό τοῦ «Νέου Λυκείου».

Θά πρέπει ἐδῶ νά ἐπισημανθεῖ μέ ἔμφαση ὅτι οἱ ἀπόψεις Καμίνη ἰσχύουν γιά κάθε εἴδους καί χαρακτήρα μάθημα Θρησκευτικῶν και ἀπόδειξη γι’ αὐτό εἶναι ὅτι ὁ ἴδιος καί ὅσοι ἀσπάζονται τίς ἀντιλήψεις του ποτέ δέν μίλησαν γιά ὑποχρεωτικό θρησκειολογικό μάθημα.Ἐάν θεωρηθεῖ ὅτι τό Σύνταγμα δεν δημιουργεῖ τήν ὑποχρέωση ἀποδοχῆς τῆς θρησκευτικῆς ἐκπαίδευσης, τότε ὁποιοσδήποτε μαθητής θά μπορεῖ νά ζητᾶ ἀπαλλαγή ἀπό τά Θρησκευτικά γιά λόγους «συνείδησης», ἀνεξάρτητα ἀπό το περιεχόμενό τους. Ἐξʼ ἄλλου οἱ ἀντίπαλοι τοῦ μαθήματος γνωρίζουν πολύ καλά ὅτι ἡ ριζική λύση δέν εἶναι τό νά καταστεῖ ὑποχρεωτικό γιά ὅλους, ἀλλά νά καταργηθεῖ. Αὐτό πού τούς ἐνδιαφέρει δεν εἶναι τόσο τό περιεχόμενο τῶν Θρησκευτικῶν ὅσο ἡ ἴδια ἡ παρουσία τῶν Θεολόγων στό σχολεῖο.

Τέλος, καί γιά τούς πλέον δύσπιστους ὡς πρός τό ἀβάσιμο καί ἀνεδαφικό τῶν ἰσχυρισμῶν Καμίνη, παραθέτουμε, στό τέλος τοῦ κειμένου, τή δήλωση γιά τήν ἐπιλογή τοῦ μαθήματος τῶν Θρησκευτικῶν στά γαλλόφωνα σχολεῖα τοῦ Βελγίου. Παρόμοια δήλωση ἀπαιτεῖται ἀπό τούς γονεῖς σέ πολλές Εὐρωπαϊκές χῶρες, ὅπου τό μάθημα εἶναι ὑποχρεωτικό-ἐναλλακτικό με τήν Ἠθική, καθώς καί σ’ αὐτές πού προσφέρονται πολλά ὁμολογιακά μαθήματα ἤ τό μάθημα εἶναι προαιρετικό. Μέ τή δήλωση αὐτή ὁ Βέλγος γονέας ἐπιλέγει ὑποχρεωτικά ἕνα ἀπό τά πέντε ὁμολογιακά μαθήματα ἤ τήν μή ὁμολογιακή Ἠθική.

Σύμφωνα, λοιπόν, μέ τά λεγόμενα τοῦ ΣτΠ, αὐτός πού δηλώνει στό Βέλγιο τό μάθημα τῆς Ἠθικῆς ἀποκαλύπτει ἔμμεσα τίς θρησκευτικές του πεποιθήσεις καί μάλιστα πολύ ἀναλυτικά. Ἀποκαλύπτει δηλαδή ὅτι δέν εἶναι Ρωμαιοκαθολικός, Προτεστάντης, Ὀρθόδοξος, Μουσουλμάνος ἤ Ἑβραῖος. Ἄν ὑποτεθεῖ δέ ὅτι, κατά τούς εὐσεβεῖς ἤ ἀσεβεῖς πόθους τοῦ Συνηγόρου, μελλοντικά θά «ἐπανεκτιμηθεῖ» τό καθεστώς τῶν ἀπαλλαγῶν ἀπό τό ΕΔΔΑ, ἡ δήλωση αὐτή θά πρέπει νά καταργηθεῖ και μαζί καί τό μάθημα στή σημερινή του μορφή. Τό ἴδιο βεβαίως ἰσχύει καί γιά τά περισσότερα εὐρωπαϊκά κράτη. Φυσικά αὐτό δέν πρόκειται νά συμβεῖ, γιατί τά κράτη αὐτά σέβονται τό Σύνταγμά τους, τούς νόμους καί τίς δικαστικές ἀποφάσεις.

Ὅσο γιά τή χώρα μας, ὅπου ἀνθεῖ ἡ φαιδρά πορτοκαλέα καί ἡ ἐκπαιδευτική πολιτική ἀνατρέπεται ξαφνικά, μεσοῦντος τοῦ θέρους, με βάση τή μελλοντολογική ἐκτίμηση ἑνός ἰθύνοντος ὅτι «τό θέμα τῆς ἀπαλλαγῆς ὁδηγεῖται ἀναπόφευκτα πρός ἐπανεξέταση».... Ὅλα εἶναι πιθανά!

Τό συμπέρασμα εἶναι ὅτι τά περί ἀρνητικῆς θρησκευτικῆς ἐλευθερίας συνιστοῦν ἕνα ἀκόμα πρόσχημα, πού χρησιμοποιεῖται γιά νά καλύψει τή βαθιά ἐπιθυμία ὁρισμένων νά ὑποβαθμίσουν τό Ὀρθόδοξο θεολογικό μάθημα. Τό κάνουν ὄχι ἀπό ἐμπάθεια ἤ ἰδεολογική ἀντίθεση, ἀφοῦ δέν ἔχουν πιά ἰδεολογία. Τό κάνουν γιατί ὑπηρετοῦν αὐτούς πού σχεδιάζουν τή «Νέα Ἑλλάδα». Μιά Ἑλλάδα μέ ἀπαίδευτους καί ἄθρησκους Ἕλληνες. Και δυστυχῶς βρίσκουν εὐήκοα ὦτα.

Τί κρίμα!

Ὑποσημειώσεις:

11. ΕΔΔΑ, ἀπόφ. ἐπιτροπῆς,γιά την ὑπόθ. Bernard and others v. Luxemburg, 8/9/1993.

12. Ἔγγραφο τοῦ Συνηγόρου τοῦ πολίτη πρός τό ΥΠΕΠΘ, ἀρ. πρωτ. 13216.07.23/5 .1.2008.

13. ΕΔΔΑ, ἀπόφ.γιά τήν ὑπόθ. Hasan and Eylem Zengin v. Turkey, 9-10- 2007, 66. καί ἀπόφ.γιά τήν ὑπόθ. Folgero and others v. Norway, 29-6-2007, 84c.

Ορθόδοξος Τύπος, 18/11/2011

Δείτε και:

-Δημήτριος Ἠ. Βογιατζής, Έλεγχος των ισχυρισμών του Συνηγόρου του Πολίτη για το μάθημα των θρησκευτικών