Ορθοδόξοι ψυχοθεραπευτές και μετανεωτερικότητα

ΟΡΘΟΔΟΞΟΙ  ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΥΤΕΣ ΚΑΙ  ΜΕΤΑΝΕΩΤΕΡΙΚΟΤΗΤΑ

Τοῦ κ. Ἰωάννη Κορναράκη, Ὁμ. Καθηγητῆ Ποιμαντικῆς Ψυχολογίας Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν

Ἡ πληροφορία τοῦ πρώτου τεύχους τοῦ περιοδικοῦ ΨΥΧΗΣ ΔΡΟΜΟΙ (Ἰούνιος 2011, τεῦχος 1, σελ. 156 ἑξ.), ὅτι, «Ἡ τελευταία δεκαετία εἶδε νὰ ἀνατέλλει μιὰ καινούργια πρωτοβουλία στὸ στάδιο τῆς συνάντησης ὀρθόδοξης Θεολογίας καὶ Ψυχολογικῶν Ἐπιστημῶν», εἶναι ἐνδιαφέρουσα ἐκ πρώτης ὄψεως.

Συγκεκριμένα, ἡ ἐν λόγῳ πληροφορία δίνει τὴν ἐντύπωση ὅτι μὲ αὐτὴν τὴν συζυγία Ὀρθόδοξης Θεολογίας καὶ Ψυχολογικῶν ἐπιστημῶν, καλεῖται ἡ πρώτη –μὲ τὴν παρουσία της σὲ διεθνεῖς χώρους καὶ περιβάλλοντα ἐπιστημονικὰ– νὰ δώσει τὰ δικά της μηνύματα στοὺς σχετικοὺς ἀνθρώπινους προβληματισμούς, μέσῳ ἑνὸς μεγάλου πλήθους ἐκπροσώπων της, οἱ ὁποῖοι θὰ ἐκφράζουν –ὁ καθένας μὲ τὸν δικό του τρόπο– τὰ θεολογικὰ αὐτὰ μηνύματα καί, μάλιστα, ἀνάλογα μὲ τὸν βαθμὸ τῆς βιούμενης προσωπικῆς ὀρθόδοξης πίστη τους, ἀλλὰ καὶ ἀνάλογα, βεβαίως, καὶ μὲ τὴν θεολογική τους κατάρτιση.

Ὡστόσο, αὐτὸ ποὺ πρέπει νὰ γίνει κατανοητὸ εἶναι ὅτι, σὲ μιὰ τέτοια περίπτωση, ἡ δυνατότητα προσφορᾶς θεολογικοῦ μηνύματος ἀπὸ  ὀρθοδόξους ψυχοθεραπευτές, κινδυνεύει νὰ ἐμπλακεῖ στὸ πρόβλημα τοῦ κάθε ψυχοθεραπευτῆ νὰ χειρίζεται καὶ νὰ διαχειρίζεται ἐποικοδομητικὰ δύο ταυτότητες: τοῦ ὀρθόδοξου πιστοῦ (κληρικοῦ ἢ λαϊκοῦ) καὶ τοῦ ἐπαγγελματία ἐπιστήμονα.

Οἱ δυὸ αὐτὲς ταυτότητες, ὑφιστάμενες σὲ ἕνα ἄτομο, διακρίνονται ἐμφανῶς γιὰ τὶς οὐσιαστικὲς λειτουργικὲς καὶ ἄλλες διαφορές τους, ὅπως αὐτὲς γίνονται διακριτὲς ἀπὸ τοὺς διαφορετικοὺς κοινωνικούς τους ρόλους. Δὲν εἶναι, συνεπῶς, δυνατὸν νὰ ταυτίζονται λειτουργικῶς, ἀλλὰ καὶ νὰ ἰσοζυγίζονται ἀξιολογικῶς.

Πέραν, ὅμως, αὐτοῦ τοῦ γεγονότος –ὡς ἐνυπάρχοντος στὸ ἴδιο ἄτομο, στὸν ἴδιο φορέα–, οἱ δύο αὐτὲς ταυτότητες βρίσκονται ὑποχρεωτικῶς ὑπὸ τὴν κηδεμονία ἑνὸς ἀνθρώπινου ψυχισμοῦ. Βρίσκονται, δηλαδή, ὑπὸ τὴν κηδεμονίαν, ὄχι μόνον τοῦ συνειδητοῦ, ἀλλὰ –τὸ χειρότερο– καὶ ὑπὸ τὴν κηδεμονίαν τοῦ ἀσυνειδήτου ψυχισμοῦ. Ἰδιαίτερα ἐμπλέκονται, οὕτως ἢ ἄλλως, σὲ ὑποσυνείδητες ἐνδοψυχικὲς συναρτήσεις, οἱ ὁποῖες διαταράσσουν τὴν σχέση τοῦ φορέα τους μὲ τὴν ὀφειλομένη θεραπευτικὴ πρακτική!

Τὰ ἀκόλουθα δύο παραδείγματα στηρίζουν τοῦ λόγου τὸ ἀσφαλές.

1.  Κληρικὸς ψυχίατρος πρότεινε –ὡς θέμα πρὸς συζήτηση ἀπὸ ὁμάδα ψυχιάτρων, ψυχολόγων καὶ θεολόγων– προσωπικό του πρόβλημα, τὸ ὁποῖο συνειδητοποίησε κατὰ τὴν συμβουλευτική του συζήτηση μὲ τοὺς γονεῖς ἑνὸς ἀλλόθρησκου παιδιοῦ, τὴν θεραπευτικὴ φροντίδα τοῦ ὁποίου εἶχε ὁ ἴδιος ἀναλάβει: ἐνῶ ἤθελε νὰ μιλήσει στοὺς γονεῖς αὐτούς, ὡς κληρικός, γιὰ τὴν θρησκευτικὴ πλευρὰ τῆς συγκεκριμένης περιπτώσεως, κάποια ἐσωτερικὴ ἀναστολὴ τὸν ἐμπόδισε νὰ ἀρθρώσει τὸν λόγο ποὺ ἐπιθυμοῦσε. Τὴν ἑπόμενη Κυριακή, ὡστόσο, στὸ κήρυγμά του, μίλησε ἐλεύθερα ἐπὶ τοῦ θρησκευτικοῦ αὐτοῦ θέματος.

Ἐξετάζοντας τὸ ζήτημα, ἡ ὁμάδα κατέληξε στὸ συμπέρσμα ὅτι, ἐν προκειμένῳ, ὁ ἐν λόγῳ κληρικὸς ψυχίατρος ἐνήργησε μὲ δύο ταυτότητες, ἡ μία ἐκ τῶν ὁποίων –ἡ ψυχιατρικὴ ταυτότητα– ἀπώθησε τὴν ἄλλη –τὴν ἱερατικὴ ταυτότητα–, ἡ ὁποία θὰ μείωνε πιθανῶς, στὰ μάτια τῶν γονέων, τὸ κῦρος τῆς ἰατρικῆς του εἰκόνας. (Σημειωτέον ὅτι, σὲ μιὰ τέτοια ἀπώθηση, δὲν ἀπουσιάζει μιὰ νύξη ἐσωτερικῆς ἐνοχῆς γιὰ τὴν ἀπώθηση τῆς ἱερατικῆς του συνειδήσεως).

2.  Ἀντίθετο περισταστικὸ ἐντοπίσθηκε σὲ αἴθουσα ἀναμονῆς ψυχιατρικοῦ ἰατρείου: ὁ ψυχίατρος (λαϊκὸς μὲ θεολογικὸ πτυχίο) ὑποχρέωνε τοὺς ἀναμένοντας ἀσθενεῖς νὰ κρατοῦν κομποσχοίνι μέχρις ὅτου νὰ ἔλθει ἡ σειρά τους νὰ ἐξετασθοῦν. Ὁ παθὼν ποὺ ἔδωσε τὴν πληροφορία, ἐκράτησε τὸ κομποσχοίνι ἐπὶ δύο ὧρες!!!

Εἶναι προφανὲς ὅτι, ὁ ἐν λόγῳ ψυχίατρος –μὲ ἔντονη θρησκευτικὴ συνείδηση (καὶ ἱεραποστολικὴ δράση)– συνεπαρμένος ἀπὸ τὴν θρησκευτική του αὐτοσυνειδησία, ἀπώθησε τὴν ψυχιατρική του ταυτότητα.

Τὰ δύο αὐτὰ παραδείγματα δείχνουν τὸ πόσο προβληματικός, ἢ ἐπικίνδυνος, μπορεῖ νὰ ἀποδεικνύεται, γιὰ τὴν ὀρθόδοξη θεολογία, ὁ ὅρος ἢ ὁ τίτλος ὀρθόδοξος ψυχοθεραπευτής, σὲ κάποιες περιπτώσεις πρακτικῆς θεραπευτικῆς.

Ἀλλά, στὸ ἴδιο ἄρθρο τοῦ περιοδικοῦ ΨΥΧΗΣ ΔΡΟΜΟΙ καὶ στὴν ἴδια σελ. 156, ὁ συντάκτης του –ἐξαίροντας τὰ «νέα ἀνοίγματα», ποὺ ἐπιτυγχάνει ἡ μετανεωτερικότητα– ἐπισημαίνει μὲ ἱκανοποίηση ὅτι: «ἡ ἐν γένει καθυστέρηση στὴ συνάντηση Ὀρθόδοξης Θεολογίας καὶ μετανεωτερικότητας δὲν εἶχε ἀποδώσει στὸν ὀρθόδοξο κόσμο παρόμοιους καρπούς».

Κατὰ τὸν συντάκτη, δηλαδή, ἡ ἐμφάνιση τοπικῶν καὶ διεθνῶν συνεδρίων ὀρθόδοξων ψυχοθεραπευτῶν ὀφείλεται στὴν συνάντηση τῆς Ὀρθόδοξης Θεολογίας μὲ τὴν μετανεωτερικότητα, ἡ ὁποία «ἀπέδωσε καρπούς». Ἀλλά, ποιούς ἀκριβῶς «καρπούς»; Ἂς δοῦμε τοὺς «καρποὺς» αὐτοὺς στὸν ἑλλαδικὸ χῶρο, μέσῳ τῶν παρακάτω στοιχείων ἀπὸ τὰ ἀρχεῖα μας.

Α. Λαϊκὸς ὀρθόδοξος ψυχοθεραπευτὴς δημοσιεύει, στὸ περιοδικὸ τῆς Ἐκκλησίας ΕΦΗΜΕΡΙΟΣ, ἄρθρο μὲ τίτλο: «Ἡ Ψυχανάλυση τοῦ Μυστηρίου τῆς Θείας Εὐχαριστίας».

Θεολογικῶς, αὐτὸ σημαίνει ψυχανάλυση τοῦ Χριστοῦ, ἀφ’ ἧς στιγμῆς στὸ Μυστήριο αὐτὸ εἶναι ζῶν ὁ Χριστός!!!

Β. Λαϊκός, ἐπίσης, ὀρθόδοξος ψυχίατρος δημοσιεύει, σὲ περιοδικὸ Μητροπόλεως, ἄρθρο μὲ τίτλο: «Ἡ Εὐλογία τῆς Παγκοσμιοποίησης». Τὸ ἐν λόγῳ κείμενο ἔχει σαφῶς θριαμβικὸ χαρακτῆρα καὶ δείχνει τὴν εὐφροσύνη τοῦ συντάκτη του, ὁ ὁποῖος χαίρεται γιατὶ θὰ ἔλθει ἡ Παγκοσμιοποίηση ὡς λαίλαπα καὶ θὰ καύσει ὅλες τὶς παραδόσεις (καί, φυσικά, τὴν χριστιανικὴ παράδοση), γιὰ νὰ προέλθει, τελικῶς, «κάτι νέον»!!!

Γ. Κληρικὸς ψυχοθεραπευτὴς –ἑταῖρος σὲ ἡμερίδα μὲ θέμα «Ποιμαντικὴ Ψυχολογία καὶ Ἐξομολογητική»– ὅταν καλεῖται σὲ κάποια στιγμή, νὰ ἐκφράσει τὴν θέση του ὡς ἐξομολόγος, διαρρηγνύει τὰ ράσα του ὅτι δὲν εἶναι ἐξομολόγος, ἀλλὰ ψυχοθεραπευτής!!!

Δ.  Κληρικὸς ψυχίατρος εἶχε ἐγκαταστήσει στὸν ἐνοριακὸ Ναό, στὸν ὁποῖο ὑπηρετοῦσε, ψυχιατρικὸ ἰατρεῖο. Ὅταν μιὰ κυρία ἀπὸ τὴν Σερβία τηλεφώνησε γιὰ νὰ πάει νὰ ἐξομολογηθεῖ, στὸ τηλέφωνο βγῆκε ἡ ψυχιατρικὴ βοηθός του, ἡ ὁποία εἶπε στὴν κυρία ὅτι, γιὰ νὰ ἐξομολογηθεῖ, θὰ πρέπει πρῶτα νὰ περάσει ἀπὸ ἰατρικὴ ἐξέταση –πού, τότε στοίχιζε 20.000 δραχμὲς– καὶ μετὰ νὰ ἐξομολογηθεῖ.

Ε.  Ὁ ἴδιος κληρικὸς ψυχίατρος, μέτοχος σὲ τηλεοπτικὴ συζήτηση γιὰ τὸν διάβολο, δὲν ἄνοιξε τὸ στόμα του νὰ μιλήσει καὶ νὰ εἰπεῖ τὴν θέση τῆς Ἐκκλησίας πάνω στὸ θέμα αὐτό. Ἦταν μὲν παρών, ἀλλὰ ἐκκλησιαστικῶς ἀπών. Σχολιάστηκε δυσμενῶς ἀπὸ πολλοὺς τηλεθεατές!

ΣΤ. Ὁ ὑποφαινόμενος ἐγγυήθηκα σὲ φιλικὸ ζευγάρι τὸ χριστιανικὸ ἦθος λαϊκοῦ ψυχιάτρου, ἐραστῆ τῶν μοναστηριῶν, προκειμένου αὐτὸς νὰ ἀναλάβει τὴν ψυχοθεραπευτικὴ ἀγωγὴ τῆς θυγατέρας τους. Ὕστερα ἀπὸ κάποιο χρονικὸ διάστημα, πληροφορήθηκα ὅτι, ὁ ἐν λόγῳ ψυχίατρος προέτρεψε τὴν θυγατέρα τους νὰ δοκιμάσει μιὰ παθολογικὴ ἐκτόνωση μὲ ἐλεύθερες σχέσεις, προτροπὴ ποὺ τὴν ταλαιπώρησε καὶ ποὺ ἐνέπλεξε ὁλόκληρη τὴν οἰκογένεια σὲ μακροχρόνια προβλήματα.

Καὶ μόνον αὐτὰ τὰ περιστατικὰ εἶναι ἐνδεικτικὰ τῶν «καρπῶν» ποὺ μπορεῖ νὰ προκύψουν ἀπὸ ὀρθόδοξους ψυχοθεραπευτές, οἱ ὁποῖοι εἶναι φορεῖς ἑνὸς διπλοῦ τίτλου, τὸ ἀξιολογικὸ βάρος τοῦ ὁποίου πέφτει κυρίως στὴν πρώτη ταυτότητα. Ἀσυνεπεῖς καὶ ἀδιάφοροι γιὰ τὴν χριστιανική τους ταυτότητα, εὐτελίζουν μαζὶ καὶ τὸ ἐπαγγελματικό τους ἦθος.

Τὸ πρόβλημα, δηλαδή, ποὺ προκαλεῖ ἡ συνύπαρξη δύο ταυτοτήτων σὲ ἕνα ἄτομο εἶναι φανερὸ καὶ αὐτονόητο! Διότι, κάθε ταυτότητα ἔχει τὶς δικές της ἀξιώσεις λειτουργίας, καὶ συνεπαίρνει μὲ τὴν δική της ψυχοδυναμική, ὁλόκληρο τὸν φορέα, ποὺ τὴν ἐνστερνίζεται. Μοιάζει μὲ μιὰ ψυχή, στὴν ὁποίαν, ὅμως, συνυπάρχουν δύο ταυτότητες, δηλαδή, δύο ψυχές. Ἐδῶ βγαίνει ἀληθινὸς ὁ ἅγιος Ἰάκωβος ὁ ἀδελφόθεος, ὅταν ἐπισημαίνει: «Ἀνὴρ δίψυχος, ἀκατάστατος ἐν πάσαις ταῖς ὁδοῖς αὐτοῦ».

Ἡ μεγαλύτερη, ὅμως, σύγχυση καὶ διαταραχὴ τῆς προσωπικότητας παρατηρεῖται στὴν περίπτωση τοῦ ὀρθόδοξου ψυχοθεραπευτῆ, ὁ ὁποῖος ἔχει περιπτυχθεῖ τρυφερὰ τὴν μετανεωτερικότητα. Καὶ τοῦτο διότι, ἀπὸ δεκαετίας καὶ πλέον, ἡ μετανεωτερικότητα μάχεται τὴν ὀρθοδοξία τῆς χριστιανικῆς μας παραδόσεως, εἰδικώτερα δὲ τὴν πατερικὴ θεολογία.

Ἐν προκειμένῳ, ὑπενθυμίζουμε ὅτι, ἤδη τὸ 2003, ἡ μετανεωτερικότητα εἰσέβαλε στὸν χῶρο τῆς θεολογίας τῆς Ἐκκλησίας, μὲ κείμενο στὸ περιοδικὸ ΕΚΚΛΗΣΙΑ, μὲ τίτλο «Τὸ Θεολογικὸ Ὑπόβαθρο τῆς Λειτουργικῆς Ἀναγέννησης». Στὸ κείμενο αὐτό, ἡ μετανεωτερικότητα ἀξίωνε διαρκῆ ἐπαναπροσδιορισμὸ τῆς ταυτότητας τῆς Ἐκκλησίας καὶ τοῦ Μυστηρίου τῆς Θείας Εὐχαριστίας, μὲ κριτήριο τὶς ἐξελίξεις τῶν κοινωνικῶν ἐπιστημῶν καὶ τῆς τεχνολογίας!!! Ἂν ἡ ταυτότητα τῆς Ἐκκλησίας καὶ τὸ Μυστήριον εἶναι ὁ ζῶν Χριστός, ἀξίωναν –λίγο πολὺ– τὸν διαρκῆ ἐπαναπροσδιορισμὸ τοῦ Χριστοῦ! Γιὰ τὸν λόγο αὐτόν, εἶχε καταγγελθεῖ ἐπισήμως στὴν Διαρκῆ Ἱερὰ Σύνοδο, ὡς διανοίγουσα δρόμο «ἐντὸς τοῦ χώρου τῆς Ἁγιωτάτης ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, στὴν σαρωτικὴ τῶν ἀξιῶν λαίλαπα τῆς Νέας Ἐποχῆς, τῆς Νέας Τάξεως Πραγμάτων στὴν ζωὴ τοῦ κόσμου!».

Κατὰ συνέπεια, ὅταν θεοποιεῖ τὴν μετανεωτερικότητα, ὁ μετανεωτερικὸς ὀρθόδοξος ψυχοθεραπευτὴς ἀντιφάσκει ἔναντι τοῦ ἴδιου τοῦ ἑαυτοῦ, διότι ἀντιφάσκει ἔναντι τῆς ὀρθόδοξης ταυτότητάς του. Πρόκειται ἐδῶ γιὰ ἕνα εἶδος ἐνδοψυχικῆς συγκρούσεως καὶ ἀντιφάσεως, ποὺ ἐγγίζει τὰ ὅρια μιᾶς σχιζοφρένειας!!!

Ὀρθόδοξος, ἐναντίον τοῦ ὀρθόδοξου(;) ἑαυτοῦ του!

Μὲ τὴν εὐλογία τῆς μετανεωτερικότητας, ὁ ὀρθόδοξος ψυχοθεραπευτὴς ἀρνεῖται τὸ ἁγιοπνευματικὸ κῦρος τῆς θρησκευτικῆς του ταυτότητας. Καὶ μὲ τὶς θεωρίες καὶ τὶς θέσεις του, ἐπιδιώκει τὴν κατασκευὴ μιᾶς «ὀρθόδοξης θεολογίας», ἡ ὁποία καταντᾶ φάντασμα τῆς ὑπολανθάνουσας, στὸν ἀσυνείδητο ψυχισμό του, ἀνορθοδοξίας!!!

Ἂς ἀπαλειφθεῖ ἀπὸ τὰ τοπικὰ καὶ διεθνῆ συνέδρια τῶν ὀρθοδόξων ψυχοθεραπευτῶν ὁ πρῶτος χαρακτηρισμὸς τῶν συνέδρων: «ὀρθόδοξος». Καὶ τότε, ἂς γράφουν κι ἂς κηρύττουν ὅ,τι θέλουν.

Ἂς μὴ διαπομπεύεται ἡ Ὀρθοδοξία μὲ τὸν ὅρον αὐτόν!

Τοὺς «ἀγλαοὺς καρποὺς» τῶν μετανεωτερικῶν αὐτῶν συνεδρίων ἂς τοὺς κρατήσουν γιὰ τὴ δική τους ἀνορθοδοξία! Ἰδίως οἱ παροικοῦντες ἐν Ἑλλάδι ψυχοθεραπευτὲς ποὺ μᾶς ἔχουν ἐπαρκῶς ἀποδείξει τὴν δική τους ἀνορθοδοξία!!!

Ἰωάννης Κορναράκης

Ὁμ. Καθηγητὴς Ποιμαντικῆς Ψυχολογίας

Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν

Προδημοσίευση: Περιοδικὸ «Κοσμᾶς Φλαμιᾶτος», τχ. 10 (2011).