Γιώργος Ν. Παπαθανασόπουλος, Ad calendas graecas η Πανορθόδοξη…

Ad calendas graecas η Πανορθόδοξη…

Του Γιώργου Ν. Παπαθανασόπουλου

Στο ορατό μέλλον δεν φαίνεται να πραγματοποιείται η Μεγάλη Πανορθόδοξη Σύνοδος. Με τα σημερινά δεδομένα οι λατινομαθείς θα έλεγαν γλαφυρά ότι αυτή θα πραγματοποιηθεί "ad calendas graecas"… Και δεν καταλαβαίνει κανείς γιατί να γίνονται οι τόσες πολλές και πολυέξοδες προπαρασκευαστικές συνάξεις, στις οποίες είναι προδιαγεγραμμένη και βεβαία η αποτυχία στο αποτέλεσμα και χωρίς να υπάρχει κάποιο νέο δεδομένο που να επιτρέπει έστω μιαν αχτίδα ελπίδας για την προώθηση της διαδικασίας. Όπως είναι γνωστό στις Προσυνοδικές εργασίες συμμετέχουν οι 14 Ορθόδοξες Εκκλησίες, εννέα Πατριαρχεία ( Κωνσταντινουπόλεως, Αλεξανδρείας, Αντιοχείας, Ιεροσολύμων, Ρωσίας, Σερβίας, Ρουμανίας, Βουλγαρίας και Γεωργίας) και πέντε Αυτοκέφαλες Εκκλησίες ( Κύπρου, Ελλάδος, Πολωνίας, Αλβανίας και Τσεχίας - Σλοβακίας).

Η διαδικασία τα τελευταία πενήντα χρόνια δεν προχωρεί λόγω της διαφωνίας μεταξύ του Φαναρίου και της Μόσχας, στο πώς εννοούν το Πρωτείο στην Ορθόδοξη Εκκλησία. Οι υπόλοιπες Εκκλησίες ακολουθούν τη μία ή την άλλη άποψη. Το Φανάρι επιδιώκει να έχει τη θέση του Πρώτου μεταξύ των Εκκλησιών, με τα προνόμια που έχει ο Πρώτος (Πατριάρχης ή Αρχιεπίσκοπος) στην κάθε Εκκλησία, ενώ η Μόσχα αποδέχεται να έχει μόνο το πρωτείο τιμής, χωρίς κάποιο ουσιαστικό προνόμιο. Το Φανάρι εξηγεί τη θέση του, προβάλλοντας σταθερά ιστορικούς, εκκλησιολογικούς και κανονικούς λόγους. Η Μόσχα θεωρεί ότι πίσω από τους λόγους αυτούς κρύβεται η εκκοσμίκευση του Φαναρίου και ένα Πρωτείο "Παπικής εξουσίας" και επισημαίνει ότι τα προνόμια του ήσαν απόρροια του ότι η Κωνσταντινούπολη ήταν η πρωτεύουσα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Εκκοσμίκευση ιστορικά έχει και η Μόσχα, κάτι που γίνεται σαφές από τη θέση του Πατριάρχου της, όσο και από τις πανσλαυιστικές αντιλήψεις, όπως τις περιγράφει με σαφήνεια ο Ντοστογιέφσκι στο Ημερολόγιο του …Οι Ρώσοι επισημαίνουν ότι στους ίδιους Ιερούς Κανόνες που αναφέρει η Εκκλησία της Κωνσταντινούπολης για το Πρωτείο της στηρίζεται η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία για να δικαιολογήσει την εκκοσμίκευση, τον αυταρχισμό και την αλαζονεία του Πάπα…Από την πλευρά του το Φανάρι αναφέρει ότι αυτό ερμηνεύει διαφορετικά από τη Ρώμη τους Κανόνες περί του Πρωτείου…

Η διαφωνία στο Πρωτείο εκδηλώνεται μεταξύ Φαναρίου και Μόσχας στο πώς θα αποδίδεται η Αυτοκεφαλία σε μια νέα Εκκλησία, κάτι πάντως που ελάχιστοι μεταξύ των Ορθοδόξων αντιλαμβάνονται. Για να προχωρήσουν οι προσυνοδικές διασκέψεις που προετοιμάζουν την Πανορθόδοξη Σύνοδο, την πρώτη μετά το 787 (…), πρέπει να ξεπεραστεί το πώς εφαρμόζεται το Πρωτείο και έπονται όλα τα άλλα ζητήματα που απασχολούν τους Ορθοδόξους… Αλλά αυτό είναι κάτι που σήμερα φαίνεται αδύνατο. Επί δεκαετίες οι εκπρόσωποι των 14 Ορθοδόξων Εκκλησιών προσπαθούν να συμφωνήσουν στο πώς θα αποδίδεται η Αυτοκεφαλία σε μια Εκκλησία και ποιος θα υπογράφει τον σχετικό Τόμο. Αφού η απόφαση πρέπει να είναι ομόφωνη και υπάρχει τεράστια διαφορά στην άπόψη μεταξύ Κωνσταντινούπολης και Μόσχας δεν πρόκειται ποτέ να υπάρξει συμφωνία και να προχωρήσει η προσυνοδική διαδικασία. Το Φανάρι θέλει η ανακήρυξη της Αυτοκεφαλίας να γίνεται δια Τόμου που θα υπογράφεται μόνο από τον Οικουμενικό Πατριάρχη "συμμαρτυρούντων σ' αυτόν των Μακαριοτάτων Προκαθημένων των Ορθοδόξων Εκλησιών, που θα προσκαλούνται προς τούτο από αυτόν". Κατά τη Μόσχα ο Κωνσταντινουπόλεως με τον τρόπο αυτό επιδιώκει να είναι ανώτερος των άλλων Προκαθημένων, ένας "Πάπας της Ορθόδοξης Εκκλησίας", κάτι στο οποίο διαφωνεί και αντιπροτείνει να ανακηρύσσουν από κοινού και να υπογράφουν τον Τόμο της Αυτοκεφαλίας ή ο Κωνσταντινουπόλεως και ο Προκαθήμενος της Εκκλησίας από την οποία αποσπάται η νέα, ή όλοι οι Προκαθήμενοι, με πρώτο τον Κωνσταντινουπόλεως.

Το δεύτερο θέμα που επίσης επί δεκαετίες συζητείται χωρίς αποτέλεσμα, ενδιαφέρει πάλι τις διοικούσες Εκκλησίες και όχι το λαό και αφορά τη σειρά στην τάξη των πρεσβείων τιμής μεταξύ των Πατριαρχείων και των Αυτοκεφάλων Εκκλησιών, που να είναι σεβαστή από όλους. Έως σήμερα αλλιώς αναφέρει την τάξη ο Κωνσταντινουπόλεως λ.χ.και αλλιώς ο Μόσχας.

Η ΙΣΤΟΡΙΑ…

Φέτος συμπληρώνονται πενήντα χρόνια από την Πρώτη Πανορθόδοξη Διάσκεψη της Ρόδου, που συνεκλήθη από τις 24 Σεπτεμβρίου έως την 1^η Οκτωβρίου του 1961. Τότε καταρτίσθηκε και ένας ευρύς κατάλογος θεμάτων της μελλοντικής προσυνόδου, μεταξύ των οποίων και κοινωνικά ζητήματα, όπως τα περί τον γάμο προβλήματα, η τεκνοποιία, η τεχνητή γονιμοποίηση και πολλά άλλα. Έκτοτε τα θέματα περιορίστηκαν σε αυτά που ενδιαφέρουν κυρίως τους Προκαθημένους των Ορθοδόξων Εκκλησιών και τις Ιεραρχίες τους, ενώ τα προβλήματα στο Ορθόδοξο πλήρωμα έχουν αλλάξει και πληθυνθεί. Είναι κρίμα που μετά την 7^η Οικουμενική Σύνοδο του 787 η Ορθόδοξη Εκκλησία δεν έχει επιτύχει να διοργανώσει μια Σύνοδο, που να συζητήσει τα προβλήματα τόσο της ποιμαίνουσας Εκκλησίας, όσο και του ποιμνίου της και που στα τελευταία πενήντα χρόνια δεν μπορεί να συμφωνήσει ούτε σε δύο θέματα, αδιάφορα και άγνωστα πάντως στον πολύ κόσμο. Για πάνω από 1200 χρόνια δεν συγκαλείται Πανορθόδοξη Σύνοδος, ως να μην υπάρχουν ζητήματα προς επίλυση στην Ορθόδοξη Εκκλησία…

Είναι τεράστια η ευθύνη όλων των Εκκλησιών έναντι του Ιησού Χριστού τα πρωτεία να αποτελούν το εμπόδιο για να προχωρήσουν στην Πανορθόδοξη Σύνοδο. Ο Κύριος γνωρίζοντας την ανθρώπινη ψυχή δίδαξε ακριβώς να μην υπάρχουν διεκδικήσεις για τα Πρωτεία… Η βασική αυτή διδασκαλία στα χρόνια κατάντησε ένα θέαμα, με την τελετή του Νιπτήρα, και τίποτε άλλο. Γιατί άλλα συνέβησαν στην Πράξη… Ήδη στην Πρώτη Οικουμενική Σύνοδο, το 325, και στον 6^ο Κανόνα αποφασίστηκε ο Επίσκοπος της Αλεξανδρείας να έχει την εξουσία όλων των Επισκόπων της Αιγύπτου, της Λιβύης και της Πεντάπολης, κάτι που ισχύει και για τον Επίσκοπο της Ρώμης. Την ίδια εξουσία αποφασίστηκε να έχει και ο Επίσκοπος Αντιοχείας έναντι των Επισκόπων της περιφερείας του. Ξεχωριστά αναφέρεται και ο Επίσκοπος των Ιεροσολύμων, που αποφασίστηκε να τιμάται " κατά τη συνήθεια και την αρχαία παράδοση" και να διατηρεί το κύρος του..

Στην Δ' Οικουμενική Σύνοδο, του 451, η Κωνσταντινούπολη είναι πλέον η βασιλίδα των πόλεων και της αυτοκρατορίας. Γι' αυτό και οι Πατέρες που συγκρότησαν εκείνη τη Σύνοδο αποφάσισαν τα ακόλουθα: " Ακολουθώντας παντού τους κανόνες των αγίων Πατέρων και γνωρίζοντας τον κανόνα που διαβάστηκε πρόσφατα των εκατό πενήντα θεοφιλεστάτων επισκόπων που συνήλθαν στη μνήμη του ευσεβούς Μεγάλου Θεοδοσίου, ο οποίος έγινε βασιλιάς στην βασιλίδα πόλη της Κωνσταντινούπολης, τη Νέα Ρώμη, τα ίδια και εμείς ορίζουμε σχετικά με τα πρεσβεία της…' άλλωστε δικαιολογημένα οι Πατέρες έχουν δώσει τα πρεσβεία στο θρόνο της πρεσβυτέρας Ρώμης, επειδή βασιλεύει. Έχοντας λοιπόν τον ίδιο σκοπό οι εκατό πενήντα θεοφιλέστατοι επίσκοποι απένειμαν τα ίσα πρεσβεία στον αγιότατο θρόνο της Νέας Ρώμης, κρίνοντας δικαιολογημένα, ώστε η πόλη η τιμηθείσα με βασιλεία και σύγκλητο να απολαμβάνει τα ίσα πρεσβεία με την πρεσβύτερη βασιλίδα Ρώμη, να μεγαλύνεται όπως εκείνη και στα εκκλησιαστικά πράγματα, καθώς είναι δεύτερη (στην τάξη) ύστερα από εκείνη". Η Σύνοδος έδωσε στην Εκκλησία της Κωνσταντινούπολης το προνόμιο οι Μητροπολίτες του Πόντου, της Ασίας και της Θράκης και αυτών που βρίσκονται στα "βαρβαρικά έθνη" να χειροτονούνται από τον Επίσκοπο της.

Οι αιώνες κύλησαν, η αυτοκρατορία καταλύθηκε και καταλήφθηκε από τους αλλοθρήσκους Οσμανλήδες, ενώ η Ρωσία ήταν Ορθόδοξη, ελεύθερη, ισχυρή και πολυπληθής. Η φιλοδοξία της ήταν να καταστεί το πέμπτο Πατριαρχείο, μετά τα τέσσερα πρεσβυγενή. Το πέτυχε το 1588 και ο πρώτος πατριάρχης Μόσχας Ιώβ κατεστάθη στις 21 Ιανουαρίου του 1589, παρουσία του Πατριάρχου Κωνσταντινούπολης Ιερεμίου. Έκτοτε η φιλοδοξία και οι επεκτατικές βλέψεις της Μόσχας έναντι των σε αιχμαλωσία ευρισκομένων πρεσβυγενών Πατριαρχείων εντάθηκε έως τις ημέρες μας. Και εν όψει του ναυαγίου στη σύγκλιση της Πανορθόδοξης Συνόδου διερωτάται κανείς ποιοι πρώτοι θα επαναφέρουν την ευαγγελική ουσία στις σχέσεις των Επισκόπων, χωρίς να προτεσταντίσουν, αλλά διατηρώντας την ουσία της Ορθοδοξίας; Και ποιοι, με την εμπειρία των 20 αιώνων, θα μπορέσουν να προχωρήσουν με βάση τις ανάγκες του σημερινού κλήρου και του λαού; Αυτοί που θα το επιτύχουν θα μείνουν με χρυσά γράμματα στην Ιστορία της Εκκλησίας.-