Το διδασκαλικό αξίωμα κατά τον Άγιο Ιωάννη τον Χρυσόστομο

Κατά τον «Χρυσούν την γλώτταν χρυσούν και την καρδίαν», Άγιο Ιωάννη τον Χρυσόστομο, το αξίωμα του διδασκάλου, όπως και του κληρικού, «είναι μέγα και θαυμαστόν». Ο διδάσκαλος «είναι άρχοντας πνευματικός». Η θέση του είναι περίβλεπτη «γι΄ αυτό ακόμη και αν ελάχιστα παρεκτραπεί τα μικρά του σφάλματα φαίνονται στους άλλους μεγάλα».

Ιδιαίτερα ο διδάσκαλος που διδάσκει πνευματικές αλήθειες είναι περισσότερο συμπαθής από τον φυσικό μας πατέρα. Ο καλός δάσκαλος εμπνέει, προσελκύει και πείθει. Αν οι πατέρες μας, μας χαρίζουν «το ζην», οι διδάσκαλοι, μας μεταγγίζουν «το καλώς ζην», δηλαδή την ενάρετη ζωή. Γι΄ αυτό πρέπει να τους αγαπούμε, να τους αναζητούμε, να τους σεβόμαστε και να υπερασπιζόμαστε το αξίωμά τους.

Το διδασκαλικό αξίωμα δεν είναι εξουσία, ούτε τιμή, αλλά βαρύτατη ευθύνη, διότι είναι «διαφορετικό να σφάλλει ο μαθητής και διαφορετικό να σφάλλει ο δάσκαλος».

Ο δάσκαλος «δεν μπορεί ούτε την απειρία να επικαλεσθεί, ούτε να προφασισθεί άγνοια, ούτε να προβάλει ως δικαιολογία την ανάγκη και την βία. Γι΄ αυτό ανέβηκε στον διδασκαλικό θρόνο, για να σαλπίζει στους άλλους την αλήθεια και την γνώση».

Έτσι, ο διδάσκαλος δεν πρέπει επ΄ ουδενί να επιδεικνύει αλαζονεία και έπαρση.

Μόνη φροντίδα του διδασκάλου είναι η προκοπή των μαθητών του. Έργο του είναι να σώζει τον μαθητή που χάνεται. Το έργο του είναι θεραπευτικό και γι΄ αυτό ο διδάσκαλος επέχει θέση ιατρού και όπως ο ιατρός έτσι και ο διδάσκαλος δεν φιλονικά, ούτε χτυπάει, αλλά διορθώνει και θεραπεύει με τις νουθεσίες του τον μαθητή, ενώ ποτέ δεν εγκαταλείπει το έργο του, έως ότου δει ότι ο λόγος που έσπειρε έπιασε τόπο.

Το έργο του είναι δύσκολο και επίπονο, γιατί πρέπει «να ξενυχτάει, να συμβουλεύει, να διδάσκει, να αντιμετωπίζει σχόλια, επικρίσεις, κατηγορίες, παρεξηγήσεις και φθόνους πολλών ανθρώπων. Ο διδάσκαλος ιδιαίτερα υποφέρει, πληγώνεται και δοκιμάζει «αθεράπευτο πόνο», όταν δεν εισακούεται από τους μαθητές του ή όταν αυτοί παραστρατούν και διαφθείρονται. Αντίθετα υπομένει εύκολα τον μεγάλο κόπο της διδασκαλίας, όταν βλέπει ότι οι συμβουλές του ωφελούν τους μαθητές του.

Ο διδάσκαλος πρέπει να αναλαμβάνει χωρίς δυσαρέσκεια κάθε έργο, που συντελεί στο καλό των μαθητών. Το έργο του είναι αυτοθυσιαστικό. Πολλές φορές είναι βαρύς καθημερινός σταυρός, που εν τούτοις πρέπει να σηκώνει πρόθυμα. Δεν θα πρέπει να δίνει μεγάλη σημασία στους επαίνους, ούτε να τους επιζητεί, αλλά να κάνει τα πάντα προς όφελος των μαθητών του. Η δε καλύτερη σύσταση για το έργο του είναι η αρετή και η προκοπή των μαθητών του, οι οποίοι είναι και οι μάρτυρες των κατορθωμάτων του. Εξάλλου, τον ενάρετο δάσκαλο τίποτε πλέον δεν μπορεί να τον θίξει και να τον απειλήσει από την στιγμή που οι μαθητές του προοδεύουν. Το έργο του διδασκάλου θεωρείται επιτυχημένο, όταν οι μαθητές του έχουν καλλιεργήσει τόσο το εσωτερικό τους φρόνημα, ώστε να εφαρμόζουν τις εντολές του, όχι μόνον όταν είναι παρών, αλλά και όταν απουσιάζει.

Ειδικότερα, ο Ιερός Χρυσόστομος αναφερόμενος στις αρετές που θα πρέπει να διακρίνουν τον διδάσκαλο, υπογραμμίζει με έμφαση ότι ο δάσκαλος, όπως και κάθε άρχοντας, «δεν πρέπει να υπερέχει στις τιμές, αλλά στις αρετές». Γι? αυτό η ζωή του θα πρέπει να είναι ενάρετη και αδιάβλητη, επειδή κανείς δεν μπορεί να καθοδηγήσει άλλους, όταν ο ίδιος δεν είναι σε θέση να ρυθμίζει τον ψυχικό του κόσμο και να υποτάσσει τα πάθη του.

Η πρώτη βασική αρετή του αληθινού διδασκάλου είναι η αγάπη και η φιλοστοργία.

Ένας δάσκαλος που έχει μέσα του αγάπη πιστεύει ότι αποτελεί ένα σώμα με τους μαθητές του και χαίρεται με την χαρά τους και λυπάται με την λύπη τους. Φροντίζει με στοργή για τα προβλήματά τους και τους προστατεύει από κάθε αδικία και κίνδυνο. Ακόμη και στον προσωπικό τους πόνο δεν τους λησμονεί και δεν παύει να τους ενθαρρύνει. Ο καλός δάσκαλος είναι άνθρωπος αυταπαρνήσεως και θυσίας. Παραβλέπει τα δικά του συμφέροντα και φροντίζει για τα προβλήματα των μαθητών του.

Ο άξιος διδάσκαλος, κατά τον Ιερό Χρυσόστομο, θα πρέπει να είναι απαλλαγμένος από την έπαρση και την αλαζονεία και από το προστακτικό και εξουσιαστικό ύφος. Θα πρέπει να είναι ταπεινός και να αποφεύγει κάθε περιαυτολογία, συναισθανόμενος και αναγνωρίζοντας τις δικές του ατέλειες και αδυναμίες. Τότε η ταπείνωσή του είναι καρπός της αυτογνωσίας του. Κάτω δε από την μέγιστη αρετή της αγάπης θα πρέπει να υπάρχουν και άλλα ενάρετα προσόντα. Ο άξιος διδάσκαλος θα πρέπει να είναι ήπιος, ήρεμος, πράος. Να μην ερεθίζεται όταν τον κατηγορούν. Ο καλός δάσκαλος είναι ολιγόλογος, αλλά τα λόγια του έχουν βαρύτητα. Είναι αξιόπιστος, έμπειρος, συνετός, τολμηρός και θαρραλέος. Υπομένει και επιμένει να συμβουλεύει, να προτρέπει καθημερινά, να διδάσκει, να παρακινεί στο καλό έως ότου καρποφορήσει η διδασκαλία του. Δεν απογοητεύεται και δε βοηθά τους μαθητές τους «μόνον με τον λόγο του, αλλά και με τις προσευχές του».

Ο Ιερός Χρυσόστομος δίδει ιδιαίτερη σημασία στο παράδειγμα του διδασκάλου προς τους μαθητές του. Χαρακτηρίζει τον διδάσκαλο ως «αρχέτυπο» (πρότυπο) για τους μαθητές του, όταν «ο βίος του λάμπει και ο λόγος του είναι σύμφωνος με αυτόν».

Η αυτοαγωγή και το παράδειγμα του δασκάλου ως έκφραση του ενάρετου βίου του ακτινοβολεί στα μάτια και στις ψυχές των μαθητών του. Ο Ιερός Χρυσόστομος γράφει χαρακτηριστικά: «το αναμμένο και φωτεινό λυχνάρι μπορεί να ανάψει άπειρα λυχνάρια». Έτσι και ο άξιος διδάσκαλος ως φωτεινή λύχνος φωτίζει και δημιουργεί «άπειρους μαθητές κα δασκάλους που τον έχουν ως πρότυπο».

Ο δάσκαλος διδάσκει και με την ομιλία του και με την σιωπή του και με το βάδισμά του και με το βλέμμα του και με την εμφάνισή του. Ο ενάρετος δάσκαλος «κι αν ακόμη κλείσει το στόμα του, θα ηχήσει δυνατότερα από την σάλπιγγα και στους παρόντες και σε εκείνους που βρίσκονται μακράν», όπως ακριβώς και ο ουρανός χωρίς να έχει στόμα, με την ωραιότητά του διηγείται την δόξα του Θεού».

Ιδού η προτροπή του Ιερού Χρυσοστόμου προς τους κάθε βαθμίδος εκπαιδευτικούς:

«Το πρότυπο του βίου να είστε εσείς. Να προβάλλετε ως εικόνα, ως νόμος ζωντανός, ως κανόνας και μέτρο υποδειγματικής ζωής». Κατά τον Άγιο Ιεράρχη το αιώνιο πρότυπο και παράδειγμα μας το άφησε ο Μέγας Παιδαγωγός και Διδάσκαλος όλων των αιώνων, ο Ιησούς Χριστός, ο οποίος και εκάλεσε τους δασκάλους όλων των εποχών να ακολουθήσουν τα ίχνη του.

Ας δούμε στο σημείο αυτό πώς αντιμετωπίζει ο Ιερός Χρυσόστομος τους κακούς και ανάξιους δασκάλους. Γράφει χαρακτηριστικά τα παρακάτω συγκλονιστικά: «Ανάμεσα στις λέξεις «κακός» και «δάσκαλος» υπάρχει μια αντίφαση, γιατί θα έπρεπε εξ αρχής να αποκλείεται από τις τάξεις των εκπαιδευτικών, που έχουν το προνόμιο να διακονούν στους ναούς της παιδείας, κάθε άτομο που υπηρετεί την κακία.

Ένας τέτοιος δάσκαλος δεν είναι μόνο ακατάλληλος για το παιδευτικό έργο, αλλά είναι και επικίνδυνος γιατί στα τόσα χρόνια της υπηρεσίας του μπορεί να διαφθείρει τις τρυφερές ψυχές χιλιάδων μαθητών. Η ευθύνη ενός τέτοιου δασκάλου είναι βαρειά γιατί με την πονηρή διαγωγή του διαφθείρει τον μαθητή.

Ο Ιερός Πατέρας δεν διστάζει να τονίσει τις ολέθριες συνέπειες της υπάρξεως κακών δασκάλων: «Διά τούτο ημίν αι πόλεις εισί διεφθαρμέναι, ότι πονηροί της νεότητος εισί διδάσκαλοι». Πώς θα μπορέσεις να σωφρονίσεις το νέο, που συνήθως είναι άσεμνος λόγω της ηλικίας του, όταν συ ο ίδιος με τα άσπρα μαλλιά παρασύρεσαι από άσεμνα και αηδή θεάματα;».

Όταν η κεφαλή δεν είναι υγιής, πώς είναι δυνατόν να παραμένει εύρωστο το υπόλοιπο σώμα;». Σε άλλο σημείο ο Ιερός Χρυσόστομος στιγματίζει την ασυνέπεια μερικών δασκάλων και την αντίφαση που παρατηρεί ότι υφίσταται ανάμεσα στα λόγια και στα έργα τους. Όταν, λέγει, έχουμε αναλάβει να παιδαγωγήσουμε τους άλλους, πρέπει να κοκκινίζουμε και να ντρεπόμαστε, εάν παραλείπουμε αυτά που συνιστούμε στους άλλους να κάνουν. Επιμένει μάλιστα ότι ο δάσκαλος που «είναι αίτιος κακού» θα πρέπει να τιμωρείται αυστηρά και υποδειγματικά. Θεωρεί δε ότι είναι σημείο ηθικής κρίσεως και εκφυλισμού το να είναι οι μαθητές καλύτεροι από τους δασκάλους τους. Το θεωρεί εσχάτη κατάντια.

Ιωάννης Σιδηράς

kantonopou/