«Περπατώ του δρόμου η άκρη είναι μακριά, θολωμένο δάκρυ αίμα στάζει η καρδιά…»
Τρεις γενιές Τουρκοκυπρίων και εποίκων σε σπίτια Ελλήνων
Κράτησε τρεις περίπου ώρες αυτό το οδοιπορικό, μέσα στο αυγουστιάτικο λιοπύρι, δίπλα στο σκουριασμένο συρματόπλεγμα του κατοχικού στρατού, που περιφράσσει και πνίγει την Αμμόχωστο για 36 χρόνια.
Άγιος Λουκάς, Κάτω Βαρώσι, περιοχή Κάτω Δερύνειας. Άθλια χαμόσπιτα και μισογκρεμισμένες τρώγλες, που ήταν κάποτε κατοικίες. Κίτρινα αγριόχορτα και χέρσα γη, που ήταν κάποτε πράσινα περιβόλια. Τούρκοι έποικοι από τη Μαύρη Θάλασσα, την Τραπεζούντα, την Κωνσταντινούπολη, το Καχραμανμαράς.
Τους κουβάλησαν στην πόλη όταν ήταν μικρά παιδιά. Μεγάλωσαν κι έκαναν παιδιά και τα παιδιά τους έκαναν δικά τους παιδιά. Τουρκοκύπριοι από τη Λεμεσό, την Πάφο, τη Λάρνακα και από χωριά των τριών επαρχιών. Τρεις γενιές κουβαλητών, στα σπίτια των Βαρωσιωτών προσφύγων - σε σπίτια που θεωρούν «δικά» τους, πια. Θελήσαμε να τους δούμε από κοντά και να τους θέσουμε τις δικές σας ερωτήσεις. Μαζί μου, στο δύσκολο ρεπορτάζ, ο Τουρκοκύπριος παλιός γελοιογράφος εφημερίδων Μπερτάν Σογέρ και ο Ελληνοκύπριος συγγραφέας Πανίκος Νεοκλέους («Αγνοηθέντες 1974» και «Μνήμες»). Τους ευχαριστώ για τη βοήθεια και την καλή τους συντροφιά.
Από το Καχραμανμαράς στον Άγιο Λουκά
Η ΕΠΟΙΚΟΣ Μακπουλέ Πινάρ, 54 χρονών από το Καχραμανμαράς (νοτιοανατολική Τουρκία), διαμένει από το 1975 στην περιοχή Κάτω Δερύνειας και διατηρεί κατάστημα κατασκευής και πώλησης κουρτίνων στον Άγιο Λουκά, «σε απόσταση δέκα λεπτών με το αυτοκίνητο», όπως μας είπε. (Ελάχιστα σπίτια της Κάτω Δερύνειας κατοικούνται - αυτά που είναι πλησιέστερα προς την Αμμόχωστο - αφού η κοινότητα αποτελεί τουρκική στρατιωτική ζώνη πάνω στη γραμμή Αττίλα, όπου απαγορεύεται η πρόσβαση σε μη στρατιωτικούς).
Ήταν 18 χρονών όταν μεταφέρθηκε στην Κύπρο. Παντρεύτηκε στο νησί και απέκτησε δυο γιους και μια κόρη, 26, 25 και 20 χρονών σήμερα. Μας είπε ότι η κόρη της, μετά τις σπουδές της, παντρεύτηκε με Τουρκοκύπριο και εργάζονται και οι δύο σε τράπεζα στην Αμμόχωστο. Ο μεγαλύτερος από τους γιους της εργάζεται μαζί της στο κατάστημα, ενώ ο μικρότερος είναι φοιτητής και τώρα κάνει τις διακοπές του στη Σμύρνη. «Όταν πρωτοήλθα εδώ από την Τουρκία, ήμουν πολύ συγχυσμένη, γιατί είναι ένα μέρος πολύ διαφορετικό από αυτό που γεννήθηκα και γιατί δεν μπορούσα να καταλάβω τη διάλεκτο των Τουρκοκυπρίων.
Όμως μετά από τόσα πολλά χρόνια που ζω μαζί τους, τώρα συνεννοούμαι μαζί τους». Σε ερώτηση για το πώς θα αντιδράσει σε περίπτωση λύσης του Κυπριακού και απόδοσης του σπιτιού και του καταστήματος στους Ελληνοκύπριους ιδιοκτήτες τους, μας είπε ότι την επισκέφθηκαν ήδη και οι δύο. «Έκανα καφέ στην ιδιοκτήτρια του κτιρίου όπου έφτιαξα το κατάστημά μου. Έκλαιγε και έκλαψα κι εγώ μαζί της. Δεν θυμάμαι το όνομά της, αλλά ένιωσα πολύ άσχημα. Με παρηγορεί το γεγονός ότι και αυτή ζει σε ένα σπίτι, δεν είναι πεταμένη στο δρόμο. Με επισκέφθηκε και η ιδιοκτήτρια του σπιτιού που μένω στη Δερύνεια. Δεν θυμάμαι ούτε αυτής το όνομα.
Η πλειοψηφία των σημερινών κατοίκων της περιοχής είναι Τουρκοκύπριοι από την Πάφο. Αν θα με ενοχλούσε να ζήσω με Ελληνοκυπρίους; Δεν ξέρω, δεν έζησα ποτέ με αυτούς, δεν ξέρω πώς συμπεριφέρονται. Μερικοί από εμάς λένε ότι το να ζήσουμε με Ελληνοκυπρίους δεν θα ήταν πρόβλημα, αλλά άλλοι δεν δέχονται κάτι τέτοιο. Εγώ δεν έχω άποψη, γιατί δεν ξανάζησα μαζί τους, απλώς θέλω να λυθεί το Κυπριακό, με τρόπο που θα φέρει τη λύση των οικονομικών μας προβλημάτων. Επειδή είναι άλυτο το Κυπριακό, δεν ξέρω τι θα γίνει στο μέλλον, υπάρχει πάντα ένα ερωτηματικό, ζούμε μιαν άσχημη οικονομική κρίση, δεν είμαστε ευχαριστημένοι τώρα. Αν αισθάνομαι περισσότερο Τουρκάλα ή Κυπρία; Σας λέω μόνο ότι έδωσα την κόρη μου σε Τουρκοκύπριο… Είμαι πολύ ευχαριστημένη από τον γαμπρό μου και εφόσον η κόρη μου τον αγαπά, εγώ θα έβρισκα τρόπο να λύσω το πρόβλημα, ακόμα και αν δεν τον συμπαθούσα».
«Πατρίδα μου η Κύπρος, όχι η Τουρκία»
Ο ΣΟΥΑΤ Μπιλίρ είναι 25 χρονών, ανύπαντρος, παιδί Τούρκων εποίκων από την περιοχή της Μαύρης Θάλασσας. Είναι κρουπιέρης στο καζίνο του ξενοδοχείου «Κωνστάντια» (μετονομασμένου από τους Τούρκους σε «Παλμ Μπιτς»). Γεννήθηκε σε σπίτι Ελληνοκυπρίων στο Κάτω Βαρώσι, όπου ζει μέχρι σήμερα με τους γονείς του. Μας είπε ότι θεωρεί πατρίδα του την Κύπρο, περισσότερο από την Τουρκία. Έχει υπηρετήσει στρατιωτική θητεία στο νησί.
Πώς νιώθεις που ζεις δίπλα σε μια πόλη φάντασμα, ερειπωμένη και περιφραγμένη με συρματοπλέγματα;
Νιώθω λύπη, γιατί η πόλη είναι κλειστή και κατεστραμμένη, και θέλω να ανοίξει και να κατοικηθεί.
Εννοείς να κατοικηθεί από τους Έλληνες νόμιμους κατοίκους της;
Εννοώ να μοιραστεί ανάμεσα στους Έλληνες και τους Τούρκους.
Τι θα κάνεις, αν αύριο, σου ανακοινώσουν ότι οι Ελληνοκύπριοι κάτοικοι της Αμμοχώστου επιστρέφουν, όπως και οι ιδιοκτήτες του σπιτιού όπου ζεις;
Θα υπακούσουμε τους κανόνες. Αν οι νόμοι μας, μας πουν να μείνουμε εδώ, θα μείνουμε εδώ. Ζω σε αυτό το σπίτι για 25 χρόνια και είναι επίσης δικό μου σπίτι. Αν υπάρξει λύση και πρέπει να αλλάξουν τα πράγματα, ας αλλάξουν.
Είναι εύκολο για σένα, να δεις τη ζωή σου να αλλάζει από τη μια μέρα στην άλλη;
Αν πρόκειται να μετακινηθούμε από εδώ, πρέπει να μας βρουν ένα άλλο σπίτι εδώ κοντά, στην περιοχή της Αμμοχώστου.
Συνάντησες ποτέ Ελληνοκυπρίους και ποια είναι η γνώμη σου γι’ αυτούς;
Είδα Ελληνοκυπρίους πολλές φορές στο καζίνο όπου δουλεύω και γενικά είναι καλοί άνθρωποι. Αλλά δεν πιστεύω ότι Έλληνες και Τούρκοι μπορούν να ζήσουν μαζί, γιατί στο παρελθόν έγιναν πολλά και δεν υπάρχει εμπιστοσύνη μεταξύ τους.
Ξέρεις τι έγινε το 1974 στην Κύπρο και πώς ήρθαν οι γονείς σου εδώ;
Ναι, ξέρω τι έγινε το 1974 - από βιβλία και από το τι λένε διάφοροι γύρω μου. Ναι, η Τουρκία άρχισε τον πόλεμο, αλλά είχε σοβαρούς λόγους γι’ αυτό - ήρθε στο νησί για να σώσει τους Τουρκοκυπρίους και αφού την κάλεσαν οι Τουρκοκύπριοι.
Έχεις φίλους Τουρκοκυπρίους;
Φυσικά. Προσωπικά, κοιτάζω αν οι άλλοι είναι εντάξει άνθρωποι, όχι αν είναι Τούρκοι ή Κύπριοι.
«Δεν ήρθα στην Κύπρο ως τουρίστρια»…
Η ΕΠΟΙΚΟΣ Νιζλά Όζμπαϊ, 46 χρονών από την Τραπεζούντα, μεταφέρθηκε με τους γονείς της στην Κύπρο το 1975, σε ηλικία 10 χρονών - στο αφρόντιστο, σχεδόν ετοιμόρροπο σπίτι στο Κάτω Βαρώσι, όπου διαμένει μέχρι σήμερα. Μας είπε ότι «αυτό είναι το σπίτι μας, αυτή είναι η πατρίδα μας». Νιώθει Κυπρία και όχι Τουρκάλα, γιατί, όπως ανέφερε, «δεν ήρθε στην Κύπρο ως τουρίστρια, αλλά εγκαταστάθηκε και έκανε οικογένεια». Τη φωτογραφήσαμε με δύο από τα παιδιά της, με τον άνεργο γιο της Μουρχάν, την κόρη της Οζλέμ και τις δύο εγγονές της, κόρες της Οζλέμ. Μας πληροφόρησε ότι στη γειτονιά της, οι περισσότεροι κάτοικοι προέρχονται από την Τουρκία και ότι τα μέλη της οικογένειάς της έχουν την κυπριακή «υπηκοότητα», αλλά δεν μπορούν να ψηφίσουν».
«Ν’ ανοίξει η πόλη, όχι μόνο για Έλληνες»
Η 25ΧΡΟΝΗ Οζάμ Μπασιάρ, από την Κωνσταντινούπολη, είναι γειτόνισσα και φίλη με την οικογένεια της Νιζλά Όζμπαϊ. Ήρθε στην Κύπρο ως φοιτήτρια -σπούδασε Πληροφορική- όπου γνώρισε τον Τουρκοκύπριο σύζυγό της, που εργάζεται στη Βρετανική Βάση Αγίου Νικολάου Αμμοχώστου. Ζει με τον άντρα της τα τελευταία τρία χρόνια στο Κάτω Βαρώσι και παρόλο που είναι μακριά από την οικογένειά της, δηλώνει ευτυχισμένη γιατί «αγαπά την Κύπρο, της αρέσει ο ήλιος, η θάλασσα, η Αμμόχωστος και οι μεσογειακοί άνθρωποί της».
Ήξερες για τον πόλεμο του 1974 πριν έρθεις στην Κύπρο;
Στο σχολείο δεν μας έλεγαν πολλά, ξέρω όμως ότι τον πόλεμο τον άρχισαν και οι δύο πλευρές, όχι μόνο οι Ελληνοκύπριοι ή οι Τουρκοκύπριοι. Πάντως στη δική σας πλευρά, οι δάσκαλοι γεμίζουν τα μυαλά των μικρών παιδιών με αντιτουρκικά κηρύγματα, ενώ στη δική μας δεν τα μαθαίνουν να μισούν τους Έλληνες. Και να σας θυμίσω ότι το 2004, η δική μας πλευρά ψήφισε «Ναι» για ειρηνική λύση του Κυπριακού, ενώ η δική σας πλευρά, ψήφισε «Όχι».
Τι σκέφτεσαι βλέποντας κάθε πρωί τα ερείπια της Αμμοχώστου;
Ότι δεν είναι καλό θέαμα. Προσωπικά θέλω να ανοίξει η πόλη και για τους Τούρκους και για τους Έλληνες.
«Εγώ είμαι φιλοξενούμενος εδώ»
Ο ΕΠΟΙΚΟΣ Σερμπέτ Ατάκ, 48 χρονών, από το Μπαλίκεσιρ της δυτικής Τουρκίας, η γυναίκα του Χατιτζέ και τα δυο παιδιά τους 21 και 15 χρονών, δεν είχαν ποτέ επίσκεψη από τον Ελληνοκύπριο ιδιοκτήτη του «σπιτιού» τους στην περιοχή Κάτω Δερύνειας, δίπλα στο δρόμο Δερύνειας-Αμμοχώστου. Κι αυτό γιατί δεν ζουν σε σπίτι, αλλά σε ένα άθλιο παράπηγμα στο μέσο ενός ξεραμένου περιβολιού, όπου ήταν εγκατεστημένη η ηλεκτρογεννήτρια του νερού!
Πρόκειται για τυπική ισλαμική, πατριαρχική οικογένεια, με τη σύζυγο - ντυμένη με την παραδοσιακή τουρκική βράκα και μαντίλα - να έχει αποδεχθεί τον προκαθορισμένο ρόλο της στην υπηρεσία του «αφέντη» συζύγου της.
Ο Σερμπέτ, οδηγός στο λιμάνι Αμμοχώστου, μας είπε ότι ήρθε στην Κύπρο το 1998, μετά που προσκάλεσαν την οικογένειά του άλλοι έποικοι, συγγενείς τους που διαμένουν στη Βατυλή.
Πώς μπορείτε να ζείτε έτσι, χωρίς ηλεκτρισμό και βασικές υπηρεσίες, σε ένα παράπηγμα μηχανής;
Καλύτερα από το τίποτε. Στην Τουρκία είχα καλύτερο σπίτι, αλλά δεν είχα δουλειά.
Αν αύριο έρθουν και σου πουν να πας πίσω στην Τουρκία, στα πλαίσια μιας λύσης, τι θα κάνεις;
Αν μου που να πάω, θα πάω. Μπορώ να ζήσω οπουδήποτε. Μπορώ να πάω πίσω, όποτε μου πουν.
Τι γνωρίζεις για το Κυπριακό και την εισβολή του 1974;
Πιστεύω ότι αυτή η χώρα ανήκει στους Κυπρίους, εγώ είμαι φιλοξενούμενος εδώ… (ο συνοδός μας Μπερτάν Σογέρ, μας είπε ότι πρώτη φορά άκουσε έποικο να μιλά με τέτοιον τρόπο).
«Δεν έχω αισθήματα για το σπίτι αυτό»
Ο ΤΟΥΡΚΟΚΥΠΡΙΟΣ Ισμαΐλ Ελίπολ, 44 χρονών, εργάτης στο τοπικό τέμενος, πατέρας δύο παιδιών, 11 και 9 χρονών, κατάγεται από τη Γαληνόπορνη Καρπασίας και ζει στον Άγιο Λουκά Αμμοχώστου από το 1975, όταν ήταν 9 χρονών: «Δεν είχα αισθήματα για το σπίτι αυτό όταν πρωτοήρθα και δεν έχω ούτε σήμερα. Μετά που άνοιξαν τα οδοφράγματα, οι Έλληνες ιδιοκτήτες -θυμάμαι το όνομα της γυναίκας που είναι Φωτεινή- μας επισκέφθηκαν μερικές φορές, αλλά σταμάτησαν να έρχονται εδώ και πολύ καιρό. Πιστεύω ότι είναι πολύ μικρή η πιθανότητα ειρήνης, γιατί οι δύο πλευρές δεν εμπιστεύονται η μια την άλλη».
Από την περιοχή Καρπασίας και συγκεκριμένα από το χωριό Άγιος Συμεός, είναι ο 55χρονος ράφτης Σελίμ Άρσελερ, γείτονας του Ισμαΐλ στον Άγιο Λουκά, πατέρας τριών παιδιών και παππούς. Μιλά καλά ελληνικά και μας διεκτραγώδησε την οικονομική κατάσταση και την ανεργία στα κατεχόμενα, θύμα της οποίας είναι και ο ίδιος, αφού αναγκάστηκε να κλείσει το ραφείο του
Δεν θέλει πια, αλισβερίσι με τους Έλληνες
ΒΟΣΚΟΙ και γεωργοί ήταν στο χωριό τους Μαρί Λεμεσού, ο Τουρκοκύπριος Σαλίχ Ριζαλάρ, 77 χρονών, και η γυναίκα του Νεβάλ, 71 χρονών, μέχρι το 1975 που μεταφέρθηκαν σε ελληνοκυπριακό σπίτι στο Κάτω Βαρώσι. Μας είπαν ότι νοσταλγούν τα χρόνια πριν από την εισβολή και ότι η «κυβέρνηση» στα κατεχόμενα δεν τους έδωσε τίποτε άλλο από αυτό το σπίτι, που ήταν «ερείπιο» και το ανακαίνισαν με δικά τους έξοδα.
Ένας από τους γείτονές τους είναι ο Ιμπραχίμ Ουλουσάι, 61 χρονών, από την Πάφο, πατέρας δύο παιδιών 25 και 20 χρονών, καλός γνώστης της Ελληνικής. «Έμαθα ελληνικά», μας είπε, «γιατί στην Πάφο είχαμε πολύ αλισβερίσι με τους Έλληνες. Όχι, δεν θέλω να πάω πίσω στα παλιά, όλα τέλειωσαν, μετά τον πόλεμο. Φοβόμαστε να πάμε πίσω, μετά από εκείνο το κακό. Μας πληροφόρησε ότι ο Ελληνοκύπριος ιδιοκτήτης του σπιτιού που διαμένει, ζει στη Λεμεσό και ανέφερε ότι στη γειτονιά του, οι περισσότεροι είναι Τουρκοκύπριοι. Επεσήμανε ότι «όπου βλέπετε σπίτι φτιαγμένο, μένουν μέσα Κυπραίοι, όπου βλέπετε σπίτι ρημαγμένο, μένουν μέσα Τούρκοι».
«Πιστεύουν ότι θα μείνουν για πάντα εδώ»…
ΜΑΣ είπε ο συνοδός μας Μπερτάν Σογέρ, 63 χρονών, κάτοικος Κερύνειας: «Η καλούμενη κυβέρνηση εδώ, μετρά τον πληθυσμό, αλλά δεν δίνει ποτέ τον πραγματικό αριθμό των εποίκων. Ολόκληρα χωριά και πόλεις είναι γεμάτα από αυτούς. Υπολογίζουμε το συνολικό αριθμό τους σε 600 χιλιάδες, με τις 200 χιλιάδες να είναι παράνομοι - αυτοί δεν είναι πολιτογραφημένοι και δουλεύουν συνήθως στις οικοδομές.
»Υπάρχουν επίσης πολλές χιλιάδες Τούρκοι φοιτητές που μένουν στο νησί για 4-5 χρόνια και προκαλούν πολλά προβλήματα. Το πρόβλημα των εποίκων είναι τεράστιο, γιατί κανείς δεν μπορεί να τους αναγκάσει να φύγουν από το νησί. Υπάρχουν ανάμεσά τους καλοί άνθρωποι, αλλά οι περισσότεροι είναι επιθετικοί, πολύ θρησκόληπτοι και εθνικιστές, που σκοτώνουν εύκολα για λόγους τιμής.
»Αρκετές οικογένειες εποίκων ζουν στην εξαθλίωση, όπως η οικογένεια Σερμπέτ Ατάκ στη Δερύνεια, αλλά πολλοί άλλοι έχουν μοντέρνες επαύλεις και δεύτερα σπίτια σε παραθαλάσσια μέρη, πολυτελή αυτοκίνητα και πολλά λεφτά… Μην ξεχνάτε ότι το ''κράτος'' της βόρειας Κύπρου δεν το αναγνωρίζει καμιά χώρα εκτός από την Τουρκία, οπότε λειτουργούν εδώ πολλές παράνομες επιχειρήσεις, που δεν μπορούν να λειτουργήσουν στην Τουρκία. Για παράδειγμα, κάποιοι κάνουν εμπόριο χρυσού που δεν μπορούν να κάνουν στην Τουρκία και ξεπλένουν βρόμικο χρήμα για τη μαφία. Μερικοί είναι κτηνοτρόφοι και ψαράδες, όπως π.χ. οι έποικοι που ζουν στην Καρπασία.
»Εκατοντάδες χιλιάδες δουλεύουν στην οικοδομική και την τουριστική βιομηχανία -σε εστιατόρια, σε ξενοδοχεία, σε εταιρίες ταξί- όπου δεν συναντάς ούτε έναν Τουρκοκύπριο. Τα τελευταία χρόνια έχουμε εποίκους, ακόμα και αστυνομικούς και υπουργούς. Παίρνουν ''ταυτότητα'' της ''ΤΔΒΚ'', και έχουν δικαίωμα να ψηφίσουν και να εκλεγούν στα δημόσια αξιώματα.
»Οι νέες γενιές εποίκων μοιάζουν περισσότερο με εμάς τους Κυπρίους, αλλά αν τους γνωρίσεις καλύτερα, θα διαπιστώσεις ότι οι περισσότεροι κουβαλούν τη νοοτροπία των οικογενειών τους. Πιστεύουν ότι θα μείνουν για πάντα στην Κύπρο, επιδεικνύουν και τις ταυτότητές τους, λένε ότι είναι Κύπριοι πολίτες, ότι έχουν δικαίωμα να βρίσκονται εδώ και ότι κανένας δεν έχει δικαίωμα να τους ξεσπιτώσει. Πολλοί είναι έτοιμοι να πολεμήσουν, αν προσπαθήσει κανείς να τους βγάλει από τα ''σπίτια τους''.
»Οι σχέσεις τους με τους Τουρκοκυπρίους δεν είναι καλές. Το 70% των Τουρκοκυπρίων δεν είναι ευχαριστημένοι από την παρουσία των εποίκων και δεν θέλουν να ζουν μαζί τους. Οι Τουρκοκύπριοι δεν είναι άνθρωποι του καβγά, είναι ήρεμοι άνθρωποι, ενώ πολλοί έποικοι είναι επιθετικοί και καβγατζήδες. Είναι χαρακτηριστικό ότι η συντριπτική πλειοψηφία των καταδίκων στις φυλακές της Λευκωσίας είναι έποικοι.
»Είναι, λοιπόν, θετική η πρόταση Χριστόφια να μείνουν στην Κύπρο μόνο 50 χιλιάδες από αυτούς και οι υπόλοιποι να πάνε πίσω από εκεί που ήρθαν. Μην ξεχνάς την υψηλή γεννητικότητά τους, με κάθε οικογένεια να έχει τουλάχιστον 5-6 παιδιά. Έτσι, σε 2-3 χρόνια με το ρυθμό αυτό, θα γίνουν ένα εκατομμύριο και περισσότεροι. Και αν γίνουν ένα εκατομμύριο, η επόμενη εξέλιξη θα είναι άλλος ένας πόλεμος».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου