Η παιδεία στα δύσκολα χρόνια της σκλαβιάς

Η παιδεία

στα δύσκολα χρόνια της σκλαβιάς

του Δημητρίου Τσακτσίρα

Θεολόγου-Φιλολόγου

από το περιοδικό του Συλλόγου Πολυτέκνων Γονέων Νομού Ιωαννίνων

«ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΟ ΒΗΜΑ», τεύχος 70, Ιανουάριος-Μάρτιος2010

***

Η Παιδεία είναι η βάση κάθε Εθνικής και Πνευματικής Αναγεννήσεως, αυτό αποδεικνύει η Ιστορία. Αυτήν την ιερή υπόθεση της Παιδείας, αρρήκτως συνδεδεμένη με την Ελληνοχριστιανική παράδοση, μας άφησαν ως πολύτιμη παρακαταθήκη οι διδάσκαλοι του Γένους μας και οι αγωνιστές του '21, για να την καλλιεργήσουμε περαιτέρω, να αξιοποιήσουμε τις θυσίες και το μόχθο τους και να κάνουμε την Πατρίδα μας, την Ελλάδα μας άξια των ιστορικών παραδόσεων και του πνευματικού πολιτισμού της.

***

"Χαρήτ' αδέρφια τη μεγάλη μας γιορτή.

Είν' η γιορτή τη Πίστης και της Λευτεριάς

και προμηνά τον ερχομό του Λυτρωτή

και των προγόνων διαλαλεί την αρετή".

Με τούτα τα εμπνευσμένα λόγια, ο φλογερός ποιητής μιλάει για διπλή μνήμη, διπλή γιορτή, διπλή χαρά, διπλή λευτεριά. Η σημερινή μέρα μας καλεί να ανοίξουμε την πόρτα της ψυχής μας στο πιο ευχάριστο αλλά και τεράστιας σημασίας μήνυμα που φέρνει για όλους μας ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου. Αυτή τη μέρα οι άνθρωποι της πίστης αισθάνονται με τις πνευματικές τους αισθήσεις την αγάπη του Θεού να γεφυρώνει τον ουρανό με τη γη. Απ' αυτή τη θεία γέφυρα κατέβηκε ο Χριστός σε μας κι από την ίδια πάλι θα μπορέσει ο κάθε πιστός να περάσει από το χώρο της αμαρτίας στο χώρο της σωτηρίας.

Η σκέψη μας όμως αυτή τη μέρα έρχεται και στη μεγάλη Εθνεγερσία του 1821. Ένας ολόκληρος λαός ξεχύθηκε στα βουνά και τις πεδιάδες, σε στεριά και σε θάλασσα και σκούπισε τη γη του από την κατασταλαγμένη σκόνη της ασιατικής βαρβαρότητας. Ξύπνησαν προσδοκίες, φούντωσαν ελπίδες, αναβίωσαν καταπιεσμένες από την ντροπή δυνάμεις. Ξεσηκώθηκαν από την ταπείνωση οι "ραγιάδες", ξαναγεννήθηκαν μέσα από τον τάφο οι αγωνιστές, υψώθηκαν με γενναιότητα μπροστά στον βάρβαρο δυνάστη και κάρφωσαν με περηφάνια το σύνθημα τους σε κάθε γωνιά της Ελληνικής γης: "Ελευθερία ή Θάνατος". Συντονίστηκαν στη σκηνή των πεπρωμένων του Γένους άπειρο πλήθος επωνύμων και ανωνύμων αγωνιστών της ελευθερίας, που έσερναν με φλογερό πάθος τον πυρρήχιο χορό των πανελλήνων κάτω από τον αντίλαλο του παιάνα: "Για του Χριστού την πίστη την αγία και της πατρίδος την Ελευθερία". Πάνω στο ιερό και τρελό αυτό πανηγύρι του Έθνους ξαναζωντάνεψε ο μαρμαρωμένος βασιλιάς, ξαναστέγνωσαν τα δάκρυα στη θαυματουργή εικόνα της Παναγιάς και ξανάρχισε η ατέλειωτη λειτουργία της Αγιά-Σοφιάς.

Η κίνηση των ηρώων της Εθνεγερσίας του 1821 ανάμεσα στα μεταβαλλόμενα με εκπληκτική ταχύτητα συγκλονιστικά ιστορικά γεγονότα είναι μεγαλειώδης στην απλότητα της και μοναδική σε αποφασιστικότητα. Χωρίς καμμία σωβινιστική προδιάθεση η κίνηση σπάει τα όρια του παραλόγου και μετεωρίζεται στα όρια του θαύματος. Ξένος ιστορικός παρατήρησε με χαρακτηριστική σαφήνεια: "τα της Ελληνική Επανάστασης είναι θαυμασμού άξια, αλλ' έχουσι μιαν έλλειψιν: ότι είναι τόσο μεγάλα, ώστε δεν θέλουσι πιστευθεί υπό των μεταγενεστέρων".

Πάμπολλες είναι οι σκηνές που συνθέτουν το πρωτοφανές και μεγαλειώδες δράμα της μεγαλομάρτυρας των εθνών αιωνίας Ελλάδος μας. Ηπειρωτική και Νησιωτική Ελλάς, Ελληνισμός του εξωτερικού και φιλέλληνες, ενθουσιώδεις σπουδαστές και ηρωίδες γυναίκες, σοφοί Διδάσκαλοι του Γένους με κορυφαίους το γλωσσομαθή Κοραή και τον πύρινο Πατροκοσμά, ανεπανάληπτοι κληρικοί κάθε βαθμού, από τον Αθανάσιο Διάκο και τον Παπαφλέσσα μέχρι τον Πρωτομάρτυρα της Επανάστασης Γρηγόριο τον Ε', Στρατηγοί και Ναυμάχοι και χιλιάδες άλλοι επώνυμοι και ανώνυμοι αγωνίζονται για την Ελλάδα τη γλυκιά και μάχονται ηρωικά για την ελευθερία και τα μεγάλα ιδανικά. Ο Γέρος του Μοριά μας βεβαιώνει ότι "ως μια βροχή έπεσεν εις όλους μας η επιθυμία της ελευθερίας μας και όλοι, οι κληρικοί και οι προεστοί και οι καπεταναίοι και οι γραμματισμένοι και οι έμποροι, όλοι εσυμφωνήσαμε εις αυτόν τον σκοπόν και εκάμαμεν την Επανάσταση".

Ήταν λοιπόν η Επανάσταση του 1821 "εξ' ολοκλήρου εθνική" σε αντίθεση με την Γαλλική, που ήταν εμφύλιος πόλεμος τάξεων. Στην Ήπειρο το απάτητο Σούλι με τον αθάνατο χορό του Ζαλόγγου συγκλονίζει κάθε ανθρώπινη καρδιά. Το ηρωικό Πέτα στην Άρτα με την καταστροφή υπερχιλίων Τούρκων αφήνει κατάπληκτο τον κόσμο. Στην Μακεδονία μας η μαρτυρική Νάουσα με την αυτοθυσία των γυναικών της στην Αραπίτσα προκαλεί παγκόσμιο θαυμασμό. Το Μοναστήρι στης Αγίας Λαύρας και τα ηρωικά Καλάβρυτα με αρχηγό τον τιμημένο Παλαιών Πατρών Γερμανό, αφήνει άναυδη την οικουμένη. Ο μικρός φράχτης, το Μεσολόγγι, θυμίζει "δόξαν Θερμοπυλών". Το πρωτάκουστο μαρτύριο του Διάκου στην Αλαμάνα ραγίζει ακόμα και τις πιο σκληρές καρδιές. Η αντίσταση στου ξακουστό Χάνι της Γραβιάς του Οδυσσέα Ανδρούτσου και των παλληκαριών του μένει ιστορική. Ιδιαίτερα μεγάλη σημασία έχει η απόκρουση των Τούρκων στα Δερβενάκια και στο ηρωικό Μανιάκι. Αξιοσημείωτη είναι η πολεμική δράση του ατρόμητου ήρωα των Ελληνικών θαλασσών Κανάρη που άναψε στην Χίο "φλόγα ουρανομήκη". Κυριολεκτικά καταπληκτική και απαράμιλλη είναι η θυσία των 23.000 γυναιπαίδων της Χίου, που εσφάγησαν ανελέητα γιατί παρέμειναν πιστοί στη θρησκεία τους και την Πατρίδα τους. Ποια άλλη φυλή κάτω από τον ήλιο έχει να παρουσιάσει τέτοιο άφθαστο μεγαλείο; Είναι ανυπέρβλητη και άξια θαυμασμού η θυσία των Ιερολοχιτών στο Δραγατσάνι.

Στο Βουκουρέστι ο φλογερός δάσκαλος του Γένους Γεώργιος Γεννάδιος "ξεσήκωσε τους μαθητές του Λυκείου στα όπλα λέγοντας: ήλθεν η ώρα να αποδείξητε προς τον κόσμον ότι είστε γνησία της Πατρίδος τέκνα! Η Ελλάς αφού σας έδωκε την ζωήν τώρα σας προτείνει την αθανασίαν". Της Επαναστάσεως όμως αυτής προηγήθηκε μία άλλη Επανάσταση, η οποία επέφερε την αφύπνισιν του Έθνους και την πνευματικήν αναγέννησιν από την αμάθεια και την δουλεία, προηγήθηκε μια πνευματική προετοιμασία, η οποία εδημιούργησε τις προϋποθέσεις για μια Εθνική Αναγέννηση. Διότι μετά την πτώση της Κωνσταντινουπόλεως, της Πόλεως των πόλεων, της Πόλεως των ονείρων, της Βασιλεύουσας Πόλεως, ένα πνευματικό σκοτάδι απλώθηκε σε ολόκληρη τη χώρα. "Ο ήλιος σκοτίδιασε και το φεγγάρι εχάθη" ψάλλει η λαϊκή μούσα." Η Ελλάς παντάπασιν έρημος καταλέλοιπται ανδρών σοφών τε και βιβλίων" γράφει κάποιος. Η Κων/πολη έγινε τουρκόπολη και οι Έλληνες κατάντησαν ραγιάδες.

Βέβαια μέσα στο απέραντο αυτό σκοτάδι διακρίνονται μερικά φωτεινά σημεία. Δεν ήταν δυνατόν να σβήσουν τελείως τα φώτα στη χώρα των φώτων και την Πατρίδα του πολιτισμού. Διατηρήθηκαν λοιπόν και κατά το διάστημα της δουλείας, σπινθήρες κρυμμένοι στη στάκτη, οι οποίοι κατ' αρχάς εσκόρπιζαν αμυδρό φως, αλλά σιγα-σιγα εμεγάλωσαν και έγιναν φωτεινές εστίες, οι οποίες εσκόρπισαν άφθονο φως στον Ελληνικό ορίζοντα. Και τούτο διότι μέσα στην πολιτικήν και πνευματικήν αναστάτωσιν της εποχής, βρέθηκαν μερικοί ήρωες του πνεύματος, οι οποίοι δεν πτοήθησαν από τα δεινά της δουλείας και δεν εζήτησαν καταφύγιον στη Δύση. Αυτοί μετέφεραν τον πυρσόν της Παιδείας σε ορεινά και απομακρυσμένα μέρη, στα μοναστήρια και στα κρυφά σχολειά και εκεί τον διατήρησαν άσβεστον καθ' όλον το διάστημα της δουλείας. Οι πνευματικοί αυτοί ήρωες διατήρησαν την παράδοση, την πίστη και το εθνικό φρόνημα των υποδούλων. Στους αφανείς αυτούς πνευματικούς εργάτες και αγωνιστές οφείλει το Έθνος μας την πολιτιστικήν επιβίωσιν και αυτήν την ύπαρξίν του.

Σε κάποια μικρή και απέριττη Εκκλησιά, κάτω από το τρεμάμενο φως του καντηλιού, μαζεύονταν γύρω από τον ιερέα ή τον καλόγερο τα Ελληνόπουλο για να μάθουν ανάγνωση και γραφή και να γαλουχηθούν με τα ιδεώδη του έθνους και της θρησκείας μας. Έτσι διατηρήθηκε η γλώσσα και η ιστορική μνήμη πράγμα που παραδέχεται και ο πρώτος Αμερικανός πρόξενος στην Αθήνα ο Κάρολος Τάκερμαν. Αυτός και ο Νικόλαος Δραγούμης αποτελούν τις κυριότερες πηγές πληροφοριών περί του κρυφού Σχολειού. Αλλά την σπουδαιότερη μαρτυρία δίνουν να πολυάριθμα τοπωνύμια "Κρυφό Σχολειό", που βρίσκονται σε ολόκληρη την Ηπειρωτική και Νησιωτική Ελλάδα, όπως στη Δημητσάνα, στο νησί των Ιωαννίνων, στη Λακωνία, στη Μονή Ευαγγελισμού της Θεοτόκου Αλιάρτου Βοιωτίας, σε πολλά μοναστήρια της Κρήτης, στη Μονή Πεντέλης στην Αθήνα, στο Σμόκοβο, στην Μονή Κορώνης Καρδίτσας, στη Σαμαρίνα Γρεβενών και αλλού.

Η δράσις των "κρυφών σχολειών" εκτείνεται κυρίως κατά τους πρώτους αιώνες της πικρής σκλαβιάς, που το σκότος της δουλείας ήταν περισσότερο πυκνό. Λειτουργούσαν κυρίως στα μοναστήρια και στους νάρθηκες των ναών όπως συνέβαινε και κατά την βυζαντινήν εποχήν. Τα μοναστήρια και προ της αλώσεως ήταν κέντρα παιδείας. Η Εκκλησία μας μας μέχρι και τα μέσα σχεδόν του 18ου αιώνα υπήρξε κύριος φορέας της παιδείας και των πνευματικών ζυμώσεων του Έθνους, συνθέτοντας αρμονικά τη θεολογική της διδασκαλία με την κλασσική παράδοση της Ελληνικής διανοήσεως. Ο λαός μας πάντοτε αναφέρει με θαυμασμό, εθνική συγκίνηση και ευγνωμοσύνη το περίφημο κρυφό σχολειό διότι αυτό διέσωσε τα ιερά και τα όσια του Έθνους.

Αλλά το "κρυφό Σχολειό" πάντοτε, ίσως ακόμη και σήμερα στα σκλαβωμένα ακόμη χώματα μας, είναι αναγκαίο. Ο Γάλλος δημοσιογράφος Ρενέ Πυώ στο βιβλίο του "Δυστυχισμένη Βόρειος Ήπειρος" γράφει ότι περιηγήθηκε την Ήπειρο το 1913, ακριβώς μόλις τα εδάφη αυτά είχαν ελευθερωθεί από τον Ελληνικό στρατό. Συνομιλώντας τότε με Έλληνες, οι οποίοι τότε για πρώτη φορά απηλλάγησαν από τον τουρκικό ζυγό, μαθαίνει έκπληκτος και τα εξής: "Κανένα βιβλίο τυπωμένο στην Αθήνα δεν γινόταν δεκτό στα Σχολεία της Ηπείρου. Ήταν επιβεβλημένο να τα προμηθεύονται όλα από τους Τούρκους. Η ελληνική Ιστορία ήταν απαγορευμένη. Στην περίπτωση αυτή λειτουργούσαν κρυφά μαθήματα, όπου χωρίς βιβλία, χωρίς τετράδια, ο νεαρός Ηπειρώτης μάθαινε για την μητέρα Πατρίδα, διδασκόταν τον εθνικό μας ύμνο, τα ποιήματα μας, τους ήρωες μας". Ο Γάλλος λοιπόν περιηγητής μας πληροφορεί λοιπόν ότι ακόμη και πολύ πρόσφατα υπήρχε ανάγκη για Κρυφό Σχολειό, έστω κι αν παραλλήλως λειτουργούσε το φανερό, το ελεύθερο Σχολείο.

Τα Κρυφά Σχολεία ήταν κυρίως σχολεία στοιχειώδους Παιδείας. Παράλληλα λειτουργούσαν ελάχιστα Σχολεία όχι μυστικά από τους τούρκους, τα λεγόμενα Ελληνικά Σχολεία, ως Σχολεία Μέσης Παιδείας. Επειδή όμως δεν υπήρχε ελευθερία και συχνές ήταν οι αυθαιρεσίες των τούρκων, πολλά Σχολεία στοιχειώδους και μέσης Παιδείας λειτουργούσαν σε μέρη ορεινά, όπου δεν υπήρχαν τούρκοι. Στις ορεινές περιοχές κατέφυγαν τότε πολλοί Έλληνες, δια να αποφύγουν τις αυθαιρεσίες των Τούρκων. Εκεί διατηρήθηκαν οι Εθνικές Παραδόσεις και η Παιδεία. Εκεί έδρασαν οι κλέφτες και αρματωλοί - η μαγιά της Ελευθερίας μας κατά τον Μακρυγιάννη- από εκεί ήλθε πάλιν η Ελευθερία. Χαρακτηριστικά ο ποιητής Κρυστάλλης αναφέρει: Εν Συρράκω και Καλαρρύταις εδιδάσκετο η Ελληνική Παιδεία υπό ιερέων, ως εις πλείστα μέρη της Ελλάδος κατά τους ανώμαλους εκείνους καιρούς - είτε εν ναοίς είτε εν ιδιωτικοίς οίκοις - πολύ προ του ισαποστόλου Αγίου Κοσμά". Επίσης όταν το 1881 ο βασιλεύς Γεώγιος ο Α' επισκέφθηκε τα εδάφη της Άρτας που είχαν ελευθερωθεί μετά τη συνθήκη του Βερολίνου (1878), πέρασε και από τα ορεινά χωριά των Τζουμέρκων. Σε ένα από αυτά- στα πανέμορφα Πράμαντα- ο πρόεδρος της επιτροπής της Κοινότητος μεταξύ άλλων είπε "... και υπό τα κιμμέρια όρη και του γηραιού Πίνδου οικούντες, τους βράχους τούτους προτιμήσαντες μάλλον ή το μετά βαρβάρων και αλλοδαπών ζείν και προαιωνίως ποθούντες την ευλογημένην ένωσιν, κατά την σημερινήν μέραν άσμενοι σε υποδεχόμεθα..." Στα προαναφερθέντα λοιπόν Σχολεία Μέσης Παιδείας δίδαξαν ελάχιστοι λόγιοι που απέμειναν στην Ανατολή διότι αρκετοί έφυγαν στη Δύση. Οι πληροφορίες για τους δασκάλους των Σχολείων αυτών είναι ελάχιστες. Κυρίως προέρχονται απ' όσα ο καθηγητής της Τυβίγγη Κρούσιος Μαρτίνος περιέλαβε στο βιβλίο του Turcogrecia που εκδόθηκε το 1584 στη Βασιλεία. Δυστυχώς δεν διατηρήθηκαν ούτε τα ονόματα τους, εκτός ελαχίστων όπως: Κοσμάς Αιτωλός, Παπουλάκος, Αθανάσιος Πάριος, Άνθιμος Γαζής, Ηλίας Μηνιάτης, Νικόδημος Αγιορείτης. Η κυριωτέρα Σχολή ήταν η Πατριαρχική η Μεγάλη του Γένους Σχολή στην Κωνσταντινούπολη, η οποία ιδρύθηκε αμέσως μετά την άλωση, υπό του Πατριάρχου Γενναδίου. Το 1593 Σύνοδος των Ορθοδόξων Πατριαρχών, που έγινε στην Πόλη υπό του Πατριάρχου Ιερεμίου Β' όρισε και τα εξής: Κάθε επίσκοπος να φροντίσει για την ίδρυση Σχολείων, να βοηθήσουν τους δασκάλους και τους μαθητάς, ενισχύοντας μάλιστα τους απόρους. Πάνω από 200 Σχολεία ίδρυσε ο Πατροκοσμάς ο Αιτωλός. Ο Πατριάρχης Κύριλλος Λούκαρις το 1627 ίδρυσε πρώτος τυπογραφείο στην Πόλη και σ' ολόκληρη την Ανατολή. Η λειτουργία του όμως διακόπηκε με παρέμβαση των παπικών στο σουλτάνο. Παράλληλα υπήρχαν και άλλα κέντρα που αναπτύχθηκε η Παιδεία όπως: η Σμύρνη, η Πάτμος, η Χίος το Άγιον Όρος, η Αθήνα, η Δημητσάνα, η Θεσσαλονίκη, τα Γιάννενα, το Μεσολόγγι, η Τρίπολη και στις παραδουνάβιες ηγεμονίες το Ιάσιο και το Βουκουρέστι.

Τόσο η γρήγορη αύξηση των Σχολείων κατά τον 18ο αιώνα, όσο και η αφθονία των εκδιδομένων βιβλίων μαρτυρούν την δίψα του λαού για μόρφωση και τον πόθο να σπάσει τις αλυσίδες της αμάθειας. Γι αυτό ο αιώνας αυτός ονομάζεται αιώνας του Ελληνικού Διαφωτισμού, ο οποίος είναι βεβαίως διαφορετικός από τον δυτικοευρωπαϊκό. Ο Ελληνικός δηλ. αποβλέπει στην πνευματική πρόοδο και την ελευθερίαν του Έθνους, ο δυτικοευρωπαϊκός στην δημιουργία δημοκρατικών πολιτευμάτων.

Τα Ιωάννινα ξεχώρισαν ως σπουδαίον πνευματικόν κέντρον στα δύσκολα χρόνια της σκλαβιάς, όχι μόνον ένεκα των πολλών και ονομαστών σχολών αλλά και εξαιτίας των διδασκάλων που δίδαξαν σ' αυτές και οι οποίοι είχαν πανελλήνια λάμψη. Στην πόλη των Ιωαννίνων χρεωστεί η Ελλάς την αναγέννηση της παιδείας, γράφει ο Ματθαίος Παρανίκας, Το πρώτον Σχολείον αυτής της πόλεως ιδρύθηκε περί το 1600 δια δαπάνης Μάνου Γκιούμα ευπατρίδου των Ιωαννίνων. Πρώτος διδάσκαλος αυτού έγινε ο Μακρής Βησσαρίων ιερομόναχος. Ο Άγγλος περιηγητής Ιθ3κβ (Λίηκ) έγραφε στις αρχές του 19ου αιώνα: Τα Γιάννενα διαλάμπουν για τον πλούτο και τη μόρφωση των κατοίκων τους.... από πολλού έχουν ιδρύσει εξαίρετα Σχολεία, τα οποία με τις βιβλιοθήκες και τα βιβλιοπωλεία της αγοράς χρησιμεύουν για την Παιδεία των νέων τους".

Κάποιοι όμως λόγιοι εγκατέλειψαν την Ανατολή και πήγαν στη Δύση. Σ' αυτούς συγκαταλέγονται τρεις Διπλοβατάτζηδες, ο Μανουήλ Αγάλλος, ο Χρυσολωράς, ο Ανδρόνικος Κάλλιστος, ο καρδινάλιος Βησσαρίων, ο Μάρκος Μουσούρος, ο Μιχαήλ Δρομαχητής κ.α. Περιοχές που εγκαταστάθηκαν ήταν η Βενετία, η Φλωρεντία, η Πάδοβα, η Βιέννη, η Τεργέστη, η Ρώμη κ.α. Εδώ λοιπόν στη Δύση παίρνοντας μαζί τους χειρόγραφα με αρχαία κείμενα και βιβλία των σοφών λογίων του Βυζαντίου, εργάστηκαν για τη διάδοση των Ελληνικών γραμμάτων και συνετέλεσαν στην αναγέννηση του πολιτισμού της Δύσεως. Παρ' ότι συντέλεσαν στην αναγέννηση του Ευρωπαϊκού πολιτισμού και προσεπόρισαν τιμή στην Ελλάδα και στο Ελληνικό όνομα πολλοί ιστορικοί κατακρίνουν τους λογίους αυτούς, διότι άφησαν την χωράν τους χωρίς πνευματικούς ηγέτες. Έτσι όμως μεταλαμπαδεύτηκε η Ελληνική παιδεία στη Δύση και σ' ολόκληρη τη χερσόνησο του Αίμου και απ' τη Δύση στη συνέχεια διαδόθηκε και πάλι στην Ανατολή. Επίσης δεν μπορούμε να αρνηθούμε την φιλοπατρίαν τους διότι δεν έπαυσαν να εργάζονται για την απελευθέρωση της Πατρίδας μας.

Τούτο φαίνεται και από το γεγονός ότι οι Έλληνες σπουδαστές στην Εσπερία οργανώθηκαν σε συλλόγους και δεν διαβρώθηκαν εθνικά, διατηρώντας άσβεστη τη φλόγα για την ανασύσταση της Ελληνικής Αυτοκρατορίας που είχε καταλυθεί. Έτσι λοιπόν σύμφωνα με τον Κοραή το γένος μας μεγαλούργησε στο παρελθόν με την Παιδεία και μπόρεσε να φωτίσει ακόμη και τους αλλοεθνείς. Η πνευματική μάλιστα ανάπτυξη των αλλοεθνών αποτέλεσε συνέχεια εκείνης των Ανατολικών. Γι' αυτό και οι Έλληνες αργότερα δέχονται από τη Δύση με καταπληκτική αφομοιωτική δύναμη τον πολιτισμοί τον δυτικοευρωπαϊκό γιατί νιώθουν σαν να παίρνουν κάτι δικό τους. Τέλος και μετά την απελευθέρωση μας από τους τούρκους η Παιδεία στα χρόνια του Καποδίστρια συνεχίζει εν πολλοίς την παράδοση και τις αρχές των Σχολείων της προηγούμενης περιόδου. Όταν θα έλθει ο Όθωνας και η αντιβασιλεία θα επιβάλλουν το Βαυαρικόν σύστημα και θα διακόψουν το δεσμό με την παράδοση.

Όλα όσα προαναφέραμε δείχνουν ότι τα Σχολεία ετοίμασαν τα εργαλεία και τα όπλα δια των οποίων έσπασαν οι αλυσίδες της σκλαβιάς και θεμελίωσαν τον νέον Ελληνικόν πολιτισμόν. Η μεγάλη εξέγερση του 1821 υπήρξε κατά μέγα μέρος αποτέλεσμα της προεργασίας την οποία έκαμαν τα Σχολεία κατά την διάρκεια της δουλείας, μιας εργασίας η οποία αναπτέρωσε το φρόνημα των υποδούλων τους έδωσε πίστη, ιδανικά, δύναμη και ενθουσιασμό δια να αναλάβουν και να φέρουν εις πέρας ένα τόσον μεγάλον αγώνα. Και τούτο δεν υπήρξε τυχαίο γεγονός, αλλά σκόπιμη και συνειδητή ενέργεια. Οι λόγιοι, οι κληρικοί, τα μοναστήρια, οι πνευματικοί ηγέτες του Έθνους και οι δάσκαλοι γνώριζαν πολύ καλά ότι με την διάδοση της Παιδείας εργάζονται στην πραγματικότητα για την ιερά υπόθεση της ελευθερίας.

Προ της Επαναστάσεως λοιπόν του 1821 προηγήθηκε μια άλλη Επανάσταση, η οποία την προετοίμασε και έθεσε τα θεμέλια του Νεοελληνικού πολιτισμού. Αυτή ήταν η πνευματική αναγέννηση του υπόδουλου Ελληνισμού, η οποία είναι έργο των Σχολείων και της Εκκλησίας. Χωρίς την Πνευματικήν αυτήν Επανάσταση θα ήταν αδύνατη η εξέγερση επί ολοκλήρου του εθνικού χώρου σε έναν τόσο τιτάνιο αγώνα. Γι' αυτό ένα μεγάλο μέρος της τιμής και της ευγνωμοσύνης, το οποίο οφείλουμε στους πρωτεργάτες της Ελληνικής Ελευθερίας, ανήκει στους διδασκάλους του Γένους. Το παράδειγμα τους μας διδάσκει ότι η Παιδεία είναι το θεμέλιο του πολιτισμού μας, το στήριγμα του Έθνους.

Η Παιδεία είναι η βάση κάθε Εθνικής και Πνευματικής Αναγεννήσεως, αυτό αποδεικνύει η Ιστορία. Αυτήν την ιερή υπόθεση της Παιδείας, αρρήκτως συνδεδεμένη με την Ελληνοχριστιανική παράδοση, μας άφησαν ως πολύτιμη παρακαταθήκη οι διδάσκαλοι του Γένους μας και οι αγωνιστές του '21, για να την καλλιεργήσουμε περαιτέρω, να αξιοποιήσουμε τις θυσίες και το μόχθο τους και να κάνουμε την Πατρίδα μας, την Ελλάδα μας άξια των ιστορικών παραδόσεων και του πνευματικού πολιτισμού της.

ΖΗΤΩ ΤΟ ΕΘΝΟΣ

ΖΗΤΩ Η 25Η ΜΑΡΤΙΟΥ 1821

Ση μειώσεις:

1. Η ομιλία εκφωνήθηκε την 25η Μαρτίου 2009 στον Ιερό Μητροπολιτικό Ναό Ιωαννίνων.

2. Εκτός των άλλων πηγών, πλούσια και αστείρευτη πηγή για την ομιλία υπήρξαν τα βιβλία και οι πάμπολλες και εμπνευσμένες από γνήσιο πατριωτισμό και βαθειά Ορθόδοξη πίστη ομιλίες, του ακούραστου και φλογερού τω όντι Θεολόγου κ. Νικολάου Νευράκη, ο οποίος χάριτι Τριαδικού Θεού, υπήρξε από τα πρώτα μου βήματα στην Εκπαίδευση, πρότυπο για μένα -το κατά δύναμιν- στήριγμα και αειθαλές δένδρο, όπου κάτω από τον βαθύ ίσκιο του έπαιρνα δύναμη και καθάριο οξυγόνο, για την δύσκολη αλλά ωραία περιπέτεια της εκπαιδευτικής διαδικασίας.

Από:Ζωηφόρος