Από το τηρώ, τα διατηρητέα, τις επιτηρήσεις και παρατηρήσεις ώς τα συντηρητικά και τους συντηρητικούς…

 

Από το τηρώ, τα διατηρητέα, τις επιτηρήσεις και παρατηρήσεις ώς τα συντηρητικά και τους συντηρητικούς…

της Ευαγγελίας Γ. Μπίτου, φιλολόγου

    Δύο πολύ συχνοί χαρακτηρισμοί με πολιτικό και κοινωνικό περιεχόμενο, «προοδευτικοί» και «συντηρητικοί» - ο πρώτος με θετική σημασία και ο δεύτερος απαξιωτικός -, με προβλημάτισαν σοβαρά. Σε τέτοιους προβληματισμούς η γλώσσα μας, γλώσσα εννοιολογική, φορέας πολιτισμού περίπου τεσσάρων χιλιετιών και μέσον έκφρασης πολύπαθου λαού, βοηθάει σε απαντήσεις. Θέμα αυτού του κειμένου λοιπόν το επίθετο συντηρητικός, παράγωγο του σύνθετου ρήματος συντηρώ (συν+τηρώ), και η ευρύτερη γλωσσική  του οικογένεια.

Το απλό ρήμα τηρώ μού είναι πολύ οικείο από τα παιδικά μου χρόνια, με μια σημασία ασυνήθιστη στα αστικά κέντρα. Τι με τηράς; σε ρωτούσε κάποιος, αν τον κοίταζες επίμονα, και τήρα μπροστά σου μην πέσεις, ήταν συνηθισμένη προτροπή των μεγαλυτέρων στα παιδιά. Για να μη σχολιάζομε τους άλλους, μάς έλεγαν: Εσύ τήρα τη δ’λειά σ’ και μην τηράς τι κάν’ οι άλλοι. Συχνή ήταν και η παράκληση της μικρομάνας στη γειτόνισσα: Τήρα λίγο τα παιδιά, δεν θ’ αργήσω. Οι συνεπείς τηρούσαν τον λόγο τους, και ως μαθητές στην κατάθεση στεφάνων για τους πεσόντες ήρωες τηρούσαμε ενός λεπτού σιγή στις εθνικές γιορτές. Στα μέρη μας επίσης τα όμορφα ηλιοτρόπια, που στρέφονται και ακολουθούν όλη τη μέρα την πορεία του ήλιου, ο λαός μας τα έλεγε λιοτήρια, επειδή τηρούν (κοιτάζουν ολημερίς) τον ήλιο. Στο σχολείο  μάθαμε και το τηρεί σιγήν ιχθύος, γι’ αυτόν που δεν θέλει να μιλήσει για κάτι. Το τηρουμένων των αναλογιών προστέθηκε αργότερα στο λεξιλόγιό μας, ενώ το τηρείτε (κρατάτε) τις αποστάσεις το εμπεδώσαμε οι περισσότεροι ως οδηγοί. Για τις καλές διαπροσωπικές μας σχέσεις οφείλομε να τηρούμε (κρατούμε) τις υποσχέσεις, η πολιτισμένη συμπεριφορά επιβάλλει να τηρείται σειρά προτεραιότητας, στις οργανωμένες υπηρεσίες τηρούνται επιμελώς Αρχεία, ενώ στις ευνομούμενες Πολιτείες τηρούνται οι νόμοι. Λαοί που θέλουν στην παγκοσμιοποιημένη κοινωνία να κρατήσουν την ταυτότητά τους σέβονται και τηρούν τις παραδόσεις τους.

Αν το τηρώ έχει τη σημασία κοιτάζω, προσέχω, κρατώ, στο σύνθετο δια-τηρώ η πρόθεση διά προσθέτει την έννοια της διάρκειας και της προστασίας. Οι άνθρωποι ως κοινωνικά όντα συνάπτομε σχέσεις και φιλίες, αλλά με κάποιους φροντίζομε να τις διατηρούμε, όπως και ο απόδημος Ελληνισμός φροντίζει να διατηρεί τη γλώσσα του, τα ήθη και έθιμα και τη θρησκεία. Με τη γυμναστική διατηρείται σε καλή κατάσταση η υγεία, ενώ τα τρόφιμα διατηρούνται στο ψυγείο. Η διατήρηση των προϊόντων είναι οικονομικά επωφελής για όλους. Κερδισμένος αυτός που σε ώρες εντάσεως διατηρεί την ψυχραιμία του. Διατηρούνται ζωηρά τα χρώματα, και κάποια κτήρια χαρακτηρίζονται διατηρητέα. Διατηρούμε τις επιφυλάξεις μας βέβαια, όταν οι πολιτικοί δίνουν προεκλογικά υποσχέσεις ή όταν μιλάμε με άνθρωπο που δεν εμπιστευόμαστε.

Με την πρόθεση επί στο τηρώ προστίθεται η έννοια της επίβλεψης, του ελέγχου. Πράγματι, επιτηρώ σημαίνει « παρακολουθώ με προσοχή, προσέχω τι κάνει κάποιος και ιδίως αν κάνει κάτι παράνομο ή γενικά ανεπιθύμητο» (Λεξικό Κοινής Ν.Ε). Την επιτήρηση και τους επιτηρητές θυμόμαστε όλοι από τις εξετάσεις στα σχολεία. Κάποιοι επιτηρούσαν αυστηρά και έκαναν το καθήκον τους και άλλοι επιτηρούσαν χαλαρά· οι πρώτοι ήταν ανεπιθύμητοι, ενώ οι δεύτεροι ήταν βέβαια συμπαθείς, αλλά στην πραγματικότητα δεν ωφελούσαν τους μαθητές. Υπό οικονομική επιτήρηση βρέθηκε η χώρα μας τον καιρό των Μνημονίων· τίποτε δεν μπορούσε να κάνει χωρίς την έγκριση των δανειστών. Άραγε τώρα έπαυσαν να μας επιτηρούν;

Με την πρόθεση παρά το ρήμα  τηρώ γίνεται παρατηρώ, παρακολουθώ συνεχώς και προσεκτικά κάτι. Οι αστρονόμοι παρατηρούν, παρακολουθούν την κίνηση των άστρων με τηλεσκόπια. Ως παιδιά παρατηρούσαμε για ώρα τα αμέτρητα αστέρια στον ουρανό τις ξάστερες καλοκαιρινές νύχτες. Μερικές φορές το παρατηρώ σημαίνει διαπιστώνω· παρατηρείται αύξηση τιμών στην αγορά. Άλλοτε πάλι είναι συνώνυμο του επισημαίνω· έχω να παρατηρήσω τα εξής… Κάποτε καταλήγει στη σημασία του ελέγχω και του επιπλήττω. Παρατηρήσεις (διαπιστώσεις)  κάνει ο επιστήμονας σε ένα πείραμα, αλλά οι παρατηρήσεις των εκπαιδευτικών στους μαθητές είναι επιπλήξεις. Παρατηρητήρια στην εποχή μας υπάρχουν διάφορα, και κάποια παγκόσμια, αλλά παρατηρητές μπορούμε να είμαστε όλοι. Κάποιοι άνθρωποι είναι ιδιαίτερα παρατηρητικοί, καταγράφουν όσα βλέπουν με ακρίβεια. Είναι και η παρατηρητικότητα μια ανθρώπινη ικανότητα.

Τέλος, η πρόθεση συν προσθέτει την  έννοια της συμμετοχής στην προστασία. Συντηρούμε τα σπίτια μας, να μην πέσουν και μας πλακώσουν. Συντηρούνται τα αρχαία μνημεία ως μάρτυρες του πολιτισμού μας. Συντηρούνται γενικά οι χώροι για την ασφάλειά μας. Συντηρείται  μια οικογένεια (εξασφαλίζονται τα αναγκαία για τη ζωή) με τον κόπο των γονέων. Συντηρείται όμως ενίοτε και μια κατάσταση, συνήθως άσχημη (ένα κλίμα φόβου, αβεβαιότητας, γκρίνιας). Αναγκαία ασφαλώς η συντήρηση των τροφίμων και γι’ αυτό χρησιμοποιούνται διάφορα συντηρητικά. Αν όμως τα συντηρητικά είναι χρήσιμα και αναγκαία, γιατί ο κοινωνικός και πολιτικός χαρακτηρισμός  συντηρητικός είναι αρνητικός; αναρωτήθηκα.

Χαρακτηρίζονται συνήθως ως συντηρητικοί οι πιστοί, (όσοι θρησκεύουν, όπως συνήθως λένε, και μάλιστα οι χριστιανοί), οι άνθρωποι που κρατούν τις παραδοσιακές αξίες και αρχές, πιστεύουν στον θεσμό της οικογένειας και δεν ενθουσιάζονται με κάθε καινούργιο στον τομέα της πολιτικής, της τεχνολογίας, της κοινωνίας· προβληματίζονται και θέλουν να μάθουν τι και ποιες είναι οι Μ.Κ.Ο, ποιος τις χρηματοδοτεί και γιατί; Γενικά διατηρούν επιφυλάξεις στις μεγάλες υποσχέσεις και είναι σκεπτικοί μπροστά στη σαρωτική Παγκοσμιοποίηση και τον θρησκευτικό συγκρητισμό, που στοχεύει στη σχετικοποίηση της αλήθειας για την εξυπηρέτηση συμφερόντων. Συντηρητικοί χαρακτηρίζονται και όσοι ψηφίζουν δεξιά.

Και αναρωτιέμαι: Σε μια Δημοκρατία η ανεξιθρησκία δεν είναι κεκτημένο και σεβαστό δικαίωμα;  Οι αρχές και αξίες ενός τόπου που στο πέρασμα του χρόνου και τα δύσκολα κράτησαν τον λαό όρθιο και του έδωσαν τη δύναμη να αγωνισθεί για την πίστη του, την πατρίδα του, την ελευθερία  και  την κοινωνική δικαιοσύνη είναι στοιχεία αρνητικά; Η επιλογή κόμματος σε μια Δημοκρατία δεν είναι  σεβαστό δικαίωμα; Μπορεί ασφαλώς κάποιος να καταλογίσει στον πολιτικό αυτό χώρο στοιχεία αρνητικά. Μήπως στην αριστερά ήταν άψογα τα πράγματα; Αν ήταν, γιατί τότε χρεοκόπησε και κατέρρευσε ο υπαρκτός σοσιαλισμός;

Η ευνοιοκρατία και η αναξιοκρατία, ο φανατισμός και η κοινωνική αδικία γενικά βαρύνουν όλο πολιτικό σύστημα και το απαξιώνουν. Αντιθέτως, η ορθόδοξη θρησκευτική πίστη κηρύσσει την αγάπη και τον φόβο Θεού, του Θεού της αγάπης, αλλά και του Δικαίου Κριτού, ενώπιον του οποίου δεν υπάρχει τίποτε κρυπτό και καμιά προσωποληψία. Άλλο η πίστη και άλλο οι ανθρώπινες αδυναμίες, που και οι πιστοί έχουν. Είναι συντηρητικός λοιπόν ο πιστός, αυτός που αγαπάει την πατρίδα του και είναι υπερήφανος για την ιστορία της, ενώ συγχρόνως σέβεται και την πατρίδα των άλλων; Είναι συντηρητικός αυτός που αγαπάει τον συνάνθρωπο, αλλά δεν θέλει και τη χώρα του αμπέλι ξέφραγο, που πιστεύει πως στον τόπο του είναι νοικοκύρης και οι άλλοι φιλοξενούμενοι; Η φιλοξενία είναι από αρχαιοτάτων χρόνων αρετή των Ελλήνων και ο σεβασμός των φιλοξενουμένων χρέος ηθικό. Όσοι όμως έρχονται στη χώρα οφείλουν να σέβονται τον πολιτισμό της.

Μήπως λοιπόν ο συντηρητικός είναι ένας χαρακτηρισμός, ο οποίος  σκοπίμως αποδίδεται σε όσους έχουν διαφορετική άποψη από το σύστημα, με την πεποίθηση ότι θα τους αποθαρρύνει, θα τους απομονώσει και θα τους αναγκάσει να σιωπήσουν; Όσοι το κάνουν αυτό αγνοούν τη δύναμη της πίστεως και του πατριωτισμού.  Η πίστη ανέδειξε μάρτυρες, οσίους και αγίους και ο πατριωτισμός ήρωες. Στην πατρίδα μας υπάρχει παράδοση και μαρτύρων και ηρώων. Ο χαρακτηρισμός ως μέσο εκφοβισμού και πιέσεως μάλλον αντιδράσεις δημιουργεί και δεν είναι αποτελεσματικός. Αποτελεσματικά είναι τα επιχειρήματα και τα παραδείγματα.

Εν κατακλείδι, ένας κοινωνικοπολιτικός  προβληματισμός σε μια λέξη ανέδειξε τον λεκτικό και εννοιολογικό πλούτο της, διεύρυνε τους νοητικούς ορίζοντες και βάθυνε τη σκέψη. Από την  ενασχόληση με τη γλώσσα μας πάντα βγαίνεις κερδισμένος.