Η εκλογή επισκόπων στην Κύπρο

Η εκλογή επισκόπων στην Κύπρο

π. Σάββας Μιχαηλίδης , Ιερέας της Ρωσικής Εκκλησίας της Μητροπόλεως Λεμεσού       

     Προ πολλών ετών δημοσίευσα ένα άρθρο στην ελλαδική θρησκευτική εφημερίδα Ορθόδοξος Τύπος (17. 12. 1999) με τίτλο: «Η συμμετοχή του λαού εις την εκλογήν επισκόπων». Η κύρια εισήγησή μου σε αυτό το άρθρο ήταν η άμεση εκλογή από τον ευσεβή λαό δύο ή τριών υποψηφίων επισκόπων από τον κατάλογο των εκλεξίμων προς αρχιερατεία. Εν συνεχεία κατά την διάρκεια Θείας Λειτουργίας και μετά από ειδική προσευχή να αναδειχθεί ο νέος επίσκοπος διά κληρώσεως από το τριπρόσωπο. 

Λίγους μήνες μετά την δημοσίευση του άρθρου μου ο τότε Μητροπολίτης Θηβών και Λεβαδείας Ιερώνυμος και μετέπειτα Αρχιεπίσκοπος Αθηνών Ιερώνυμος Β΄ πρότεινε την εξής διαδικασία εκλογής επισκόπου (Καθημερινή 13. 8. 2000 και περίληψη στον Ορθόδοξο Τύπο 1. 9. 2000): Σύσταση ειδικής Εκλογικής Συνελεύσεως αποτελουμένης από τους αρχιερείς και εκπροσώπους του κλήρου και των μοναχών της χηρευούσης επαρχίας. Η Συνέλευση εκλέγει πέντε υποψηφίους επισκόπους. Εν συνεχεία η Σύνοδος της Ιεραρχίας εκλέγει από τους πέντε τους τρεις. Η ανάδειξη του νέου επισκόπου γίνεται διά κληρώσεως μεταξύ των τριών μετά από Θεία Λειτουργία.

    Αυτό που έχει σημασία είναι το ότι και ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών υποστήριζε ότι η τελική εκλογή του επισκόπου πρέπει να αφεθεί στον Θεό διά της κληρώσεως κατόπιν προσευχής. Αυτή η σύμπτωση απόψεων ως προς την κλήρωση δεν είναι τυχαία. Όπως θα εξηγήσω κατωτέρω, η μετά από προσευχή κλήρωση μεταξύ δύο υποψηφίων είναι ο τρόπος που επέλεξαν οι μαθητές του Κυρίου μετά την Ανάληψή του, για να εκλέξουν τον νέο απόστολο Ματθία σε αντικατάσταση του Ιούδα.

      Απέστειλα στα τότε μέλη της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Κύπρου τόσον το άρθρο μου όσον και τις εισηγήσεις του Αρχιεπισκόπου Ιερωνύμου. Υπέθεσα ότι οι συνοδικοί, αντιλαμβανόμενοι   την πολυπλοκότητα της δια εκλεκτόρων εκλογής επισκόπων, θα τροποποιούσαν την εκλογική διαδικασία κατά το πρότυπο της εκλογής του Ματθία. Πράγματι η Σύνοδος επέφερε σχετικές αλλαγές στον Καταστατικό Χάρτη του 2010 κάνοντας όμως ένα περίεργο και επικίνδυνο συνδυασμό απόψεων: κατάρτιση του τριπροσώπου από τον λαό με άμεση ψηφοφορία και επιλογή του ενός εκ των τριών με ψηφοφορία των συνοδικών αντί της κατόπιν προσευχής κλήρωσης. Με άλλα λόγια όσοι συνοδικοί ψήφισαν την νέα διαδικασία ουσιαστικά δεν θέλησαν να αφήσουν κανένα περιθώριο δράσεως στις επισκοπικές εκλογές στον «ἐτάζοντα καρδίας καί νεφρούς» Θεό (Ψαλμός 7,10). Επιπροσθέτως ο νέος τρόπος εκλογής επισκόπων είναι η τέλεια συνταγή για δημιουργία προβλημάτων στην Εκκλησία. Εννοώ ότι είναι δυνατόν ο λαός να εκλέξει στο τριπρόσωπο για τις προσεχείς αρχιεπισκοπικές εκλογές ένα υποψήφιο με συντριπτική πλειοψηφία και οι περισσότεροι συνοδικοί να επιλέξουν για τους δικούς τους λόγους ένα μειοψηφίσαντα στο τριπρόσωπο υποψήφιο. Σε αυτή την περίπτωση η Σύνοδος θα έλθει σε σύγκρουση με την επιλογή του λαού με ολέθριες συνέπειες για το κύρος των συνοδικών και την συμμετοχή του λαού σε μελλοντικές εκλογές επισκόπων. Ναι, και η κλήρωση μπορεί να αναδείξει αρχιεπίσκοπο τον μειοψηφίσαντα, όλοι όμως θα αποδεχθούν την εκλογή του ως θέλημα Θεού.

  Πριν έλθω στο θέμα  της κληρώσεως, είναι αναγκαίο να διευκρινίσω ποιος είναι ο ευσεβής λαός, που καλείται να εκλέξει τους εκκλησιαστικούς ηγέτες του. Ευσεβής λαός δεν μπορεί να είναι  οι βαπτισμένοι μεν ορθοδόξως ως νήπια και οι οποίοι όμως ως ενήλικες έγιναν θρησκευτικώς  αδιάφοροι ή ακόμη και άθεοι. Επομένως θα έπρεπε προ καιρού η κάθε ενορία να είχε ειδικό εκλογικό κατάλογο ψηφοφόρων κατόπιν σχετικής αιτήσεως του ενδιαφερομένου προς την εκκλησιαστική επιτροπή.

Η κλήρωση κατόπιν προσευχής είναι ο αγιογραφικός τρόπος εκλογής των εκκλησιαστικών ηγετών (Πράξεις των Αποστόλων 1, 21 - 26) και ταυτοχρόνως είναι και πανάρχαια ελληνική παράδοση, όταν προκύπτει θέμα εκλογής μεταξύ διαφόρων ανταγωνιστών (Ιλιάς Η΄ 170 - 183).

Μετά την ανάληψη του Κυρίου ο Πέτρος πρότεινε στον ευρύτερο κύκλο των μαθητών (περί τα εκατόν είκοσι άτομα) να εκλέξουν ένα απόστολο σε αντικατάσταση του Ιούδα. Ιδού η περιγραφή της εκλογής: «Καί ἔστησαν δύο, Ἰωσήφ τόν καλούμενον Βαρσαββᾶν, ὅς ἐπεκλήθη Ἰοῦστος, καί Ματθίαν, καί προσευξάμενοι εἶπον∙ Σύ, Κύριε, καρδιογνῶστα πάντων, ἀνάδειξον ὅν ἐξελέξω ἐκ τούτων τῶν δύο ἕνα, λαβεῖν τόν κλῆρον τῆς διακονίας ταύτης καί ἀποστολῆς, ἐξ ἧς παρέβη Ἰούδας πορευθῆναι εἰς τόν τόπον τόν ἴδιον. Καί ἔδωκαν κλήρους αὐτῶν, καί ἔπεσεν ὁ κλῆρος ἐπί Ματθίαν, καί συγκατεψηφίσθη μετά τῶν ἕνδεκα ἀποστόλων». Η εκλογή επομένως του νέου αποστόλου έγινε σε δύο στάδια: οι μαθητές εκλέγουν δύο υποψηφίους και εν συνεχεία διά προσευχής και κληρώσεως αφήνουν στον Θεό την επιλογή. Παρομοία διαδικασία περιγράφει καί ο Όμηρος για την εκλογή του αχαιού ήρωα, που θα μονομαχούσε με τον Έκτορα: Ο σοφός Νέστωρ είπε στους αχαιούς να βάλουν στην κυνέη (περικεφαλαία) του Αγαμέμνονος τους κλήρους αυτών που ήταν  πρόθυμοι να μονομαχήσουν με τον Έκτορα. Επακολούθησε στην συνέχεια προσευχή όλου του στρατού: «Λαοί δ’ ἠρήσαντο (προσευχήθηκαν), θεοῖσι δέ χεῖρας ἀνέσχον∙ ὧδε δέ τις εἴπεσκεν ἰδών εἰς οὐρανόν εὐρύν∙ ΄΄Ζεῦ πάτερ, ἤ Αἴαντα λαχεῖν ἤ Τυδέος υἱόν (Διομήδη) ἤ αὐτόν βασιλῆα πολυχρύσοιο Μυκήνης (Αγαμέμνονα)΄΄». Ο στρατός προσευχήθηκε για την κλήρωση ενός από τους τρεις ονομαστούς αχαιούς πολεμιστές – ο Αχιλλεύς είχε παύσει να μάχεται λόγω της φιλονικίας του με τον Αγαμέμνονα –. Η κλήρωση ανέδειξε ως αντίπαλο του Έκτορος τον Αίαντα τον Τελαμώνιο.

Ο αγιογραφικός και αρχαιοελληνικός τρόπος εκλογής δια κληρώσεως έχει εφαρμοσθεί με επιτυχία στην Ρωσική Εκκλησία.  Ο μαρτυρικός Πατριάρχης Μόσχας Τύχων εξελέγει διά κληρώσεως από το τριπρόσωπο, που κατάρτισε η Πανρωσική Κληρικολαϊκή Σύνοδος του 1917 - 18. Βεβαίως ο Θεός καλεί στο επισκοπικό αξίωμα και μέσω ανθρωπίνων ενεργειών και μάλιστα και χωρίς την θέληση του ατόμου, όπως συνέβη με τον Αρχιεπίσκοπο Κωνσταντινουπόλεως Ιωάννη τον Χρυσόστομο. Όμως, η εκκλησιαστική ιστορία επισημαίνει πολλές περιπτώσεις, όπου η εκλογή επισκόπων ήταν σαφώς έργο ανθρωπίνων σκοπιμοτήτων και ραδιουργιών. Αν ζούσε σήμερα στην Κύπρο ένας δεύτερος Ιωάννης Χρυσόστομος, δεν θα είχε καμμιά πιθανότητα εκλογής στο αρχιεπισκοπικό αξίωμα∙ απλώς δεν θα υπέβαλλε υποψηφιότητα για αρχιεπίσκοπος, όπως απαιτεί η πρόσφατη τροποποίηση του Καταστατικού από την Σύνοδο. Αυτά συμβαίνουν, όταν η Ιεραρχία εσπευσμένως και χωρίς διαβουλεύσεις με ειδικούς αποφασίζει την καινοτομία της υποβολής υποψηφιοτήτων και την εκτύπωση ψηφοδελτίων με το όνομα και την φωτογραφία των υποψηφίων.  

Ελπίζω ο μελλοντικός αρχιεπίσκοπος να είναι κυρίως ένας καλός επίσκοπος με την πρωταρχική σημασία της λέξεως, δηλαδή ένας καλός επιτηρητής - φύλακας της πίστεως και του ήθους του ποιμνίου. Αναμένω ακόμη ότι θα πρωτοστατήσει σε μια σειρά εκκλησιαστικών μεταρρυθμίσεων. Θεωρώ ως επείγουσες τις ακόλουθες μεταρρυθμίσεις:

• Υιοθέτηση της κλήρωσης στο τελικό στάδιο της εκλογής επισκόπων.
• Επαναφορά της πρακτικής της αρχαίας Εκκλησίας να εκλέγονται και έγγαμοι κληρικοί     στο επισκοπικό αξίωμα, έστω και σε προχωρημένη ηλικία. Ένας έγγαμος ιερέας, που είναι καλός οικογενειάρχης και διακρίνεται για την πνευματικότητα και την εκκλησιαστική δράση του, ασφαλώς θα ευδοκιμήσει και ως επίσκοπος.
• Τροποποίηση της εκκλησιαστικής ποινικής δικονομίας (Καταστατικός Χάρτης, άρθρο 2 περί καταγγελίας, σ. 76) ώστε να προνοείται και αυτεπάγγελτη έρευνα κατά κληρικού, όταν υπάρχει έντονη φημολογία για ανήθικη συμπεριφορά του. Αν υπήρχε αυτή η πρόνοια, η Διοικούσα Εκκλησία πιθανόν δεν θα παρέμενε απλός θεατής της εν εξελίξει πολιτικής δίκης κατά του πρώην Μητροπολίτη Κιτίου (βλέπε το άρθρο μου στον ηλεκτρονικό Φιλελεύθερο της Κύπρου με τον τίτλο «Η Ιερά Σύνοδος και ο πρώην Μητροπολίτης Κιτίου»).