1821 - Ιωάννης Κωλέττης: Ο αμφιλεγόμενος πολιτικός της Επανάστασης

1821

Ιωάννης Κωλέττης: Ο αμφιλεγόμενος πολιτικός της Επανάστασης

Του Γιώργου Ν. Παπαθανασόπουλου

            Ο Ιωάννης Κωλέττης (1773-1847)  ήταν ένας αμφιλεγόμενος πολιτικός, ενεργητικά παρών στα όσα συνέβησαν στην Ελλάδα, από το 1821 έως τον θάνατό του.  Χαρακτηριστικά ο Κων. Παπαρρηγόπουλος αναφέρει: «Ο θάνατος του ανδρός, όπως και όλος ο πολιτικός αυτού βίος εγένετο αφορμή ίνα η όλη πολιτική εμφάνισις αυτού υπ’ άλλων μεν, Ελλήνων τε και ξένων, εξυμνηθή και εγκωμιασθή, υπ’ άλλων δε δυσφημηθή και εν επιγράμμασιν έτι σκωπτικοτάτοις εκφαυλισθή και αναθεματισθή» («Ιστορία του Ελληνικού Έθνος», Εκδ. Οίκ. «Ελευθερουδάκης», Εν Αθήναις, 1925, Τόμ. 6^ος, σελ. 267).

            Ο Σπυρίδων Μαρκεζίνης σχολιάζει έτσι την από τον Όθωνα ανάθεση στον Κωλέττη σχηματισμού Κυβερνήσεως, μετά την ψήφιση από την Εθνοσυνέλευση του Συντάγματος, του προελθόντος από την Επανάσταση της 3^ης Σεπτεμβρίου 1843: «Εκλήθη ο Ιωάννης Κωλέττης να σχηματίση κυβέρνησιν. Ήτο ατυχής συγκυρία δια τον Τόπον. Την ώραν δηλαδή, καθ’ ήν ετίθετο εις εφαρμογήν το Σύνταγμα και επρόκειτο να δοκιμασθή η συνταγματική μοναρχία, εκαλείτο ως πρώτος εφαρμοστής ο άνθρωπος, ο οποίος κατ’ επανάληψιν ηγωνίσθη με σύνθημα το Σύνταγμα, αλλ’ ουδέποτε, ούτε εις αυτό, ούτε, πολύ περισσότερον, εις τον αληθή φιλελευθερισμόν επίστευσε. Υπήρξε βεβαίως ο Κωλέττης εκ των πρώτων φυσιογνωμιών του Αγώνος... Υπήρξε πρωταγωνιστής εις περιόδους ανωμαλιών και αναρχίας, γνωρίζων άριστα...τον λαόν... Εκολάκευε τας αδυναμίας του πλήθους και εξεμεταλλεύετο αυτάς προς ίδιον όφελος. Περιέγραψεν αυτόν ο Λεβίδης ως “ άνθρωπον φιλόδοξον, ραδιούργον, αντιπαρερχόμενον κάθε τύψιν συνειδήσεως δια να φθάση εις τον σκοπόν του, υποστηρίζοντα ότι η επιτυχία του σκοπού συγχωρεί και αγιάζει όλα τα μέσα”» ( «Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος» Εκδ. Πάπυρος, Αθήναι, 1966, Α΄ Τόμος, σελ. 205).

            Ο Κωλέττης γεννήθηκε στο Συρράκο της Ηπείρου. Η οικογένειά του ήταν προεστών, η μητέρα του ευλαβής Χριστιανή. Ο Θαν. Πετσάλης – Διομήδης στο ιστορικό μυθιστόρημά του «Ελληνικός Όρθρο» γράφει ότι όταν ήταν μικρό παιδί τον ευλόγησε ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός και πρόβλεψε ότι θα προκόψει στη ζωή του. (Εκδ. «Εστία», 1962, Α΄ Τόμος, σελ. 54). Τα πρώτα γράμματα τάμαθε στο χωριό του από παπάδες δασκάλους και μετά στο Καπλάνειο σχολείο των Ιωαννίνων, επί σχολαρχίας Αθανασίου Ψαλίδα. Οξύνους και φιλομαθής σπούδασε Ιατρική στην Πίζα, από όπου πήρε το πτυχίο του το 1808. Μένοντας στην Ιταλία εντυπωσιάστηκε από τη Γαλλία του Ναπολέοντα και παρέμεινε έως τον θάνατό του πιστός οπαδός της. Το 1810 γύρισε στα Ιωάννινα και κατέστη προσωπικός ιατρός του Αλή Πασά. Τον εγκατέλειψε όταν  αντελήφθη ότι ήταν κοντά η πτώση και η εκτέλεσή του και κατηφόρισε στην επαναστατημένη Ελλάδα...

Βλέποντας την μορφωτική κατάσταση των αγωνιστών πίστεψε ότι μπορεί να τους εξουσιάσει και μπήκε αμέσως στην πολιτική κονίστρα. Συμμετέσχε στην Α΄ Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου, τον Ιανουάριο του 1822, ως εκπρόσωπος της Δυτικής Στερεάς Ελλάδος, αν και δεν καταγόταν από αυτήν, και πέτυχε να του δοθεί το καίριο πόστο του  Μινίστρου Εσωτερικών και Πολέμου...Μετά στοχοποίησε όσους  εμπόδιζαν τις φιλοδοξίες του.  Από τους στρατιωτικούς ήσαν οι Κολοκοτρώνης, Ανδρούτσος και Καραϊσκάκης. Από τους κληρικούς ο Παλαιών Πατρών Γερμανός... Όλοι ήσαν πολύ δημοφιλείς και ασκούσαν επιρροή στον λαό. Σε όλους απεργάσθηκε  την ηθική τους εξόντωση, κατηγορώντας τους ως «προδότες», και, όπου μπόρεσε,  προχώρησε στη θανάτωσή τους. Από τους πολιτικούς το αντίπαλο δέος  ήταν ο Μαυροκορδάτος, αλλά τον χειριζόταν....

            Για τον Ανδρούτσο υποστηρίζεται ότι ο Κωλέττης ήταν ο ηθικός αυτουργός της δολοφονίας του. Ο Νικόλαος Σπηλιάδης γράφει στα «Απομνημονεύματα» του ότι οι Μαυροκορδάτος, Νέγρης και Κωλέττης από την αρχή της Επαναστάσεως είχαν κηρύξει πόλεμο κατά του Ανδρούτσου και αφού τον εξουθένωσαν ηθικά «επιφόρτισαν τον Γκούρα, που ήταν πρωτοπαλλήκαρό του και τον φθονούσε, να τον εξολοθρεύσει». (Αθήναι, 1972, Τόμος 2^ος, σελ. 250-251).

            Ο Κωλέττης ήταν ο κύριος υπεύθυνος του εμφυλίου, όταν αντί να συνεργάζεται με τους στρατιωτικούς αγωνιστές κατά του εχθρού, επιχείρησε  να τους ποδηγετήσει, αγνοώντας τον υπαρκτό θανάσιμο κίνδυνο να σβήσει η Επανάσταση. Ως προς τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη, μεθόδευσε τη δολοφονία του παιδιού του και σπουδαίου αγωνιστή Πάνου και την φυλάκιση του ιδίου σε Μονή της Ύδρας. Αργότερα, επί Αντιβασιλείας, προώθησε την παραπομπή του σε δίκη και την σε θάνατο καταδίκη του και επέμεινε μέχρι τέλους να εκτελεσθεί η ποινή, χωρίς να το επιτύχει. Για τον Καραϊσκάκη δεν χρειάστηκε να κάνει πολλά. Τα είχε αναλάβει ο Μαυροκορδάτος.

            Με την ανάληψη της εξουσίας από τον Καποδίστρια ο Κωλέττης συνεργάσθηκε μαζί του και με τον Κολοκοτρώνη!  Όταν όμως είδε  ότι διογκούταν η αντίδραση  εναντίον του Κυβερνήτη πήγε με το μέρος των στασιαστών, που κοίταζαν τα συμφέροντά τους, αλλά δρούσαν υπό το πρόσχημα των «συνταγματικών». Ο Κωλέττης ουδόλως συγκινήθηκε με τη δολοφονία του Καποδίστρια και αμέσως μετά κινήθηκε να αναλάβει την εξουσία, συσταίνοντας δεύτερη κυβέρνηση στα Μέγαρα και εκστρατεύων κατά του Ναυπλίου...

            Δύο εθνικές πρωτοβουλίες του Κωλέττη χαρακτήρισαν την πολιτική διαδρομή του. Η πρώτη ήταν η προώθησή του εορτασμού της ενάρξεως της Επαναστάσεως την 25^η Μαρτίου, που έγινε δεκτή αμέσως από όλους τους αγωνιστές. Η δεύτερη ήταν η εξαγγελία του της Μεγάλης Ιδέας, που αγκάλιασε ενθέρμως ο λαός. Την 14^η Ιανουαρίου 1844, σε ομιλία του, είπε ότι η φυσική πρωτεύουσα των Ελλήνων είναι η Κωνσταντινούπολη, κάτι που προκάλεσε και τον επαινετικό λόγο του συνήθως επικριτικού Σούτσου: «Εύγε, γηραιέ Κωλέττη! Εύγε Ηπειρώτη Πύρρε! Εις την γην αυτήν ιδέας ελευθέρας και συ σπείρε!». Ο Σούτσος δεν άργησε πάντως να τον κατηγορήσει μαζί με τους δύο άλλους αρχηγούς: «Μεταξά μικρέ, Κωλέττη δολιότητος γεμάτε, και συ Φράγκε εις τας σχέσεις, εις τον νουν, Μαυροκορδάτε». (Κείμενο Πάνου Μουλλά «Αλέξανδρος Σούτσος» εις  βιβλίο «Σάτιρα και πολιτική στη νεώτερη Ελλάδα», Εκδ. Ετ. Σπ. Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας Σχ. Μωραΐτη, σελ. 65-66).

            Ο Κωλέττης είχε την ικανότητα να υπόσχεται πολλά και να υλοποιεί ελάχιστα, αλλά να μένουν ευχαριστημένοι οι απατημένοι. Είχε επίσης την άνεση αφού υπονόμευε τους αντιπάλους του, όταν τους είχε ανάγκη, να  συζητά μαζί τους σα να μη συνέβη τίποτε, και να επιτυγχάνει να μετατρέπει τους εναντίον του οργισμένους σε υποστηρικτές του. Ο Νικόλαος Δραγούμης διηγείται ότι συνάντησε στη Βουλή τον Θεοδωράκη Γρίβα, που του είπε οργισμένος ότι ο Κωλέττης είκοσι φορές τον είχε κοροϊδέψει και πως πάει στο γραφείο του «να τον περιλούσει πατόκορφα με ύβρεις». Μετά από μιαν ώρα βγήκε από το γραφείο του Κωλέττη και είπε στον Δραγούμη ότι δεν μπόρεσε να τον βρίσει, γιατί «τον έπιασε με τα γλυκά του λόγια και τον έριξε, έστω και αν ήξερε ότι ούτε μία λέξη από όσες του είπε δεν ήταν αληθινή»...-