Ο «σιδηρούς νόμος της ξενοφοβίας» ως κοινωνική νομοτέλεια και το δέον γενέσθαι

Ο «σιδηρούς νόμος της ξενοφοβίας» ως κοινωνική νομοτέλεια και το δέον γενέσθαι
Νικόλαος Γ. Ιντζεσίλογλου,Ομότιμος Καθηγητής Νομικής του ΑΠΘ

Σύμφωνα με τον «σιδηρού νόμο της ξενοφοβίας», υπάρχουν κάποιοι αντικειμενικοί κοινωνικοί παράγοντες, που ευνοούν την ανάπτυξη αισθημάτων ξενοφοβίας σε μια κοινωνία. Πρόκειται για ένα είδος κοινωνικής νομοτέλειας, που ισχύει τόσο από λογική άποψη όσο κι από την άποψη της εμπειρικής θεμελίωσης. Παρά τις ενδεχόμενες ιδεολογικές αναστολές και αντιδράσεις, που προκαλεί η δίχως καμιά αμφιβολία διαπίστωση της ύπαρξης μιας τέτοιας κοινωνικής νομοτέλειας, ελπίζω (στην πραγματικότητα είμαι βέβαιος) ότι θα γίνει από τον καθένα αντιληπτό, ακόμη και στην περίπτωση που ενδεχομένως και για λόγους καθαρά ιδεολογικούς, δεν γίνει από κάποιους ρητά αποδεκτό, το εμπειρικά προφανές και αποδεδειγμένο, καθώς και το λογικά αυτονόητο της ύπαρξης και λειτουργίας «του σιδηρού νόμου της ξενοφοβίας».

Ι) Το είδος της κοινωνικής νομοτέλειας

Η νομοτέλεια που εκφράζει ο «σιδηρούς νόμος της ξενοφοβίας» αναφέρεται σε παράγοντες κάτω από την επιρροή των οποίων δημιουργούνται κοινωνικές τάσεις, που επηρεάζουν τις πιθανότητες εμφάνισης, ανάπτυξης και εδραίωσης αισθημάτων (ή συναισθημάτων) ξενοφοβίας μέσα σε ένα πληθυσμό υποδοχής, και τα οποία αισθήματα ξενοφοβίας λειτουργούν με τρόπο αρνητικό (από παρακωλυτικό έως απαγορευτικό), στο πλαίσιο της διαδικασίας είτε μιας αρχικής αποδοχής είτε της ενσωμάτωσης ενός πλήθους ανθρώπων (εισερχόμενος πληθυσμός) εντός της κοινωνίας υποδοχής.

Έτσι, η διαπίστωση της ύπαρξης αυτής της κοινωνικής νομοτέλειας, που εκφράζει ο «σιδηρούς νόμος της ξενοφοβίας», δεν έχει καμιά σχέση με δογματικές μαρξιστικού τύπου αναλύσεις περί ιστορικο-κοινωνικής νομοτέλειας, όπως ίσως μπορεί να φανταστούν κάποιοι. Αυτές οι δήθεν μαρξιστικού τύπου δογματικές αναλύσεις της δεκαετίας του 1930  είχαν ως βάση μια κατ' εξοχήν ιδεολογική  θεώρηση της ιστορίας και της κοινωνίας, που διαστρέφει, όταν δεν αντιστρέφει, την εικόνα της κοινωνικής πραγματικότητας και την αντίληψη της τροχιάς της κοινωνικής εξέλιξης.

Αντίθετα, η νομοτέλεια, την οποία διατυπώνει «ο σιδηρούς νόμος της ξενοφοβίας» εκφράζει μια λογικά θεμελιωμένη και εμπειρικά πανταχού διαπιστωμένη και επιβεβαιωμένη  πραγματικότητα διαμόρφωσης κοινωνικών τάσεων, σε όλες τις ανθρώπινες κοινωνίες στην ιστορία της ανθρωπότητας. Πρόκειται, δηλαδή,  για μια πλήρως αποδεδειγμένη και καθολικής ισχύος κοινωνική νομοτέλεια, που αφορά τις κοινωνικές τάσεις, τις  πιθανότητες εμφάνισης και τον βαθμό έντασης φαινομένων ξενοφοβίας, στο πλαίσιο της διαδικασίας ενσωμάτωσης ενός εισερχομένου πληθυσμού εντός μιας κοινωνίας υποδοχής.

ΙΙ) Γιατί η ονομασία «σιδηρούς νόμος της ξενοφοβίας»
1. Η πρόκληση

Επέλεξα να δώσω το όνομα «σιδηρούς νόμος της ξενοφοβίας» σ’ αυτή την κοινωνική νομοτέλεια, προκειμένου να προκαλέσω την αντίδραση, και μέσω της αντίδρασης και της απάντησης στην αντίδραση, τη συνειδητοποίηση της ύπαρξης της εν λόγω κοινωνικής νομοτέλειας, εκ μέρους όλων εκείνων, που, προερχόμενοι από διάφορα σημεία του πολιτικού ιδεολογικού φάσματος, είτε παραγνωρίζουν γενικώς την ύπαρξη κοινωνικών καταναγκασμών, που διαμορφώνουν κοινωνικές τάσεις, δίχως όμως κατάργηση ή άρνηση  της ύπαρξης της ανθρώπινης ατομικής ελευθερίας, είτε αρνούνται να δεχθούν ότι η ξενοφοβία δεν είναι απλά και μόνο το προϊόν μιας ξενοφοβικής ιδεολογίας, που αν την καταπολεμήσουμε, η ξενοφοβία θα παύσει δήθεν να υπάρχει.

Με άλλα λόγια, έχω πλήρη συνείδηση του γεγονότος  ότι ο «σιδηρούς νόμος της ξενοφοβίας», παρά τον προφανώς λογικό και εμπειρικά θεμελιωμένο του χαρακτήρα, δεν μπορεί να γίνει ασμένως αποδεκτός, από ανθρώπους ακόμη και με εντελώς διαφορετικές ιδεολογικές αφετηρίες. 

2. Ξενοφοβία, πατριωτισμός και συγκυριακές ξενοφοβικού τύπου στρατηγικές  

Έτσι, π.χ., υπάρχουν εκείνοι που θεωρούν ότι η ξενοφοβία είναι απλά και μόνο μια φασιστική και ρατσιστική ιδεολογία (ή το προϊόν μιας φασιστικής και ρατσιστικής ιδεολογίας), και επομένως δεν μπορούν εύκολα να αποδεχθούν ότι πέρα από τον ιδεολογικό παράγοντα, υπάρχουν και αντικειμενικές κοινωνικές συνθήκες, που επηρεάζουν την εμφάνιση, ανάπτυξη και εδραίωση αισθημάτων ξενοφοβίας, καθιστώντας την ξενοφοβία όχι απλά μια ιδεολογία, αλλά ένα διηνεκές κοινωνικό φαινόμενο συνυφασμένο με αυτή την ίδια τη συνοχή και την ταυτοτική συγκρότηση μιας κοινωνίας (συστημικό φαινόμενο), όταν μάλιστα αυτές οι τελευταίες (δηλαδή η κοινωνική συνοχή και η ταυτοτική συγκρότηση) είτε απλά θεωρείται ότι βρίσκονται είτε πράγματι είναι σε συνθήκες διακινδύνευσης.   Από την άλλη μεριά, υπάρχουν, π.χ., κι εκείνοι που θεωρούν ότι δεν πρόκειται για ξενοφοβία, όταν υπερασπίζονται για την κοινωνία υποδοχής τη διατήρηση της κοινωνικής της συνοχής και μιας ορισμένης κοινωνικής ταυτότητας, τις οποίες βιώνουν ως απειλούμενες από το ενδεχόμενο εισδοχής και εγκατάστασης ενός ξένου πληθυσμού εντός της κοινωνίας υποδοχής. Αυτοί οι τελευταίοι ή έστω κάποιοι από αυτούς τους τελευταίους  θεωρούν τον εαυτό τους αδικούμενο και προσβεβλημένο, όταν ο αγώνας που δίνουν για την υπεράσπιση και διατήρηση της κοινωνικής  συνοχής και ταυτότητας της κοινωνίας τους, αποδίδεται όχι μόνο στο θετικό αίσθημα του πατριωτισμού τους, αλλά και σε άλλα αισθήματα, που ενδεχομένως εμφιλοχωρούν,  όπως η ξενοφοβία, που είναι μια λέξη, η οποία έχει αρνητικό νοηματικό πρόσημο, τόσο από την άποψη του δεύτερου συνθετικού  της λέξης «ξενοφοβία», που παραπέμπει νοηματικά σε «φοβία», δηλαδή σε λίγο ως πολύ εγκατεστημένο αδικαιολόγητο ή υπερβολικό (εν όψει των αντικειμενικών συνθηκών διακινδύνευσης) φόβο, όσο και στο πλαίσιο του σύγχρονού μας ορθώς πολιτικού σκέπτεσθαι.
 Εν όψει των ως άνω διαφοροποιήσεων, μπορούμε στο νοηματικό πεδίο της έννοιας της «ξενοφοβίας» να ενσωματώσουμε και να διακρίνουμε, από τη μια μεριά αυτήν καθεαυτήν την ξενοφοβία ως γενικευμένη και εδραιωμένη αρνητική και απορριπτική νοοτροπία και στάση ζωής προς οτιδήποτε ξένο και διαφορετικό, και από την άλλη μεριά τις ποικίλες ξενοφοβικού τύπου συμπεριφορές και στρατηγικές, που υιοθετούνται συγκυριακά και εν όψει συγκεκριμένων αντικειμενικών (κι όχι φανταστικών) συνθηκών διακινδύνευσης της συνοχής και της ταυτοτικής συγκρότησης της κοινωνίας υποδοχής. Επομένως αυτές οι συγκυριακά υιοθετούμενες συμπεριφορές και στρατηγικές ξενοφοβικού τύπου, δεν προκύπτουν από κάποια φοβία ή από κάποιο φοβικό σύνδρομο, αλλά συνιστούν μια ορθολογικά επιλεγμένη αμυντική στάση απέναντι σε έναν υπαρκτό κίνδυνο.  

ΙΙΙ) Ο «σιδηρούς νόμος της ξενοφοβίας» και η εφαρμογή του

Αφήνοντας, όμως, κατά μέρος τις διάφορες ιδεολογικές και υποκειμενικές θεωρήσεις και το πως αισθάνεται ο καθένας, και έχοντας όλα τα παραπάνω υπόψη μας, ας προχωρήσουμε σε μια σύντομη παρουσίαση εκείνων των αντικειμενικών κοινωνικών συνθηκών και παραγόντων, που επηρεάζουν τις κοινωνικές τάσεις,  που ευνοούν την εμφάνιση   και πιθανολογούν τον βαθμό έντασης αισθημάτων ξενοφοβίας σε μια κοινωνία υποδοχής και επιβάλλουν την ανάγκη υιοθέτησης μιας πολιτικής αντιμετώπισης των δυσμενών συνεπειών, που συνεπάγονται οι εν λόγω αντικειμενικές συνθήκες και παράγοντες. Η διαπίστωση της τυχόν ύπαρξης κάποιων  από τους ως άνω παράγοντες, επιτρέπει και τη θεώρηση-χρησιμοποίηση της εμφάνισης των παραγόντων αυτών ως κριτηρίων για την πρόβλεψη-πιθανολόγηση  του βαθμού έντασης αισθημάτων ξενοφοβίας εντός ενός πληθυσμού υποδοχής:

1. Ιστορικό κριτήριο:

Όσο μια κοινωνία υποδοχής έχει μικρότερη ιστορική εμπειρία στην ενσωμάτωση διαφορετικών πολιτισμικά πληθυσμών, τόσο μεγαλύτερες είναι οι πιθανότητες εμφάνισης και όξυνσης αισθημάτων ξενοφοβίας στον πληθυσμό της κοινωνίας υποδοχής και τόσο δυσχερέστερη γίνεται η διαδικασία ενσωμάτωσης του εισερχόμενου πληθυσμού.

2. Πολιτισμικό κριτήριο:

α) Όσο πιο διαφορετικός είναι ή φαίνεται ότι είναι πολιτισμικά (γλώσσα, ήθη, συνήθειες, θρησκεία, αξίες, τρόπος ζωής, κοσμοθεώρηση, καθημερινές πρακτικές κ.λπ.) ο εισερχόμενος πληθυσμός από  τον πληθυσμό της κοινωνίας υποδοχής, τόσο μεγαλύτερες είναι οι πιθανότητες εμφάνισης και όξυνσης των αισθημάτων ξενοφοβίας στην κοινωνία υποδοχής, και τόσο δυσχερέστερη γίνεται η διαδικασία ενσωμάτωσης του εισερχόμενου πληθυσμού.

β) Όσο πιο ισχυρά συγκροτημένη και αυστηρά οριοθετημένη με μηχανισμούς ενδογενούς ελέγχου είναι η πολιτισμική ταυτότητα του εισερχόμενου πληθυσμού, τόσο η διαδικασία ενσωμάτωσης του πληθυσμού τούτου στην κοινωνία υποδοχής είναι δυσχερέστερη.

3. Ποσοτικό κριτήριο:

Όσο μεγαλύτερο στη μονάδα του χρόνου ( = ταχύτητα και επιτάχυνση εισδοχής) είναι το πλήθος  του εισερχόμενου πληθυσμού εντός της κοινωνίας υποδοχής, τόσο αυξάνονται οι πιθανότητες εμφάνισης και όξυνσης των αισθημάτων  ξενοφοβίας στην κοινωνία υποδοχής, και τόσο δυσχερέστερη καθίσταται η διαδικασία ενσωμάτωσης του εισερχόμενου πληθυσμού εντός της κοινωνίας υποδοχής.

4. Δημογραφικό κριτήριο:

Όσο μεγαλύτερη δημογραφική κάμψη ή μείωση εμφανίζει ο πληθυσμός της κοινωνίας υποδοχής και όσο αντίστοιχα μεγαλύτερη δημογραφική αύξηση παρουσιάζει ο πολιτισμικά διαφορετικός εισερχόμενος πληθυσμός, τόσο αυξάνονται οι πιθανότητες εμφάνισης και όξυνσης αισθημάτων ξενοφοβίας.

5. Οικονομικό κριτήριο:

Όσο πτωχότερος οικονομικά είναι ο εισερχόμενος πληθυσμός και όσο περισσότερο κακή είναι  αντίστοιχα η οικονομική κατάσταση του πληθυσμού στην κοινωνία υποδοχής (ιδίως όταν σημειώνονται υψηλά ποσοστά ανεργίας στον ενεργό πληθυσμό), τόσο μεγαλύτερες είναι οι πιθανότητες εμφάνισης και όξυνσης αισθημάτων ξενοφοβίας, και τόσο δυσχερέστερη καθίσταται η διαδικασία ενσωμάτωσης του εισερχομένου πληθυσμού.

6. Γεωπολιτικό κριτήριο:

Όσο αυξάνει το ποσοστό του πληθυσμού της κοινωνίας υποδοχής, το οποίο θεωρεί ότι η μετακίνηση του εισερχόμενου πληθυσμού στην κοινωνία υποδοχής διαταράσσει και θέτει σε διακινδύνευση τις υπάρχουσες  σε μια διεθνή περιοχή γεωπολιτικές ισορροπίες  σε βάρος της  ασφάλειας της κοινωνίας υποδοχής, τόσο οι πιθανότητες αύξησης των αισθημάτων ξενοφοβίας είναι μεγαλύτερες, και τόσο περισσότερο αυξάνουν οι πολιτικο-κοινωνικές πιέσεις προς την πολιτική ηγεσία  της κοινωνίας υποδοχής για την υιοθέτηση ξενοφοβικού τύπου πρακτικών και στρατηγικών, καθώς και πολιτικών ελέγχου και περιορισμού του εισερχόμενου πληθυσμού.
 

IV) Συμπέρασμα

Στη συγκεκριμένη περίπτωση του προσφυγικού-μεταναστευτικού προβλήματος, που αντιμετωπίζει στις ημέρες μας η ελληνική κοινωνία ως κοινωνία υποδοχής ισλαμικών πληθυσμών με ποικίλη εθνολογική προέλευση, που εισέρχονται στην Ελλάδα μαζικά και για απροσδιόριστο χρονικό διάστημα από την Τουρκία, όλα σχεδόν τα παραπάνω κριτήρια αύξησης των αισθημάτων ξενοφοβίας πληρούνται σε μεγάλο βαθμό. Επειδή, μάλιστα, τα ως άνω κριτήρια-παράγοντες και οι κοινωνικές τάσεις, που αυτά προκαλούν δεν είναι προϊόντα ούτε ατομικής ούτε συλλογικής φαντασίας και αδικαιολόγητης φοβίας, αλλά αυτή τούτη η ιστορική πραγματικότητα που αντιμετωπίζει η χώρα μας, αναγκαία καθίσταται όχι μόνο η διαπίστωση της αύξησης των αισθημάτων ξενοφοβίας, αλλά και η διαμόρφωση των όσο γίνεται πιο αποτελεσματικών στρατηγικών ελέγχου και διαχείρισης των δυσμενών συνεπειών, που προκαλούν οι ως άνω παράγοντες, με σεβασμό πάντοτε στις αρχές του ανθρωπισμού. Και μια τέτοια στρατηγική για την προστασία και ασφάλεια της ελληνικής κοινωνίας, με παράλληλο σεβασμό στον ανθρώπινο πόνο, επιβάλλει την επίτευξη ομοψυχίας τουλάχιστον των επί μέρους  πολιτικών ηγεσιών της χώρας, διότι οι καιροί ου μενετοί, κι οι κομματισμοί δεν πρέπει να εμποδίσουν τη διαμόρφωση μιας κοινής εθνικής πολιτικής απέναντι στο μεταναστευτικό-προσφυγικό πρόβλημα. Μιας πολιτικής, που να είναι όσο γίνεται λιγότερο αναποτελεσματική στην αντιμετώπιση των ποικίλων δυσμενών συνεπειών του προβλήματος.