29 Φεβρουαρίου: Μια φορά στα τέσσερα χρόνια …η .. .δίσεκτη δυστυχία!

29 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ: ΜΙΑ ΦΟΡΑ ΣΤΑ ΤΕΣΣΕΡΑ ΧΡΟΝΙΑ

Του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου δασκάλου - συγγραφέα

 Το έτος 2020 είναι δίσεκτο, δηλαδή έχει 366 ημέρες, μία παραπάνω απ΄ ό,τι τα υπόλοιπα έτη. Η μέρα αυτή είναι η 29η Φεβρουαρίου. Η ύπαρξη των δίσεκτων ετών οφείλεται στην προσπάθεια των ανθρώπων να εναρμονίσουν το τροπικό έτος, το χρόνο της πλήρους γήινης περιφοράς γύρω από τον Ήλιο, με το καθημερινό ημερολόγιο. Στην αρχαιότητα το ημερολόγιο ήταν σεληνιακό, βασιζόμενο στο χρόνο περιφοράς της Σελήνης γύρω από τη Γη. Οι Αιγύπτιοι εισήγαγαν το ηλιακό ημερολόγιο. Όμως αμέσως άρχισαν τα προβλήματα γιατί το τροπικό έτος περιέχει ακριβώς 365,2422 ημέρες (365 ημέρες, 5 ώρες, 48΄ και 45'' . Μέχρι το 45 π.Χ., σ' όλη τη ρωμαϊκή επικράτεια, και στην Ελλάδα, ίσχυε το ημερολόγιο του Νουμά Πομπιλίου που το είχε καθιερώσει λίγο μετά το 600 π.Χ.

Αυτό είχε 365 μέρες, άρα ήταν έξι περίπου ώρες μικρότερο του τροπικού ημερολογίου. Με την πάροδο των ετών το ημερολόγιο αυτό προπορευόταν ως προς τις εποχές. Στα χρόνια πριν τον Καίσαρα μπορούσε να τύχει ένας μήνας χειμερινός ενώ πριν από δεκαετίες αυτός να υπήρξε θερινός! Για την άρση αυτής της αστοχίας κλήθηκε από τον Ιούλιο Καίσαρα ο Έλληνας αλεξανδρινός αστρονόμος Σωσιγένης. Το νέο ημερολόγιο θα ονομασθεί Ιουλιανό. Όταν ο Σωσιγένης ανέλαβε τη μετατροπή του ημερολογίου, επιμήκυνε 46 π.Χ. κατά 80 ημέρες, όσες ήταν και οι ημέρες που «προπορεύονταν» το παλαιό ημερολόγιο, χωρίς αυτές να καταμετρηθούν. Εκείνη δηλαδή η χρονιά είχε συνολικά 445 ημέρες. Ακόμη ο Σωσιγένης, βασιζόμενος σε μετρήσεις του προγενέστερου Ιππάρχου, υπολόγισε το ηλιακό έτος σε 365 ημέρες και 6 ώρες, ορίζοντας πως κάθε 4 χρόνια να προστίθεται μία ημέρα (4 επί 6= 24 ώρες) για να εναρμονισθεί το Ιουλιανό με το τροπικό ή ηλιακό ημερολόγιο.

Έτσι κάθε 4 χρόνια μετά την 23η Φεβρουαρίου προσετίθετο μία ημέρα. Επειδή η 24/2, ήταν η έκτη μέρα πριν τις ρωμαϊκές καλένδες, την Πρωτοχρονιά του ρωμαϊκού ημερολογίου, που ήταν η 1η Μαρτίου, και επειδή η μέρα μετριόταν δεύτερη φορά, ήταν δηλαδή δύο φορές έκτη, γι' αυτό και τα έτη με την επιπλέον ημέρα ονομάστηκαν δίσεκτα. Αργότερα η μέρα αυτή μετατέθηκε για μετά την 28/2. Είναι η 29η Φεβρουαρίου που έχουμε φέτος. Βέβαια, ο Σωσιγένης έκανε ένα μικρό λάθος που στη διάρκεια των αιώνων μεγάλωσε. Το Ιουλιανό έτος ήταν μεγαλύτερο του τροπικού κατά 11 λεπτά και 15 δευτερόλεπτα και συνεπώς κάθε 128 έτη «έτρεχε» μία μέρα παραπάνω. Το 1582 το ημερολόγιο αντικαταστάθηκε από το λεγόμενο Γρηγοριανό ημερολόγιο. Όμως, και το 1324 ο Νικ. Γρηγοράς προσπάθησε να πείσει τον αυτοκράτορα Ανδρόνικο να διορθώσει το ημερολόγιο.

Οι προσπάθειες όμως αυτού του σπουδαίου Έλληνα επιστήμονα απέτυχαν γιατί ο Ανδρόνικος φοβήθηκε μήπως επικρατήσει σύγχυση μεταξύ των αγραμμάτων, φοβούμενος ακόμη διάσπαση της Εκκλησίας. Το 1582, λοπόν, ο πάπας Γρηγόριος ΙΓ΄θέλησε να διορθώσει το ημερολόγιο που ήδη «έτρεχε» δέκα ημέρες μπροστά. Με βάση προτάσεις αστρονόμων, ο πάπας μετονόμασε την 5η Οκτωβρίου 1582 σε 15η Οκτωβρίου 1852. Η επιτροπή αλλαγής του ημερολογίου, υπό τον Γρηγόριο, όρισε τα εξής: Τα έτη διαιρούνται σε επαιώνια, πολλαπλάσια δηλαδή του 100 (1800, 1900, 2000, κ.λπ.) και σε μη επαιώνια (π.χ. 1789, 2011, 2012, κ.λπ.), που δεν διαιρούντα με το 100. Από τα μη επαιώνια δίσεκτα είναι αυτά που διαιρούνται με το 4 (2004, 2008, 2012, 2016, κ.ο.κ.) κι από τα επαιώνια δίσεκτα είναι αυτά που διαιρούνται με το 400.

Έτσι το 1800, το 1900, το 2100 δεν είναι δίσεκτα, ενώ το 2000, που διαιρείται με το 400 ήταν δίσεκτο. Όμως και με το νέο ημερολόγιο παρατηρείται παρέκλιση 26 δευτερολέπτων ετησίως, δηλαδή υπάρχει καθυστέρηση μιας μέρας κάθε 3225 χρόνια. Γι' αυτό προτάθηκε το... 4000 μ.Χ. να μη θεωρηθεί δίσεκτο. Το Ιουλιανό ημερολόγιο χρησιμοποιείται ακόμη σήμερα από την πλειοψηφία των Ορθοδόξων Εκκλησιών. Στην Ελλάδα το νέο ημερολόγιο εφαρμόσθηκε από το 1923, οπότε προστέθησαν 13 ημέρες, όσες ήταν τότε η διαφορά από το Ιουλιανό, στο Φεβρουάριο του ίδιου έτους, κι έτσι η Πέμπτη 16 Φεβρουαρίου μετονομάσθηκε σε Πέμπτη 1 Μαρτίου 1923. Η Εκκλησία της Ελλάδος και το Οικουμενικό Πατριαρχείο δέχθηκαν το νέο ημερολόγιο τον επόμενο χρόνο. Όμως ο εορτασμός του Πάσχα και των κινητών εορτών παραμένει συνδεδεμένος με το Ιουλιανό ημερολόγιο. Οι δοξασίες που συνδέουν τα δίσεκτα έτη ίσως έχουν να κάνουν με τη αγραμματοσύνη που επικρατούσε κάποτε στην πατρίδα μας ή ίσως με τη λαθασμένη αντίληψη της ετυμολογίας της λέξης «δίσεκτο», που νοούνταν «δύσεκτο» και κατ' αυτή την αντίληψη ό,τι αρχίζει από «δυσ» έφερνε τη δυστυχία. Κάτι σχετικό παρατηρείται ακόμη και σήμερα στους γάμους, όπου οι καλεσμένοι πετάνε ρύζι για να... ριζώσει ο γάμος! Ο μόνος που θα έχει σήμερα, ίσως, παράπονο είναι ο Άγιος Κασσιανός o Ρωμαίος, που εορτάζει κάθε τέσσερα χρόνια, ενώ σήμερα φράσεις όπως: «του χρόνου τέτοια μέρα» ή «πέρσι σαν σήμερα»... απλά δεν ευσταθούν!