«Εις το Πρόσεχε σεαυτώ»: Οδηγίες του Μ. Βασιλείου για τη χρήση του χρόνου.

Ηρακλής Ρεράκης, Καθηγητής Θεολογίας ΑΠΘ

«Εις το Πρόσεχε σεαυτώ»: Οδηγίες του Μ. Βασιλείου για τη χρήση του χρόνου.

Ο χρόνος είναι μια ευκαιρία που δίνεται σε όλους τους ανθρώπους και ξεχωριστά στους Χριστιανούς, προκειμένου να μπορέσουν, με τη σωστή του χρήση, να ανέβουν πνευματικά και να κερδίσουν, μέσω της καινής ζωής, που προσφέρει η εν Χριστώ Ενανθρώπηση, όσα έχασαν με την εκούσια πτώση τους από την μακάρια παραδεισένια ζωή.

 Ο άνθρωπος έρχεται, με το θέλημα του Θεού στον κόσμο, για να ζήσει τη ζωή αυτή ως μια δοκιμασία, όπου θα δείξει και θα βεβαιώσει, αν θέλει ή όχι, να συμμετέχει στη Βασιλεία των Ουρανών.

Και τούτο, διότι ο άνθρωπος στην τελική κρίση θα αξιολογηθεί, όχι για το πόσα χρόνια έζησε, αλλά για το πώς έζησε ποιοτικά σε αυτήν τη ζωή, προκειμένου να κερδίσει, μέσω αυτής, την αιώνια.

Ο Χρήστος Μαλεβίτσης γράφει σχετικά: «Το ανθρώπινο δράμα παίζεται μεταξύ χρόνου και αιωνιότητας. Όταν καταλάβουμε ποιος είναι ο χρόνος και ποια είναι η αιωνιότητα, τότε θα καταλάβουμε ποιοι είμαστε και εμείς, τι γυρεύουμε μέσα στο χρόνο και γιατί γυρεύουμε την αιωνιότητα».

Σημαντική βοήθεια, σε αυτήν την κατεύθυνση, υποδεικνύει προς κάθε άνθρωπο η Αγία Γραφή και η Ορθόδοξη Πατερική Παράδοση. Ο Μέγας Βασίλειος, Αρχιεπίσκοπος Καισαρείας, του οποίου την μνήμη εορτάζομε την 1η του Έτους, έχει γράψει, επί του θέματος αυτού, ένα αξιόλογο και πολύ χρήσιμο έργο: «Εις το πρόσεχε σεαυτώ», μέσα στο οποίο μπορεί να βρει κάθε άνθρωπος αξιόπιστες συμβουλές για τον τρόπο ζωής που επιλέγει να ζήσει, σε σχέση πάντα με την αιώνια ζωή.

Για τον χριστιανό, ο τρόπος που ζει εντός του χρόνου αποτελεί κριτήριο για την  αιωνιότητα.

Η ενανθρώπηση του αληθινού Θεού στον κόσμο πρόσφερε στον άνθρωπο νέα ευκαιρία για να βελτιώσει και να ανανεώσει τα πνευματικά του κριτήρια και αισθητήρια, επειδή είχαν μειωθεί και πτωχεύσει, σε αφάνταστο βαθμό, λόγω της ολοκληρωτικής υποδούλωσής του στην αμαρτία.

Επειδή, συνεπώς, δεν μπορούσε από μόνος του να ελευθερώσει τον εαυτό του και να οδηγηθεί στην ανόρθωσή του από την πτώση, ήλθε ο Χριστός στον κόσμο για να τον βοηθήσει να ανορθωθεί, να καθαρίσει την αμαυρωμένη από την αμαρτία εικόνα, που έλαβε από τον Θεό και να  ξαναβρεί την οδό προς την εκπλήρωση του σκοπού της δημιουργίας του, που είναι η κατά χάρη ομοίωσή του προς τον Θεό.

Ο Μέγας Βασίλειος, στο έργο του «Εις το πρόσεχε σεαυτώ», υπογραμμίζει ότι «ο άνθρωπος είναι ανάγκη να προσέχει μόνον τον εαυτό του. Δηλαδή ούτε τα δικά του, ούτε τα γύρω από αυτόν. Διότι, άλλο πράγμα είμαστε εμείς οι ίδιοι και άλλο πράγμα τα δικά μας και τα γύρω από εμάς. Εμείς είμαστε η ψυχή και ο νους, γιατί έχομε πλαστεί, σύμφωνα με την εικόνα του Δημιουργού μας. Δικό μας είναι το σώμα και οι αισθήσεις. Γύρω από μας υπάρχουν χρήματα, τέχνες και η υπόλοιπη πραμάτεια του βίου.

Τι λοιπόν λέγει ο λόγος της Γραφής; Μη δίνεις σημασία στη σάρκα, ούτε να επιζητείς με κάθε τρόπο, ό, τι την εξυπηρετεί, δηλαδή την ομορφιά και τις ηδονικές απολαύσεις, ούτε να θαυμάζεις χρήματα, δόξα και εξουσία, αλλά πρόσεχε τον εαυτό σου, δηλαδή την ψυχή σου.

Αυτήν στόλιζε και αυτήν φρόντιζε, ώστε, με την προσοχή, να κατορθώνεις να την καθαρίζεις από τον ρύπο που επικάθεται σ’ αυτήν και να την ομορφαίνεις, με όλο το κάλλος της αρετής.

Εξέτασε τον εαυτό σου: Ποιος είσαι; Γνώρισε τη φύση σου, ότι το μεν σώμα σου είναι θνητό η δε ψυχή σου αθάνατη… Πρόσεχε, λοιπόν τον εαυτό σου και μη προσκολληθείς στα θνητά, σαν να είναι αιώνια, ούτε να περιφρονήσεις τα αιώνια, σαν περαστικά. Να επιμελείσαι την ψυχή, γιατί είναι αθάνατη.

Με κάθε προσοχή να επιβλέπεις τον εαυτό σου, για να απονέμεις στο καθένα το ωφέλιμο. Στη μεν σάρκα τις διατροφές και τα σκεπάσματα, στη δε ψυχή τα δόγματα της ευσέβειας, δηλαδή λεπτή αγωγή, άσκηση της αρετής, διόρθωση των παθών.

Αφού, κατά τον Απ. Παύλο, ‘επιθυμεί η σάρκα κατά του πνεύματος, το δε πνεύμα κατά της σαρκός, ταύτα δε αλλήλοις αντίκειται’, πρόσεχε, μήπως με την υπερπάχυνση της σάρκας, προσφέρεις πολλή εξουσία στο κατώτερο.

Διότι, όπως εάν παραφορτώσεις τη μια μεριά της ζυγαριάς, θα κάμεις ελαφρύτερη την απέναντί της, έτσι και στο σώμα και στην ψυχή, ο πλεονασμός του ενός, κατ’ ανάγκη επιφέρει ελάττωση του άλλου. Διότι, όταν το σώμα ευεργετείται και βαρύνεται με την πολυσαρκία, κατ’ ανάγκη ο νους αδρανοποιείται και ατονεί κατά τις ενέργειές του. Όταν όμως η ψυχή είναι υγιής και εξυψώνεται προς το ύψος που της αρμόζει, με τη μελέτη των αγαθών, είναι επόμενο να μαραίνεται η σωματική έξις.

Γενικά, η σωστή κατανόηση του εαυτού σου, θα προσφέρει αρκετή χειραγωγία για να εννοήσεις τον Θεό. Εάν, δηλαδή, προσέχεις τον εαυτό σου, δεν θα σου λείψει τίποτε από το να διακρίνεις, από όλα τα δημιουργήματα, τον Δημιουργό.

Πρόσεχε, μετά τη θεώρηση της ψυχής και την κατασκευή του σώματος και θαύμασε, πώς ο Αριστοτέχνης δημιούργησε κατάλυμα, που αξίζει στη λογική ψυχή. Από όλα τα ζώα, μόνον τον άνθρωπο έπλασε όρθιο, για να γνωρίζεις από το σχήμα αυτό ότι η ζωή σου συγγενεύει με τα ουράνια.

Διότι, τα μεν τετράποδα, όλα προς τη γη βλέπουν και προς το μέρος της κοιλίας τους σκύβουν. Στον άνθρωπο, όμως, η ανάβλεψη προς τον ουρανό είναι δεδομένη, ώστε να μην ασχολείται με την κοιλία, μήτε με τα υποκοίλια πάθη, αλλά να έχει ολόκληρη την ορμή προς την ανοδική του πορεία.

Έπειτα, έθεσε την κεφαλή, ως κορυφή του σώματος και μέσα σε αυτήν τοποθέτησε τις πιο αξιόλογες αισθήσεις. Την όραση, την ακοή, τη γεύση, την όσφρηση, τη γλώσσα και τα δόντια, ως όργανα της φωνής και υπηρέτες της τροφής.

 Έτσι, επιθεωρώντας το κάθε τι, με τον πρέποντα λογισμό και πληροφορούμενος την έλξη του αέρα διά του πνεύματος, τη διατήρηση της θερμότητας στην καρδία, τα όργανα της πέψεως, τους φορείς του αίματος, από όλα, θα κατανοήσεις την ανεξερεύνητη σοφία του Δημιουργού σου, ώστε και συ ο ίδιος να πεις, μαζί με την προφήτη: “Για μένα τέτοια γνώση είναι υπερθαύμαστη”.

Πρόσεχε λοιπόν παντού, προκειμένου να προσέχεις τον Θεό». Η βασική φιλοσοφία της ζωής, για τον Μέγα Βασίλειο, είναι αυτό που με μεγάλη πνευματική εμπειρία και σύνεση τονίζει: «Υπερόρα σαρκός, παρέρχεται γαρ. Επιμελού ψυχής, πράγματος αθανάτου». Δηλαδή, «ξεπέρασε τη σάρκα που είναι πρόσκαιρη και προσωρινή και φρόντιζε την ψυχή, που είναι αθάνατη και αιώνια».

Προτεραιότητα, συνεπώς, οφείλουμε να δίνουμε,  κάθε φορά που ανανεώνεται ο χρόνος της ζωής μας, όπως συμβουλεύει ο Μέγας Ιεράρχης, στην ολοκλήρωση της ψυχικής και πνευματικής μας οντότητας και στην ισορροπία του εαυτού μας.

Διότι, συχνά, χωρίς ίσως να το καταλαβαίνουμε, παραμελούμε την ψυχή  και την καλλιέργειά της, περιορίζοντας το ενδιαφέρον μας στη φροντίδα του σώματος.

Τι μας λέει λοιπόν ο Μέγας Βασίλειος; «Να προσέχουμε τον νου και να επικεντρώνουμε το ενδιαφέρον μας σ’  αυτόν, αφού εκείνος αποτελεί την αφετηρία κάθε εφάμαρτης πτώσεως του ανθρώπου».

Αυτή είναι η βασική αρχή της πνευματικής εργασίας όλων μας, αν θέλουμε να είμαστε πιστοί Χριστιανοί. Να προσέχουμε τον εαυτό μας, δηλαδή τους λογισμούς και τις κινήσεις του νου, που χτυπούν συνεχώς την θύρα του και προσπαθούν να εισέλθουν και να καταστούν, έπειτα, αμαρτωλές επιθυμίες και πράξεις, που θα καταφέρουν να μολύνουν την ψυχή, να την απομακρύνουν από τον Θεό και την προοπτική της αιώνιας ζωής και να την οδηγήσουν στον αιώνιο θάνατο».

Οι οδηγίες του Μεγάλου Βασιλείου αποτελούν πυξίδα στη ζωή κάθε Χριστιανού, που θέλει να εξαγοράζει τον καιρό (χρόνο) προς όφελος της ψυχής του.