Ερμηνευτική προσέγγιση του Απολυτίκιου της Αγίας Παρασκευής

Ἑρμηνευτικὴ προσέγγιση τοῦ Ἀπολυτίκιου τῆς Ἁγίας Παρασκευῆς

Τοῦ Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Μάνης κ. Χρυσοστόμου Γ´

Ἕνα ἀπὸ τὰ δυσκολότερα πρὸς ἑρμηνεία Ἀπολυτίκια τῆς βυζαντινῆς ὑμνογραφίας εἶναι τὸ Ἀπολυτίκιον τῆς Ὁσιοπαρθενομάρτυρος Ἁγίας Παρασκευῆς.

Ἐν πρώτοις, ἡ Ἁγία ἔζησε τὸ πρῶτο ἥμισυ τοῦ 2ου αἰώνα μετὰ Χριστὸν στὴ Ρώμη καὶ οἱ εὐλαβεῖς γονεῖς της κοιμήθησαν ἐνωρὶς ἀφήνοντας τὴν νεαρὴ κόρη ὀρφανή, ἔχοντας προσφέρει στὴ ψυχή της, τὰ νάματα τῆς θείας διδασκαλίας, μὲ τὰ ὁποῖα καὶ μεγάλωσε καὶ ἔζησε τὰ ὑπόλοιπα χρόνια τῆς ζωῆς της. Ὅλα τὰ ὑπάρχοντά της τὰ μοίρασε στοὺς πτωχοὺς καὶ ἔμενε σ᾿ ἕνα μικρὸ ἡσυχαστήριο μὲ φόβο Θεοῦ, ἄσκηση καὶ προσευχή. Καὶ ἀκόμα περισσότερο, κήρυττε καὶ διέδιδε τὸ εὐαγγελικὸ μήνυμα τοῦ Χριστοῦ, σὲ Ἰουδαίους καὶ εἰδωλολάτρες, ὄχι μόνο στὴ Ρώμη ποὺ ζοῦσε ἀλλὰ καὶ σ᾿ ἄλλες πόλεις καὶ χωριὰ τῆς Ἰταλίας. Καὶ αὐτό, σὲ μία ἐποχή, ποὺ ἡ γυναίκα ἐθεωρεῖτο σκλάβα καὶ δὲν ἐπετρέπετο δημόσια νὰ ἐμφανίζεται. Ἐκείνους, λοιπόν, τοὺς χρόνους, ἡ χριστιανικὴ ἀλήθεια ἔδειχνε στὸ πρόσωπο τῆς Ἁγίας Παρασκευῆς, τὸν δρόμο τοῦ ἀληθινοῦ φεμινισμοῦ. Δίδασκε, νουθετοῦσε, ἐπισκεπτόταν πτωχούς, ὀρφανὰ παιδιά, ὁμολογοῦσε συνεχῶς Ἰησοῦν Χριστόν. Ὅταν δὲ ἦλθε ἡ ὥρα τοῦ μαρτυρίου της, ἐκείνη, ἀλύγιστη καὶ μὲ χριστιανικὸ φρόνημα, μόνον τὸν Χριστὸν ποθοῦσε καὶ μόνον Αὐτόν, τὸν Κύριον καὶ Θεόν της λάτρευε ὁμολογῶντας ὅτι εἶναι χριστιανή. Ἔλαβε τὸν ἀμαράντινον στέφανον τῆς δόξης μὲ τὸν μαρτυρικὸ θάνατό της, καὶ κατέστη μάρτυς Χριστοῦ, συνόμιλος τῶν ἀγγέλων, νύμφη τοῦ Παντάνακτος.

Τὸ Ἀπολυτίκιόν της, ἐν προκειμένῳ, φανερώνει ὅλην τὴν ἀφιερωμένη στὸ Χριστὸ ἐνάρετη ζωή της, τὴν καθόλου προετοιμασία της ἀπὸ τὴν παροῦσα βιοτὴ νὰ εἰσέλθει καὶ νὰ κατοικήσει στὸν Παράδεισο. Ἡ Ἁγία, πράγματι, ἀπὸ τὰ νεανικά της χρόνια καλλιέργησε τὸν ἐσωτερικό της κόσμο γι᾿ αὐτὴν τὴν εἴσοδο στὴν οὐράνια πατρίδα, «ὁλοψύχως ποθήσασα τὸν Δεσπότην Χριστόν» (τροπ. Ἑσπερινοῦ).

Ἰδού, λοιπόν, τὸ Ἀπολυτίκιον:

Τὴν σπουδήν σου τῇ κλήσει κατάλληλον

ἐργασαμένη φερώνυμε,

τὴν ὁμώνυμόν σου πίστιν

εἰς κατοικίαν κεκλήρωσαι,

Παρασκευὴ ἀθληφόρε·

ὅθεν προχέεις ἰάματα

καὶ πρεσβεύεις ὑπὲρ τῶν ψυχῶν ἡμῶν.

Δηλαδὴ περιγραφικῶς Ἁγία Παρασκευή, ἐσὺ ποὺ φέρεις ἕνα ὄνομα ἴσης ἀξίας μὲ τὸν βίον σου καὶ ἔλαβες ὡς βραβεῖο τὸν στέφανο τῆς ἀθλήσεώς σου καὶ ὅλους τοὺς πνευματικούς σου ἀγῶνες κατέστησες ἀνάλογο τὸν ζῆλο σου γιὰ τὸν Χριστὸ καὶ σύμφωνο πρὸς τὸ ὄνομά σου καὶ ἔπειτα κληρονόμησες ὡς κατοικία τὸν Παράδεισο, στὸν ὁποῖο πίστευες ἀπὸ ἐδῶ τὴν γῆ, τώρα πράγματι, ὦ Ἁγία Παρασκευή, χαρίζεις ἄφθονα τὶς ἰάσεις καὶ πρεσβεύεις στὸν Κύριο γιὰ τὴν σωτηρία τῶν ψυχῶν μας.

Ὅπως παρατηροῦμε, πρόκειται γι᾿ ἕνα σύντομο ἑπτάστιχο ποίημα, τὸ ὁποῖο ἐπὶ αἰῶνες τώρα ψάλλεται στοὺς ναούς μας, καὶ ἔχει χαρακτηριστεῖ ὡς ἐξόχως δημοφιλές. Ὁ ἱερὸς ὑμνογράφος μᾶς εἶναι ἄγνωστος, ὡστόσο διαπιστώνουμε ὅτι πρέπει νὰ ἦταν λίαν πεπαιδευμένος, κάτοχος τῆς θύραθεν καὶ χριστιανικῆς γραμματείας καὶ δὴ βαθὺς γνώστης τῆς Καινῆς Διαθήκης. Ἡ ἑρμηνευτικὴ δυσκολία ἐδῶ δὲν εἶναι συντακτική, ἀλλὰ κυρίως νοηματική. Ὁ ὑμνογράφος χρησιμοποιεῖ ἐκτὸς ἀπὸ τὸ ὄνομα τῆς Ἁγίας, δύο ἐπίθετα, ὡς κλητικὴ προσφώνηση ἤτοι: «φερώνυμε» καὶ «ἀθληφόρε». Στεκόμαστε στὸ πρῶτο ἐπίθετο, τὸ «φερώνυμε». Αὐτὴ ἡ λέξη εἶναι ἐμπνευσμένη ἀπὸ τὸ ὄνομα τῆς Ἁγίας, δηλαδὴ Παρασκευὴ ποὺ δηλώνει «προετοιμασία». Ἡ λέξη αὐτὴ κρύβει τὴν ὅλη πνευματικὴ ἐσωτερικὴ προετοιμασία τῆς Ἁγίας νὰ ἀφιερωθεῖ στὸ Χριστό, νὰ καταρτίσει τὸν ἑαυτό της μὲ τὴν ἀπόκτηση τῶν ἀρετῶν, ν᾿ ἀγαπήσει μὲ ὅλη της τὴν ὕπαρξη τὸν Κύριον. Ἐδῶ ἔχουμε μία ἰδεώδη ἀντιστοιχία μεταξὺ ὀνόματος καὶ πράγματος, μεταξὺ σημαίνοντος καὶ σημαινομένου, ὅταν σημαῖνον εἶναι τὸ Παρασκευὴ καὶ σημαινόμενο ἡ προετοιμασία, ἡ προπαρασκευή, ἡ ἑτοιμασία γιὰ κάτι ὑψηλό. Τὸ ἄλλο ἐπίθετο «ἀθληφόρε» εἶναι γνωστὸ σὲ πολλὰ συναξάρια καὶ τροπάρια ἁγίων καὶ δηλώνει ὅτι ἡ Ἁγία μὲ τὸν ἀγῶνα της καὶ τὸν ἆθλο της, τὸ μαρτύριό της, ἔλαβε τὸ «βραβεῖον τῆς ἄνω κλήσεως» (Φιλιππ. 3, 14) τὸν «ἀμαράντινον τῆς δόξης στέφανον» (Α´ Πέτρ. 5, 4) καὶ εἰσῆλθε νικήτρια «εἰς τὴν χαρὰν τοῦ Κυρίου» (Ματθ. 25, 21).

Στὴ συνέχεια, ἡ μετοχὴ «ἐργασαμένη» στὸ δεύτερο στίχο, κρύβει καὶ αὐτὴ θεολογικὸ νόημα. Πρόκειται γιὰ τὴν πνευματικὴ ἐργασία τῆς ἁγίας, προκειμένου νὰ παραμείνει χριστιανή, νὰ ἀποκτήσει τὴν Χάριν τοῦ ἁγίου Πνεύματος καὶ νὰ γίνει ἱεραπόστολος. Δηλαδὴ ἡ ἁγία Παρασκευὴ ἀγωνίστηκε τὸν καλὸν ἀγῶνα τῆς πίστεως, ὡς γράφει ὁ ἀπ. Παῦλος, καὶ τῷ ὄντι, ὁ χριστιανικὸς αὐτὸς ἀγώνας εἶναι ἡ ἀπαραίτητη προϋπόθεση γιὰ τὴν κληρονομία τῆς «ἡτοιμασμένης βασιλείας» ἀληθῶς καὶ οὐσιαστικῶς. Ἔτσι ἡ ὁσιοπαρθενομάρτυς ἀπεδέχθη τὴν θεία αὐτὴ πρόσκληση τῆς ἁγιότητος καὶ τὸ ἐπέτυχε. Ἐπέδειξε ζῆλο καὶ σπουδὴ καὶ ἀκάματη ἐργασία πρὸς ἐπιτέλεσιν τῶν θείων ἐντολῶν καὶ ἁγίασε. Ἡ χρήση τοῦ ἐπιθέτου «κατάλληλος» ποὺ εἶναι ὡς προληπτικὸ κατηγορούμενο σημαίνει ὅτι: ἐργάστηκε ὥστε νὰ φέρει τὸν ζῆλο της ἀντάξιο τοῦ ὀνόματός της, δηλαδὴ σπουδὴ–κλῆσις, προετοιμασία–Παρασκευή, ζῆλος–προσήλωσις. Ἔτσι ὁ ὑμνογράφος χρησιμοποιεῖ μὲ τὴν λέξη «κλῆσις» ὅλες τὶς ἔννοιες πρόσκληση–ἐπωνυμία–ὄνομα. Στὴ συνέχεια, ἡ φράση «ὁμώνυμος πίστις» σημαίνει ὅτι ἡ Ἁγία μὲ τὸν ἀγῶνα, τὴν προετοιμασία καὶ τὸ μαρτύριό της κληρονόμησε ὡς αἰώνια κατοικία τὴν ὁμώνυμη πίστη της. Κατοικία σαφῶς εἶναι ὁ Παράδεισος. Ἀξιώθηκε δηλαδὴ τῆς «οὐρανίου παστάδος», τῶν «οὐρανίων θαλάμων», τῆς ἐπουρανίου Βασιλείας τοῦ Θεοῦ. Εἶναι ὁ τόπος τὸν ὁποῖο «ἡτοίμασεν ὁ Θεὸς τοῖς ἀγαπῶσιν αὐτὸν», (Α´ Κορ. 2, 9), καθ᾿ ὅτι «ἐν τῇ οἰκίᾳ τοῦ Πατρός μου μοναὶ πολλαὶ εἰσί» (Ἰω. 14, 2), ὡς λέγει ὁ Κύριος.

Στὸ Ἀπολυτίκιο εἶναι χαρακτηριστικὸ ὅτι ἡ οὐράνιος αὐτὴ κατοικία ταυτίζεται μὲ τὴν πίστη, αὐτὴ τὴν πίστη στὴν ὁποία ἔμεινε σταθερὴ ἡ ἁγία σ᾿ ὅλη της τὴν ἐπὶ γῆς ζωή της. Ὑπάρχει συνεπῶς ὁ συνδυασμὸς κατοικία-πίστις, κατοικία-οὐράνιος παστὰς καὶ περαιτέρω πίστις–Παρασκευή, πίστις–προετοιμασία.

Κατὰ συνέπειαν ὡς καταφαίνεται ὁ ἱερὸς ὑμνογράφος γνωρίζει ἐπισταμένως τοὺς λόγους τοῦ Ἀπ. Παύλου ὅτι «ἔστι δὲ πίστις ἐλπιζομένων ὑπόστασις, πραγμάτων ἔλεγχος οὐ βλεπομένων» (Ἑβρ. 11, 1) καὶ «οὐκ ἔχομεν ὧδε μένουσαν πόλιν, ἀλλὰ τὴν μέλλουσαν ἐπιζητοῦμεν» (Ἑβρ. 13, 14).

Περατοῦται δὲ τὸ Ἀπολυτίκιον μὲ τὰ σπουδαῖα ρήματα «προχέεις» καὶ «πρεσβεύεις», τὰ ὁποῖα εἶναι σὲ ὁριστικὴ ἔγκλιση καὶ ὄχι προστακτική, δηλωτικὸν τῆς ἀκραδάντου βεβαιότητος τοῦ ὑμνογράφου γιὰ τὴν παρρησία καὶ τὴν δύναμη τῶν πρεσβειῶν τῆς ἁγίας πρὸς τὸν Κύριο.

im-manis.gr