Μαθήματα Ορθόδοξης Κατήχησης (5ον) – (Μητροπολίτου Γόρτυνος καί Μεγαλοπόλεως Ἰερεμία)

Δείτε και Μαθήματα Ορθόδοξης Κατήχησης (1ον) & (2ον) & (3ον) &-(4ον)

             IEΡΑ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΣ

ΓΟΡΤΥΝΟΣ ΚΑΙ ΜΕΓΑΛΟΠΟΛΕΩΣ

Δημητσάνα, Πέμπτη 2 Ἰουλίου 2015

ΜΑΘΗΜΑΤΑ

ΟΡΘΟΔΟΞΗΣ ΚΑΤΗΧΗΣΗΣ

[Μέ βάση καί πηγή τό σπουδαῖο ἔργο A CATECHETICAL HANDBOOK OF THE EASTERN ORTHODOX CHURCH τοῦ συγγραφέως D.H. Stamatis, ἔκδοσις Light & Life Publishing Company (συνιστοῦμε θερμά στούς γνῶστες τῆς Ἀγγλικῆς τήν ἀπόκτηση τοῦ βιβλίου), καί μέ ἄλλα ἐπίσης βοηθήματα, ἀρχίζω μέ τήν Χάρη τοῦ Θεοῦ νά δίνω, προφορικῶς πρῶτα καί γραπτῶς ἔπειτα, στόν λαό τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως ὅπου διακονῶ, μία σειρά ἑβδομαδιαίων κατηχητικῶν μαθημάτων. Ἡ κατήχηση αὐτή θά εἶναι κατά πολύ πληρέστερη ἀπό τήν ἄλλη πού ἔγραψα πρό πολλῶν ἐτῶν μέ τόν τίτλο ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΚΑΤΗΧΗΣΗ καί μέ διαφορετικό τρόπο καί περιεχόμενο πρός ἐκείνη γραμμένη.

Τά ἁγιογραφικά καί πατερικά χωρία πού θά παραθέτω θά γράφονται στήν γλώσσα τοῦ κειμένου μέ τήν παράκληση νά τά διαβάζουν οἱ ἀναγνῶστες ἐπανειλημμένως, ὥστε νά τά ἀποστηθίσουν.]

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1

ΤΙ ΝΑ ΠΙΣΤΕΥΟΥΜΕ

(Συνέχεια ἀπό τό προηγούμενο)

6. Τί εἶναι Ἁγία Γραφή

Λέγοντας Ἁγία Γραφή νοοῦμε ἐκεῖνα τά βιβλία πού γράφτηκαν ἀπό τούς Ἁγίους Προφῆτες καί Ἀποστόλους μέ τήν ἔμπνευση τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, γι᾽ αὐτό καί λέγονται «θεόπνευστα». Διαιροῦνται σέ βιβλία τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης καί σέ βιβλία τῆς Καινῆς Διαθήκης. Καί ἡ Παλαιά καί ἡ Καινή Διαθήκη μιλοῦν γιά τόν Χριστό. Καί τίς δυό διαθῆκες τίς ἑνώνει τό Πρόσωπο τοῦ Μεσσία, ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστός. Ἡ μέν Παλαιά Διαθήκη προφητεύει γιά τήν ἔλευση τοῦ Μεσσία καί προετοιμάζει τόν κόσμο γιά τήν ὑποδοχή Του, ἡ δέ Καινή Διαθήκη μᾶς λέει γιά τήν ἐκπλήρωση τῶν προφητειῶν τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης γιά τόν Χριστό. Τήν στενή σχέση τῶν δύο Διαθηκῶν, τήν σύνδεσή τους στό Πρόσωπο τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ ἐκφράζουν τά ὡραῖα αὐτά λόγια τοῦ ἱεροῦ Χρυσοστόμου: «Προέλαβε τήν Καινήν ἡ Παλαιά καί ἡρμήνευσε τήν Παλαιάν ἡ Καινή. Καί πολλάκις εἶπον, ὅτι δύο Διαθῆκαι καί δύο παιδίσκαι καί δύο ἀδελφαί τόν ἕνα Δεσπότην δορυφοροῦσι. Κύριος παρά προφήταις καταγγέλλεται, Χριστός ἐν Καινῇ κηρύσσεται. Οὐ καινά τά καινά, προέλαβε γάρ τά παλαιά. Οὐκ ἐσβέσθη τά παλαιά, ἡρμηνεύθη γάρ ἐν τῇ Καινῇ».1 Kαί ὁ ἱερός Αὐγουστῖνος εἶπε αὐτόν τόν ὡραῖο λόγο: «Ἡ Καινή Διαθήκη κρύβεται στήν Παλαιά καί ἡ Παλαιά Διαθήκη ἀνοίγεται στήν Καινή».2

Οἱ ὅροι «Παλαιά» καί «Καινή» Διαθήκη βρίσκονται σ᾽ αὐτήν τήν Ἁγία Γραφή. Ὁ προφήτης Ἱερεμίας προφητεύει γιά «Καινή Διαθήκη», ἡ ὁποία πρόκειται νά συναφθεῖ μέ τόν Θεό (Ἰερ. 38,31) καί ὡς «Καινή» προϋποθέτει ὑπάρχουσα «Παλαιά» Διαθήκη. Καί ὁ Κύριός μας μίλησε γιά «Καινή Διαθήκη», ἡ ὁποία θά συναφθεῖ μέ τό Αἷμα Του (Ματθ. 26,28). Μέ βάση τά λόγια αὐτά τοῦ Κυρίου ὁ ἀπόστολος Παῦλος μιλάει στό Β´ Κορ. 3,6 γιά «Καινή Διαθήκη» καί στόν στίχ. 14 γιά «Παλαιά Διαθήκη» (βλ. Γαλ. 4,24. Ἑβρ. 8,7.9.15. 13,20).

[Ἀπό τό βιβλίο μας Η ΠΑΛΑΙΑ ΔΙΑΘΗΚΗ (περιεχόμενο καἴ θεολογία της), ἔκδοσις Γ´, Ἀθῆναι 2005, σελ. 11-12.]

Ποιά τά βιβλία τῆς Ἁγίας Γραφῆς

Ἡ Ἁγία Γραφή, ὅπως εἴπαμε, διαιρεῖται σέ δύο μέρη, τήν Παλαιά καί τήν Καινή Διαθήκη. Ἡ Παλαιά Διαθήκη, κατά τήν Μετάφραση τῶν Ο´ πού χρησιμοποιεῖ ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία μας,  περιλαμβάνει 49 βιβλία, τά ὁποῖα διαιροῦνται σέ (α) ἱστορικά, (β) ποιητικά καί διδακτικά καί (γ) προφητικά. Αὐτά εἶναι τά ἑξῆς:

Ἱστορικά βιβλία

Γένεσις

Ἔξοδος

Λευιτικόν

Ἀριθμοί

Δευτερονόμιον

Ἰησοῦς τοῦ Ναυῆ

Κριταί

Ρούθ

Α´ Βασιλειῶν (Α´ Σαμουήλ)

Β´ Βασιλειῶν (Β´ Σαμουήλ)

Γ´ Βασιλειῶν (Α´ Βασιλέων)

Δ´ Βασιλειῶν (Β´ Βασιλέων)

Α´ Παραλειπομένων (Α´ Χρονικῶν)

Β´ Παραλειπομένων (Β´ Χρονικῶν)

Α´ Ἔσδρα

Β´ Ἔσδρα

Νεεμίας

Τωβίτ

Ἰουδίθ

Ἐσθήρ

Α´ Μακκαβαίων

Β´ Μακκαβαίων

Γ´ Μακκαβαίων

Ποιητικά καί Διδακτικά Βιβλία

Ψαλμοί

Ἰώβ

Παροιμίαι

Ἐκκλησιαστής

Ἆσμα ἀσμάτων

Σοφία Σολομῶντος

Σοφία Σειράχ

Προφητικά βιβλία

Ὡσηέ

Ἀμώς

Μιχαίας

Ἰωήλ

Ὀβδιού

Ἰωνᾶς

Ναούμ

Ἀββακούμ

Σοφονίας

Ἀγγαῖος

Ζαχαρίας

Μαλαχίας

Ἡσαΐας

Ἱερεμίας

Βαρούχ

Θρῆνοι

Ἐπιστολή Ἱερεμίου

Ἰεζεκιήλ

Δανιήλ

(Δ´ Μακκαβαίων)

Τά παραπάνω βιβλία, πού περιλαμβάνει ἡ Μετάφραση τῶν Ο´, δέν εἶναι μόνο τά βιβλία τοῦ στενοῦ Ἰουδαϊκοῦ Κανόνα, τά «πρωτοκανονικά» ἤ ἁπλῶς «κανονικά» λεγόμενα, ἀλλά καί τά «δευτεροκανονικά» ἤ «ἀναγινωσκόμενα» καλούμενα βιβλία. Ἡ Ἐκκλησία μας δηλαδή δέχεται καί τόν εὐρύ Κανόνα τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, πού, ὅπως παραδέχονται πολλοί, ἴσχυε στήν ἀρχή σ᾽ ὅλους τούς Ἰουδαίους, ἀλλά ἀργότερα γιά διαφόρους λόγους, ἀποκλείστηκαν τά λεγόμενα «δευτεροκανονικά» καί στένεψε ὁ Κανόνας.

Ἡ ἀδιαίρετη, λοιπόν, παλαιά χριστιανική Ἐκκλησία παρέλαβε ἀπό τήν ἐκκλησία τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης τόν Κανόνα της μέ τήν εὐρύτερη μορφή του, πού περιλαμβάνει καί τά δευτεροκανονικά βιβλία μαζί μέ τά πρωτοκανονικά.

Ὁ στενός Ἰουδαϊκός Κανόνας τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης περιλαμβάνει 38 βιβλία· αὐτά εἶναι τά λεγόμενα «πρωτοκανονικά». Ἐπειδή ὅμως τά γράμματα τῆς ἑβραϊκῆς ἀλφαβήτου εἶναι 22, γι᾽ αὐτό καί ἕνωσαν μερικά βιβλία, ἔχοντα σχέση κατά τό περιεχόμενο, σέ ἕνα βιβλίο καί ἔτσι τά βιβλία ἀριθμοῦνται σέ 22. «Ἰστέον δέ, ὡς εἴκοσι δύο βίβλοι εἰσί τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης κατά τά στοιχεῖα τῆς Ἑβραΐδος γραφῆς» (Δαμασκηνός).3 Γράφουμε τά 38 πρωτοκανονικά βιβλία κατά τήν σύμπτυξή τους αὐτή σέ 22: 1. Γένεσις· 2. Ἔξοδος· 3. Λευιτικόν· 4. Ἀριθμοί· 5. Δευτερονόμιον· 6. Ἰησοῦς τοῦ Ναυῆ· 7. Κριταί καί Ρούθ· 8. Πρῶτον καί Δεύτερον Βασιλειῶν (καλοῦνται καί, Πρῶτον καί Δεύτερον Σαμουήλ)· 9. Τρίτον καί Τέταρτον Βασιλειῶν (καλοῦνται καί Πρῶτον καί Δεύτερον Βασιλέων)· 10. Πρῶτον καί Δεύτερον Παραλειπομένων (καλοῦνται καί Πρῶτον καί Δεύτερον Χρονικῶν)· 11. Ἔσδρας (εἶναι τό Δεύτερο Ἔσδρας) καί Νεεμίας· 12. Ἐσθήρ· 13. Ἰώβ· 14. Ψαλμοί· 15. Παροιμίαι· 16. Ἐκκλησιαστής· 17. Ἆσμα Ἀσμάτων· 18. Ἡσαΐας· 19. Ἱερεμίας· 20. Ἰεζεκιήλ· 21. Δανιήλ· 22. Οἱ δώδεκα Προφῆτες (Ὠσηέ, Ἰωήλ, Ἀμώς, Ὀβδιού, Ἰωνᾶς, Μιχαίας, Ναούμ, Ἀββακούμ, Σοφονίας, Ἀγγαῖος, Ζαχαρίας, Μαλαχίας).

Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός ὅλα αὐτά τά βιβλία τά συμπτύσσει σέ 4 πεντατεύχους καί προσθέτει καί τά ὑπόλοιπα δύο βιβλία. Α´ Πεντάτευχος (ἤ νομοθεσία): Γένεσις, Ἔξοδος, Λευιτικόν, Ἀριθμοί, Δευτερονόμιον. Β´ Πεντάτευχος (τά καλούμενα Γραφεῖα ἤ ἀπό ἄλλους Ἁγιόγραφα): Ἰησοῦς τοῦ Ναυῆ, Κριταί - Ρούθ, Α´ - Β´ Βασιλειῶν, Γ´ - Δ´ Βασιλειῶν, Α´ - Β´ Παραλειπομένων. Γ´ Πεντάτευχος (Στιχήρεις βίβλοι): Ἰώβ, Ψαλτήριον, Παροιμίαι Σολομῶντος, Ἐκκλησιαστής, Ἆσμα τῶν Ἀσμάτων. Δ´ Πεντάτευχος (ἤ προφητική): Τό δωδεκαπρόφητον, Ἡσαΐας, Ἱερεμίας, Ἰεζεκιήλ, Δανιήλ. – Σ᾽ αὐτά τά εἴκοσι βιβλία κατά τήν παραπάνω σύμπτυξή τους (45) προστίθενται καί δύο: Τοῦ Ἔσδρα (Α´ - Β´) καί τῆς Ἐσθήρ. Σύνολον: 22 (βλ. Ἔκδοσις ἀκριβής τῆς Ὀρθοδόξου Πίστεως, στό κεφ. 90 περί Γραφῆς).

Τά δευτεροκανονικά βιβλία τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, πού περιλαμβάνονται, μαζί μέ τά πρωτοκανονικά, στήν μετάφραση τῶν Ο´, εἶναι τά ἑξῆς: Τωβίτ· Ἰουδίθ· Πρῶτον Ἔσδρας· Πρῶτον, Δεύτερον καί Τρίτον Μακκαβαίων· Σοφία Σολομῶντος· Σοφία Σειράχ· Βαρούχ· Ἐπιστολή Ἱερεμίου καί τά δευτεροκανονικά τεμάχια τῆς Ἐσθήρ καί τοῦ Δανιήλ. – Τά βιβλία αὐτά ἡ Ἐκκλησία μας τά θεωρεῖ κανονικά, ἰσόκυρα πρός τά ἄλλα, τά πρωτοκανονικά βιβλία· ἐπίσημοι Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας μας καί στήν Ἀνατολή (ὅπως οἱ Μ. Βασίλειος, Γρηγόριος Νύσσης, Ἰωάν. Χρυσόστομος, Κύριλλος Ἀλεξανδρείας κ.ἄ.) καί στήν Δύση (ὅπως οἱ Λακτάντιος, Ἀμβρόσιος, Αὐγουστῖνος, κ.ἄ.) δέν κάνουν καμμία διάκριση μεταξύ τῶν πρωτοκανονικῶν βιβλίων καί χρησιμοποιοῦν καί ἀπό τά δύο χωρία στούς λόγους τους καί τά συγγράμματά τους. Καί ὁ 85ος Κανόνας τῶν Ἁγίων Ἀποστόλων, πού ἀριθμεῖ τά βιβλία τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης κατά τόν στενό Ἰουδαϊκό Κανόνα, συμπεριλαμβάνει σ᾽ αὐτά καί τά τρία βιβλία τῶν Μακκαβαίων καί τήν Σοφία Σειράχ, πού εἶναι δευτεροκανονικά, καί τά θεωρεῖ ὅλα τά βιβλία «σεβάσμια καί ἅγια». Καλόν ὅμως εἶναι νά γίνεται ἡ διάκριση τῶν βιβλίων τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης σέ κανονικά καί ἀναγιγνωσκόμενα, ὅπως κάνουν ἄλλοι Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας μας (βλ. Χρήστου Ἀνδρούτσου, Δογματική τῆς Ὀρθοδόξου Ἀνατολικῆς Ἐκκλησίας, σ. 6).

[Ἀπό τό βιβλίο μας Η ΠΑΛΑΙΑ ΔΙΑΘΗΚΗ (περιεχόμενο καἴ θεολογία της), ἔκδοσις Γ´, Ἀθῆναι 2005, σελ. 18-23.]

(Συνεχίζεται)

1. Ἰωάν. Χρυσοστόμου ὁμιλία εἰς τό «Ἐξῆλθε δόγμα παρά Καίσαρος Αὐγούστου» καί εἰς τήν ἀπογραφήν τῆς ἁγίας Θεοτόκου, Migne P. G. 50,796.

2. «Novum Testamentum in Vetere latet. Vetus Testamentum in Novo patet» (Αὐγουστίνου ἐρωτ. 73 στήν Ἔξοδο).

3. Ἔκδοσις ἀκριβής τῆς Ὀρθοδόξου Πίστεως, κ. 90 περί Γραφῆς.