Ο χρόνος μέσα από το γύρισμα της Ορθοδοξίας

Ο χρόνος μέσα από το γύρισμα της Ορθοδοξίας

Του Σάββα Αλεξάνδρου

Για την Ορθοδοξία μας ο χρόνος θεωρείται ένα ενδοκοσμικό μέγεθος. Εμφανίζεται με τη δημιουργία του κόσμου και έχει και αυτός μηδενική αρχή. Δεν υφίσταται δηλαδή πριν από τη δημιουργία του κόσμου. Κατά τους πατέρες της Εκκλησίας μας, δημιουργός του χρόνου είναι ο Τριαδικός Θεός. Ο Μέγας Αθανάσιος, στο περισπούδαστο έργο του «Περί ενσάρκου επιφανείας του Λόγου», παρατηρεί: «Ο Πατήρ δι΄ Υιού εποίησε τα πάντα». Στην προκειμένη περίπτωση ο μεγάλος αυτός πατέρας της Εκκλησίας μας εννοεί πως ο Τριαδικός Θεός είναι δημιουργός όχι μόνο του κόσμου αλλά και του χρόνου. Υπ’ αυτή την έννοια αποδεχόμαστε πως τα τρία πρόσωπα της Θεότητας όντας ομοούσια είναι συνάμα και συναΐδια, δηλαδή υπέρκεινται του ενδοκοσμικού μεγέθους και της πραγματικότητας του χρόνου.

Γι΄ αυτό το λόγο ο Μέγας Βασίλειος σε ένα έργο του κατά Αρειανών (που ως γνωστόν ήταν αιρετικοί και δέχονταν ότι ο Χριστός ήταν κτίσμα και μάλιστα υπήρχε καιρός που δεν υφίστατο) θα πει: «Ουδείς ούτως ανόητος εστίν ώστε λέγειν τον Λόγον δευτερεύειν, τον ποιητήν των αιώνων». Δηλαδή κανένας δεν είναι τόσο ανόητος ώστε να υποστηρίζει ότι ο Χριστός, το δεύτερο πρόσωπο της Αγίας Τριάδας, ήταν κτίσμα που εντοπίζεται στο χρόνο, αυτός που είναι ο δημιουργός του χρόνου.

Να τονίσουμε πως στην Πατερική Γραμματεία το ενδοκοσμικό μέγεθος του χρόνου συνδέεται άμεσα με το γεγονός της σωτηρίας του ανθρωπίνου προσώπου. Ο άγιος Γρηγόριος ο Νύσσης λέει χαρακτηριστικά : «Έχω εν τη κτίσει το κατ’ εικόνα, γίγνομαι δε τη προθέσει και εις το καθ’ ομοίωσιν· ούτω το μεν εν τη ημετέρα φύσει έχομεν, το δε ύστερον εκ της ημετέρας προαιρέσεως τούτο κατορθούμεν». Δηλαδή έχω από τη γέννησή μου δεδομένο το γεγονός ότι δημιουργήθηκα κατ’ εικόνα Θεού. Στο καθ’ ομοίωση όμως φτάνω με τη σωστή αξιοποίηση του χρόνου μου, πολεμώντας τα πάθη μου και καλλιεργώνταςτις αρετές.

Σε ένα ανάλογο ύφος η αγία Θεοδώρα η εν Αλεξανδρεία αναφέρει στις περίφημες κατηχήσεις της στο Μητερικό:« Καιρός ύβρεως σοι πάρεστιν; εξαγόρασον αυτόν δια της ταπεινοφροσύνης, καιρός μίσους τη αγάπη, καιρός ψευδούς κατηγορίας τη υπομονή και τη ελπίδι και πάντα τα ενάντια εάν θέλωμεν ίνα κέρδη γένωνται ημίν». Δηλαδή αξιοποίησε σωστά το χρόνο σου εργαζόμενος για τη σωτηρία σου. Έτσι, αν σε μια δεδομένη περίοδο της ζωής σου αντιμετωπίσεις την περιφρόνηση των ανθρώπων, αξιοποίησε σωτηριολογικά αυτό το χρόνο προτάσσοντας την ταπείνωση. Αν πάλι σε βρει το μίσος και η κακία των ανθρώπων, εσύ να προτάξεις την αγάπη, αν επίσης σε μια δεδομένη χρονική περίοδο αντιμετωπίσεις ψεύτικη κατηγορία εσύ να αντιτάξεις την υπομονή και την ελπίδα στο Θεό. Έτσι αξιοποιείς σωτηριολογικά το χρόνο της ζωής σου.

Μέσα σ’ αυτό το πνεύμα πρέπει να κατανοήσουμε και την έννοια της νήψης που έντονα προβάλλεται από τους φιλοκαλικούς πατέρες και η οποία δεν είναι τίποτε άλλο παρά η διαρκής πνευματική εγρήγορση και η σωστή κατά Θεόν αξιοποίηση του χρόνου.

Εξάλλου αξίζει να τονιστεί πως για την Ορθοδοξία υπάρχει η λεγόμενη ευθύγραμμη αντίληψη περί του χρόνου. Αυτό σημαίνει πως με το τέλος του κόσμου τούτου θα παύσει να υφίσταται και ο χρόνος αυτός. Θα ακολουθήσει η λεγόμενη ογδόη ημέρα, η ημέρα η άληκτος, η ανέσπερος, η αδιάδοχος, ο χρόνος δηλαδή της αιωνιότητος που κατά το Μέγα Βασίλειο αποτελεί «Τον αγήρω αιώνα».

Οι θεοφόροι πατέρες τονίζουν πως ο κεκαθαρμένος από τα πάθη άνθρωπος, ο νους ο απαλλαγμένος από τους εφάμαρτους και γήινους λογισμούς, έχει ήδη από αυτό τον αιώνα , απ΄ αυτό το χρόνο εμπειρία και γεύση της ογδόης ημέρας του καινού αιώνα. Λέει χαρακτηριστικά ο άγιος Ησαΐας ο Αναχωρητής: « Όταν ελευθερωθή ο νους από πάντων των εχθρών αυτού και σαββατίσει, ήδη εν τω καινώ αιώνι ευρίσκεται, καινά λογιζόμενος και άφθαρτα». Εξάλλου, να αναφέρουμε πως για την ορθόδοξη θεολογική σκέψη ο άνθρωπος που ασκεί την αρετή της αγάπης καταφέρνει μέσα στο σχήμα του φθαρτού και ενδοκοσμικού τούτου χρόνου, να ντυθεί τον ίδιο το Θεό. Λέει γι’ αυτό ο άγιος Ισαάκ ο Σύρος: «Όταν τις κτίσηται την αγάπην, τότε τον Θεόν ενδύεται μετ΄ αυτής». Τέλος, να σημειωθεί πως για την Ορθοδοξία τα σχήματα του κόσμου τούτου παρέρχονται και αυτό που μένει διαχρονικά καταξιώνοντας το χρόνο και τον άνθρωπο είναι η αγάπη.
Χρόνια πολλά. Καλό νέο έτος.

* Ο Σάββας Αλεξάνδρου είναι θεολόγος, βοηθός διευθυντής α΄ συνεργάτης Ιεράς Μητρόπολης Λεμεσού.

Φιλελεύθερος,01/01/2012