Λέξεις
που έχουν σημασία: Κατασκευάζοντας συνθήκες παράδοσης
Της Μερσίλειας
Αναστασιάδου*
Στις 10 Ιουλίου
2018 έλαβε χώρα στην Λευκωσία δημοσιογραφική διάσκεψη, κατά την οποία εδόθη
στην δημοσιότητα εγχειρίδιο τιτλοφορούμενο «Λέξεις που έχουν σημασία: Γλωσσάριο
για τη δημοσιογραφία στην Κύπρο».
Το γλωσσάρι εκπονήθηκε από τον ΟΑΣΕ, με την
οικονομική υποστήριξη της Γερμανίας και της Ολλανδίας και εντάσσεται στο
πλαίσιο του προγράμματος «Διάλογος Κύπρου», που εγκαινιάστηκε τον Μάρτιο του
2017 με την συμμετοχή δημοσιογραφικών ενώσεων Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων.
Η συλλογιστική που διαπνέει το εγχείρημα,
σύμφωνα με τους εμπνευστές του, αποσκοπεί στην καταγραφή «ευαίσθητων λέξεων»
που χρησιμοποιούνται στον δημοσιογραφικό λόγο. Πρόθεσή τους είναι λειτουργήσει
ως «ένα γλωσσάριο εναλλακτικών λύσεων για αρνητικές λέξεις και φράσεις», «στην
πρόκληση που αντιμετωπίζουν όλοι οι δημοσιογράφοι να αναφέρουν επαγγελματικά
την περίπλοκη κατάσταση στην Κύπρο», με δεδομένες «τις πραγματικότητες, οι
οποίες απορρέουν από τα εθνικά συναισθήματα και από τις δεκαετίες διαίρεσης».
Εκφράζεται δε ο προβληματισμός «Αν
δυνητικά αμφισβητούμενες λέξεις και φράσεις είναι απαραίτητες για την αφήγηση
στα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Υπάρχει κάποιος άλλος τρόπος αφήγησης που έχει το
ίδιο αποτέλεσμα, αλλά δεν κάνει χρήση λέξεων που προκαλούν αχρείαστη
προσβολή;». Οι συγγραφείς θεωρούν πως από τη «σύγκρουση στην Κύπρο», «οι δύο
κύριες κοινότητες έχουν υποφέρει εξίσου» και «τα μέσα μαζικής ενημέρωσης
μπορούν και πρέπει να είναι οι πρωτοπόροι της κοινωνικής αλλαγής και ανάπτυξης
της αποδοχής, της ανοχής, της εμπιστοσύνης και της ειρήνης».
Ως αρχική θέση, επισημαίνεται πως η
πατρίδα δεν είναι απλώς ένα ουσιαστικό ή μια λέξη, ούτε και το Κυπριακό συνιστά
αφηρημένο σχήμα, για το οποίο θα επιλέξουμε αποχρώσεις ή θα κατασκευάσουμε
έννοιες για να το περιγράψουμε. Υπομνηματίζεται πως οι λέξεις και οι έννοιες
έχουν συγκεκριμένη σημασία, περιεχόμενο, συνυποδήλωση και φορτίο. Η στρέβλωση,
η κατάχρηση, η αμφισβήτηση της σημασίας τους, συνεπώς, απαξιώνει τα νοήματά
τους, τις ευτελίζει, καθιστώντας τον λόγο, όχι απλά κενό, αλλά ενίοτε και
κίβδηλο. Η σκόπιμη σημασιολογικά καθοδηγούμενη εκφορά και διατύπωση του λόγου
και η παραμορφωμένη αφηγηματική πλαισίωση δεδομένων εγκλημάτων πολέμου και κατ’
εξακολούθησιν και συστηματικής παραβίασης της διεθνούς νομιμότητας, πόρρω
απέχει από την ηθική ή την υπεύθυνη δημοσιογραφία.
Επιφανειακή και μόνον πτυχή αυτής
της άνωθεν επιβληθείσας διαδικασίας είναι ο αποπροσανατολισμός της κοινωνίας
και η υιοθέτηση ξύλινης γλώσσας, βρίθουσας από ασάφειες, ανακρίβειες και
επιδερμικές αναφορές. Στον ρου της ιστορίας, δυστυχώς όχι σε μακρό ορίζοντα
χρόνου, τυχόν υιοθέτηση μιας τέτοιας αντίληψης στον δημόσιο λόγο, θα
οικοδομήσει συνθήκες, στις οποίες η λήθη θα συνιστά τηναναπόφευκτη λογική
εξέλιξη.
Η Θουκυδίδεια γραφίδα είναι εν τοις
πράγμασι διαχρονικά επίκαιρη και σαφής. Εν προκειμένω, «η ειωθυία αξίωσις των
ονομάτων αντηλλάγη τη δικαιώσει». Τούτο ακριβώς παραπέμπει στο γεγονός πως η
καθιερωμένη σημασία των ονομάτων, δηλαδή οι λέξεις, εφόσον αλλοιωθεί η σημασία
τους, υπόκεινται σε επανερμηνείες, όπου ήπια και εξωραϊσμένα νοήματα είναι
ικανά να εμπεδώνουν την εξαπάτηση και τον έλεγχο των συνειδήσεων.
Η πιο σημαντική, όμως, παράμετρος
είναι η μέθοδος της ψυχολογικής διαδικασίας της μεταθέσεως. Εκεί, θα
διακρίνουμε τα απτά αποτελέσματα της εφαρμογής του κλασσικού αυτού
επικοινωνιακού τεχνάσματος. Τα νοήματα θα δικαιώνουν πλέον όσους με ευφάνταστες
προσεγγίσεις επιχειρούν να πειθαναγκάσουν το θύμα να αισθάνεται ενοχή για τα
δεινά και τις συμφορές, που άλλοι επισώρευσαν πάνω του.
Σε αυτή την κατάσταση, θα
διακατεχόμαστε από ντροπή όταν αρθρώνουμε το αυτονόητο, δηλαδή ότι είμαστε
πλειοψηφία, ότι αξιώνουμε την εφαρμογή της δημοκρατικής αρχής και επικαλούμαστε
τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις ατομικές ελευθερίες μας. Είναι εξαιρετικά
ουσιώδες να έχουμε κατά νου πως όταν αρχίσουμε να διαπραγματευόμαστε τα
ονόματα, τότε η ταυτότητα και ο πολιτισμός μας βρίσκονται στο έσχατο σημείο,
εκείνο που ορίζει την επιβίωση, την συνέχιση της ύπαρξής μας. Τούτο γιατί η
διαδικασίααυτήοδηγεί από υποχώρηση σε υποχώρηση, ενδεδυμένη διάφορες
συστηματοποιημένες μορφές.
Η εργαλειακή αναστροφή ρόλων θυμάτων
και θυτών υιοθετεί ενίοτε σφραγίδες και επικεφαλίδες, όπως σωβινιστής,
ανένδοτος, απορριπτικός, μη ηθικός, προκειμένου να εμπεδωθούν αισθήματα
συλλογικής ενοχής και το άτομο να εθιστεί σε αυτά. Τότε, εφόσον το συλλογικό
υποκείμενο αισθάνεται ένοχο, αυτολογοκρίνεται και αυτοπεριορίζεται, ιδίως στον
δημόσιο λόγο.Εν τω μεταξύ, η παραφθαρμένη γλώσσα, που έχει ήδη αλωθεί,
λειτουργεί ως μέσο προώθησης λύσεων, που στηρίζονται ακόμη και σε κριτήρια
αμιγώς ρατσιστικά. Ας μην ξεχνάμε πως μικρές δόσεις μοιρολατρίας, σιωπής και
ηττοπάθειας έχουν γιγαντώσει το φαινόμενο του συλλογικού μας μιθριδατισμού. Και
τούτο προκειμένου να μην ταράξουμε τον διάλογο που εκτυλίσσεται και το σκηνικό
μιας διαπραγμάτευσης, όπου η πανάρχαια και εκ του αποτελέσματος επιτυχής
πρακτική «αντίπαλον δέος, ισόπαλον σέβας» δεν υφίσταται ούτε κατ’
ελάχιστον.
Σε εκείνο το χρονικό σημείο, θα
έχουν, αν δεν έχουν ήδη, διαμορφωθεί οι προϋποθέσεις, για να είναι το έδαφος
έτοιμο, προκειμένου να πέσει ότι έχει απομείνει «ως ώριμο φρούτο στις αγκαλιές
της Τουρκίας». Εκτιμούμε, πως σε ένα τέτοιο σκεπτικό, πριν από ορισμένες
δεκαετίες, ενέτασσε ο Τουργκούτ Οζάλ, πρόεδρος και πρωθυπουργός της Τουρκίας,
την δωρική του αποστροφή. Κάτι τέτοιο αναπόδραστα δρομολογεί, όχι απλώς την
απάλειψη αναφορών στα διά της βίας και ως αποτέλεσμα παρανομίας τετελεσμένα,
αλλά την θεσμική παγίωσηκαι με την συγκατάθεσή μας, νομιμοποίησή τους.
Στο εισαγωγικό κείμενο αναφέρεται
πως «Το γλωσσάριο» αναδεικνύει λέξεις και όρους που κατανοούνται διαφορετικά
και που μπορεί να μην είναι χρήσιμοι. Σε ορισμένες περιπτώσεις προτείνονται και
συμφωνούνται εναλλακτικές λέξεις και φράσεις από τους συντάκτες του γλωσσαρίου.
Σε άλλες περιπτώσεις δεν υπάρχουν εναλλακτικές προτάσεις και δεν υπήρξε
συμφωνία για το πώς να αντιμετωπίσουμε μια αντιληπτή προκατάληψη». Ο πίνακας
που παρατίθεται κατωτέρω περιλαμβάνει τις λέξεις που εντάχθηκαν στο γλωσσάρι
και κρίθηκε η χρήση τους από τους συντάκτες του ως προβληματική ή ευαίσθητη, με
σχετική αιτιολόγηση.
Έκφραση
|
Εναλλακτική Πρόταση
|
|
1
|
Απαγωγή
|
Σύλληψη
|
2
|
Αττίλας
|
Τουρκικός στρατός,
τουρκικά στρατεύματα
|
3
|
Σύνορα
|
Πράσινη Γραμμή
|
4
|
Κύπριοι και κυπριακό
|
Ελληνοκύπριοι
|
5
|
Κυπριακός Λαός
|
Ελληνοκυπριακή
κοινότητα
|
6
|
Μπουντρούμι
|
Φυλακή
|
7
|
Εγκλωβισμένοι
|
Ελληνοκύπριοι ή
Μαρωνίτες που ζουν στο βόρειο μέρος της Κύπρου
|
8
|
Απελευθερωτικός Αγώνας
ΕΟΚΑ
|
Αγώνας της ΕΟΚΑ
|
9
|
Ελεύθερες περιοχές
|
Το νότιο μέρος της
Κύπρου
|
10
|
Πύλη
|
Σημείο διέλευσης /
οδόφραγμα
|
11
|
Ελληνοκυπριακή
Διοίκηση
|
Δεν συμφωνήθηκε
εναλλακτική λύση
|
12
|
Ελληνοκύπριος ηγέτης
|
Δεν συμφωνήθηκε
εναλλακτική λύση
|
13
|
Ελληνοκυπριακός Λαός
|
Ελληνοκυπριακή
κοινότητα
|
14
|
Ήρωας/ Μάρτυρας
|
Δεν συμφωνήθηκε
εναλλακτική λύση
|
15
|
Παράνομες εκλογές και
πολιτικές διαδικασίες
|
Δεν συμφωνήθηκε
εναλλακτική λύση
|
16
|
Παράνομα
λιμάνια/αεροδρόμια
|
Δεν συμφωνήθηκε
εναλλακτική λύση
|
17
|
Παράνομη
αστυνομία/δικαστήρια και άλλοι θεσμοί
|
Δεν συμφωνήθηκε
εναλλακτική λύση
|
18
|
Παράνομα δημόσια
πρακτορεία ειδήσεων/ ραδιοφωνικά/τηλεοπτικά κανάλια
|
Δεν συμφωνήθηκε
εναλλακτική λύση
|
19
|
Παράνομο καθεστώς
|
Τουρκοκυπριακή
διοίκηση
|
20
|
Παράνομο/ψευδό/
λεγόμενος καθηγητής
|
Καθηγητής
|
21
|
Παράνομο πανεπιστήμιο
|
Πανεπιστήμιο
|
22
|
Εισβολή
|
Δεν συμφωνήθηκε
εναλλακτική λύση
|
23
|
Άπιστος
|
Ελληνοκύπριος/Ελληνοκύπριοι
|
24
|
Κυρά
|
Ελληνοκύπρια
|
25
|
Μητέρα πατρίδα
|
Ελλάδα, Τουρκία
|
26
|
Βόρεια Κύπρος/Νότια
Κύπρος
|
Δεν συμφωνήθηκε
εναλλακτική λύση
|
27
|
Κατοχή
|
Δεν συμφωνήθηκε
εναλλακτική λύση
|
28
|
Κατοχικός στρατός
|
Τουρκικός
στρατός/τουρκικά στρατεύματα
|
29
|
Κατεχόμενες περιοχές/
κατεχόμενα
|
Το βόρειο μέρος της
Κύπρου
|
30
|
Ειρηνευτικές δυνάμεις
|
Τουρκικός στρατός/
τουρκικά στρατεύματα
|
31
|
Ειρηνευτική
Επιχείρηση/ Χαρούμενη Ειρηνευτική Επιχείρηση
|
Τουρκική στρατιωτική
επέμβαση/ Τουρκική στρατιωτική επιχείρηση
|
32
|
Ψευδοκράτος/ Λεγόμενο
κράτος/ «κράτος»
|
Δεν συμφωνήθηκε
εναλλακτική λύση
|
33
|
Ψευδοκυβέρνηση/
Λεγόμενη κυβέρνηση/ «Κυβέρνηση»
|
Τουρκοκυπριακή
διοίκηση
|
34
|
Ψευδοβουλή/ Λεγόμενη
Βουλή/ «Βουλή»
|
Τουρκοκυπριακή
Συνέλευση
|
35
|
Ψευδοβουλευτής/Λεγόμενος
βουλευτής/ «βουλευτής»
|
Μέλος της
Τουρκοκυπριακής Συνέλευσης
|
36
|
Ψευδουπουργός/
Λεγόμενος υπουργός/ «υπουργός»
|
Δεν συμφωνήθηκε
εναλλακτική λύση
|
37
|
Ψευδοδημαρχείο/
Λεγόμενο δημαρχείο/ «Δημαρχείο»
|
Τουρκικό Δημαρχείο
Λευκωσίας, Τουρκικό Δημαρχείο Αμμοχώστου, Τουρκικό Δημαρχείο Κερύνειας
(εναλλακτική για όσα αναφέρονται στο σύνταγμα)
|
38
|
Ψευδοδημαρχείο/
Λεγόμενο δημαρχείο/ «Δημαρχείο»
|
Τοπική Διοίκηση
(εναλλακτική για εκείνα που εγκαθιδρύθηκαν μετά το 1974)
|
39
|
Ψευδοδήμαρχος/
Λεγόμενος δήμαρχος/
|
Τουρκοκύπριος δήμαρχος
Λευκωσίας/Αμμοχώστου/Κερύνειας (εναλλακτική για όσους αναφέρονται στο
σύνταγμα)
|
40
|
«Δήμαρχος»
|
Επικεφαλής της τοπικής
διοίκησης (εναλλακτική για εκείνα που εγκαθιδρύθηκαν μετά το 1974)
|
41
|
Εγκάθετος ηγέτης
|
Τουρκοκύπριος ηγέτης
|
42
|
Πρόσφυγες (χρήση μόνο
για Ε/κ)
|
Τουρκοκύπριοι
πρόσφυγες / Ελληνοκύπριοι πρόσφυγες (οι δημοσιογράφοι καλούνται να
διευκρινίσουν σε ποιους πρόσφυγες αναφέρονται)
|
43
|
Κυπριακή Δημοκρατία
|
Δεν συμφωνήθηκε
εναλλακτική λύση
|
44
|
Κλεμμένες περιουσίες
|
Ελληνοκυπριακές
περιουσίες στον βορρά/ Επηρεαζόμενες περιουσίες
|
45
|
Έποικοι
|
Για τους αφιχθέντες
μεταξύ 1974 – 1981: Έποικοι
|
46
|
Έποικοι
|
Για άλλους, αναλόγως
της αναφερόμενης κατηγορίας: Τούρκοι πρόσφυγες/ άτομα τουρκική καταγωγής/
Τούρκοι υπήκοοι/ Τούρκοι/Τούρκοι που διαμένουν στο βόρειο τμήμα της Κύπρου
|
47
|
Τρομοκρατική Οργάνωση
ΕΟΚΑ
|
ΕΟΚΑ
|
48
|
Τρομοκρατική Οργάνωση
ΤΜΤ
|
ΤΜΤ
|
49
|
Τουρκική πλευρά
(γεωγραφικά), Ελληνική πλευρά (γεωγραφικά)
|
Το βόρειο μέρος της
Κύπρου, Το νότιο μέρος της Κύπρου
|
50
|
ΤΔΒΚ (κράτος,
κυβέρνηση και φορείς)
|
Δεν συμφωνήθηκε
εναλλακτική λύση
|
51
|
Ο Τούρκος / ο Έλληνας
(χρήση ως ενικός αριθμός)
|
Τουρκοκύπριοι,
Ελληνοκύπριοι
|
52
|
Τουρκοκυπριακός Λαός
|
Τουρκοκυπριακή
κοινότητα
|
53
|
Τ/κ καθεστώς
|
Τουρκοκυπριακή
διοίκηση
|
54
|
Τ/κ ανταρσία/
Τουρκανταρσία
|
Διακοινοτικές
συγκρούσεις
|
55
|
Τούρκος εισβολέας
|
Τουρκία/ τουρκικός
στρατός/ τουρκική Κυβέρνηση
|
56
|
Οι Τούρκοι της Κύπρου
|
Τουρκοκύπριοι
|
*Διεθνολόγος, Επιστημονική
Συνεργάτης Κέντρου Ανατολικών Σπουδών για τον Πολιτισμό και την Επικοινωνία,
Πάντειο Πανεπιστήμιο
Δείτε και:
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου