«Οἷον δεῖ εἶναι τόν Ἐπίσκοπον κατά τούς τρεῖς Ἱεράρχας»

 

«Οἷον δεῖ εἶναι τόν Ἐπίσκοπον κατά τούς τρεῖς Ἱεράρχας»

Τοῦ μακαριστοῦ Βασιλείου Λ. Δεντάκη, καθηγητοῦ τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς

1ον

  Δι’ ὅσων οἱ Τρεῖς Ἱεράρχαι γράφουσι περὶ συνόδων, καὶ ὑποταγῆς εἰς τὰς ἀποφάσεις αὐτῶν, καὶ περὶ συμμετοχῆς εἰς αὐτὰς τῶν ἐπισκόπων, ἀναδεικνύεται ἡ ἀνωτέρω ἀντίληψις περὶ τοῦ συνοδικοῦ ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ συστήματος καὶ περὶ τοῦ ἀξιώματος τοῦ Ἐπισκόπου, ὅπερ προσλαμβάνει, οὕτως εἰπεῖν, κυριαρχικὸν ἐν τῇ ὁρατῇ Ἐκκλησίᾳ χαρακτῆρα.

  Ἐὰν ὅμως ληφθῆ ὑπ’ ὄψιν ὁ ὅλος ἑνιαῖος καὶ ἀδιαίρετος θεῖος καὶ ἀνθρώπινος τῆς Ἐκκλησίας Ὀργανισμός, προκύπτουσι δύο ἕτερα χαρακτηριστικὰ γνωρίσματα τοῦ ἀληθοῦς ἐπισκόπου: ἡ πνευματικὴ πατρότης καὶ ἡ ἐκ ταύτης ἀπορρέουσα διακονία, ἥτις δέον νὰ ἐξικνῆται μέχρι θυσίας, κατὰ τὸ αἰώνιον παράδειγμα τοῦ Μεγάλου Ἀρχιερέως καὶ Ποιμένος, Ὅς «τὴν ψυχὴν αὐτοῦ τίθησιν ὑπὲρ τῶν προβάτων»1.

  Εἰς πολλὰ σημεῖα τῆς Καινῆς Διαθήκης ὑπάρχει ἡ ἔννοια τῆς Πατρότητος, διὰ τῆς χρησιμοποιήσεως τῶν λέξεων «πατὴρ» καὶ «τέκνον». Δι’ αὐτῶν φανεροῦται ἡ σχέσις τοῦ Θεοῦ — Πατρὸς πρὸς τοὺς ἀνθρώπους — τέκνα, καὶ μάλιστα ἡ πατρικὴ Αὐτοῦ πρὸς αὐτοὺς ἀγάπη. Ἀλλ’ ἡ πατρικὴ αὐτὴ ἰδιότης, χαρακτηρίζει καὶ τὴν σχέσιν τοῦ δευτέρου προσώπου τῆς Ἁγίας Τριάδος, τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ, πρὸς τοὺς ἀνθρώπους, ἐν γένει, καὶ τοὺς μαθητὰς αὐτοῦ ἰδιαιτέρως. Τέκνον ἀποκαλεῖ λ.χ. τὸν παραλυτικὸν καὶ τεκνία τοὺς Ἀποστόλους, ὅταν, ὀλίγον πρὶν ἤ ὑποστῆ τὸ μαρτύριον, λέγει πρὸς αὐτούς: «τεκνία, ἔτι μικρὸν χρόνον μεθ’ ὑμῶν εἰμι»2.

  Καὶ οἱ Ἀπόστολοι ὅμως, κατὰ ταῦτα, χρησιμοποιοῦσι κατ’ ἐπανάληψιν τὰς λέξεις «τέκνα» καὶ  «τεκνία», ἵνα χαρακτηρίσωσι τὴν ἰδιαιτέραν πρὸς τοὺς χριστιανοὺς πνευματικὴν σχέσιν καὶ τὸν ἰδιαίτερον πνευματικὸν πατρικὸν δεσμόν, ὁ ὁποῖος ὑπῆρχε μεταξὺ ἐκείνων καὶ αὐτῶν.

  Οὗτοι ἦσαν οἱ πνευματικοὶ πατέρες διὰ τοὺς Χριστιανούς, ἐφ’ ὅσον εἶχον ἀναγεννήσει αὐτοὺς ἐν Χριστῷ, καὶ εἶχον δώσει εἰς τούτους τὴν νέαν, τὴν Χριστιανικὴν ζωήν. Οὕτω λ.χ. ὁ Ἀπόστολος καὶ Εὐαγγελιστὴς Ἰωάννης κατ’ ἐπανάληψιν ἐν ταῖς ἐπιστολαῖς αὐτοῦ ἀποκαλεῖ τοὺς Χριστιανοὺς «τεκνία». Ἀλλ’ ἰδιαζόντως ὅλως θερμὴ εἶναι ἡ στοργικὴ ἔκκλησις τοῦ Ἀποστόλου Παύλου, ἡ τονίζουσα ἐπίσης τὸν ἰδιαίτερον πνευματικὸν αὐτοῦ σύνδεσμον, πρὸς τοὺς ἐν Κορίνθῳ Χριστιανούς: «Ὡς τέκνα μου ἀγαπητὰ νουθετῶ. Ἐὰν γὰρ μυρίους παιδαγωγοὺς ἔχητε ἐν Χριστῷ, ἀλλ’ οὐ πολλοὺς πατέρας· ἐν γὰρ Χριστῷ Ἰησοῦ διὰ τοῦ Εὐαγγελίου ἐγὼ ὑμᾶς ἐγέννησα»3.

  Ἡ ἰδιότης αὐτὴ τῆς πατρότητος τοῦ ἐπισκόπου τονίζεται ὑπὸ τῶν Τριῶν μεγάλων Πατέρων ἐντελῶς ἰδιαιτέρως. Ἐν τῇ ἀσκήσει αὐτῆς ἀπευθύνονται εἰς τὸν ἄνθρωπον, καὶ δὴ τὸν ἁμαρτωλὸν ἄνθρωπον, «δι’ ὅν Χριστὸς ἀπέθανε»4, ὅν ἐκδέχονται ὡς τὴν κορωνίδα τῆς δημιουργίας, κατ’ εἰκόνα καὶ καθ’ ὁμοίωσιν Θεοῦ πλασθέντα, τονίζοντες μὲν τοῦτον, ὡς σύνθετον ἐκ ψυχῆς καὶ σώματος, κατὰ τὴν θεμελιώδη ἀρχὴν τῆς χριστιανικῆς ἀνθρωπολογίας περὶ τῆς ἑνότητος τῆς ἀνθρωπίνης προσωπικότητος, ἐξαίροντες δ’ ἅμα αὐτόν, οἱονεὶ ὡς τὸν μικρόκοσμον, δι’ οὗ δυνάμεθα νὰ διΐδωμεν τὴν τοῦ κτίσαντος ἡμᾶς σοφίαν.

  Πρὸς τὸν ἄνθρωπον τοῦτον ἀπευθύνεται ἡ πατρικὴ ἀγάπη τῶν Τριῶν μεγάλων Πατέρων ἐντελῶς Ἰδιαιτέρως.

  Ὁ Μέγας Βασίλειος θεωρεῖ τοὺς ποιμένας γενικῶς καὶ τοὺς ἐπισκόπους ἰδιαιτέρως, ὡς «πατέρας καὶ τροφοὺς ἰδίων τέκνων, ἐν πολλῇ διαθέσει τῆς ἐν Χριστῷ ἀγάπης εὐδοκοῦντας μεταδοῦναι, οὐ μόνον τὸ Εὐαγγέλιον τοῦ Θεοῦ, ἀλλὰ καὶ τὰς ἑαυτῶν ψυχάς».

  Ἡ πατρικὴ ἀγάπη τοῦ Βασιλείου δὲν περιορίζεται μόνον εἰς τὰ καθαρῶς πνευματικὰ πλαίσια. Φθάνει μέχρι τοῦ σημείου νὰ θεωρῆ ἑαυτόν, καὶ κατὰ φυσικὴν τάξιν, δεύτερον πατέρα τῶν τέκνων τῶν Χριστιανῶν. «Ἐν δευτέρᾳ τάξει Πατέρων ἔθετο ἡμᾶς ὁ Κύριος» τῶν παίδων τῶν Χριστιανῶν, λέγει εἰς παραμυθητικὴν ἐπιστολήν του, πρὸς πατέρα τελευτήσαντος.

  Ἡ πατρότης ἐκδηλοῦται ἰδίᾳ κατὰ τοὺς πατέρας τούτους ἐν τῇ μερίμνῃ ὑπὲρ τοῦ ποιμνίου. Τὸ ἐπισκοπικὸν ἀξίωμα εἶναι κατ’ αὐτοὺς στάδιον συν­εχὲς ἀκαμάτου ὑπὲρ τοῦ ποιμνίου ἐργασίας. «Ὁ ποιμὴν ὁ καλὸς τὴν ψυχὴν αὐτοῦ τίθησιν ὑπὲρ τῶν προβάτων»5. Πᾶσαι αἱ δυνάμεις τοῦ ἐπισκόπου πρέπει νὰ διατίθενται εἰς ὑπηρεσίαν τῶν πιστῶν. Ἐάν, λέγει ὁ ἱερὸς Χρυσόστομος, ὁ Πατριάρχης Ἰακὼβ ἄλογα πρόβατα βόσκων διήρχετο ὁλοκλήρους νύκτας ἄϋπνος καὶ ὑπέφερε τὸν καύσωνα καὶ τὸ ψῦχος, θεωρῶν ἑαυτὸν ὑπεύθυνον ἔναντι ἑνὸς ἀνθρώπου, «πολλῷ μᾶλλον ἡμᾶς τοὺς οὐκ ἀλόγοις ἐφεστῶτας, ἀλλὰ πνευματικοῖς προβάτοις, καὶ οὐκ ἀνθρώπῳ, ἀλλὰ τῷ Θεῷ τῆς ἐπιστασίας ταύτης διδόναι μέλλοντας τὰς εὐθύνας, πρὸς οὐδὲν ὀκνεῖν καὶ ἀναδύεσθαι χρή, τῶν δυναμένων ὠφελῆσαι τὸ ποίμνιον».

Ἀλλ’ ἡ ἐν τῷ πλαισίῳ τῆς πατρότητος μέριμνα, προσδιορίζει καὶ τὴν ἰδιότητα τῆς διακονίας τοῦ ποιμένος.

Ἀσφαλῶς ἡ κοινὴ ἑλληνικὴ δὲν εὑρίσκετο εἰς ἀμηχανίαν, προκειμένου νὰ προσδιορίση τὴν οὐσίαν τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ πολιτεύματος, ὡς ἀρχῆς καὶ ἐξουσίας. Παρὰ ταῦτα· ἡ θέσις καὶ ἀποστολὴ οὐ μόνον τοῦ ἐπισκόπου, ἀλλὰ καὶ παντὸς μέλους τῆς χριστιανικῆς κοινότητος, ἐξεφράσθη διὰ μίας λέξεως, ἥτις οὐδεμίαν ἔχει σχέσιν πρὸς οἱανδήποτε ἰδέαν περὶ ἀσκήσεως ἐξουσίας τοῦ ἑνὸς ἐπὶ τοῦ ἄλλου. Καὶ ἡ λέξις αὐτὴ εἶναι ἡ λέξις διακονία. Δὲν πρόκειται περὶ ἀρχόντων καὶ ἀρχομένων, ἡ ἐξουσιαζόντων καὶ ἐξουσιαζομένων, ἐν τῷ ἐκκλησιαστικῷ ὀργανισμῷ. Ἐν αὐτῷ ὑπάρχουσι διακονοῦντες καὶ διακονούμενοι. Καὶ ἡ διάκρισις εἶναι διάκρισις διακονίας. Καὶ οὐδὲν ἕτερον πρωτεῖον ὑπάρχει πλὴν τοῦ πρωτείου τῆς διακονίας. Καὶ οἱ ἀληθεῖς ἐπίσκοποι, κατὰ τοὺς Τρεῖς Ἱεράρχας, συνοίδασιν ἑαυτοὺς ἀείποτε, ὡς τοὺς φορεῖς τοῦ Ἁγίου Πνεύματος καὶ τοὺς πιστοὺς ἀκολούθους τοῦ Ἐπισκόπου καὶ Ἀρχιερέως Ἰησοῦ Χριστοῦ, ὡς «δούλους Χριστοῦ Ἰησοῦ»6, «ἀποστόλους ἀφωρισμένους εἰς Εὐαγγέλιον Θεοῦ»7, Ἰησοῦ Χριστοῦ, οὗτινος ἔργον ἦτο οὐχὶ τὸ «διακονηθῆναι», ἀλλὰ τὸ« διακονῆσαι» καὶ δοῦναι τὴν ψυχὴν Αὐτοῦ λύτρον ἀντὶ πολλῶν»8.

Καὶ εἶναι λίαν παρήγορον τὸ γεγονὸς ὅτι, ὡς ὀρθῶς παρετηρήθη ἤδη, «τὸ νέον πνεῦμα, τὸ ὁποῖον διέπει τὴν ἑρμηνείαν καὶ τὴν θεώρησιν τῆς ἐκκλησιαστικῆς διοργανώσεως, ἐξ ἀφορμῆς τῆς ἀναπτύξεως τῆς Ἐκκλησιολογίας, εἶναι τὸ πνεῦμα τῆς ἐν ἀγάπῃ διακονίας», τοῦ ὁποίου διαπρύσιος κήρυξ ὑπῆρξεν ὁ πολὺς Johan Adam Mohler, ὁ ὁποῖος κατὰ τρόπον, τῷ ὄντι θαυμαστόν, περιγράφει τὴν ἀποστολὴν τοῦ ἀνωτάτου ἐκκλησιαστικοῦ λειτουργοῦ, ὡς τοῦ ἐνσαρκωτοῦ τῆς ἐν ἀγάπῃ διακονίας»9.

«Ὁ ἐπίσκοπος, παρατηρεῖ ὁ Mohler, ὀφείλει νὰ ἐνσαρκώνη τὴν ἀγάπην, ὡς ζῶσα εἰκών· οὕτως ὀφείλουσι πάντες νὰ εἶναι παρόντες κατὰ τὴν ἐκλογήν του. Πάντες πρέπει νὰ δίδουν τὴν μαρτυρίαν, ὅτι οὗτος ὑπερτερεῖ πάντων, ἐν τῇ πρὸς τὸν Χριστὸν ἀγάπῃ καὶ ἐν τῇ δυνάμει τοῦ εὐαγγελίζεσθαι. Πάντες ὀφείλουσι, νὰ διαβλέπωσιν ἐν αὐτῷ Ἐκεῖνον, ὅστις συνάγει τοὺς πάντας εἰς ἕν.

Δὲν εἶναι οὗτος ἁγιώτερος, διότι ἔχει τὴν ἱερωσύνην, ἀλλ’ ἔλαβε τὴν ἱερωσύνην, ὡς ἁγιώτερος ὤν. Ὁ βιαζόμενος διὰ νὰ ἀνέλθη τὰς βαθμίδας τοῦ ἐπισκοπικοῦ ἀξιώματος, εἶναι ἀνάξιος αὐτοῦ· καὶ ὁ ἔχων πάσας τὰς προϋποθέσεις δι’ αὐτό, οὐδόλως βιάζεται. Ὁ πρῶτος δὲν αἰσθάνεται τὰς εὐθύνας καὶ τὸν κάματον τοῦ ἀξιώματος, καὶ ὅστις τὰς ἀντιλαμβάνεται ἵσταται διστακτικός.

Ἀκριβῶς, ἕνεκα πάντων τούτων καλλίτερον θὰ ἦτο νὰ μὴ λέγη τις, ὅτι ὁ ἐπίσκοπος ἔχει ταῦτα ἤ ἐκεῖνα τὰ δικαιώματα, ἀλλ’ ὅτι εἰς αὐτὸν ἀνήκει ἡ μέριμνα καὶ ἡ εὐθύνη, δι’ ἅπαν τὸ ποίμνιον· νὰ καλῇ δέ, τὸ μὲν λειτούργημα τὸ ἐπισκοπικόν, διακονίαν, αὐτὸν δὲ τὸν ἐπίσκοπον διάκονον καὶ ὑπηρέτην πάντων»10.

Ἀνεγνώσαμεν τὴν περικοπὴν ταύτην, ἵνα μὴ χρησιμοποιήσωμεν καὶ ἐνταῦθα, ἔστω καὶ ὀλίγα, ἐκ τῶν πολυπληθῶν χωρίων τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν, τῶν ὁποίων χωρίων, οὐ μόνον τὸ νόημα γενικῶς, ἀλλὰ καὶ ἔν τισιν αὐταῖς λέξεσιν, αὕτη ἀποδίδει, τὴν περὶ τοῦ ἐπισκοπικοῦ ἀξιώματος, ὡς διακονίας, κατὰ μίμησιν τοῦ Κυρίου, ἀντίληψιν τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν, παριστῶσα.

Ὁ Κύριος εἶναι τὸ τέλειον πρότυπον εἰς μίμησιν τοῦ ὁποίου καλοῦνται καὶ καλοῦσιν εὐθὺς ἀμέσως οἱ Ἀπόστολοι, διὰ τοῦ Ἀποστόλου τῶν ἐθνῶν, λέγοντος: «μιμηταί μου γίνεσθε καθὼς καγὼ Χριστοῦ»11. Οὗτος ἀποτελεῖ τὸν πόλον, πρὸς τὸν ὁποῖον ὁ ἐπίσκοπος πρέπει νὰ κατευθύνη τὰ βλέμματά του, καὶ τὸ ὑπόδειγμα, πρὸς τὸ ὁποῖον δέον νὰ προσαρμόζη ὁλόκληρον τὸ εἶναι του, τόσον ἵνα μορφῶται Χριστὸς ἐν αὐτῷ, ὅσον καὶ ἵνα αἱ πρὸς τοὺς ἄλλους ἐνέργειαι αὐτοῦ, καὶ δὴ τοὺς ποιμαινομένους ὑπ’ αὐτοῦ, μὴ εἶναι πράξεις προσωπικαί, κατὰ τὸ δοκοῦν αὐτῷ ἐκτελούμεναι, ἀλλ’ εἶναι πράξεις ὡς ἀπὸ τοῦ Χριστοῦ ἀπορρέουσαι, δι’ Αὐτὸν ἐνεργούμεναι καὶ εἰς Αὐτὸν ἀποβλέπουσαι.

Ὁ ἐπίσκοπος, εἰς πάσας τὰς ἐνεργείας αὐτοῦ, ὀφείλει νὰ ἔχη ὑπ’ὄψει, πῶς θὰ ἐνήργει ὁ Κύριος, ἐὰν εὑρίσκετο εἰς τὴν θέσιν αὐτοῦ.

Tὸ παράδειγμα τοῦτο τοῦ Κυρίου ὀφείλει ὁ διακονῶν ἐπίσκοπος, κατὰ τὸν Μ. Βασίλειον, νὰ μιμῆται, τοῦ Κυρίου, ὅστις «τὴν διακονίαν τῶν ἰδίων δούλων οὐκ ἐπῃσχύνθη, ἀλλὰ κατεδέξατο ὑπηρέτης εἶναι ἐπὶ τῆς γῆς τοῦ πηλοῦ, ὅν αὐτὸς ἔπλασε καὶ εἰς ἄνθρωπον διεμόρφωσε… Τί χρὴ ποιοῦντας ἡμᾶς τοῖς ὁμοτίμοις νομίζειν αὐτοῦ τῆς μιμήσεως ἐφικνεῖσθαι;».

Τοιουτοτρόπως ἡ ποιμαντικὴ αὕτη ἐξουσία καθόλου διαγράφεται κατ’ ἀρχὴν ὡς Χριστοκεντρικὴ καὶ Σωτηριολογική, κέντρον ἔχουσα τὸν Ἰησοῦν Χριστόν, τὸν πρῶτον καὶ ἀληθῆ ποιμένα τῶν ψυχῶν ἡμῶν, τὸν καλὸν ποιμένα τῶν προβάτων, ὅστις ἤσκησε πρῶτος τὸ ποιμαντικὸν ἔργον, θέσας ὡς ἀποκλειστικὸν σκοπόν, τὴν ἐν αὐτῷ Ἀπολύτρωσιν, καὶ τὸν ὁποῖον ὀφείλει νὰ μιμῆται ὁ ἐπίσκοπος, ἐν τῇ ἐνασκήσει τοῦ ποιμαντικοῦ αὐτοῦ ἔργου. «Ὁ γὰρ καλὸς ποιμήν, οἷον βούλεται ὁ Χριστός, μυρίοις ἁμιλλᾶται μάρτυσιν. Ὁ μὲν γὰρ ἅπαξ δι’ αὐτὸν ἀπέθανεν, οὗτος δὲ μυριάκις διὰ τὴν ποίμνην, εἴ γε ποιμὴν εἴη, οἷον εἶναι χρή».

Καὶ ταῦτα μὲν ὅσον ἀφορᾶ εἰς τὸν χαρακτῆρα τοῦ ἐπισκοπικοῦ ἀξιώματος. Ἤδη ἐρχόμεθα εἰς τὰς προϋποθέσεις διὰ τὴν ἀναδοχὴν αὐτοῦ. Καὶ πρώτη ἐξ αὐτῶν εἶναι, κατὰ τοὺς Τρεῖς Ἱεράρχας ἡ πίστις.

Δευτέρα προϋπόθεσις διὰ τὴν ἀνάληψιν τοῦ ἐπισκοπικοῦ ἀξιώματος εἶναι ἡ ἁγιότης τοῦ βίου. Ἡ ἁγιότης αὕτη προσδιορίζεται ὑπὸ τῆς ἁγιότητος τοῦ Ἱδρυτοῦ τῆς Ἐκκλησίας Ἰησοῦ καὶ τῆς Ἐκκλησίας αὐτῆς. Ὁ ἐπίσκοπος καλεῖται νὰ ὑπηρετήσῃ τὴν Ἐκκλησίαν ὑπὲρ ἧς Χριστὸς ἀπέθανε, λέγει ὁ ἱερὸς Γρηγόριος πρὸς τοὺς ἐν Καισαρεὶᾳ ἀδελφούς. Καὶ ὡς ὁ ὀφθαλμὸς εἶναι ὁ λύχνος τοῦ σώματος, οὕτω καὶ ὁ ἐπίσκοπος εἶναι ὁ λύχνος τῆς Ἐκκλησίας. «Ἀνάγκη τοίνυν ὥσπερ ἐκείνου, καθαρῶς μὲν ἔχοντος, ὀρθῶς ἄγεσθαι καὶ τὸ σῶμα, μὴ καθαροῦ δὲ τυγχάνοντος οὐκ ὀρθῶς, οὕτω δὴ καὶ τῷ προστάτῃ τῆς Ἐκκλησίας». Ὁ βίος τοῦ ἐπισκόπου δέον νὰ εἶναι ἀνεπίληπτος, κατὰ τὸν Ἀπόστολον Παῦλον, συμπληροῖ ὁ Χρυσόστομος. Ἐὰν δέ τις δὲν φέρεται ἀνταξίως τοῦ ὑπουργήματος αὐτοῦ οὗτος «ἀφ’ ἑαυτοῦ ἑαυτὸν ἐξέβαλεν. οὐ γὰρ ἄρχειν, ἀλλ’ ἄρχεσθαι δεῖ τοῦτον». Δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ γίνεται ὁδηγὸς τῶν ἄλλων, ὁ μὴ ἔχων κεκαθαρμένον τὸν ἑαυτόν του, συνεχίζει ὁ ἱερὸς Γρηγόριος· δι’ ὅ καὶ «καθαρθῆναι δεῖ πρῶτον, εἶτα καθᾶραι· σοφισθῆναι καὶ οὕτω σοφίσαι· γενέσθαι φῶς καὶ φωτίσαι· ἐγγίσαι Θεῷ καὶ προσαγαγεῖν ἄλλους· ἁγιασθῆναι καὶ ἁγιᾶσαι· χειραγωγῆσαι μετὰ χειρῶν, συμβουλεῦσαι μετὰ συνέσεως».

Δι’ ὅ καὶ ἐκφράζει τὴν ἔκπληξίν του, πῶς ὑπάρχουσιν ἄνθρωποι, οἵτινες «μηδὲν τῶν πολλῶν ὄντες βελτίους, (μέγα μὲν οὖν, εἰ καὶ μὴ πολλῷ χείρους), ἀνίπτοις χερσίν, ὅ δὴ λέγεται, καὶ ἀμυήτοις ψυχαῖς, τοῖς ἁγιωτάτοις ἑαυτοὺς ἐπεισάγουσι· καὶ πρὶν ἄξιοι γενέσθαι προσιέναι τοῖς ἱεροῖς, μεταποιοῦνται τοῦ βήματος, θλίβονταί τε καὶ ὠθοῦνται περὶ τὴν ἁγίαν Τράπεζαν, ὥσπερ οὐκ ἀρετῆς τύπον, ἀλλ’ ἀφορμὴν βίου τὴν τάξιν ταύτην εἶναι νομίζοντες, οὐδὲ λειτουργίαν ὑπεύθυνον, ἀλλ’ ἀρχὴν ἀνεξέταστον».

Τρίτη βασικὴ προϋπόθεσις διὰ τὸν κληρικὸν ἐν γένει, καὶ ἰδίᾳ τὸν ἐπίσκοπον, εἶναι ἡ θεολογικὴ καὶ ἡ θύραθεν παιδεία αὐτοῦ, δι’ ὧν οὗτος καθίσταται ἱκανός, νὰ ἀσκῆ ἐπιτυχῶς τὸ διδακτικὸν αὐτοῦ ἔργον. Αὐτὸς Οὗτος ὁ θεῖος τῆς Ἐκκλησίας Δομήτωρ ἐδίδαξεν ἐπὶ τριετίαν τοὺς ἑαυτοῦ μαθητὰς «οὕς ἐξελέξατο»12 εἴτε δημοσίᾳ λαλῶν, εἴτε κατ’ ἰδίαν ἀναπτύσσων τὰ «περὶ τῆς βασιλείας τοῦ Θεοῦ»13 καὶ «ἐπιλύων τὰ πάντα»14 καταστήσας, οὕτω αὐτοὺς ἱκανοὺς διδασκάλους τῆς πίστεως. Κατὰ τὸ παράδειγμα τοῦτο καὶ οἱ Ἀπόστολοι συνίστων εἰς τοὺς ἑαυτῶν διαδόχους, ἵνα καταρτίζωνται, ὅπως «δυνατοὶ ὦσι καὶ παρακαλεῖν ἐν τῇ διδασκαλίᾳ τῇ ὑγιαινούσῃ καὶ τοὺς ἀντιλέγοντας ἐλέγχειν»15. Ἄλλαις λέξεσιν, ἡ ἐν γένει ἀντιμετώπισις οἱουδήποτε ἐκκλησιαστικοῦ ζητήματος, καὶ δὴ καὶ μάλιστα ἡ ἀναίρεσις τῶν δοξασιῶν τῶν αἱρετικῶν καὶ ἡ κατοχύρωσις τῶν δογμάτων, ἔχουσιν ἀνάγκην τῆς Θεολογίας. Ἡ Θεολογία, τὴν ἐπιστημονικὴν τῆς Ἐκκλησίας αὐτοσυνείδησιν ἀποτελοῦσα, εἶναι ταυτοχρόνως τὸ ὑπόβαθρον, ἐφ’ οὗ δέον νὰ στηρίζηται, πᾶσα ἀπὸ μέρους τῆς Ἐκκλησίας ἐνέργεια, ἵνα ἀποφεύγωνται πλεῖστα ὅσα διὰ τὴν Ἐκκλησίαν δεινά.

Μόνον ἡ γλῶσσα καὶ ἡ γραφὶς τῶν οὑτωσὶ παιδευθέντων Τριῶν Ἱεραρχῶν ἦτο εἰς θέσιν νὰ διαζωγραφίσῃ τὸ ὑψηλὸν τῆς Ἱερωσύνης καθόλου καὶ τὸ τοῦ ἐπισκόπου ὑπούργημα. Οὐδὲν τῶν ἐπὶ γῆς ἀξιωμάτων, οὐδ’ αὐτὴ ἡ βασιλεία ἀκόμη, δύναται νὰ παραβληθῆ πρὸς αὐτό. Εἶναι τοῦτο τόσον ὑψηλόν, ὥστε μᾶλλον εἰς ἀγγέλους προσιδιάζει καὶ οὐχὶ εἰς ἀνθρώπους. Εἶναι ὑψηλὸν ἀπὸ τῆς ἀπόψεως Ἐκείνου, ὁ Ὁποῖος τὸ ἐμπιστεύεται εἰς ἀνθρώπους. Εἶναι ὑψηλὸν καὶ ἀπὸ τῆς ἀπόψεως τῶν τεραστίων εὐθυνῶν, τὰς ὁποίας ἐπωμίζεται ὁ ἀναδεχόμενος αὐτό. Δὲν εἶναι ἐξουσία, εἰς τὴν ὁποίαν δύναταί τις ἀνεξετάστως νὰ ἐπιπηδᾷ, συμπεριφερόμενος κατὰ τὰς ἰδίας ὀρέξεις. Εἶναι «λειτουργία ὑπεύθυνος», ὡς λέγει ὁ ἱερὸς Γρηγόριος, δὲν εἶναι «ἀρχὴ ἀνεξέταστος». «Τελεῖται μὲν αὕτη ἐπὶ τῆς γῆς, ἀλλὰ τάξιν ἐπουρανίων ἔχει πραγμάτων». Καθ’ ὅσον, «οἱ τὴν γῆν οἰκοῦντες καὶ ἐν ταύτῃ ποιούμενοι τὴν διατριβὴν τὰ ἐν οὐρανοῖς διοικεῖν ἐπετράπησαν καὶ ἐξουσίαν ἔλαβον, ἥν οὔτε ἀγγέλοις δέδωκεν ὁ Θεός».

Σημειώσεις:

1. Ἰω. ι΄, 16.2. Ἰω. ζ΄ 33. 3. Α΄ Κορ. δ΄, 14-15. 4. Α΄ Κορ. η΄, 11. 5. Ἰω. ι΄, 11. 6. Φιλιπ. α΄, 1. 7. Ρωμ. α΄, 1. 8. Ματθ. κ΄, 28: Μᾶρκ. ι΄, 45. 9. Κ. Μουρατίδου, Διαφοροποίησις, ἐκκοσμίκευσις καὶ νεώτεραι ἐξελίξεις ἐν τῷ δικαίῳ τῆς Ρωμαιοκαθολικῆς Ἐκκλησίας, Ἀθῆναι 1961, σ. 144. 10. J. A. Möhler, Die Einheit in der Kirche, oder das Prinzip des Katholizismus Munchen 1957, σ. 180. 11. Α΄ Koρ. δ΄, 16. 12. Μᾶρκ. ιγ΄ 20. 13. Πράξ. α΄, 3. 14. Μᾶρκ. δ΄, 34. 15. Τίτ. α΄, 9.

Πηγή: Λόγος εἰς τὴν ἑορτὴν τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν

Εφημερίδα Ορθόδοξος Τύπος

«Οἷον δεῖ εἶναι τόν Ἐπίσκοπον κατά τοὐς τρεῖς Ἱεράρχας – 2ον

Τοῦ μακαριστοῦ Βασιλείου Λ. Δεντάκη, καθηγητοῦ τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς

2ον

Οἱ φορεῖς τῆς ἐξουσίας ταύτης, ἀπὸ τῆς ἀπόψεως τῆς ἐμπεπιστευμένης εἰς αὐτοὺς πνευματικῆς ἐξουσίας κρινόμενοι, εἶναι οὐχὶ μόνον τῶν κοινῶν ἀρχόντων, ἀλλὰ καὶ αὐτῶν τῶν βασιλέων φοβερώτεροι καὶ αὐτῶν τῶν γονέων τιμιώτεροι. Ἡ σύγκρισις φυσικῆς καὶ πνευματικῆς πατρότητος δίδει τὸ μέτρον τῆς ἀνωτερότητος ταύτης. «Οἱ μέν, γάρ, ἐξ αἱμάτων καὶ ἐκ θελήματος σαρκὸς ἐγέννησαν, οἱ δὲ τῆς ἐκ τοῦ Θεοῦ γεννήσεως ἡμῖν εἰσιν αἴτιοι, τῆς μακαρίας παλιγγενεσίας ἐκείνης, τῆς ἐλευθερίας τῆς ἀληθοῦς καὶ τῆς κατὰ χάριν υἱοθεσίας».

Μετὰ δέους καὶ φόβου ἵστανται ἐνώπιον τῆς Ἱερωσύνης γενικῶς καὶ τῆς ἐπισκοπικῆς διακονίας ἀφ’ ἑτέρου οἱ τρεῖς Ἱεράρχαι. Καὶ τί λέγω ἵστανται; Φεύγουσι προτροπάδην. Ὅσον δ’ ἀφορᾷ εἰς τοὺς ἄρχοντας οὐδεμία ὑπάρχει σύγκρισις, κατὰ τοὺς τρεῖς Ἱεράρχας, μεταξὺ τῆς κοσμικῆς καὶ τῆς ἐκκλησιαστικῆς ἐξουσίας. Ἡ δευτέρα αὕτη «τοσοῦτον βασιλείας ἀνωτέρω ἔστηκεν, ὅσον πνεύματος καὶ σαρκὸς τὸ μέσον». Ἡ μεταξὺ τῶν δύο ἀπόστασις εἶναι ἀνάλογος πρὸς τὴν ἀπόστασιν σώματος καὶ ψυχῆς. Τὴν διαφορὰν συνιστᾶ ἡ ἐσωτέρα αὐτῶν φύσις· τῆς ἐκκλησιαστικῆς ἐξουσίας ἡ φύσις εἶναι πνευματική, ἐν ᾧ τῆς κοσμικῆς σωματική. Ἐφ’ ᾧ, καὶ ἀσχολεῖται ἡ τελευταία αὕτη περὶ τὰ ὑλικὰ περισσότερον, διὰ νὰ ἀφήσῃ τὴν περὶ τὰ πνευματικὰ φροντίδα εἰς τὴν πρώτην. Διακρίνονται ἀκόμη καὶ ἀπὸ τῆς ἀπόψεως τοῦ χαρακτῆρος αὐτῶν. Μολονότι καὶ αἱ δύο τὴν αὐτὴν ἔχουσι πηγήν, τὸν Θεόν, καὶ εἰς τὴν ὑπηρεσίαν τοῦ πλάσματος αὐτοῦ ἀποβλέπουσιν, ἐν τούτοις ἡ μία ἔχει μᾶλλον ἀνθρώπινον χαρακτῆρα, ἅτε τὰς σωματικὰς τοῦ ἀνθρώπου ἀπαιτήσεις ὑπηρετοῦσα, ἐν ᾧ ἡ ἄλλη ἔχει χαρακτῆρα θεῖον, ὡς ἀποσκοποῦσα, ἵνα ἀνάψῃ τὸν ἐν τῇ ψυχῇ θεῖον σπινθῆρα. Δι’ ὅ καὶ αὕτη ἐνισχύεται ὑπὸ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος.

Ἡ ἐκκλησιαστικὴ ἐξουσία δὲν ἐπιθυμεῖ νὰ ἐξαφανίσῃ τὸν παραβάτην, ἀλλὰ νὰ διορθώσῃ αὐτόν· τὰ μέσα, ἅτινα μεταχειρίζεται πρὸς τοῦτο, εἶναι καθαρῶς παιδευτικά, καθ’ ὅσον δὲν μισεῖ τὸν πλανώμενον καὶ ἁμαρτάνοντα ἄνθρωπον, ἀλλὰ τὴν ἁμαρτίαν, τὴν ἐν τῇ ψυχῇ αὐτοῦ ἐγκατεστημένην, ἥν καὶ ἐπιθυμεῖ νὰ ἐκριζώσῃ. Καὶ φέρεται μὲν αὕτη μετὰ ἠρεμίας καὶ εἶναι ἡμερωτέρα τῆς ἄλλης, ἀλλ’ ἐν ταυτῷ καὶ πολὺ ταύτης ἀκριβεστέρα. Σκοπὸν δὲ τῆς ἐνεργείας αὐτῆς τίθησιν, οὐχὶ τὴν τιμωρίαν τῶν παραπτωμάτων, ἀλλὰ τὴν πρόληψιν αὐτῶν.

Ἡ ἐκκλησιαστικὴ ἐξουσία, τέλος, καὶ ἀπὸ τῆς ἀπόψεως τοῦ διακονουμένου, ἀλλ’ ἰδίᾳ ἀπὸ τῆς ἀπόψεως τοῦ διακονοῦντος, δὲν ἔχει ὡς σκοπὸν τὴν ἀνθρωπίνην δόξαν καὶ ἄνεσιν, ὡς ἡ κοσμική, ἀλλὰ καλεῖ εἰς πόνους καὶ ἱδρῶτας.

Ἀλλὰ τὸ ὕψος τοῦτο καὶ ἡ μεγάλη ἀξία τοῦ λειτουργήματος, δὲν ἀναφέρεται εἰς τοὺς φορεῖς, ἤτοι τὰ πρόσωπα, ἀλλ’ εἰς τὸ ἀξίωμα καθ’ ἑαυτό. Οἱ φορεῖς, δηλαδή, τοῦ ἀξιώματος, ἐφ’ ὅσον κατέχουσι τοῦτο, ἀπολαμβάνουσι τῆς ἀξίας καὶ τῆς τιμῆς, ἔστω καὶ ἂν εἶναι ἀνάξιοι. Καὶ τοῦτο διότι ὁ θρόνος ὁ ἐπισκοπικὸς δὲν εἶναι ἰδικός των, εἶναι τοῦ Χριστοῦ, τοῦ ὁποίου ἐκεῖνοι εἶναι διάδοχοι. Καὶ καθὼς οἱ πρέσβεις, οἱοιδήποτε καὶ ἂν εἶναι, ἀπολαμβάνουσι τῆς τιμῆς, ἥτις ἀνήκει εἰς τοὺς ἀντιπροσωπευομένους ὑπ’ αὐτῶν, κατὰ παρόμοιον τρόπον καὶ οἱ ἐπίσκοποι· ἀπολαμβάνουσιν οὗτοι τῆς τιμῆς, ἥτις ἀνήκει εἰς τὸν Ἀποστείλαντα αὐτούς.

Ἀλλ’ ὁ ἀπολαύων τῆς τιμῆς τούτης πρέπει νὰ ἔχῃ τὴν συναίσθησιν, ὅτι ἡ τιμὴ δὲν ἀνήκει εἰς αὐτὸν προσωπικῶς· τὸ πρόσωπον ἐξαφανίζεται ὁλοκληρωτικῶς, παραμένει δὲ τὸ ἀξίωμα.

Τὸ γεγονὸς καὶ μόνον, ὅτι ὁ ἐπίσκοπος, ἐν τῇ ἀσκήσει τοῦ ὑψηλοῦ αὐτοῦ ἔργου, ἐκπροσωπεῖ τὸν Κύριον Ἰησοῦν Χριστόν, ὡς τύπος Αὐτοῦ, συνεπάγεται τεραστίας εὐθύνας, ἔναντι Ἐκείνου καὶ τοῦ ποιμνίου· εὐθύνας, αἵτινες ἐπιβάλλουσι τὴν ἐπιστράτευσιν φυσικῶν καὶ ἐπικτήτων ἱκανοτήτων, προκειμένου οὗτος νὰ ἀνταποκριθῆ πλήρως εἰς τὰς ἀπαιτήσεις τοῦ ὑπουργήματος αὐτοῦ.

Καὶ ἡ εὐθύνη αὕτη συνάγεται ἐκ τῆς πεποιθήσεως, ὅτι ὁ ἐπίσκοπος κατὰ τὴν ἐπιτέλεσιν τῆς ἀποστολῆς αὐτοῦ εἶναι συνεργάτης εἰς τὸ ἔργον τῆς Ἀπολυτρώσεως, τὸ συντελεσθὲν ἐπὶ τοῦ Σταυροῦ τοῦ Γολγοθᾶ, τὸ δὲ ἔργον αὐτοῦ, ἀντικείμενον ἔχει τὸν ἄνθρωπον, «δι’ ὅν Χριστὸς ἀπέθανεν»16, ἐν ᾧ αὐτὸς οὗτος διατελεῖ «ἐν ἐπιμελείᾳ ψυχῶν αἵματι Χριστοῦ ἐξηγορασμένων».

Τὰ κυριώτερα ἐκ τῶν προσόντων, ὑπὸ τῶν ὁποίων δέον νὰ ᾖ κεκοσμημένος ὁ τολμῶν νὰ ἀναδεχθῇ ἐπὶ τῶν ὤμων τὸν βαρὺν τῆς ἀρχιερωσύνης ζυγὸν εἶναι κατὰ τοὺς μεγάλους τούτους πατέρας τὰ ἑξῆς:

Πρώτη ἐκ τῶν ἀρετῶν καὶ κορωνὶς αὐτῶν, ᾖ πλήρης, ὁλοκληρωτικὴ καὶ τελεία πρὸς τὸν Θεὸν ἀγάπη, δέον νὰ χαρακτηρίζη τὸν ἐπίσκοπον ἐν πάσαις ταῖς ἐνεργείαις αὐτοῦ. Ἡ ἀγάπη αὕτη, τὴν ἰσχυροτέραν δύναμιν τῆς ἀνακαινίσεως τῆς ἀνθρωπίνης προσωπικότητος ἀποτελοῦσα, δίδει εἰς τὸν ἐπίσκοπον τὴν δύναμιν, διὰ νὰ δυνηθῇ οὗτος νὰ ἐκπληρώσῃ τὴν ὑψηλὴν αὐτοῦ ἀποστολήν. Ἐφ’ ὅσον οὗτος ἀγαπᾶ τὸν Θεόν, εἶναι εἰς θέσιν νὰ ἐπιτελῇ, ἐν τῇ ἀσκήσει τοῦ ἐπισκοπικοῦ ἀξιώματος, ὅ,τι ὁ ὑπ’ αὐτοῦ ἀγαπώμενος θέλει. Ἡ ἀγάπη αὕτη δονοῦσα τὰς ἐσωτάτας χορδὰς τῆς ἐπισκοπικῆς καρδίας παρέχει εἰς αὐτὴν τὴν βεβαιότητα τῆς συνεργίας τοῦ Θεοῦ ἐν τῷ ἔργῳ.

Πρώτη ἐκ τῶν ἀρετῶν ἡ ἀγάπη πρὸς τὸν Θεόν· καὶ πρωτίστη συνέπεια αὐτῆς ἡ πρὸς τὸν πλησίον ἀγάπη. Οὐδετέρα δύναται νὰ νοηθῇ ἀνεξαρτήτως τῆς ἄλλης. Ἀμφότεραι ἀποτελοῦσιν ἑνιαῖόν τι ὅλον. «Διὰ μὲν τῆς πρώτης ἔστι κατορθῶσαι καὶ τὴν δευτέραν· διὰ δὲ τῆς δευτέρας ἐπανελθεῖν αὖθις ἐπὶ τὴν πρώτην» κατὰ τὸν Μέγαν Βασίλειον. Αὕτη εἶναι τὸ κατ’ ἐξοχὴν γνώρισμα τῶν γνησίων μαθητῶν τοῦ Κυρίου καὶ τῶν διαδόχων Ἐκείνου ἐπισκόπων. «Ἐν τούτῳ γνώσονται· πάντες ὅτι ἐμοὶ μαθηταὶ ἔστε, ἐὰν ἀγάπην ἔχητε ἐν ἀλλήλοις»17. Τὸ δὲ ἀλλήλοις τοῦτο δὲν ἀναφέρεται μόνον εἰς τὴν ἀγάπην τῶν ἐπισκόπων πρὸς τοὺς διακονουμένους ὑπ’ αὐτῶν, ἀλλὰ καὶ εἰς τὴν μεταξύ των.

Ἡ ἀγάπη αὕτη πρὸς πάντας δέον νὰ ἐξικνῆται μέχρι πλήρους αὐτοθυσίας κατὰ τὸ παράδειγμα τοῦ εἰπόντος· «ὁ ποιμὴν ὁ καλὸς τὴν ψυχὴν αὐτοῦ τίθησιν ὑπὲρ τῶν προβάτων»18.

Ἡ πλήρης καὶ γνησία ἀγάπη πρὸς τὸν Θεὸν καὶ ἡ πρὸς τὸν πλησίον τοιαύτη ὁδηγοῦσιν εὐθὺς εἰς τὴν «ἀπὸ τοῦ ἐπάρματος καὶ ὕψους ἀλαζονικοῦ καὶ οἰήματος διακένου ἐπὶ τὴν οἰκείαν ἀξίαν ἐπάνοδον», ἤτοι τὴν ταπεινοφροσύνην. Ὁ ἀγαπῶν τὸν Θεὸν συν­αισθάνεται, τοῦτο μὲν τὴν θείαν μεγαλειότητα, τοῦτο δὲ τὴν ἀνθρωπίνην εὐτέλειαν, καὶ δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ ὁδηγηθῇ εἰς ἔπαρσιν ἔναντι τοῦ συνανθρώπου του, εἴτε δι’ ἀνύπαρκτα προτερήματα, εἴτε διὰ τοιαῦτα ὑπὸ τοῦ Θεοῦ δοθέντα.

Σημειώσεις:

16. Α΄ Κορ. η΄, 11. 17. Ἰω. ιγ΄ 35. 18. Ἰω. ι΄, 11.

Πηγή: Λόγος εἰς τὴν ἑορτὴν τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν

Εφημερίδα Ορθόδοξος Τύπος