Περί της ώρας της Αναστάσιμης Θείας Λειτουργίας

Περί της ώρας της Αναστάσιμης Θείας Λειτουργίας

Γράφει ο Πρωτ. Νικόλαος Μοναστηριώτης, Αρχιερατικός Επίτροπος Πόλεως Κέρκυρας

Διάβασα με ενδιαφέρον διάφορα κείμενα το τελευταίο διάστημα –ως και το κείμενο του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Πειραιώς κ. Πειραιώς, «Διευκρινίσεις περί της ώρας της Αναστάσεως» - σχετικά με την ώρα τέλεσης της Αναστάσιμης Θείας Λειτουργίας και θα ήθελα να εκφράσω ταπεινά τις απόψεις μου επί των θέσεων που έχουν δημοσιευθεί.

Κατ’ αρχήν θεωρώ πως όλοι παραδεχόμαστε ότι μέσα σε μία ημέρα μπορεί να τελεστεί μόνο μία Θ. Λειτουργία από τον ίδιο κληρικό και στην ίδια Αγία Τράπεζα.

Τούτου δοθέντος τίθεται το ερώτημα: πως διαχωρίζεται η μία ημέρα από την άλλη; Κάποιοι θεωρούν ότι η ημέρα αλλάζει στις 12 τα μεσάνυχτα, κάποιοι άλλοι με την τέλεση του Εσπερινού ως πρώτης ακολουθίας της λειτουργικής ημέρας. Νομίζω ότι η σωστή απάντηση δεν είναι καμμία από τις δύο παραπάνω. Και εξηγούμαι.

Μπορεί ο Εσπερινός να είναι η πρώτη ακολουθία της λειτουργικής ημέρας, ωστόσο δεν σηματοδοτεί την αλλαγή της "φυσικής" ημέρας.

Ο Εσπερινός μας εισάγει στην εορτή της ημέρας που ξημερώνει, δεν αποτελεί την έναρξή της.

Αν υιοθετήσουμε την ακολουθία του Εσπερινού ως σημαίνουσα την αλλαγή της ημέρας, τότε θα έπρεπε και η νηστεία της Παρασκευής λ.χ. να σταματάει το απόγευμα της αυτής ημέρας ή η κατάλυση της Πέμπτης να σταματάει το απόγευμα της Πέμπτης.

Υπάρχει, όμως, αυτή η πρακτική στην Παράδοση της Εκκλησίας μας;

Επίσης η προηγιασμένη Θ. Λειτουργία των Παρασκευών της Μ. Τεσσαρακοστής πότε τελείται τελικά, την Παρασκευή ή το Σάββατο επειδή τελείται μετά τον Εσπερινό;

Αν τελείται την Παρασκευή τότε δεν παίζει ρόλο στην αλλαγή της ημέρας η ακολουθία του Εσπερινού. Αν τελείται το Σάββατο τότε πως γίνεται να λειτουργούμε πάλι τα πρωινά των Σάββατων της Μ. Τεσσαροκοστής;

Το ίδιο ισχύει και για τις Λειτουργίες της παραμονής των Χριστουγέννων και των Θεοφανείων.

Το ότι γίνονται συναπτά με την ακολουθία του Εσπερινού ουδόλως σημαίνει ότι έχουμε περάσει στην επόμενη ημέρα, διότι σε αυτή την περίπτωση δεν θα μπορούσαμε να τελέσουμε και δεύτερη Θ. Λειτουργία (εκτός αν τελικά δεν ισχύει αυτός ο κανόνας περί της μη τέλεσης δύο Θ. Λειτουργιών την ίδια ημέρα).

Ακόμη και στα πρώιμα βυζαντινά χρόνια όταν οι Λειτουργίες αυτές τελούνταν όντως το απόγευμα και όχι το πρωί όπως σήμερα (αφού προηγούνταν βέβαια ολοκληρωτική νηστεία-αφαγία), ακολουθούσε ολονύκτια ακολουθία με μακράς διαρκείας πανυχίδα και όρθρο προκειμένου να τελεστεί η πανηγυρική Θ. Λειτουργία τις πρώτες πρωινές ώρες της επόμενης ημέρας.

Ακόμη περισσότερο πρέπει να σκεφτούμε το εξής: η Λειτουργία της Μ. Πέμπτης τελείται την Μ. Πέμπτη ή μήπως την Μ. Παρασκευή;

Αν άλλαζε η ημέρα με τον Εσπερινό τότε η Θ. Λειτουργία της Μ. Πέμπτης θα τελούνταν την Μ. Παρασκευή. Είναι αυτό αποδεκτό θεολογικά, λειτουργικά, κανονικά και παραδοσιακά;

Νομίζω ότι η απάντηση είναι προφανής και πρέπει να είναι και ο οδηγός μας για την λύση του προβλήματος που αφορά την ώρα της Αναστάσιμης Θ. Λειτουργίας.

Αν η Θ. Λειτουργία της Μ. Πέμπτης γίνεται όντως την Μ. Πέμπτη παρόλο που προηγείται ο Εσπερινός, τότε αναγκαστικά το ίδιο θα ισχύει και για την Θ. Λειτουργία του Μ.Σαββάτου: ή τελείται το Μ. Σάββατο ή τελούνται δύο Λειτουργίες την Κυριακή του Πάσχα.

Αν η Λειτουργία του Μ.Σαββάτου λογίζεται ως πρώτη Λειτουργία της Κυριακής του Πάσχα, τότε η Λειτουργία της Μ.Πέμπτης πρέπει να λογιστεί ως Λειτουργία της Μ.Παρασκευής, πράγμα άτοπο.

Επομένως πότε αλλάζει η ημέρα; Προφανώς με την πάροδο της νύχτας. Αυτή η αρχή τηρείται και στο Άγιο Όρος στο οποίο αναφέρεται ο Άγιος Πειραιώς στο πρόσφατο κείμενό του.

Στο Άγιο Όρος λοιπόν, παρά το ότι τηρείται το βυζαντινό ωρολόγιο, εντούτοις ουδέποτε τελείται Θ. Λειτουργία πριν το φυσικό μεσονύχτιο, πριν δηλαδή αρχίσει η νύχτα να κατηφορίζει προς την ανατολή του ηλίου (δεν έχει σημασία αν τη μέση της νύχτας την ονομάζουμε 12η ή 1η ή 6η ή κάτι άλλο). Γι’ αυτό άλλωστε και οι ακολουθίες στις Ιερές Αγρυπνίες είναι πολύωρες, προκείμενου να παρέλθει η νύκτα.

Συμπερασματικά (συνειδητά παρέμεινα μόνο στην λειτουργική διάσταση του θέματος. Δεν επεκτάθηκα στο εγειρόμενο ζήτημα της ευχαριστιακής νηστείας προ της Θ. Μετάληψης που είναι εξίσου σοβαρό για λόγους κανονικούς και ποιμαντικούς): Δεν είναι η ακολουθία του Εσπερινού που σηματοδοτεί την έναρξη της ημέρας αλλά η πάροδος της νύκτας –καὶ ἐγένετο ἑσπέρα καὶ ἐγένετο πρωὶ ἡμέρα μία. Η 12η νυχτερινή είναι όντως ώρα του κοσμικού ωρολογίου.

Είναι όμως μια συμβατική ώρα που σημαίνει την μέση της νύκτας και την καθοδική της πορεία προς το ξημέρωμα της νέας ημέρας, που βέβαια υιοθετήθηκε από την Εκκλησιαστική πράξη κατ’ οικονομίαν.

Αν με τις εφετινές συνθήκες λόγω της πανδημίας δεν είναι επιτρεπτό από τις κρατικές αρχές να εορταστεί η Ανάσταση κατά το λειτουργικό έθος, τότε η ορθή λειτουργικά, κανονικά και παραδοσιακά λύση είναι μία: η τέλεση της Αναστάσιμης Θ. Λειτουργίας όρθρου βαθέος της μιας των Σαββάτων, της Κυριακής ημέρας του Πάσχα.

romfea