Ιχνηλάτηση στον επιδημιολόγο Ιπποκράτη

Ἰχνηλάτηση στόν ἐπιδημιολόγο Ἱπποκράτη

Εὐδοξία Αὐγουστίνου, Φιλόλογος - Θεολόγος 

Μέσα στή μεγάλη λαίλαπα τοῦ κο­­ρωνοϊοῦ καί τήν παγκόσμια ἀναστάτωση πού ἐπιφέρει, ἀναδεικνύεται γιά μία ἀκόμα φορά ἡ αὐτοθυσία καί ἡ σπουδαία προσφορά τῶν για­τρῶν γιά τήν ἀντιμετώπιση τῆς μεγάλης αὐτῆς πανδημίας, τήν ὁποία ἡ ἀνθρωπότητα πληρώνει μέ χιλιάδες νεκρούς, ἐνῶ ἡ ἐ­πιστήμη δίνει σκλη­ρό ἀγώνα γιά τήν ἀντιμετώπισή της.

  Οἱ ἕλληνες γιατροί -ἀνάμεσα στούς ἄλ­λους- μέ πρώτους τούς λοιμωξιο­λόγους καί τό ἀντίστοιχο νοσηλευτικό προσωπικό δίνουν τή δική τους μάχη στήν πρώτη γραμμή, προσπαθώντας νά περιορίσουν κατά τό δυνατό τά θύματα τῆς πανδημίας, γεγονός γιά τό ὁποῖο τούς εἴμαστε εὐ­γνώμονες. Ἀναδεικνύ­ονται ἔτσι ἄξιοι διάδοχοι τοῦ Ἱπποκρά­τη, ὁ ὁποῖος πρῶτος εἶ­χε ἀφήσει πα­ρακαταθήκη στούς γιατρούς ὅλων τῶν ἐ­ποχῶν: «Ἡ Ἰατρική εἶναι φιλάνθρωπος τέχνη (ἐπιστήμη) καί δέν ἀποσκοπεῖ στόν πλουτισμό, ἀλλά στή βοήθεια τοῦ συνανθρώπου στίς δύσκολες ὧρες τῆς ἀρ­ρώ­στιας καί τοῦ θανάτου».

  Ἀξίζει, νά ἀναφερθοῦμε ἀ­κροθιγῶς σέ κάποιες πτυχές τῆς ζω­ῆς τοῦ μεγάλου ἀρχαίου γιατροῦ. Δω­ριεύς στήν καταγωγή γεννήθηκε στήν Κῶ τόν 5ο αἰ. π.Χ. καί ἀνῆκε στόν ἐνδοξότατο κλάδο τῶν Ἀσκληπιάδων. Προικισμένος μέ με­γά­λη ἐργατικότητα καί ροπή γιά μάθηση φαίνεται πώς ὁ Ἱπποκράτης εἶ­χε προνομιακή πρόσβαση στή συσσωρευμένη γνώση ἑνός ἀπό τά κορυφαῖα ἰα­τρικά ἱδρύματα τῆς ἐποχῆς του. Προ­φανῶς ἔ­λαβε ὅλη τήν ἐγκύκλια μόρφωση τοῦ 5ου αἰ. π.Χ. πού εἶχαν οἱ σημαντικοί Ἕλληνες. Μετά τήν ἐκπαί­­δευσή του ἄρχισε νά ἀσκεῖ τήν ἰατρική στή γενέτει­ρά του, τήν Κῶ. Ἐκεῖ νυμ­φεύ­θηκε τήν Ἀβλαβία, μέ τήν ὁποία ἀ­πέ­κτησαν δυό γιούς, πού ἀναδείχθηκαν ἐπιφανεῖς ἰα­τροί, καί μία κόρη.

  Μεγάλο μέρος τῆς ἄσκησής του στήν ἰατρική ὀφείλει στό Ἀσκληπιεῖο τῆς γενέτειράς του, στό ὁποῖο πολλοί ἀσθενεῖς προσέρχονταν γιά θεραπεία ἀπό διάφορα μέρη τοῦ τότε γνωστοῦ κόσμου. Ἐπιπλέον, θεώρησε χρέος του νά ταξιδέψει, ἐπειδή ἤθελε νά συμπληρώσει τή μόρφωσή του, ἀλλά καί νά διαδώσει τήν πίστη του στή θεραπευτική δύναμη τοῦ καθαροῦ ἀέ­ρα, τοῦ νε­ροῦ καί τοῦ ἥλιου.

  Κατά τήν περίοδο τῆς σταδιοδρομίας του στή Θεσσαλία θεράπευσε τόν βασιλιά τῶν Μακεδόνων Περδίκ­κα Β´. Στό μεταξύ ὁ βασιλιάς τῶν Περ­­σῶν, Ἀρταξέρξης ὁ Α΄, λέγεται πώς ἔστειλε ἀπεσταλμένους, γιά νά ζητήσουν τή βο­ήθειά του, προκειμένου νά ἀντιμετωπίσει ἐπιδημία πού εἶχε ἐξαπλωθεῖ στό στράτευμά του. Ὁ Ἱπποκράτης, παρά τίς ἐξαιρετικά δελεαστικές προσφορές, ὄχι μό­νο ἀρνήθηκε, ἀλλά ρωτώντας τούς ἀπεσταλμένους σχετικά μέ τίς κλιματικές συνθῆκες καί τό καθεστώς τῶν ἀνέμων στόν τόπο τους, ἀπό τίς ἀ­παν­τή­σεις τους κατάφερε νά προβλέψει τήν πορεία τῆς ἀσθένειας στόν ἑλλαδικό χῶρο καί νά ὑποδείξει τήν κατάλληλη θεραπευτική ἀγωγή.

  Στήν Ἀθήνα ἦρθε μέ πρόσκληση τοῦ Περικλῆ, ὁ ὁποῖος -σύμφωνα μέ τόν θρύλο- κατέβηκε στόν Πειραιᾶ μαζί μέ τήν Ἀσπασία νά τόν ὑποδεχθεῖ, προκειμένου ὁ φημισμένος γιατρός νά ἀν­τιμετωπίσει τόν λοιμό, γιά τόν ὁποῖο, ὅπως παραδίδει ὁ Θουκυδίδης, «οὔτε ἰατροὶ ἤρκουν... οὔτε ἄλλη ἀνθρωπεία τέχνη οὐδεμία... πάν­τα ἀνωφελῆ ἦν». Μέ τό διεισδυτικό του μάτι καί τήν ἀγχίνοιά του ὁ Ἱπποκράτης πρόσεξε ὅτι ἀ­πό τόν λοι­μό δύσκολα προσβάλλονταν ἄνθρωποι πού λόγῳ τοῦ ἐπαγγέλματός τους δούλευαν γυμνοί κοντά στή φω­τιά (μεταλλωρύχοι, καμινευτές κ.ἄ.). Ἔ­τσι συμπέ­ρα­νε ὅτι τό αἴτιο τῆς νό­σου δέν ἀρέ­σκεται στό πῦρ καί ἴσως βρίσκεται στόν ἱματισμό. Συμβούλε­ψε, λοιπόν, τούς Ἀθηναίους νά καεῖ ὁ ἱ­ματισμός· ν’ ἀ­νάψουν μεγάλες φωτιές σέ διάφορα σημεῖα τῆς πόλης, νά τίς τροφοδοτοῦν μέ χλωρά κλαδιά κι ἀρωματικά ἄνθη, ὥστε ὁ καπνός πού θά δημιουργηθεῖ νά ἔχει εὐχάριστη ὀσμή, νά εἶναι πυκνός καί νά σκεπάσει ὅλη τήν πόλη.

  Βέβαια, ἡ ἀπολυμαντική ἐνέργεια τοῦ πυρός ἦταν γνωστή ἀπό τήν ἐ­ποχή τοῦ Τρωικοῦ πολέμου. Ἡ καύ­ση, ὅμως, τοῦ ἱματισμοῦ ὡς φορέα τῆς νόσου ὀφείλεται στή δική του παρατηρητικότητα. Πράγματι, οἱ ψύλλοι, πού μεταδίδουν τό μικρόβιο τῆς πανώλης ἀπό τούς ποντικούς στόν ἄν­θρωπο, ἐμφωλεύουν στόν ἱματισμό. Ἔτσι ὁ Ἱππο­κρά­της σταμάτησε τή μετάδοση τῆς νόσου καί ἡ ἐπιδημία ὑ­ποχώρησε. Εἶχε, ἐπίσης, παρατηρήσει ὅτι ὅσοι ἐπιβίωναν ἀποκτοῦσαν ἀνοσία στόν ἰό.

  Ἑπόμενο ἦταν νά γίνει θρύλος -κα­τά τόν γάλλο Λιτρέ, ἐκδότη τῶν ἁπάντων του- ἡ ζωή καί τό ἔργο του. Ὁ θρύ­λος, λοιπόν, τόν θέλει σωτήρα τῆς πό­λης τῶν Ἀθηνῶν ἀπό τόν θανατηφόρο λοιμό. Γιά τήν προσφορά του οἱ Ἀθηναῖοι ἐξέδωσαν εἰδικό ψήφισμα, «τὸ δό­γμα τῶν Ἀθηναίων», πού διαβάστηκε στά Μεγάλα Παναθήναια. Ἐπίσης τόν στεφάνωσαν μέ χρυσό στεφάνι, τοῦ προσέφεραν τιμητική διά βίου σίτιση στό Πρυτανεῖο καί τόν μύησαν δημόσια στά Ἐλευσίνια Μυστήρια, πού ἦταν ἡ ὕψιστη τι­μή.

  Ὁ Ἱπποκράτης πίστευε, ἀκόμη, ὅτι τό πᾶν εἶναι ἡ πρόληψη. «Κάλλιον τὸ προλαμβάνειν ἢ τὸ θεραπεύειν». Στό προοίμιο τοῦ «Προγνωστικοῦ», ἑνός ἔρ­γου τῆς Ἰπ­ποκρατικῆς Συλλογῆς, διαβάζουμε: «Ὁ γιατρός πρέπει νά εἶ­ναι σέ θέση νά ἐπιχειρεῖ σέ κάθε ἀρρώστια σωστές προβλέψεις. Αὐτό δέν σημαίνει μόνο ὅτι πρέπει νά προβλέπει σωστά τή μελλοντική πορεία τῆς ἀρ­ρώστιας· πρέπει νά εἶναι σέ θέ­ση νά ἀνακαλύπτει καί τήν πορεία πού ἀκολούθησε ἡ ἀρ­ρώστια, καθώς καί τήν κα­τάσταση τοῦ ἀρ­ρώ­στου ἐ­κείνη τή στιγμή. Ὁ γιατρός πρέπει νά μπορεῖ νά διακρίνει ὅλες τίς διαφορές πού παρουσιάζει ὁ ἄρρωστος ἀ­πό τούς ὑγιεῖς ἤ ἀπό τόν ἴδιο τόν ἑαυτό του σέ κατάσταση ὑγείας. Ἐπιπλέον, νά καταλαβαίνει πῶς ἔφτα­σε ὁ ἄρρωστος στήν κατάσταση πού τόν βρίσκει. Ἐπιδίωξη τοῦ για­τροῦ εἶναι νά κερδίσει τήν ἐμπιστοσύνη τοῦ ἀσθενοῦς καί τοῦ περιβάλλοντός του, ὥστε νά ἐφαρμόσει τή θεραπευτική ἀγωγή πού ὁ ἴδιος κρίνει ὀρθή καί ἀνα­γκαία». Στό ἔργο του «Περὶ τῆς ἀρχαίης Ἰη­τρικῆς» δηλώνει στούς γιατρούς ὅτι θά ἐπιτύχουν, ἄν χρησιμοποιοῦν ὡς ἀφετηρία μακρο­χρόνια δοκιμασμένες ἀρ­χές καί μεθόδους· στή συνέχεια νά ἐπιδιώκουν νέες ἰα­τρικές ἀνακαλύψεις. Πῶς ἐφαρ­μόσθηκε στήν πράξη ἡ ἱπ­ποκρατική θεωρία περί προγνώσεως, τό βλέπει κανείς καθαρά στό «Περὶ Ἐπιδημιῶν» Α´ καί Γ´ (βλ. Δ. Λυπουρλῆ, Θου­κυ­δίδης καί Ἱπποκρατική πρόγνωση).

  Πολλές φράσεις ἀπό τά κείμενα τῆς Ἱπ­ποκρατικῆς Συλλογῆς ἔγιναν σύμβολα διαχρονικά τοῦ ἰατρικοῦ λειτουργήματος, ὅπως «Ὁ μὲν βίος βραχύς, ἡ δὲ τέχνη μακρά, ὁ δὲ και­ρὸς ὀξύς, ἡ δὲ πείρα σφαλερή, ἡ δὲ κρίσις χαλε­πή» (=ἡ ἀνθρώπινη ζωή εἶ­ναι σύντομη, ἡ ἐπιστήμη ἀτελείωτη, ὁ χρόνος λίγος, ἡ πείρα λα­­θεμένη καί ἡ ἀπόφαση γεμάτη εὐθύνες)». Κατηγορηματική ἡ ἐπιταγή του: «Ὠφελέειν ἢ μὴ βλάπτειν» (=νά ὠφελεῖς ἤ μήν βλάπτεις).

  Ἡ παγκόσμια ἀναγνώριση τῆς προσ­φο­ρᾶς τοῦ Ἱπποκράτη στήν ἰα­τρική δικαιολογεῖ ἀπόλυτα τόν τίτλο τοῦ πατέρα τῆς ἰατρικῆς.