25 Μαΐ 2019

Κλήμης Ρώμης - Η Β΄ Επιστολή προς Κορινθίους. (Μητροπολίτου Γόρτυνος και Μεγαλοπόλεως Ιερεμία)


Αποτέλεσμα εικόνας για Γόρτυνος και Μεγαλοπόλεως Ιερεμία
ΣΥΝΤΟΜΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΠΑΤΕΡΩΝ
(Σειρά κηρυγμάτων)
ΚΛΗΜΗΣ ΡΩΜΗΣ
1. Πρόκειται περί μιλίας
(α) Τό κείμενο αὐτό, ἡ λεγομένη Β´ Ἐπιστολή πρός Κορινθίους τοῦ Κλήμεντος Ρώμης, δέν εἶναι ἐπιστολή, ἀλλά εἶναι μιά ὁμιλία, ἕνα κήρυγμα. Κήρυγμα ὄχι τοῦ ἐπισκόπου Ρώμης Κλήμεντος ἀλλά κάποιου ἄλλου, ἀγνώστου μέχρι τώρα σ᾽ ἐμᾶς χριστιανοῦ.1 Καί ἀκόμη μποροῦμε νά ποῦμε ὅτι τό κήρυγμα αὐτό ἐκφωνήθηκε περίπου στά χρόνια 140-150 μ.Χ.2
Ὅλο τό ὕφος τῆς λεγόμενης αὐτῆς Ἐπιστολῆς δείχνει ὅτι αὐτή εἶναι κήρυγμα.  Καί αὐτό φαίνεται ἰδιαίτερα σέ δυό περικοπές. Στήν μιά περικοπή διαβάζουμε: «χι μόνο τώρα, πού μς διδάσκουν οπρεσβύτεροι νά προσέχουμε ατά πού μς λένε, λλά καί ταν θά πμε σπίτι μας νά θυμόμαστε τίς ντολές τοΧριστοκαί νά μή μς παρασύρουν οκοσμικές πιθυμίες» (17,3).3 Ἀπό τήν περικοπή αὐτή πράγματι φαίνεται ὅτι πρόκειται γιά κήρυγμα.

Καί σέ μιά ἄλλη περικοπή βλέπουμε τήν προσφώνηση «δελφοί καί δελφές», πού εἶναι προσφώνηση ἱεροκήρυκα. Καί ἀκόμη σ᾽ αὐτήν τήν περικοπή διαβάζουμε γιά ἱερό κείμενο πού ἀνέγνωσε ὁ ὁμιλητής. (19,1).4 Πρόκειται γιά τό ἁγιογραφικό ἀνάγνωσμα, πού διάβασε ὁ ὁμιλητής πρίν ἀπό τό κήρυγμά του, καί σ᾽ αὐτό τό ἀνάγνωσμα θά ἀναφέρθηκε ἀσφαλῶς καί τό κήρυγμά του, ὅπως γίνεται καί σήμερα. Ἄς παρατηρήσουμε ὅτι τό ἀνάγνωσμα, ἐπειδή εἶναι ἁγιογραφικό, τό καλεῖ «Θεόν τῆς ἀληθείας», ἐπειδή στήν Ἁγία Γραφή πράγματι ὁμιλεῖ ὁ Θεός.
(β) Γεννᾶται ὅμως τώρα ἕνα ἐρώτημα: Πῶς τό κείμενο αὐτό συνδέθηκε μέ τήν πρώτη Ἐπιστολή τοῦ Κλήμεντος καί λέγεται ὡς δεύτερη Ἐπιστολή τοῦ ἐπισκόπου αὐτοῦ, ἀφοῦ δέν προέρχεται ἀπ᾽ αὐτόν καί μάλιστα δέν εἶναι Ἐπιστολή ἀλλά κήρυγμα; Ὡς ἑξῆς μπορεῖ νά ἐξηγηθεῖ τό πράγμα5: Tό κείμενο τῆς «Ἐπιστολῆς» εἶναι, πραγματικά, κήρυγμα πού ἐκφωνήθηκε στήν Κόρινθο. Τό συμπεραίνουμε δέ αὐτό ἀπό τό ὅτι ὁ ὁμιλητής στό 7ο κεφάλαιο, μιλώντας γιά τόν ἀγώνα πού πρέπει νά κάνουν οἱ χριστιανοί, λέει γιά τούς ἀθλητικούς ἀγῶνες πού κάνουν οἱ ἄνθρωποι στόν τόπο τους. Καί μάλιστα, λέει, ἔρχονται πολλοί ἀπό μακρυά, πλέοντες θάλασσες, γιά νά ἀγωνιστοῦν σ᾽ αὐτούς τούς ἀγῶνες ἤ καί νά τούς παρακολουθήσουν. Καί μέ βάση αὐτούς τούς ἀθλητικούς ἀγῶνες περιγράφει τόν πνευματικό ἀγώνα τῶν χριστιανῶν.6 Τέτοιοι ἀθλητικοί ἀγῶνες γίνονταν στήν Κόρινθο, οἱ γνωστοί ὡςσθμια. Στήν Κόρινθο, λοιπόν, ἐκφωνήθηκε ἡ παρούσα ὁμιλία. Ἀλλά στά ἀρχεῖα τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κορίνθου φυλασσόταν ἡ Ἐπιστολή τοῦ ἐπισκόπου Ρώμης Κλήμεντος, πού διαβαζόταν συχνά στίς συνάξεις. Μαζί μέ αὐτή τήν γνήσια Ἐπιστολή τοῦ Κλήμεντος, καί ἴσως στό ἴδιο χειρόγραφο, θά ἦταν καί ἡ παρούσα ὡραία ὁμιλία τοῦ ἄγνωστου σέ ᾽μᾶς κήρυκα. Καί ἡ σύναψη αὐτή τῶν δυό κειμένων, τῆς Ἐπιστολῆςτοῦ Κλήμεντος καί τῆς ὁμιλίας μας αὐτῆς, προκάλεσε τήν σύγχυση καί ἀποδόθηκαν καί τά δυό κείμενα στόν Κλήμεντα. Ἔτσι ἡ ὁμιλία, πού ἐξετάζουμε, ὀνομάστηκε Δεύτερη πιστολή τοΚλήμεντος πρός Κορινθίους.7
2. Συγγραφέαςτςμιλίας
(α) Γιά τόν συγγραφέα τῆς Ὁμιλίας αὐτῆς, τῆς λεγομένης Β´ Ἐπιστολῆς τοῦ Κλήμεντος, δέν γνωρίζουμε ποιός εἶναι αὐτός. Εἶπαν γιά τόν πάπα Σωτήρα,8 γιά ἕναν ἄλλο πάπα, τόν Ὑγῖνον (136-140),9 γιάἕνανἙρμᾶ,10 χωρίςὅμωςνάμποροῦννάκαθορίσουνμέβεβαιότηταἕνασυγγραφέα. Ἀλλάδένμᾶςπειράζειαὐτό. ΚαίσέπολλάβιβλίατῆςἁγίαςΓραφῆςδέν γνωρίζουμε τόν συγγραφέα τους, τά πιστεύουμε ὅμως ὡς θεόπνευστα, ἰσόκυρα μέ τά ἄλλα, τά ἐπώνυμα βιβλία.
(β) Εἴμαστε πάντως εὐγνώμονες σ᾽ αὐτόν τόν ἄγνωστο συγγραφέα τοῦ ὡραίου αὐτοῦ κηρύγματος καί εἴμαστε πάλι εὐγνώμονες στόν Μητροπολίτη Σερρῶν καί ἀργότερα Νικομηδείας τόν Φιλόθεο Βρυέννιο, πού τό ἔτος 1875 ἐξέδωσε γιά πρώτη φορά ὁλόκληρο τό κείμενο τῆς Ὁμιλίας μαζί μέ τήν γνήσια Ἐπιστολή τοῦ Κλήμεντος.11
3. φέλιμη μιλία
φερομένη ὡς Β´ Ἐπιστολή τοῦ Κλήμεντος εἶναι μιά ὡραία ὁμιλία, πού μᾶς ἔρχεται ἀπό παλαιά, ἀπό τήν Ἐκκλησία τοῦ δευτέρου αἰώνα· εἶναι τό παλαιότερο σωζόμενο γραπτό κήρυγμα. Καί τό κήρυγμα αὐτό τό διάβαζαν οἱ ἅγιοι Πατέρες καί τό διέσωσε ἡ Ἐκκλησία μας. Δέν ἐπιτρέπεται, λοιπόν, ἐμεῖς νά τό ἀγνοοῦμε ἤ νά τό περιφρονοῦμε. Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός στό ἔργο του ερά Παράλληλα παραθέτει ἀπό τήν ὁμιλία αὐτή,12 τήν λεγόμενη Β´ Ἐπιστολή τοῦ Κλήμεντος, καί ὁ μεγάλος διδάσκαλος Ὠριγένης γνώριζε τό κείμενο αὐτό. Ὁμοίως ὁ 85ος Κανόνας τῶν ἁγίων Ἀποστόλων κατατάσσει τήν Ὁμιλία αὐτή στόν Κανόνα τῆς Καινῆς Διαθήκης, ὅπως καί τήν Α´ Ἐπιστολή τοῦ Κλήμεντος.13
4. Περιεχόμενο τς μιλίας
Ἡ Ὁμιλία αὐτή λέγει γενικά γιά τήν σωστή ζωή, πού πρέπει νά κάνουμε γιά τήν σωτηρία μας· γιά τήν μετάνοια πού πρέπει νά δείξουμε μέ τά καλά μας ἔργα. Ὁ κήρυκας τῆς Ὁμιλίας αὐτῆς διακατέχεται ἀπό τό πρόβλημα τῆς κρίσης καί τῆς μετάνοιας. Ἀρχίζει μέ τήν δήλωση ὅτι ὁ Χριστός εἶναι Θεός, κριτής ζώντων καί νεκρῶν, καί ὅτι δέν πρέπει νά περιφρονοῦμε τήν σωτηρία μας. Θά μπορούσαμε νά ποῦμε ὅτι αὐτή ἡ ἀρχή τῆς Ὁμιλίας εἶναι καί τό γενικό θέμα της. «δελφοί – ἀρχίζει ὁ κήρυκας τήν Ὁμιλία του – οτως δεῖ ἡμς φρονεν περί ησοΧριστο, ς περί Θεο, ς περί κριτοζώντων καί νεκρν· καί οδεῖ ἡμς μικρά φρονεν περί τς σωτηρίας μν» (1,1).
Στόν Χριστό, λέει παρακάτω ἡ Ὁμιλία, ὀφείλουμε πολλά εὐεργετήματα, καί ἀπαριθμεῖ τά εὐεργετήματα αὐτά, ἐκθέτοντας τίς μεγάλες ὠφέλειες τῆς ἐνανθρωπήσεώς Του (κεφ. 1-4). Ἀλλά στά εὐεργετήματα αὐτά τοῦ Χριστοῦ σέ ᾽μᾶς ἐμεῖς πρέπει νά ἀνταποκριθοῦμε μέ εὐγνωμοσύνη, μέ σωστή ζωή, σάν χριστιανοί πού εἴμαστε. Πρέπει νά Τόν ὁμολογοῦμε μέ ἔργα καλά: Νά μήν ἀκολασταίνουμε, νά μή φθονοῦμε καί νά μήν κατηγοροῦμε ὁ ἕνας τόν ἄλλο, ἀλλά νά ζοῦμε μέ ἀγάπη καί συμπόνια. Ἄς ἀκούσουμε πῶς πρέπει νά ὁμολογοῦμε τόν Χριστό, πού μᾶς χάρισε τόσα εὐεργετήματα: «στε, ον δελφοί, ν τος ργοις ατόν μολογμεν, ν τῷ ἀγαπν αυτούς, ν τμή μοιχσθαι, μηδέ καταλαλεν λλήλων, μηδέ ζηλον, λλ᾽ ἐγκρατες εναι, λεήμονας, γαθούς· καί συμπάσχειν λλήλοις φείλομεν καί μή φιλαργυρεν. ν τούτοις τος ργοις μολογμεν ατόν, καί μή ν τος ναντίοις» (4,3). Ἡ μετάνοια καί ἡ ἐγκράτεια, λοιπόν, συνιστοῦν τά κύρια χαρακτηριστικά τοῦ πιστοῦ. Καί στά ὑπόλοιπα κεφάλαια τοῦ κειμένου, ἀπό τό 5-18, πού εἶναι καί τό κύριο μέρος τῆς ὁμιλίας, ὁ ὁμιλητής καθορίζει τόν τρόπο, γιά νά ζεῖ ὁ χριστιανός μέ μετάνοια καί ἐγκράτεια.
Στά τελευταῖα δύο κεφάλαια, τό 19 καί 20, ἔχουμε τήν περιγραφή τῆς ἀντιμισθίας. Ἄν ζήσουμε βίο ἐγκρατῆ μέ μετάνοια, θά ἀπολαύσουμε τά ἀγαθά τῆς ἀναστάσεως.
(Συνεχίζεται)
ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ
1. Γιά Β´ ἐπιστολή τοῦ Κλήμεντος πρός Κορινθίους μιλάει γιά πρώτη φορά Εὐσέβιος, τήν ὁποία ὅμως δέν θεωρεῖ γνήσια: «στέον δ ς καί δευτέρα τις εναι λέγεται το Κλήμεντος πιστολή· ο μήν θ μοίως τ προτέρ καί ταύτην γνώριμον πιστάμεθα, τι μηδέ τούς ρχαίους ατ κεχρησμένους σμεν» (Ἐκκλ. Ἱστορ. 3,38). Τό ἴδιο λέει γιά τήν Ἐπιστολή καί ὁ Ἱερώνυμος (στό ἔργο του De viris illustribus 15), πού ἐξαρτᾶται ἀπό τόν Εὐσέβιο (Λέει: «...Quae a veteribus reprobatur»). Μόλις τόν πέμπτο αἰώνα φέρεται τό κείμενο, σέ ἑλληνικά καί συριακά χειρόγραφα, ὡς δεύτερη ἐπιστολή τοῦ Κλήμεντος· πολύ ἀργότερα ὅμως ὁ Φώτιος λέει γιά τήν Ἐπιστολή «δέ λεγομένη δευτέρα ς νόθος ποδοκιμάζεται» (Μυριόβιβλος 126).
2. Τελευταῖα ὁ G. Stanton ὑπεστήριξε ὅτι τό παρόν κείμενο ἀνήκει στήν ἐποχή τοῦ 180 καί προέρχεται ἀπό ρωμαϊκούς κύκλους. «Ἡ ἄποψη αὐτή ἔχει σοβαρά ἐπιχειρήματα, ἀλλά ἡ ὅλη φιλολογικο-θεολογική δομή τοῦ κειμένου κατανοεῖται καλύτερα ὅταν τοποθετηθῆ στήν ἐποχή τοῦ 140-150» (Παπαδόπουλος, Πατρολογία Α´, σ. 199).
3. «Καί μή μόνον ρτι δοκμεν πιστεύειν καί προσέχειν ν τνουθετεσθαι μς πό τν πρεσβυτέρων, λλά καί ταν ες οκον παλλαγμεν μνημονεύωμεν τν τοΚυρίου νταλμάτων καί μή ντιπαρελκώμεθα πό τν κοσμικν πιθυμιν» (17,3).
4. «στε, δελφοί καί δελφαί, μετά τόν Θεόν τς ληθείας ναγινώσκω μν ντευξιν ες τό προσέχειν τος γεγραμμένοις, να καί αυτούς σώσητε καί τόν ναγινώσκοντα ν μν» (19,1).
5. Εἶναι ἡ πιό πιθανή λύση, πού δόθηκε ἀπό τούς Lightfoot, Funk καί Κruger.
6. «στε ον, δελφοί μου, γωνισώμεθα, εδότες τι ν χερσίν ὁ ἀγών, καί τι ες τούς φθαρτούς γνας καταπλέουσιν πολλοί, λλοπάντες στεφανονται, εμή οπολλά κοπιάσαντες καί καλς γωνισάμενοι. μες ον γωνισώμεθα, να πάντες στεφανωθμεν. στε θέωμεν τήν δόν τήν εθεαν, γνα τόν φθαρτον καί πολλοί ες ατόν καταπλεύσωμεν καί γωνισώμεθα, να καί στεφανωθμεν· καί εμή δυνάμεθα πάντες στεφανωθναι, κν γγύς τοστεφάνου γενώμεθα. Εδέναι δέ μς δεῖ ὅτι τόν φθαρτόν γνα γωνιζόμενος, άν ερεθφθείρων, μαστιγωθείς αρεται καί ξω βάλλεται τοσταδίου» (7,1-4).
7. «Εἶναι ὅμως πολύ πιθανόν ὅτι ἡ σύγχυσις ἔγινε κατά πρῶτον ὄχι μεταξύ τῶν Κορινθίων ἀλλά μεταξύ τῶν Ἀντιοχέων, τῶν ὁποίων ἐκπρόσωπος φαίνεται ὅτι ἀντέγραψεν εἰς τήν Κόρινθον μαζί καί τά δύο κείμενα· ἴσως δέ ἔπραξε τοῦτο ὁ Ἡγήσιππος» (Χρήστου, Πατρολογία Β´, σ. 374).
8. Ἀπεδόθη ἡ συγγραφή τῆς Ὁμιλίας στόν πάπα Σωτήρα (166-175), ἐπειδή ὁ Διονύσιος Κορίνθου συνδέει ἐπιστολή τοῦ πάπα αὐτοῦ πρός Κορινθίους μέ τήν γνήσια ἐπιστολή τοῦ Κλήμεντος. Βλ. Εὐσεβίου, Ἐκκλ. Ἱστορία 4,23.11. Τήν συγγραφή τῆς Ὁμιλίας ἀποδίδουν στόν Σωτήρα μεταξύ τῶν ἄλλων καί οἱ Hilgenfeld καί Ηarnack. Aὐτό ὅμως εἶναι ἀβάσιμο, γιατί, ὅπως εἴπαμε, τό κείμενο δέν εἶναι ἐπιστολή, ὅπως εἶναι τό κείμενο τοῦ πάπα Σωτήρα πρός Κορινθίους, ἀλλά ὁμιλία. (Βλ. Χρήστου, μνημ. ἔργ., σ. 374.
9. Κατά τήν γνώμη τοῦ R. Grand.
10. Γιατί οἱ ἰδέες τῆς Ὁμιλίας μοιάζουν μέ τίς ἰδέες τοῦ ἔργου τοῦ Ἑρμᾶ Ποιμήν, ὅπως θά δοῦμε στήν μελέτη μας.
11. Τό κείμενο τῆς Ὁμιλίας σέ μερικά του σημεῖα εἶναι ἐφθαρμένο. Ὅλα τά κενά τοῦ Ἀλεξανδρινοῦ κώδικα συμπλήρωσε ἡ ἔκδοση τοῦ Φιλοθέου Βρυεννίου, βάσει τοῦ Κώδικα τῶν Ἰεροσολύμων τοῦ ἔτους 1056, πού ἀνήκει στό Μετόχι τοῦ Παναγίου Τάφου στήν Κωνσταντινούπολη, καί τώρα βρίσκεται στήν Πατριαρχική Βιβλιοθήκη τῶν Ἰεροσολύμων. Ὁ τίτλος τῆς ἐκδόσεως εἶναι: «Τοῦ ἐν γίοις πατρός μν Κλήμεντος Ρώμης αδύο πρός Κορινθίους πιστολαί. κ χειρογράφου τς ν ΦαναρίΚωνσταντινουπόλεως Βιβλιοθήκης τοΠαναγίου Τάφου νν πρτον κδιδόμεναι πλήρεις μετά προλεγομένων καί σημειώσεων πό Φιλοθέου Βρυεννίου, Μητροπολίτου Σερρν. ν Κωνσταντινουπόλει 1875, 8ο σ.σ. ρξθ + 188».
Βλ. γιά περισσότερα τήν μελέτη τοῦ καθηγητοῦ κ. Μπόνη εἰς ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΑΤΡΟΛΟΓΙΑ Migne (Κ.Ε.Π.Ε.) σ. σνε´ ἑξ.
12. Μέ τήν ἔνδειξη μάλιστα «τοῦ ἁγίου Κλήμεντος».
13. Λέει αὐτός ὁ Κανόνας: «στω δέ μν πσι κληρικος καί λαϊκος βιβλία σεβάσμια καί για, τς μέν Παλαις Διαθήκης Μωϋσέως πέντε... μέτερα δέ, τοτέστι τς Καινς Διαθήκης, εαγγέλια τέσσαρα... Παύλου πιστολαί δέκα τέσσαρες, Πέτρου πιστολαί δύο, ωάννου τρες, ακώβου μία, ούδα μία, Κλήμεντος πιστολαί δύο» – Ὑπῆρξαν καί ἀνατολικοί θεολόγοι, πού δέχτηκαν τό κείμενό μας ὡς γνήσια Ἐπιστολή τοῦ Κλήμεντος: «Πρῶτος ἴσως ὁ συγγραφεύς τῶν ψευδιουστινείων ποκρίσεων πρός ρθοδόξους, ἔπειτα δέ οἱ Τιμόθεος, Σεβῆρος, Δωρόθεος ἀββᾶς, Μάξιμος ὁμολογητής. Ἴσως τήν ἐγνώριζεν ἤδη ὁ Ὠριγένης» (Χρήστου, Μνήμ. ἔργ., σ. 373).
Δείτε και:

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου