Οι πέντε παγίδες της δέσμης ιδεών Νίμιτς

Νίμιτς στην υπηρεσία των Σκοπίων

ΟΙ ΠΕΝΤΕ ΠΑΓΙΔΕΣ ΤΗΣ ΔΕΣΜΗΣ ΙΔΕΩΝ ΝΙΜΙΤΣ

Από τον  Αλέξανδρο Τάρκα

Οι αδιανόητες -για έναν αντικειμενικό μεσολαβητή- δηλώσεις του ειδικού εκπροσώπου του ΟΗΕ Μάθιου Νίμιτς περί «μακεδονικού έθνους» δείχνουν τη μεγάλη δυσκολία της επικείμενης διαπραγμάτευσης και διαλύουν τις ψευδαισθήσεις περί εύκολης και γρήγορης λύσης. 

Είναι πολύ λογικό να προκαλούνται απορίες για την παρούσα στάση του κ. Νίμιτς, που είναι παλαιός γνωστός της ελληνικής διπλωματίας.

Ως ανώτερος σύμβουλος του Στέιτ Ντιπάρτμεντ και ως μετέπειτα υφυπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, το 1977-1980, είχε θετική συμβολή στις περίπλοκες διαβουλεύσεις για την επανένταξη της Ελλάδας στο στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ, διεξάγοντας τίμιες συνομιλίες με τους Γ. Ράλλη, Ευ. Αβέρωφ, Κων. Μητσοτάκη και την τουρκική ηγεσία. Επίσης, το 1994-1995, ως ειδικός εκπρόσωπος του προέδρου Κλίντον (πριν αναλάβει τη θέση του στον ΟΗΕ, το 1999), περιόριζε τις εξαλλοσύνες του βοηθού υπουργού Εξωτερικών και πανίσχυρου επί Δημοκρατικών Ρ. Χόλμπρουκ, που αναστάτωνε ολόκληρα τα Βαλκάνια. 

Τα ερωτήματα πολλαπλασιάζονται λόγω της απουσίας αντίδρασης της ελληνικής κυβέρνησης. Από τη στιγμή που δεν αξιώνει την αντικατάσταση του κ. Νίμιτς, οφείλει να επιμείνει στην επαναφορά του στην τάξη μέσω του γ.γ. των Ηνωμένων Εθνών Αντ. Γκουτέρες, που, εδώ και μήνες, έχει υποσχεθεί την προσωπική βοήθειά του στη διαδικασία λύσης του ονοματολογικού.

Αλλωστε, ο κ. Γκουτέρες διατηρεί άριστη προσωπική σχέση με τον Ελληνα υπουργό Εξωτερικών και έχει διαπιστώσει τον ρεαλισμό και την ακρίβεια των εκτιμήσεων-προειδοποιήσεών του για τα θέματα εγγυήσεων και ασφάλειας στις δύο διασκέψεις του 2017 για το Κυπριακό.

Ω στόσο, μεγαλύτερη σημασία από τις δηλώσεις Νίμιτς έχουν οι πολλές διπλωματικές παγίδες που περιέχει η δέσμη ιδεών του, η οποία παρουσιάστηκε στους διαπραγματευτές της Ελλάδας και της ΠΓΔΜ στις 17 Ιανουαρίου, θα εξεταστεί καταρχάς από τους πρωθυπουργούς Αλ. Τσίπρα και Ζ. Ζάεφ σήμερα στο Νταβός και θα αποτελέσει αντικείμενο λεπτομερών διαβουλεύσεων των υπουργών Εξωτερικών Ν. Κοτζιά και Ν. Ντιμιτρόφ τις προσεχείς εβδομάδες. 

Σύμφωνα με ξένες πηγές που γνωρίζουν τις τρέχουσες εξελίξεις και με ελληνικές πηγές οι οποίες είχαν άμεση εμπλοκή σε παλαιότερες πρωτοβουλίες του κ. Νίμιτς (επιβεβαιώνοντας το γενικότερο πνεύμα των προτάσεών του, που τώρα, εν μέρει, επαναλαμβάνονται), οι παγίδες του νέου σχεδίου λύσης εντοπίζονται στα εξής σημεία: 

Το σύνθετο όνομα (όποιο κι αν τελικά προκριθεί μεταξύ των «Nova Makedonija», «Ανω Μακεδονία» ή «Βόρεια Μακεδονία» κ.λπ.) συνοδεύεται από αναγκαστική διευκρίνιση της εθνικότητας των πολιτών αυτής της χώρας με περιφραστική περιγραφή της, αλλά και με μονολεκτικό επιθετικό προσδιορισμό. 

Η περίφραση -για όσους δέχονται το σύνθετο όνομα- ίσως δεν εμφανίζει ιδιαίτερα προβλήματα, αφού θα αναφέρεται στον «πολίτη της Νέας (ή Ανω) Μακεδονίας». Αντίθετα, ο μονολεκτικός προσδιορισμός αφορά μόνο τον «Μακεδόνα», παρά τη συνοδευτική φόρμουλα ταυτόχρονης διπλής αναφοράς σε «Makedonsko/Macedonian», η οποία είναι προφανέστατο ότι θα καταλήξει μόνο στο δεύτερο σκέλος. Οπως προ 15 ετών, ο τότε πρεσβευτής των ΗΠΑ στην Αθήνα Τομ Μίλερ καλούσε off the record την ελληνική πλευρά να βρει λύση, «επειδή οι γείτονές σας δεν είναι δυνατόν να αποκαλούνται FYROMians, σαν εξωγήινοι», είναι βέβαιο ότι κανείς δεν θα χρησιμοποιεί διεθνώς το σλαβικό «Makedonsko» (που είναι και γνωστό δημοτικό τραγούδι στην ΠΓΔΜ από το 1960), αλλά το αγγλικό «Macedonian». Και, δυστυχώς, αν η Ελλάδα συναινέσει, οι πολλοί Macedonians θα συγκροτούν «μακεδονικό έθνος».

Οσον αφορά τον ορισμό της επίσημης γλώσσας της σημερινής ΠΓΔΜ, που θα πρέπει να συνυπογράψει η Ελλάδα σε περίπτωση τελικής συμφωνίας, η λογική Νίμιτς ακολουθεί το προαναφερθέν μοντέλο για τους πολίτες. Η Ελλάδα καλείται να αποδεχθεί τη γλώσσα Makedonski/Macedonian, που δεν υπήρχε ποτέ και δεν υπάρχει! Η γλώσσα που προβάλλει η γειτονική χώρα από το 1991-1992 δεν μπορεί να συγχέεται με τη σλαβοβουλγαρική ή τη σλαβομακεδονική - ιδιαίτερα με την τελευταία, που, ως ιδίωμα, χρησιμοποιούσαν ελάχιστοι Ελληνες δίγλωσσοι και τα Σκόπια επικαλούνταν για την ύπαρξη δήθεν «μακεδονικής μειονότητας» στη βόρεια Ελλάδα.

Σχετική παράγραφος είχε παρεισφρήσει στην Εκθεση Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Στέιτ Ντιπάρτμεντ του 1991, αλλά -για πρώτη φορά στην ιστορία των ΗΠΑ- είχε ανασκευαστεί με επίσημη επιστολή του τότε πρέσβη Μάικλ Σωτήρχος. Δεν είναι δυνατόν η Ελλάδα, το 2018, να πέσει στην παγίδα γλώσσας - έθνους - μειονότητας και να διευκολύνει τον αλυτρωτισμό που οι ΗΠΑ απέρριψαν 27 χρόνια νωρίτερα.

Η έσχατη γραμμή ελληνικής άμυνας με το erga omnes (χρήση ονόματος έναντι όλων) αναγνωρίζεται επί της αρχής στις ιδέες Νίμιτς με υποχρεωτική αποδοχή του ονόματος στον ΟΗΕ, στο ΝΑΤΟ και στην Ε.Ε., και σε πολυμερείς διεθνείς συμβάσεις. Δεν είναι, όμως, σαφές αν θα αναιρέσει (είτε μεσολαβήσει ψήφισμα του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ είτε όχι) τις αναγνωρίσεις της ΠΓΔΜ με το συνταγματικό όνομά της από δεκάδες χώρες. Δυστυχώς, και σε αυτό το σημείο, που είναι από τα βασικά ελληνικά κίνητρα επίσπευσης του συμβιβασμού, ώστε να αναιρεθεί η παγιωμένη διεθνής πρακτική, ο μεσολαβητής του ΟΗΕ κλίνει προς την πλευρά των Σκοπίων με ιδέες περί απλών «συστάσεων» από το Συμβούλιο Ασφαλείας και όχι περί υποχρέωσης των γειτόνων μας να συμφωνήσουν με τρίτες χώρες στη χρήση του νέου επίσημου ονόματος. 

Η απαράδεκτη «διπλή ονομασία» (αυτοκτονική ιδέα της κυβέρνησης Μητσοτάκη του Μαΐου του 1992) αναπαράγεται, καθώς ο κ. Νίμιτς επιμένει στη δυνατότητα εσωτερικής χρήσης της. Το επιχείρημα του 1992 «ας αποκαλούνται στο εσωτερικό όπως θέλουν» είναι φαιδρό, γιατί απαιτείται ελληνική συνυπογραφή. Αν η Αθήνα αναγνωρίσει «εσωτερική» ύπαρξη «Δημοκρατίας της Μακεδονίας», διευκολύνει όλη την αλυτρωτική προπαγάνδα που ο κ. Τσίπρας διαβεβαιώνει ότι δεν θα επιτρέψει.

Αν και καμιά ελληνική ή ξένη διπλωματική πηγή δεν είναι κατηγορηματική, ο κ. Νίμιτς φέρεται ότι επιμένει πως ορισμένα σημαντικά ζητήματα, όπως η υιοθέτηση μέτρων αμοιβαίου σεβασμού της πολιτιστικής κληρονομιάς κάθε πλευράς και συμφωνιών μη αποκλειστικότητας του όρου «Μακεδονία» για εμπορικές και άλλες χρήσεις, μπορεί να μετατεθούν σε μεταγενέστερο χρόνο και, πάντως, μετά την ένταξη της ΠΓΔΜ στο ΝΑΤΟ ή και στην Ε.Ε.

Δεν είναι τυχαίο ότι ο κ. Ντιμιτρόφ, σε πρόσφατη συνέντευξή του, μίλησε περί μη αποκλειστικότητας, ενώ, ευτυχώς, ο κ. Κοτζιάς έχει προειδοποιήσει ότι όλες οι εκκρεμότητες που συνδέονται με την ΠΓΔΜ πρέπει να λυθούν ταυτόχρονα, χωρίς μεταθέσεις στο αόριστο μέλλον.

Το πλαίσιο ιδεών Νίμιτς είναι, βέβαια, ακόμα στην αρχική μορφή του, αποτελώντας βάση διαπραγμάτευσης και όχι οριστικό επίσημο κείμενο. Από τη στιγμή, πάντως, που ήδη υπάρχουν σημάδια ετεροβαρούς συμφωνίας, είναι αμφίβολο αν μπορεί να βρεθεί λύση με τη συμπεριφορά της -υποτιθέμενης- μετριοπαθούς ηγεσίας της ΠΓΔΜ και με την αναζωπύρωση της εσωτερικής πολιτικής έντασης στη χώρα μας.

*Εκδότης του περιοδικού «Αμυνα & Διπλωματία» και σύμβουλος ξένων εταιριών μελέτης επιχειρηματικού ρίσκου για τη ΝΑ Ευρώπη- dimokratianews, 24.01.2018