Στα όρια της πλήρους ρήξης οι σχέσεις Φαναρίου και Εκκλησίας Αμερικής

Οι «ανοιχτές πληγές» από την αντιπαράθεση μετά τη δραματική συνάντηση του Αρχιεπισκόπου Δημητρίου με τον Οικουμενικό Πατριάρχη σχετικά με το θέμα της εκλογής νέου Επισκόπου στο Σικάγο, και η «εριστική» στάση που επέλεξε ο Βαρθολομαίος

Από τον Νίκο Σταματάκη*

Την ώρα που γράφονταν οι γραμμές αυτές δεν είχε κατακαθίσει η σκόνη από τη δραματική συνάντηση του Αρχιεπισκόπου Δημητρίου και των Επισκόπων Αμερικής στο Φανάρι με τον Πατριάρχη Βαρθολομαίο για το θέμα της εκλογής του νέου Επισκόπου Σικάγου. Ομως οι πληγές που ανοίχτηκαν από την αντιπαράθεση στο θέμα αυτό θα παραμείνουν ανοιχτές για μεγάλο διάστημα. Δημιουργήθηκε ένα σοβαρό θέμα δικαιοδοσίας και εμπιστοσύνης, το οποίο έφτασε τις σχέσεις των δύο πλευρών στα όρια της ανοιχτής ρήξης.

Bυζαντινές ραδιουργίες

Για την παρούσα κρίση όλα δείχνουν ότι τόσο ο χρόνος όσο και το περιεχόμενο της ρήξης ήταν επιλογή του Πατριαρχείου. Το Πατριαρχείο είχε στη διάθεσή του για αρκετό διάστημα κατάλογο υποψήφιων Επισκόπων Σικάγου και δεν έδειξε κάποια σοβαρή και επίσημη αντίδραση ή επιφύλαξη. Με άλλα λόγια, ο Πατριάρχης είχε όλα τα μέσα από άποψη εκκλησιαστικών κανόνων αλλά και ως ηγέτης να επιβάλει τόσο την κανονικότητα και την ομαλότητα στη διαδικασία εκλογής όσο και την άποψή του. Δεν το έπραξε, δεν φέρθηκε ηγετικά, αλλά επέλεξε βυζαντινές ραδιουργίες και πόλεμο διά δημοσιευμάτων.

Είναι γνωστό ότι είχε υποστηριχθεί -με τρόπο όχι και τόσο ξεκάθαρο- από το Φανάρι πρόσωπο (ο Επίσκοπος Δαρδανελλίων Νικήτας) που, επειδή δεν ιερουργεί στην Αμερική, αποκλείστηκε από τον κατάλογο των επιλεχθέντων, το περίφημο «τριπρόσωπο», το οποίο συντάσσει η Αρχιεπισκοπή Αμερικής κατά παράδοση (τονίζουμε το «κατά παράδοση» διότι την «κανονική» δικαιοδοσία έχει πάλι το Πατριαρχείο, το οποίο μπορεί να ανατρέψει την όποια «παράδοση»). 

Ο Πατριάρχης είχε πολλούς τρόπους, επειδή η Εκκλησία της Αμερικής δεν είναι αυτοκέφαλη αλλά αποτελεί απλά μια επαρχία του Πατριαρχείου, να επιβάλει την άποψή του αποτρέποντας το αδιέξοδο. Δεν το έκανε αλλά περίμενε τη σύναξη της επισκοπικής (επαρχιακή) συνόδου Αμερικής (που αποφάσισε την εκλογή του Ζήλωνος κ. Σεβαστιανού) για να επιρρίψει τους κεραυνούς του… Δεν είναι η πρώτη φορά που το Πατριαρχείο επιλέγει «εριστική» στάση για την προώθηση των θέσεών του. Γνώμη μας είναι ότι η στάση αυτή οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στη συγκρουσιακή προσωπικότητα του Πατριάρχη Βαρθολομαίου. Οι παλαιότεροι ανάμεσά μας πιθανόν να θυμούνται τον (τότε Επίσκοπος Φιλαδελφείας) κ. Βαρθολομαίο να δημιουργεί απαράδεκτες καταστάσεις ως συνοδός τού τότε Πατριάρχη Δημητρίου σε επίσκεψη εδώ στην Αμερική το 1990 και να απαιτεί να έχει τελετουργική θέση ανώτερη του τότε Αρχιεπισκόπου Βορείου και Νοτίου Αμερικής Ιακώβου. 

Ο Αρχιεπίσκοπος Ιάκωβος ήταν ένας ηγέτης ολκής, διεθνώς αναγνωρισμένος και συνομιλητής όλων των προέδρων της Αμερικής και ο κ. Βαρθολομαίος ένας άγνωστος ιεράρχης - παρότι «δεύτερος τη τάξει» του Πατριάρχη.

ΠΑΝΤΑ ΣΤΑ ΑΚΡΑ

Και ενώ ο Πατριάρχης Δημήτριος, άνθρωπος πράος και συνετός, επεδίωκε πάντοτε την ειρήνη και τη συμφιλίωση, ο κ. Βαρθολομαίος εξωθούσε καταστάσεις στα άκρα. Αυτά για την ιστορία και για τις προσωπικότητες των εμπλεκομένων - πάντοτε αξίζει να γνωρίζουμε για ποιους μιλάμε. Αλλωστε την ίδια εριστική στάση έδειξε -και ακόμα δείχνει- ο Πατριάρχης και στις σχέσεις με την ελληνική και άλλες Εκκλησίες. Οποτε υπήρξε θέμα, ο κ. Βαρθολομαίος επέλεξε τη σύγκρουση αντί της συμφιλίωσης και το γεγονός αυτό πρέπει να υπογραμμιστεί.

Ενας ηγέτης μονίμως υπό δέσμευση και υπό αίρεση

Από την άλλη πλευρά, η εποχή του κορυφαίου ηγέτη Αρχιεπισκόπου Ιακώβου έχει ασφαλώς παρέλθει και είναι φανερό ότι ο Αρχιεπίσκοπος Δημήτριος, παρότι «πνευματικός φάρος», δεν μπορεί να ορθώσει το ηγετικό ανάστημα που απαιτείται. Κατασπαταλά την ενέργειά του στον διακανονισμό τρεχόντων ζητημάτων και αδυνατεί να δει την πορεία της Εκκλησίας μας ως συνόλου προς το μέλλον. Είναι φανερό ότι δρα υπό πολύ σημαντικούς περιορισμούς, όχι μόνο λόγω της ιδιαίτερα «ακαδημαϊκής» προσωπικότητάς του, αλλά και λόγω της θέσης της Εκκλησίας της Αμερικής ως επαρχίας του Πατριαρχείου. Είναι μονίμως ένας ηγέτης υπό δέσμευση και υπό αίρεση, υφιστάμενος συνεχή παρακολούθηση και πολλαπλούς περιορισμούς - μεταξύ των οποίων και οικονομικούς καθώς μεγάλα ποσά ετησίως «αρμέγονται» από την Εκκλησία της Αμερικής προς συντήρηση του Πατριαρχείου.

Το «τουρκικό ίδρυμα», η εξώθηση του Δημητρίου σε παραίτηση, τα φερέφωνα και η ευθύνη εάν επέλθει η διάσπαση

Αλλά η συντριπτική πια παρουσία του Πατριαρχείου έχει και άλλες διαστάσεις, τις εθνικές, καθώς το Πατριαρχείο είναι «τουρκικό ίδρυμα» και οι εκπρόσωποί του πράττουν ανάλογα, άλλοι επειδή το επιλέγουν και άλλοι επειδή ίσως εκβιάζονται. Μόλις πρόπερσι φτάσαμε σε ακρότητες, δηλαδή στην πρόσκληση στον Λευκό Οίκο για τον εορτασμό της ελληνικής ανεξαρτησίας και δύο Τούρκων επιχειρηματιών! Και δεν θα ξεχαστεί εύκολα η επιβολή στους «Αρχοντες του Πατριαρχείου» -περήφανοι Ελληνες και Ελληνοαμερικανοί όλοι τους- να τιμήσουν παλαιότερα τον Τούρκο υπουργό Εγκεμέν Μπαγίς, ο οποίος κυριολεκτικά τους κορόιδεψε… Αυτά και μόνο τα προβλήματα που δημιουργεί η ιδιαίτερα ευαίσθητη θέση του Πατριαρχείου θα έπρεπε να κάνουν τον κ. Βαρθολομαίο ιδιαίτερα προσεκτικό και καθόλου «εριστικό».

Θέλει απόλυτο έλεγχο

Από τη συγκρουσιακή στάση του κ. Βαρθολομαίου είναι προφανές ότι το Πατριαρχείο επιδιώκει με κάθε τρόπο, εκτός από την εξώθηση του Αρχιεπισκόπου Δημητρίου σε παραίτηση, την προώθηση των δικών του εμπίστων σε καίριες θέσεις της Εκκλησίας της Αμερικής, έτσι ώστε να την ελέγχει απόλυτα και εσαεί. Πρόκειται ασφαλώς για το τελευταίο στάδιο της διαδικασίας που άρχισε με την εξώθηση σε παραίτηση του Αρχιεπισκόπου Ιακώβου και τη διάσπαση της Αρχιεπισκοπής Β. και Ν. Αμερικής με τον περιορισμό της στις κοινότητες των ΗΠΑ. Με τις τελευταίες κινήσεις ο βρόχος φαίνεται να κλείνει και επιδιώκεται να καταστεί η Εκκλησία της Αμερικής ένα άφωνο εξάρτημα του Πατριαρχείου. 

Επειδή η «πατρική» επιστασία του Πατριαρχείου στην Εκκλησία μας δεν έχει να επιδείξει κάποιο ιδιαίτερο έργο πέρα από το οικονομικό «άρμεγμά» της και δημιουργεί περισσότερα προβλήματα (και μάλιστα στα εθνικά θέματα για τα οποία η ομογένεια έχει ιδιαίτερη ευαισθησία), είναι φανερό ότι η λειτουργική ασυμβατότητα σύντομα θα οδηγηθεί σε πλήρη ρήξη με οδυνηρά αποτελέσματα.

Μονόδρομος η υποχώρηση

Η υποχώρηση του Πατριαρχείου σε ελάσσονα κανονικά θέματα δικαιοδοσίας είναι μονόδρομος εφόσον θέλει να διατηρήσει την επιστασία της Εκκλησίας της Αμερικής. Το ίδιο αναγκαία είναι και η παραχώρηση ευρείας αυτονομίας που να επιτρέπει τη συνέχιση των σχέσεων οικογενειακής στοργής ανάμεσα στις δύο πλευρές. Εάν το Πατριαρχείο επιλέξει για ακόμα μια φορά τη σύγκρουση, ας είναι βέβαιο ότι θα δώσει το έναυσμα και θα έχει τη συνολική ευθύνη είτε για τη συρρίκνωση είτε για τη διάσπαση ή και τελικά ακόμα για την αυτοκεφαλία της Εκκλησίας μας. 

Ευθύνη μεγάλη θα έχουν επίσης και τα ιδιοτελή και υστερόβουλα φερέφωνα των συμφερόντων του Πατριαρχείου στον ομογενειακό Τύπο, που πάλι προσφέρουν κάκιστο έργο και αντιστρατεύονται τα ομογενειακά συμφέροντα. Η μεγάλη ελληνοαμερικανική κοινότητα δεν πρόκειται να αποδεχτεί τέτοιου είδους αυταρχισμό και «δουλεία», συμβολική και ουσιαστική, προς το Πατριαρχείο, καθώς είναι εθισμένη στις δημοκρατικές αρχές που διέπουν την οργάνωση της Εκκλησίας μας μέσα από κληρικολαϊκούς θεσμούς και ακολουθεί τις αρχές της ελεύθερης κοινωνίας στην οποία όχι απλά ζει και προοδεύει, αλλά μεγαλουργεί.

*Ο Νίκος Σταματάκης είναι διδάκτωρ κοινωνικών επιστημών, διεθνολόγος και επιχειρηματίας που ζει και εργάζεται στη Νέα Υόρκη

dimokratianews 06.09.2017