Ευαγγελία Μπίτου, Ψάχνοντας τη σοβαρότητα, τους σοβαρούς και τα σοβαρά …

Ψάχνοντας  τη σοβαρότητα, τους σοβαρούς και τα σοβαρά …

της Ευαγγελίας  Μπίτου, φιλολόγου

 Η σοβαρότητα μιας κατάστασης αποκαλύπτει  την ύπαρξη ή μη  σοβαρής οργάνωσης. Πολλά από όσα συμβαίνουν - κάψιμο λεωφορείων, σπάσιμο ακυρωτικών μηχανημάτων σε σταθμούς, γκράφιτι στο μετρό και μάλιστα και  από ξένους, ξυλοδαρμός πανεπιστημιακού δάσκαλου, επειδή δεν πέρασε αδιάφορος σε πράξη βανδαλισμού στο Πανεπιστήμιο -  κάνουν τον Έλληνα πολίτη να αναρωτιέται αν ζει σε χώρα σοβαρή. Πάντως, η σοβαρή οικονομική και κοινωνική γενικότερα κατάσταση της χώρας απαιτεί σοβαρή αντιμετώπιση και σοβαρές πολιτικές αποφάσεις  από σοβαρούς βέβαια πολιτικούς. Αυτά αποτέλεσαν ερέθισμα να ασχοληθώ με την έννοια της σοβαρότητας και του σοβαρού.

Ψάχνοντας τη σοβαρότητα, διαβάζω πως είναι «η ιδιότητα του σοβαρού»  (Μπαμπινιώτη, Λεξικό Ν.Ε. Γλώσσας), η οποία  βρίσκεται στον αντίποδα της επιπολαιότητας, της ελαφρότητας, της αναξιοπρέπειας και ανευθυνότητας. Ποιος είναι λοιπόν ο σοβαρός;

Σοβαρός, διαβάζω στο ανωτέρω λεξικό,  είναι ο άνθρωπος «που με τη στάση του και τη συμπεριφορά του εμπνέει εμπιστοσύνη, στον οποίο μπορεί να στηριχθεί κανείς».  Πράγματι, τους σοβαρούς ανθρώπους δεν μπορείς  παρά να τους  παίρνεις  στα σοβαρά. Δεν εκπλήσσει συνεπώς  το ότι ο σοβαρός που είναι παράγωγο του ρήματος σοβώ  («σοβώ + κατάλ<ηξη> επίθημα –αρός  πβ. κ. στιβαρός, χαλαρός»), έχει σχέση με το σέβομαι, διότι είναι «επιτατ<ικός> σχηματισμός από την ετεροιωμ<ένη> βαθμ<ίδα> σοβ-  του ρ. σέβομαι». Εκπλήσσει όμως  η αρχική σημασία  του σοβώ, «κινώ ορμητικά, σφοδρά, βαδίζω πομπωδώς»,  και η αρχική σημασία του σοβαρός «ορμητικός, ταχύς, βίαιος» ( Μπαμπινιώτη, Λεξικό Ν.Ε. Γλώσσας).

Σοβαρός, υπεύθυνος,  επίσης μπορεί να είναι ο σχεδιασμός, ο προγραμματισμός  ή και ο διάλογος, που δίνουν βάσιμες ελπίδες για την αντιμετώπιση των προβλημάτων. Σοβαρός, σημαντικός και επομένως σεβαστός, μπορεί να είναι και ο λόγος, για τον οποίο ενεργεί κάποιος έτσι ή αλλιώς.   Ο σοβαρός λόγος στο γράψιμο είναι βαρύς,  και για τους πολλούς ίσως βαρετός.

Σοβαρό βέβαια μπορεί να είναι και  το ύφος, το πρόσωπο, το ντύσιμο. Αλλά και «το μισό αστείο είναι σοβαρό», καθώς λέγεται. Έτσι, οι «πλακίτσες» μπορεί να μην  πολυσυγχρωτίζονται με το σοβαρό, αλλά το χιούμορ και το αστείο δεν  αποκλείονται. Επιπλέον, σοβαρό,  αξιόλογο, μπορεί  να χαρακτηρισθεί ένα θεατρικό ή λογοτεχνικό έργο.  Σοβαρό μπορεί να είναι και ένα πρόβλημα, ένα λάθος, ένα παράπτωμα και ένα  ποσό,  και τότε πρόκειται για κάτι σημαντικό, για μεγάλο.

Σοβαρή μπορεί επίσης να είναι  μια άποψη, μια σκέψη, μια  πρόταση, μια συζήτηση, μια εκδήλωση, μια παράσταση,  και τότε το επίθετο  είναι συνώνυμο του αξιόλογος, του αξιοπρόσεκτος.

 Σοβαρή ενίοτε κρίνεται η κατάσταση  υγείας κάποιου, η οικονομική κατάσταση, και τότε το συνώνυμο είναι κρίσιμη, ανησυχητική. Αλλά η σοβαρή μουσική, η σοβαρή εφημερίδα ή  ιστοσελίδα,  ίσως  σε κάποιους πέφτουν βαριά.  Για μερικούς  η σοβαρότητα είναι απωθητική. Ο καθένας βέβαια δικαιούται να έχει και σοβαρές επιφυλάξεις.

 Συχνή και η χρήση του  επιρρήματος σοβαρά.   Με το «μιλάς σοβαρά;» ή «το λες σοβαρά;»  ή το απλό «σοβαρά;» ο ερωτών  θέλει να βεβαιωθεί  ότι είναι αλήθεια αυτό που με έκπληξη άκουσε.  Το τσιγάρο «βλάπτει σοβαρά», πολύ, την υγεία αναγράφεται στα πακέτα, αλλά οι καπνιστές δεν λαμβάνουν «σοβαρά υπόψη»  την προειδοποίηση. «Έπληξαν σοβαρά», σημαντικά,  την οικονομία τα μνημόνια, αλλά τελειωμό δεν έχουν. Σοβαρά σκεπτόμενο το Κ.Α.Σ αποφάσισε ότι η Ακρόπολη, ο χώρος που συνδέεται με τη θεά της σοφίας, τη δημοκρατία, τους αγώνες ελευθερίας (ναός νίκης), δεν είναι ο κατάλληλος για τη σύγχρονη θεά μόδα, ούτε παραχωρείται μόνο και μόνο για χρήματα. Ακούσαμε πολλά από Μ.Μ.Ε. και από πολλούς. Δεν ακούσαμε τους ειδικούς. Πόσο σοβαρή είναι αυτή η ενημέρωση; Εδώ το σοβαρά είναι αντίθετο  στο επιπόλαια και με προχειρότητα,

Από το σοβαρός  προκύπτει και το  σοβαρεύω. Σοβαρεύεται ο νέος και σταματάει, λόγω ωριμότητας, τις νεανικές επιπολαιότητες. Σοβαρεύεται κάποιος όταν ακούει πράγματα δύσκολα.  Σοβαρεύουν τα πράγματα και αναγκάζονται, όσοι σχετίζονται με αυτά, να σοβαρευτούν.  «Σοβαρέψου, δεν πάει άλλο», συμβουλεύει η μάνα, ο δάσκαλος, για συνεχιζόμενες επιπολαιότητες με συνέπειες.

Η  σοβαρότητα δημιουργεί κλίμα εμπιστοσύνης, αλλά η  σοβαροφάνεια  ενοχλεί, διότι έχει κάτι το κίβδηλο, το ψεύτικο. Οι σοβαροφανείς πάλι δεν πείθουν, διότι δεν έχουν την αξιοπιστία και την υπευθυνότητα του σοβαρού. Είναι επίπλαστοι και φυσικά δεν είναι πρόσωπα εμπιστοσύνης.

Διστάζω να αναζητήσω τη σοβαρότητα στη σύγχρονη ελληνική πολιτική πραγματικότητα. Με κάνουν διστακτική οι προεκλογικές ασύστολα διδόμενες ψευδείς υποσχέσεις (τα μνημόνια σχίζονται, δημιουργούνται θέσεις εργασίας, έρχεται η ανάπτυξη, αυξάνονται μισθοί …) και η εύκολη μετεκλογική αναίρεσή τους. Ως κυβέρνηση πράττουν ό,τι κατακεραύνωναν ως αντιπολίτευση! Διστάζω να περάσω στο χώρο της Βουλής, “τον ναό της Δημοκρατίας,”  όπου υποτίθεται πως το κοινό συμφέρον των Ελλήνων κατευθύνει τις συζητήσεις, τις αποφάσεις και το νομοθετικό έργο. Πώς όμως να πείσουν γι’ αυτό, όταν δεν μπορούν να καθίσουν στο ίδιο τραπέζι σε αυτή τη δύσκολη περίσταση και να βάλουν το εθνικό συμφέρον πάνω από την καρέκλα εξουσίας;  Διστάζω και να τους ακούσω. Ο λόγος τους αποβλέπει στον εντυπωσιασμό  και κάποτε το λεξιλόγιο κάνει τους πολίτες να μένουν άναυδοι και να  κοκκινίζουν. Ζητούμενο όμως δεν είναι ο εντυπωσιασμός, αλλά λύσεις πρακτικές στα διάφορα προβλήματα.  Κάποιες φράσεις πολιτικών έμειναν παροιμιώδεις για την αναίδεια και το θράσος! Άλλες πάλι  φράσεις έκαναν τους πολίτες πολλές φορές να αναρωτηθούν: Μα είναι σοβαροί;  Όμως ούτε αυτό φθάνει στα αυτιά τους∙ είναι καλά ασφαλισμένα!

Εν κατακλείδι διαπιστώνω πως ευρύ είναι το πεδίο της σοβαρότητας και η σημασία  της αξιοπρόσεκτη. Η σοβαρότητα καλύπτει ευρύ φάσμα της καθημερινότητας. Τη βρίσκω  στους ανθρώπους, στις σχέσεις τους,  στις ενέργειές τους, στον τομέα της υγείας, της τέχνης, σε διάφορες άλλες καταστάσεις. Συνδέεται με το αίσθημα εμπιστοσύνης και  ασφάλειας, με την αξιοπρέπεια, την ωριμότητα, την εντιμότητα, τη σύνεση, την υπευθυνότητα, τη σπουδαιότητα, όμως κάποτε και με την αυστηρότητα. Η κοινωνία σίγουρα στις δύσκολες ώρες χρειάζεται ανθρώπους σοβαρούς για ένα κλίμα εμπιστοσύνης και  ασφάλειας, από τους οποίους όμως δεν  λείπει   κατ΄  ανάγκην το γέλιο και το χιούμορ. Οι καιροί ου μενετοί.  Μήπως είναι  καιρός για περισσότερη σοβαρότητα;