Η οδύσσεια ενός … «τάματος» των αγωνιστών του 1821

«Τάμα του Έθνους»

Η οδύσσεια ενός … «τάματος» των αγωνιστών του 1821

Πρόκειται για την ανέγερση ενός μεγαλοπρεπούς ναού στην Αθήνα, εκπλήρωση της «υπόσχεσης προς τον Θεό» που είχε δώσει το 1829 η Δ’ Εθνοσυνέλευση.

Την εκπλήρωση ενός –ανεκπλήρωτου έως σήμερα- τάματος έχει βάλει στόχο ζωής ο επιχειρηματίας Ιωάννης Αναγνωστόπουλος και το σωματείο «Οι φίλοι του Τάματος του Έθνους» που έχει ιδρύσει, ενόψει της συμπλήρωσης 200 ετών από την Εθνεγερσία του 1821 που οδήγησε στην απελευθέρωση και στη δημιουργία του σύγχρονου ελληνικού κράτους.

Πρόκειται για την ανέγερση ενός μεγαλοπρεπούς ναού στην Αθήνα, εκπλήρωση της «υπόσχεσης προς τον Θεό» που είχε δώσει το 1829 η Δ’ Εθνοσυνέλευση εφόσον η Ελλάδα αποκτούσε την ανεξαρτησία της. Μία απόφαση που είχε επικυρωθεί από τον πρώτο κυβερνήτη της Ελλάδας Ιωάννη Καποδίστρια, αλλά έως σήμερα παρέμεινε στα χαρτιά, αν και στις αρχές του προηγούμενου αιώνα είχε δρομολογηθεί η κατασκευή ναού ή μνημείου, που τελικά βάλτωσε λόγω της Μικρασιατικής Καταστροφής.

Από το 2006 η υλοποίηση του «Τάματος του Έθνους», με την ανέγερση ενός μεγαλοπρεπούς ναού στην ελληνική πρωτεύουσα που παρόμοιος του δεν θα υπάρχει στην Ελλάδα, αποτελεί στόχο ζωής για τον κ.Αναγνωστόπουλο και τη σύζυγό του Αικατερίνη, που  δηλώνουν έτοιμοι να διαθέσουν όλη την κινητή και ακίνητη περιουσία τους προς επίτευξη του σκοπού αυτού και σύμφωνα με πρόχειρες εκτιμήσεις ξεπερνάει τα 15 εκ. ευρώ.  Εκτός από τον μεγαλοπρεπή ναό, σύμφωνα με τα σχέδια, το «Τάμα του Έθνους» θα περιλαμβάνει και μεγάλο Συνοδικό Πνευματικό Κέντρο Βυζαντινής Παράδοσης και αίθουσες πολλαπλών χρήσεων. 

Ο μακαριστός αρχιεπίσκοπος Αθηνών και Πάσης Ελλάδος Χριστόδουλος είχε ενθουσιαστεί με την ιδέα εκπλήρωσης του «Τάματος» επιδεικνύοντας προσωπικό ενδιαφέρον για το χώρο ανέγερσής του. Το 2012 με εντολή του αρχιεπισκόπου Ιερωνύμου συστάθηκε Ειδική 9μελής Επιτροπή στην Εκκλησία της Ελλάδος, που όμως δεν προχώρησε σε ουσιαστικό έργο και δεν ήρθε σε καμία επαφή με την πολιτεία ώστε να κινηθούν οι αναγκαίες διαδικασίες. 

 Η συνεχιζόμενη οικονομική κρίση, φαίνεται πως αποτελεί «άλλοθι» για τις αρμόδιες Αρχές, που θα μπορούσαν να παραχωρήσουν την αναγκαία έκταση για την ανέγερση του ναού. Ωστόσο οι  δωρητές Ιωάννης και Αικατερίνη Αναγνωστόπουλου επιμένουν πως δεν θα χρειαστεί ούτε ένα ευρώ από τα κρατικά ταμεία, για να εκπληρωθεί το «Τάμα» των Αγωνιστών του 1821.  Επιθυμία των δωρητών είναι ο ναός-ορόσημο να κατασκευαστεί σε κεντρικό σημείο της πρωτεύουσας, προτείνοντας να διατεθεί έκταση 50 στρεμμάτων στο Αττικό Άλσος. Ωστόσο οι τελικές αποφάσεις ανήκουν στην Εκκλησία της Ελλάδας, αλλά και στο υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων, αλλά και στην Περιφέρεια Αττικής.

 Από τον Καποδίστρια έως τον Βενιζέλο, τον Σοφούλη και τον Ζαΐμη 

Η προσπάθεια του σωματείου «Οι φίλοι του Τάματος του Έθνους» για ανέγερση του μεγαλοπρεπούς ναού, λοιδορείται κατά καιρούς από εθνομηδενιστές, υπέρμαχους της αναθεωρητικής ιστοριογραφίας και ενίοτε θερμούς υποστηρικτές –αναφαίρετο δικαίωμα τους- ανέγερσης μουσουλμανικού τεμένους στον Βοτανικό. 

Επιχειρώντας να απαξιώσουν το «Τάμα» των Αγωνιστών του 1821,  επιχειρούν να τη συνδέσουν με τη… χούντα, λόγω της πρωτοβουλίας που είχε αναλάβει το 1969 ο δικτάτορας Γεώργιος Παπαδόπουλος για την κατασκευή του ναού-συμβόλου. Μάλιστα τότε είχε ιδρυθεί Ειδικό Ταμείο, όπου συγκεντρώθηκαν σύμφωνα με εκτιμήσεις περίπου 453 εκ. δρχ. Τεράστιο ποσό για την εποχή εκείνη, το οποίο όμως ουδείς γνωρίζει τι απέγινε.

Ωστόσο ο δικτάτορας Παπαδόπουλος δεν ήταν ο πρώτος –μετά τον Ιωάννη Καποδίστρια- που επιχείρησε να εκπληρώσει το «Τάμα του Έθνους». 

Επί Όθωνα εκδόθηκαν Βασιλικά Διατάγματα και δεσμεύθηκαν περιοχές γύρω από το Σύνταγμα για την ανέγερση του ναού.  Ανάλογες κινήσεις έγιναν και κατά την περίοδο βασιλείας του Γεωργίου Α’ από τον πρωθυπουργό Θρασύβουλο Ζαΐμη και τον μεγάλο αρχιτέκτονα της εποχής Ερνέστο Τσίλερ. Στις αρχές του 20ού αιώνα, ο αναβιωτής των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας το 1896 Δημήτριος Βικέλας, φαντάστηκε το «Τάμα» στον Λυκαβηττό, όπως και ο πρωθυπουργός  Σπυρίδωνος Λάμπρου το 1916 στο Ζάππειο. Ακόμη και επί Ελευθερίου Βενιζέλου και Θεμιστοκλή Σοφούλη, υπήρξαν πρωτοβουλίες για κατασκευή του ναού στο Λόφο Αρδηττού στο Καλλιμάρμαρο (1918).

Το 1830 ο μεγάλος αρχιτέκτονας  Λύσανδρος Καυταντζόγλου, παρουσίασε στο Θησείο τέσσερα σχέδια –μετά την υπόδειξη του Ιωάννη Καποδίστρια- για «Ηρώον εθνικόν εις μνήμην των υπέρ πατρίδος πεσόντων Ελλήνων και Φιλελλήνων». Το «Πάνθεον» του Καυταντζόγλου, δεν αφορούσε την κατασκευή ενός ναού, αλλά ουσιαστικά ενός μνημείου-οστεοφυλακίου όπου θα φυλάσσονταν τα οστά αγωνιστών του 1821. Το κτίριο συνδύαζε στοιχεία από την αρχαιοελληνική και ρωμαϊκή αρχιτεκτονική, με τον κεντρικό θόλο –με δωρική κιονοστοιχία εξωτερικά και ιωνική με κορινθιακά κιονόκρανα εσωτερικά- να εντυπωσιάζει.  

Το «Πάνθεον»  ουδέποτε υλοποιήθηκε. Η δολοφονία του Ιωάννη Καποδίστρια (1831) και η έλευση του  Όθωνα  έβαλε το σχέδιο στον … πάγο λόγω κόστους. Το 1834 η «αντιβασιλεία» εκδίδει διάταγμα για την ανέγερση ναού του Σωτήρος στην Αθήνα προς εκπλήρωση του «Τάματος». Ο χώρος που είχε επιλεχθεί ήταν πλησίον της σημερινής πλατείας Ομονοίας. Ωστόσο έμεινε στα χαρτιά. Το 1870 με τη συμπλήρωση 50 ετών από την Επανάσταση του 1821, η ανέγερση ενός μνημείου για την Εθνεγερσία, επανήλθε με πρωτοβουλία του βασιλιά Γεωργίου Α΄ και την υποστήριξη της κυβέρνησης του Θρασύβουλου Ζαΐμη. Το σχέδιο εκπόνησε ο Γερμανός αρχιτέκτονας Έρνεστ Τσίλερ και αποτελούνταν από μία ψηλή μαρμάρινη στήλη στην κορυφή της οποίας δέσποζε αλληγορικά η μορφή της Ελλάδας. Στη ζωοφόρο, αναπαριστάνονταν σκηνές από τον αγώνα του 1821 κατά των Τούρκων και στη βάση προσωποποιημένες μορφές περιοχών που συμμετείχαν στην Επανάσταση. Στην μπροστινή πλευρά θα χαρασσόταν η φράση : «To Έθνος τοις εαυτού ελευθερωταίς» και στην πίσω : «Η ομόνοια ισχυροποιεί». Η κριτική που άσκησε η αντιπολίτευση και ο προσκείμενος σε αυτήν Τύπος, που θεώρησε το μνημείο «μη αντάξιο» των αγώνων του 1821 και βλάσφημο επειδή φιλοτεχνήθηκε από ξένο, είχε ως αποτέλεσμα να λήξει άδοξα και η προσπάθεια αυτή. 

Το 1908 ο Δημήτριος Βικέλας πρότεινε  την ανέγερση ενός Ηρώου της Ανεξαρτησίας στο λόφο του Λυκαβηττού, με τον αρχιτέκτονα Έρνεστ Τσίλερ, να παρουσιάζει ένα  ναό-μνημείο που θα αποτελούνταν από το ναό του Αγίου Γεωργίου πάνω σε μια τετράγωνη εξέδρα με τα αγάλματα της «Ελευθερίας» στις τέσσερις γωνίες.  Το ναό περιέβαλλε ένας περίβολος και αυτόν μια ανοικτή στοά, η «στοά των ηρώων». Το έργο, που επίσης δεν προχώρησε, ήταν σύνθεση στοιχείων αρχαιοελληνικών, βυζαντινών, αναγεννησιακών κλπ 

Με αφορμή τη συζήτηση για τον εορτασμό της Εκατονταετηρίδας της Ελληνικής Επανάστασης (1921) το 1918, σχηματίστηκε Κεντρική Επιτροπή με επικεφαλής τον πρόεδρο της βουλής Θεμιστοκλή Σοφούλη,  ενώ ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος, από τη θέση του προέδρου της ειδικής επιτροπής Μεγάλου Μνημείου, έδωσε το  «ΟΚ» για ανέγερση Πανελλήνιου Ηρώου επάνω στο λόφο του Αρδηττού. Αν και υπήρξε κινητοποίηση και αυτό το σχέδιο «βάλτωσε» λόγω της Μικρασιατικής Καταστροφής και της ανταλλαγής πληθυσμών που ακολούθησε ανάμεσα σε Ελλάδα και Τουρκία.

Μία δεκαετία αργότερα το 1928, και ενώ η χώρα επιχειρεί να επουλώσει τις πληγές της, επανασυστάθηκε η ειδική  επιτροπής Μεγάλου Μνημείου με πρόεδρο τον Αλέξανδρο Ζαΐμη. Ο διαγωνισμός προκηρύχθηκε στις 16/8/1928 και προέβλεπε την κατασκευή ενός  μνημείου από μικρούς κυβόλιθους που θα έστελναν συμβολικά δήμοι και κοινότητες από την Ελλάδα, την Κύπρο και την ομογένεια. Όσον αφορά το μνημείο θα ήταν συνδυασμός ναού και πάνθεου. Στις 30/3/1930 τέθηκε ο θεμέλιος λίθος του μνημείου στο σημερινό Πεδίον του Άρεως, από τον πρόεδρο της Δημοκρατίας Αλέξανδρο Ζαΐμη. Ωστόσο ουδέποτε ολοκληρώθηκε και αυτός ο σχεδιασμός. Από τη συνολική πρόταση υλοποιήθηκε και παρέμεινε έως σήμερα η «λεωφόρος των Ηρώων» με τις μαρμάρινες προτομές των αγωνιστών του 1821.

Παναγιώτης Σαββίδης,06/01/2017

Πληροφορίες και φωτογραφίες από :  Θεοδώρα  Μαρκάτου  (Αν. καθηγήτρια Ιστορίας της Τέχνης στο πανεπιστήμιο Ιωαννίνων) «Οι προτάσεις για πανελλήνιο ηρώο του εικοσιένα 183—1930»)από : protothema.gr