Θλίψη και Κατάθλιψη

Θλίψη και Κατάθλιψη

του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου δασκάλου – συγγραφέα

ΘΛΙΨΗ: Θλίψη σημαίνει ψυχικός πόνος. Για τους πιστούς χριστιανούς, η ζωή στον κόσμο, από την έξωση των Πρωτοπλάστων και έως τη Δευτέρα του Κυρίου Παρουσία, είναι συνυφασμένη με θλίψεις. Όπως λέει ο Ψαλμωδός διάγουμε “την κοιλάδαν του κλαυθμώνος”. 

Η πηγή των θλίψεων οφείλεται στο κακό που εισήλθε στον κόσμο συνεπεία του προπατορικού αμαρτήματος. Με την Ανάστασή Του ο Κύριος έδωσε διέξοδο προς την οριστική απαλλαγή μας απ' αυτές. Όμως η διέξοδος αφορά στην άλλη ζωή. Στον παρόντα κόσμο, ακόμη και οι πιστοί, δεν απαλλάσσονται από θλίψεις. Το αντίθετο: οι κατ' εξοχή πιστοί είναι περισσότερο υποκείμενοι στις θλίψεις. Ο λόγος είναι ότι πολιτεύονται με γνώμονα το Ευαγγέλιο, απέναντι του οποίου κινείται το κοσμικό φρόνημα. Το παράδειγμα των θλίψεων το δίδει ο Κύριος, που με την ανθρώπινή του φύση, διήλθε πλήθος θλίψεων, με αποκορύφωμα τη Σταύρωση. Έτσι και οι αγωνιζόμενοι τη “μίμηση Χριστού” θα διέλθουν θλίψεις προς χάριν Του. Η Αγία Γραφή λέει ότι διά πολλών θλίψεων οι χριστιανοί θα εισέλθουν στη Βασιλεία των Ουρανών. Όμως, μέσα από αυτές, που είναι ανάλογες με τις αντοχές των πιστών, δοκιμάζονται πίστη και αφοσίωση στο Θεό. Έτσι, η στενή οδός των θλίψεων, όπως ο Κύριος τη χαρακτήρισε, οδηγεί στην Άνω Ιερουσαλήμ. Η διαφορά των θλίψεων των πιστών προς τις άλλες θλίψεις είναι απλή: Οι πρώτες έρχονται έξωθεν και δεν μπορούν να βλάψουν τους πιστούς, ενώ οι δεύτερες φέρονται έσωθεν και, αν δεν οδηγήσουν στην επιστροφή στην πίστη, μπορεί να αποτελέσουν προοίμιο Κόλασης.

ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ: Με τον όρο κατάθλιψη εννοούμε μια κατάσταση παροδικής μελαγχολίας, οφειλόμενης σε κάτι ασήμαντο και επουσιώδες. Η κατάθλιψη διαφέρει από την κλινική κατάθλιψη, τη χαρακτηριζόμενη από συμπτώματα διάρκειας που είναι τόσο σοβαρά ώστε να επεμβαίνουν στην καθημερινότητα ενός ατόμου. Στην Ψυχιατρική, η κατάθλιψη αναφέρεται ως ασθένεια όταν αυτή έχει φτάσει σε επίπεδο υψηλής σοβαρότητας. Κατά τη γνωστική θεωρία, οι επιρρεπείς σε κατάθλιψη χαρακτηρίζονται από χαμηλή αυτοεκτίμηση. Κατά άλλους, κατάθλιψη είναι θυμός στρεφόμενος εναντίον του εαυτού. Άλλοι υποστηρίζουν ότι ανασφάλεια στη βρεφονηπιακή ηλικία, προερχόμενη από διαταραγμένη σχέση μητέρας-παιδιού, δημιουργεί υπόστρωμα προ-κατάθλιψης. Υπάρχει αυξημένη συχνότητα κατάθλιψης σε άτομα που έχασαν κάποιο γονιό στην παιδική τους ηλικία. Η απώλεια-πένθος έχει τονισθεί από τον Freud, που σημείωσε τις ομοιότητες του κοινού πένθους και της κατάθλιψης που ακολουθεί την απώλεια, είτε ενός αγαπημένου είτε κάποιας σημαντικής για το άτομο διάστασης (απώλεια εργασίας, χωρισμός).

ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ: Ο καταθλιπτικός νιώθει λύπη, απογοήτευση, απελπισία. Μπορεί να λέει «δεν με νοιάζει πια» ή ότι δεν νιώθει θλίψη. Το τελευταίο είναι συχνό σε παιδιά, που όμως δείχνουν την κατάθλιψη στο πρόσωπο τους. Ακόμη εμφανίζει απώλεια της ευχαρίστησης (= ανηδονία) σε δραστηριότητες (φαγητό, σεξ, χόμπι, σπορ, εκδηλώσεις). Συχνά η ελάττωση της libido, στους καταθλιπτικούς άντρες, τραυματίζει την αυτοεκτίμηση τους. Πολλοί καταθλιπτικοί νιώθουν άγχος, φόβο, πανικό. Η συνύπαρξη άγχους και κατάθλιψης κάνει δύσκολη τη διάκριση για το ποιο είναι το αίτιο και ποιο το αιτιατό. Οι περισσότεροι καταθλιπτικοί παρουσιάζουν διαταραχές ύπνου. Άλλοι παρουσιάζουν ανορεξία συνοδευόμενη από απώλεια βάρους. Σπανιότερη είναι η βουλιμία, που οδηγεί σε πρόσληψη βάρους, ιδιαίτερα σε γυναίκες. Συχνό παράπονο καταθλιπτικών είναι αισθήματα κόπωσης ή εξάντλησης. Πολλοί πάσχοντες παρουσιάζουν επιβράδυνση σκέψης και μια κατατονία (απαντήσεις μονολεκτικές, λόγος μονότονος και βραδύς, βλέμμα απλανές, κινήσεις αργές). Ο καταθλιπτικός νιώθει ανήμπορος ακόμη και να φροντίσει την εμφάνιση και την υγιεινή του. Νιώθει χωρίς ελπίδα. Εκφράζει αισθήματα και ενοχές για αποτυχίες σε μηδαμινά γεγονότα. Δυσκολεύεται να προσέξει γύρω του, ενώ παραπονείται για απώλεια μνήμης, δυσκολία συγκέντρωσης ή ενοχλήματα, (πονοκέφαλοι, κράμπες, ναυτία, εμετός, δυσκοιλιότητα, δυσκολία αναπνοής, πόνος στήθους κ.ά.). Η σοβαρότερη επιπλοκή είναι η αυτοκτονία. Οι ψυχολόγοι υπολογίζουν ότι 1% των καταθλιπτικών αυτοκτονεί μέσα σε 12 μήνες από την έναρξη της κατάθλιψης. Η κατάθλιψη, σε ακραία, βαρειά μορφή, περιλαμβάνει ψευδαισθήσεις και παραληρητικές ιδέες.

ΘΕΡΑΠΕΙΑ: Θα πρέπει να εκτιμάται η πιθανότητα αυτοκτονίας σε κάθε καταθλιπτικό από τους ειδικούς. Σκέψεις αυτοκτονίας μπορεί να είναι συγκαλυμμένες (κατάχρηση ουσιών, επικίνδυνο οδήγημα, υπερβολικός αλκοολισμός). Στην κατάθλιψη μπορεί να υπάρξει και κίνδυνος ανθρωποκτονίας, συνδεόμενος με παραληρηματικές ιδέες όπως «τα παιδιά θα είναι καλύτερα αν πεθάνουν». Τα φάρμακα και το ηλεκτροσόκ είναι αποτελεσματικά στη θεραπεία της λεγόμενης Μείζονος Καταθλιπτικής Διαταραχής. Τα αντικαταθλιπτικά χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία χρόνιων καταθλιπτικών συμπτωμάτων. Το ηλεκτροσόκ ενδείκνυται όταν η κατάθλιψη είναι τόσο βαριά ώστε να κινδυνεύει η ζωή του αρρώστου. Ακόμη προτείνονται από τους ειδικούς ηρεμιστικά, καταπραϋντικά ή υπνωτικά, που λόγω εθισμού, είναι καλύτερο να αποφεύγονται. Τρόποι αντιμετώπισης της κατάθλιψης είναι και η ψυχοθεραπεία, ατομική ή ομαδική.

ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ ΚΑΙ ΑΣΚΗΣΗ: Τα καταθλιπτικά άτομα κάνουν καθιστική ζωή και δεν ασχολούνται με σπορ και φυσικές δραστηριότητες. Έρευνες έδείξαν ότι η συμμετοχή σε προγράμματα άσκησης και φυσικών δραστηριοτήτων, μειώνουν τα επίπεδα της κατάθλιψης. Μέσα από τα σπορ καταλαβαίνουν ότι όσο προσπαθούν τόσο βελτιώνονται. Το πετυχαίνουν, χωρίς εξωτερική βοήθεια. Μόλις το καταλάβουν αυξάνεται η αυτοπεποίθησή τους. Γρήγορα αυτή η αίσθηση μεταφέρεται σε δουλειά, σπίτι, κοινωνικές σχέσεις. Η άσκηση αλλάζει τη διάθεση, μέσω της ρύθμισης του άγχους, της βελτίωσης της αυτοεκτίμησης και της εικόνας του σώματος, ενώ ρυθμίζει καλύτερα φυσιολογικούς μηχανισμούς, όπως η έκκριση ενδορφινών, οι αυξομειώσεις στη θερμοκρασία του σώματος, κ.ά.

ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ ΚΑΙ ΕΚΚΛΗΣΙΑ: Κατά τους Πατέρες, η τροφή της ψυχής δεν μπορεί να αντληθεί από τα υλικά στοιχεία. Ως πνευματική που είναι η ψυχή απαιτεί πνευματική τροφή. Τρέφεται με τη Θεία Ενέργεια, με τη Θεία Χάρη. Όταν ο άνθρωπος δεν κινείται αγαπητικά προς το Θεό, όταν δεν έχει ταπείνωση, τότε δεν είναι δεκτικός της Θείας Χάρης, που εκχέεται πλούσια, αλλά λαμβάνεται από τους ταπεινούς και τους πράους. «Αίτιο κατάθλιψης», έλεγε ο Γέροντας Πορφύριος, «είναι ότι έχουμε μεγάλο εγωισμὸ. Ό,τι κι αν κάνουμε, αν δεν αποκτήσουμε ταπείνωση, τίποτα δεν κάνουμε. Μὴ βάζετε στο μυαλό σας ότι θα κάνετε κάτι με καλοὺς γιατροὺς ή με καλὰ φάρμακα. Τὸ μυστικὸ είναι η ταπείνωση”. Η αληθινή ταπείνωση, όμως, και η γνήσια προς Θεόν αγάπη επιτυγχάνεται μόνο όταν ο άνθρωπος ζει ως ζωντανό κύτταρο της Εκκλησίας και διά της Θείας Χάρης, που υπάρχει εντός Της. Τότε πραγματώνεται η πορεία του εκπεσόντος ανθρώπου προς το “καθ’ ομοίωσιν του Θεού”, που είναι, ουσιαστικά, θεραπευτική διαδικασία, με πρώτο στάδιο την κάθαρση της ψυχής από τα πάθη. «Τι θα πει άγχος, νεύρα, ψυχασθένειες;», έλεγε ο π. Πορφύριος, «Πιστεύω ότι υπάρχει διάβολος σ’ όλα αυτά. Δεν υποτασσόμεθα στο Χριστό με αγάπη. Μπαίνει ο διάβολος και μας ανακατεύει. Ο άνθρώπος πρέπει να εξομολογηθεί με ειλικρίνεια τα αμαρτήματα της ζωής, τα κύρια γεγονότα που τη σημάδεψαν, καθώς και το πώς εκείνος τα αντιμετώπισε” δίδασκε ο ίδιος θεοφώτιστος Γέροντας. Ο Γέροντας Παΐσιος είχε εκφράσει απαρέσκεια στα «ψυχολογικὰ» βιβλία, αλλὰ και προς αυτὴ την ίδια την «ψυχολογία» καὶ τὴν «ψυχιατρικὴ», πιστεύοντας ότι πολλοί δάσκαλοι της ψυχιατρικής θεωρούν ότι τα «ψυχικὰ φαινόμενα» έχουν μόνον βιολογικὸ υπόβαθρο, θεώρηση, που συνιστά άρνηση της ύπαρξης άυλης, νοερής, λογικής ψυχής στον άνθρωπο. Έτσι, ήταν επιφυλακτικὸς ή αρνητικὸς για πολλὲς θεραπείες, που εφάρμοζαν οι προαναφερθέντες ψυχίατροι: «Πάνε να ηρεμήσουν, με ηρεμιστικὰ ή με θεωρίες γιόγκα, και την πραγματικὴ ηρεμία, που έρχεται, όταν ταπεινωθεί ο άνθρωπος, δεν την επιδιώκουν, για να έρθει η θεία παρηγορία μέσα τους». «Η εξωτερικὴ μόρφωση με το άγχος», επισημαίνει ο σοφός Γέροντας, «οδηγεί καθημερινά, ακόμη και μικρὰ παιδιὰ, σε ψυχαναλύσεις και ψυχιάτρους, ενώ πολλοὶ ψυχίατροι ούτε Θεὸ πιστεύουν ούτε ψυχὴ παραδέχονται”. Επομένως, πώς είναι δυνατὸν ο άνθρωπος να παρηγορηθεί, αν δεν πιστέψει στο Θεὸ και στην αληθινὴ ζωή, τη μετὰ θάνατον, την αιώνια; Θεραπεία υπάρχει μόνο στο αληθινό Ψυχιατρείο, την Ορθόδοξη Εκκλησία, και παρέχεται δωρεάν από τον ιατρό ψυχών και σωμάτων, τον Κύριο Ιησού Χριστό. [Στο επόμενο άρθρο θα δούμε την παιδική κατάθλιψη.]

Βιβλιογραφία:

-Νικήτα Καυκιού, Έμμονες Ιδέες και επίμονες παρορμητικές συμπεριφορές. www.psyche.gr/psyobsessive.htm

-Θεοδωράκης Γ. . Άσκηση, ψυχικήυγεία και ποιότητα ζωής. Εκδόσεις Χριστοδουλίδη.

-Γέροντος Πορφυρίου Καυσοκαλυβίτου, Βίος καί Λόγοι, Ιερά Μονή Χρυσοπηγής, Χανιά 2006