Ισότητα και ισοπέδωση

Ισότητα και ισοπέδωση

της Ευαγγελίας Μπίτου, φιλολόγου

Η ισότητα και η ισοπέδωση συνδέονται με το επίθετο ίσος,  η πρώτη ως παράγωγό του και η  δεύτερη ως   παράγωγο του ρήματος ισοπεδώνω, προερχομένου από το  σύνθετο επίθετο ισόπεδος (< ίσο+πέδος< πέδον πβ γη+πέδον, (Μπαμπινιώτη, Λεξικό Ν.Ε. Γλώσσας). Αν και οι δύο αρχίζουν με το ίσο-,  εννοιολογικά κινούνται προς διαφορετική κατεύθυνση. Η πρώτη αποτελεί   βασική αρχή του δημοκρατικού πολιτεύματος ως ισονομία,  ισοτιμία, και ισοπολιτεία, «που θεσπίζει την ίση και χωρίς διακρίσεις μεταχείριση των πολιτών σε όλους τους τομείς τής ζωής, λ.χ. στη φορολογία, τα πολιτικά δικαιώματα, τη δικαστική αντιμετώπιση, τις προσωπικές πεποιθήσεις κ.λπ» (Μπαμπινιώτη, Λεξικό Ν. Ε. Γλώσσας), ενώ η δεύτερη κυριολεκτικά δηλώνει  ότι μία επιφάνεια  γίνεται επίπεδη –ισοπέδωση οικοπέδου -, αλλά σημαίνει και την ολοσχερή καταστροφή από σεισμό, πόλεμο  ή θύελλα, ενώ σε επίπεδο  κοινωνικό  την  κατάργηση κάθε διαφοράς, την  εξίσωση προς τα κάτω.

Αναζητώντας  την  ισότητα στη ζωή, τη βρίσκω στη γέννηση του ανθρώπου, καθώς  όλοι ερχόμαστε στον κόσμο κατά τον ίδιο τρόπο, γυμνοί και πιο αδύναμοι από τα ζώα, που στέκονται σχεδόν αμέσως στα πόδια τους, σε μικρό διάστημα επιβιώνουν μόνα τους, και στο χρόνο αρχίζει η αναπαραγωγή τους. Γεννιόμαστε βέβαια  σε διαφορετικό κοινωνικό και οικονομικό περιβάλλον και με διαφορετικό δυναμικό.

Εν συνεχεία, τη βρίσκω στα προσχολικά χρόνια, όταν ως  παιδιά διεκδικούσαμε ίση  προς τα αδέλφια μας μερίδα   - μόνο από το φαγητό που μας  άρεσε - και ίση αγάπη από τους γονείς. Η  απάντηση της μάνας «όποιο δάκτυλο και να κόψεις,  πονάει το ίδιο», ήταν αφορμή, κοιτάζοντας τα δάκτυλά μας, να συνειδητοποιήσομε ότι δεν ήταν ίσα∙  ότι πονούσαν το ίδιο, το ξέραμε καλά, γιατί όλο και κάπου  κάποιο κόβαμε ή κτυπούσαμε. Ισότητα λοιπόν σε κείνη τη φάση  σήμαινε ούτε περισσότερο ούτε λιγότερο, ούτε μεγαλύτερο ούτε μικρότερο.  

Επισήμως συνάντησα  την έννοια στο Δημοτικό Σχολείο,  στο σύμβολο της ισότητας,  το ίσον (=) της Πρακτικής Αριθμητικής  και αργότερα  στη Γεωμετρία, στο τετράγωνο με τις τέσσερεις ίσες πλευρές και στα ισόπλευρα τρίγωνα.  Αυτή η ισότητα δεν μας ακουμπούσε συναισθηματικά, απλώς  ασκούσε  τη λογική  και τη συλλογιστική μας. Άλλωστε η καρδιά έχει άλλα ίσον: «Μοιρασμένη λύπη μισή λύπη, αλλά  μοιρασμένη χαρά, διπλή χαρά».

Συναισθηματικά η κοινωνική διάσταση της ισότητας μας άγγιξε στο σχολείο με αφορμή  το ενδιαφέρον,  την προσοχή και την αυστηρότητα του δασκάλου. Δεν ήμαστε βέβαια εις θέση να αντιληφθούμε ότι κάποτε αυτά ήταν και ανάλογα προς το ενδιαφέρον,  την προσοχή και τη συμπεριφορά  των μαθητών.  Χρειάζεται  ασφαλώς  ωριμότητα για να αντιληφθεί και να παραδεχθεί κανείς ότι η ισότητα αφορά τόσο τα δικαιώματα όσο και τις υποχρεώσεις.

 Με την έννοια της κοινωνικής ισότητας προβληματισθήκαμε στο Γυμνάσιο με το «ουκ ένι Ιουδαίος ουδέ Έλλην, ουκ ένι δούλος ουδέ ελεύθερος, ουκ ένι άρσεν και θήλυ∙ πάντες υμείς εις εστε εν Χριστώ Ιησού» (Προς Γαλ. 3, 28)
 στο μάθημα των Θρησκευτικών,  με το σύνθημα της Γαλλικής Επαναστάσεως «Ελευθερία, Ισότητα, Αδελφοσύνη» στο μάθημα της Ιστορίας,  ενώ στο μάθημα της Πολιτικής Αγωγής  συνειδητοποιήσαμε  ότι η ισότητα είναι βασικό χαρακτηριστικό της δημοκρατίας, συνταγματικά κατοχυρωμένο.

Και ενώ ακούγαμε για την ισότητα στη δημοκρατία, ζούσαμε  την ανισότητα στο χώρο της Εκπαίδευσης, στις δημόσιες  υπηρεσίες, στον τομέα της υγείας…, που πλήγωναν. Υπήρχαν παιδιά που ήθελαν πολύ να μάθουν γράμματα,  ήταν δυνατοί μαθητές, αλλά δεν υπήρχε  δυνατότητα ούτε βιβλία να έχουν.  Στις υπηρεσίες πάλι έπρεπε κάποιον να γνωρίζεις, κάποιο «μέσον» να έχεις, για να εξυπηρετηθείς. Για να βρεις δουλειά, χρειαζόσουν και το Πιστοποιητικό Κοινωνικών φρονημάτων!  Οι φτωχοί, όταν αρρώσταιναν,  ήταν καταδικασμένοι. Δεν θα ξεχάσω ποτέ την οκτάχρονη  μαθήτρια του σχολείου μας, που πέθανε από διφθερίτιδα  γιατί δεν υπήρχε δυνατότητα να πάει στον γιατρό.  

 Οι αγώνες της γενιάς του «ένα, ένα τέσσερα» εξασφάλισαν δωρεάν βιβλία στους μαθητές και δωρεάν συγγράμματα στους φοιτητές. Αυτή η γενιά σπούδαζε με πολλές στερήσεις, αλλά με  όνειρα για μια Ελλάδα καλύτερη.   Αργότερα έγινε υποχρεωτική η εννεαετής εκπαίδευση, όλοι σχεδόν οι μαθητές  πήγαιναν  στο Γυμνάσιο, όλοι είχαν βιβλία,  καταργήθηκε το Πιστοποιητικό Κοινωνικών φρονημάτων, οι οικονομικές συνθήκες με τη μετανάστευση και την τεχνολογία άλλαξαν, οι  δουλειές άνοιξαν, απέκτησαν πρόσβαση στο Σύστημα Υγείας όλοι, και η σύγχρονη τεχνολογία   έδινε τη δυνατότητα  να εκσυγχρονισθεί το σύστημα υπηρεσιών για την καλύτερη εξυπηρέτηση των πολιτών. Η ισότητα φαινόταν πιθανή, αλλά αντί της ισότητας  εμφανίσθηκε  η ισοπέδωση!

Στον χώρο της Εκπαίδευσης η αλόγιστη επιείκεια έβαλε στο ίδιο επίπεδο τους επιμελείς με τους αδιάφορους και αμελείς. Ο βαθμός των τριμήνων υπολογιζόταν όχι ανάλογα με την επίδοση των μαθητών, αλλά με το πώς, στο μεν  Γυμνάσιο,  ο κάθε μαθητής θα περνούσε στην άλλη τάξη αφού  η φοίτηση ήταν υποχρεωτική,   στο δε Λύκειο, πώς θα εξασφάλιζε μεγαλύτερη βαθμολογία στο Απολυτήριο και  στα πανελλαδικώς εξεταζόμενα μαθήματα, μια και οι βαθμοί μετρούσαν για την εισαγωγή στο Πανεπιστήμιο.  Έτσι, όχι μόνο καταργήθηκε  η καμπύλη Gauss στα ελληνικά σχολεία, αλλά  οι αδιάφοροι και αμελείς βρέθηκαν στο επίκεντρο της προσοχής, ενώ  οι επιμελείς, που συνωστίζονταν μεταξύ του δεκαεπτά και του είκοσι,   ήταν «οι σπασίκλες»,  «τα φυτά». Πράγματι, αποδείχθηκαν πολύ ανθεκτικά «φυτά», αφού πολλά από αυτά  ευδοκιμούν σε ξένες χώρες, προοδεύουν και αναγνωρίζεται η αριστεία τους, για την  οποία στην πατρίδα τους Υπουργός Παιδείας, προοδευτικής μάλιστα κυβέρνησης,  είπε το αμίμητο «η αριστεία είναι ρετσινιά … είναι στρεβλή φιλοδοξία».  Τα πάνω κάτω! Η ισοπέδωση στο αποκορύφωμά της!

Και έρχεται συνειρμικά  στη θύμηση μια  ισότητα από τη μυθολογία με πρόσωπο αποκρουστικό. Ο Προκρούστης  ή Πολυπήμων, μυθικός  ληστής  της αρχαίας Αθήνας ανάγκαζε τον κάθε διαβάτη να ξαπλώνει στην Προκρούστειο κλίνη. Αν κάποιος ήταν ψηλός και εξείχε από το κρεβάτι, έκοβε το τμήμα που περίσσευε, ενώ αν ήταν κοντός   τον τάνυζε,  μέχρι να φθάσουν τα άκρα του τις άκρες του κρεβατιού. Πόση ανακούφιση αισθανθήκαμε, όταν ως μαθητές του Δημοτικού ακούσαμε πως ο Θησέας, πηγαίνοντας στην Αθήνα, του έκανε ό,τι έκανε εκείνος στα θύματά του και, επειδή ήταν ψηλός, του έκοψε το κεφάλι και τα πόδια που περίσσευαν. 

Στο δημόσιο επίσης οι ευσυνείδητοι και συνεπείς υπάλληλοι - «οι ψαρούκλες» -  είχαν την ίδια εξέλιξη με αυτούς που μπήκαν από την πίσω πόρτα, «με μέσον»  και  χωρίς τα απαιτούμενα προσόντα, καθώς και με τους αδιάφορους,  που  θεωρούσαν πάρεργο τη δουλειά τους και κορόιδα – «τα ρολόγια και τα κορόιδα δουλεύουν», έλεγαν –  αυτούς που επιτελούσαν το καθήκον τους   και χάρη στους οποίους κρατήθηκε όρθιο ό, τι τελικά έμεινε όρθιο στον δημόσιο τομέα. «Όλοι είμαστε το ίδιο», «έχομε το ίδιο στομάχι»! έλεγαν. Πώς εξουδετερώνει  η πραγματικότητα των εντυπωσιασμό των συνθημάτων! Ούτε ίδιο στομάχι έχομε ούτε ίδιοι είμαστε, φωνάζει η πραγματικότητα. Είμαστε ασφαλώς  ως πολίτες ισότιμοι, διαφέρομε όμως  στη διάθεση για δουλειά  και στην περίπτωση ακόμη που υπάρχουν ίδιες ικανότητες.  « Ίδιοι στα δικαιώματα», έλεγαν - και δίκαια -,  απέφευγαν όμως συστηματικά  να αναφέρουν και τις ίδιες υποχρεώσεις. Η αξιολόγηση -δύσκολη ομολογουμένως υπόθεση, αλλά προϋπόθεση της αξιοκρατίας – καταργήθηκε και την εξέλιξη καθόριζε η ευνοιοκρατία.  Προωθούνταν οι αρεστοί και όχι οι άριστοι.   Προωθήθηκε παράλληλα η νοοτροπία της ήσσονος προσπάθειας,  «λίγη δουλειά, πολλά λεφτά», η οποία  απαξίωνε τους  ευσυνείδητους, τους άξιους, τους εργατικούς και τους εξίσωνε με τους αδιάφορους, τους φυγόπονους, οι οποίοι μάλιστα εμφανίζονταν ως οι έξυπνοι.   Κυρίαρχη η μετριότητα, όχι η μετριοφροσύνη ούτε το «μέτρον άριστον» .  

Όλοι επίσης απέκτησαν – έτσι έπρεπε - πρόσβαση στην  ιατροφαρμακευτική περίθαλψη,   αλλά τα επιτήδεια τρωκτικά  με την ένοχη ανοχή των πολλών  ροκάνισαν το σύστημα Υγειονομικής περίθαλψης, διέλυσαν τα Ασφαλιστικά Ταμεία και το οδήγησαν σε κατάρρευση. Η ισοπέδωση εδώ συνώνυμη της καταστροφής. 

Συνώνυμο της καταστροφής η ισοπέδωση σε αξίες, πρόσωπα,  κτήρια και  μνημεία πολιτισμού. Ρώτησα κάποτε, στον καιρό της ελεύθερης πτώσης αξιών,  τους μαθητές μου αν ήθελαν να διακρίνονται για τις αρετές τους. Όχι μου απάντησαν, λες και ο χαρακτηρισμός ήταν προσβλητικός.  Ποιος επίσης ξέχασε τα σχισμένα βιβλία μετά τις εξετάσεις, με τα οποία γέμιζαν οι δρόμοι; Επιπλέον, σε κτήρια που άλλες εποχές προκαλούσαν δέος – σχολεία, Πανεπιστήμια, χώρους πολιτισμού …,  έγιναν  και γίνονται καταλήψεις, προκλήθηκαν  καταστροφές ανυπολόγιστης αξίας  με θράσος  πρωτοφανές και ανοχή που προβληματίζει. Πρόσφατα, προτομές και ανδριάντες «κρύφθηκαν» σε αποθήκες, γιατί κάποιοι δεν αναγνωρίζουν ήρωες ή ευεργέτες και επειδή γι’ αυτούς αξία έχει μόνο το μέταλλο με το οποίο κατασκευάσθηκαν.  Πάντως,  το «ίσος προς ίσον» ούτε τη διαφορετικότητα καταργεί ούτε τον σεβασμό και την ευγένεια εξοβελίζει.

Συνώνυμη τελευταία της καταστροφής  και η ισοπέδωση της ανεργίας και της φτώχειας  που απειλεί το μεγαλύτερο τμήμα του πληθυσμού, ενώ η πολιτική ηγεσία καμώνεται πως  επιδιώκει να προστατεύσει τάχα τους οικονομικά  ασθενέστερους.

Και έρχεται στον νου μου μια άλλη  ιστορία από τον Ηρόδοτο. «Ο Περίανδρος, τύραννος της Κορίνθου,  έστειλε κάποιον έμπιστό του στον Θρασύβουλο για να του ζητήσει τη συμβουλή του σχετικά με την επιτυχία της τυραννίδας του. Ο Θρασύβουλος πήρε τον απεσταλμένο του Περίανδρου σε ένα χωράφι με σπαρτά και, χωρίς να βγάλει κουβέντα από το στόμα του, με ένα ραβδί άρχισε να χτυπά και να τσακίζει όλους τους μεγαλύτερους και πιο εύρωστους βλαστούς. Ύστερα από αυτή την παράξενη βόλτα στο χωράφι ο απεσταλμένος του Περίανδρου ρώτησε τον Θρασύβουλο να του πει τι παράγγελνε στον αφέντη του. Και ο τύραννος της Μιλήτου του απάντησε ότι έπρεπε να αφηγηθεί στον κύριό του τη βόλτα τους στο χωράφι. Ο Περίανδρος  φυσικά κατάλαβε». Με την ισοπέδωση,  την ισότητα προς τα κάτω, στεριώνει η τυραννική  εξουσία.

Εν κατακλείδι, σε μια δημοκρατία ζητούμενο είναι η ισότητα, ως ισονομία, ως ισοπολιτεία και ως ισοτιμία, με ίσες  ευκαιρίες στην Εκπαίδευση και την επαγγελματική   εξέλιξη, δυνατότητα δηλαδή να αναπτύξει ο καθένας τις ικανότητές του, πράγματα στην πράξη πολύ δύσκολα, ειδικά σε ένα πελατειακό πολιτικό σύστημα, με ένα συνδικαλισμό κατευθυνόμενο από  κόμματα και όχι τις ανάγκες των εργαζομένων,  και με πολίτες να διεκδικούν μεν  δικαιώματα αλλά να μην αναφέρονται με τον ίδιο ζήλο  και τις αντίστοιχες υποχρεώσεις. Πώς τελικά μπορεί να ξεστρατίσει μια χώρα από την αναζήτηση της  ισότητας   στην ισοπέδωση!

Πάντως, η ισότητα επανέρχεται σίγουρα στο τέρμα της ζωής. Μπροστά στον θάνατο, όπως και στη γέννηση, είμαστε πάλι όλοι ίσοι! Αν το  φιλοσοφούσαμε,  ίσως ήταν πιο εύκολο να υπάρχει μεγαλύτερη ισότητα και στη ζωή.