Ενανθρώπηση του κράτους

Ενανθρώπηση του κράτους

του Ιωάννου Γ. Κουρεμπελέ, Καθηγητή Τμήματος Θεολογίας ΑΠΘ

Στις μέρες μας όλο και πιο επιτακτική φαίνεται η ανάγκη για ένα κράτος πού θα παρέχει στήριξη στους αδυνάτους. Αποτελεί, έξαλλου, η ανάγκη αυτή στον τόπο μας μια συνεχή προεκλογική (μνημονιακο-αντιμνημονιακή) διαλάληση του κομματισμού και του κομματικού κράτους που παραμένει μετεκλογικά άλαλη.

Εδώ και δεκαετίες το κοινωνικό κράτος, ως χώρος άσκησης της δικαιοσύνης και του εγκοινωνισμού του αδυνάτου, πολεμάται από όλες τις πλευρές του «εξουσιαστικού κρατισμού» (δι' όλων των εργαλείων του). Στη δεκαετία του '80ό «ριζοσπαστισμός των αγορών» (ας θυμηθούμε εδώ τη «θατσερική φιλοσοφία») έδειξε ότι «είχε τα δόντια», ώστε ως σήμερα να τα δείχνει ακόμη κοφτερά και να εμποδίζει τον «έλεγχο» του κράτους στην ελεύθερη «ανάπτυξη» του επιχειρείν. Εδώ ανδρώθηκαν οι κήρυκες του αντικοινωνικού κράτους και οι υποστηρικτές του «κρατισμού», της σύμπλευσης δηλ. του κράτους με τον εξουσιασμό και την αποδυνάμωση των αδυνάτων μελών του κοινωνικού ιστού.

Βεβαίως κριτική ενάντια στο κράτος ασκείται από τους λεγόμενους φιλελεύθερους κύκλους, οι όποιοι θεωρούν το κοινωνικό κράτος ως πατερναλιστικό. Γι' αυτούς ισχύει το δόγμα-δογματισμός: όσο λιγότερο κράτος τόσο περισσότερη ελευθερία για τον πολίτη. Όποιος, ας πούμε, απλά, υψώσει νευρώδη φωνή ενάντια στην κρατική γραφειοκρατία εισπράττει αβίαστα τα εύσημα. Η εναντίωση, πάντως, αυτή σήμερα δείχνει πρόδηλα τις συνέπειες της σε παγκόσμιο γίγνεσθαι. Η οικονομική κρίση αποδεικνύει στην πράξη ότι οι «ελεύθερες αγορές» δεν αυτο-ισορροπούν(ται) αυτονόητα και αυτόματα, αλλά αυτο-διαιρούν(ται) ανόητα και ανισορροπούν αδίστακτα ενάντια στον όλο άνθρωπο, στον άνθρωπο ως ολότητα (σαφώς και δεν πιστεύω ότι υπάρχει μόνο ό οικονομικός άνθρωπος).

ΟΙ τραπεζίτες το απέδωσαν αυτό εν τέλει στον «κρατικό αρνητισμό», παρόλο που οι ίδιοι αυτοί ήταν που κήρυτταν ιεραποστολικά στα έθνη την ανάγκη για απόσυρση του κράτους από την αγορά του κεφαλαίου. Έτσι, εντελώς οικονομισμικά (όχι απλά οικονομικά αλλά με απολυτοποίηση του οικονομικού παράγοντα), διεκδίκησαν και πετυχαίνουν συνεχώς τη νίκη της σωτηρίας των τραπεζών (τραπεζική σωτηριολογία) σε βάρος της κοινωνικής σωτηρίας (της του ανθρώπου υπαρκτικής σωτηρίας).

Πέρα από το οικονομικό πεδίο και στο πεδίο της ασφάλειας ζητήθηκε έντονα ως σήμερα στην κεντρική Ευρώπη η απόσυρση του κράτους. Άς πάρουμε για παράδειγμα τον «παρισινό τερρορισμό», για να καταλάβουμε το θέμα καλύτερα. Αμέσως, λοιπόν, μετά την τρομοκρατική (ισλαμιστική) επίθεση στο Παρίσι, και τις συλλήψεις ισλαμιστών τρομοκρατών στις Βρυξέλες, αναδεικνύεται το πεδίο ανάγκης για τη νέα ευρωπαϊκή πολιτική: η συγκρότηση δομών σφιχτής κοινωνικής ασφάλειας και ο ρόλος του κράτους ως εγγυητή για την ασφαλέστερη κοινωνική ζωή από τον τρομοκρατικό επεκτατισμό (αυτός παρα-τρομοκρατισμός είναι, βέβαια, γνήσιο τέκνο του επεκτατισμού της «νόμιμης τρομοκρατίας» των ισχυρών που εξαρτητοποιούν τις «δημοκρατίες» των ανίσχυρων!). Ποια πρέπει να είναι όμως η οντολογία αυτής της ζωής; Σε ποια αξιακά παραδείγματα δηλ. οφείλει να προσβλέπει;

Στον τόπο μας οφείλουμε να διαβάσουμε καλά αυτά τα φαινόμενα και τα συναιωρούμενα σ' αυτά ερωτήματα, με δεδομένο ότι η δυτικοευρωπαϊκή παράδοση ιστορικά ρέπει στη θεώρηση της κοινωνικής ασφάλειας καταρχήν μέσα από το πεδίο της δικαιικής αντίληψης και όχι τόσο της οντολογίας του ανθρώπινου προσώπου, στο όποιο προσμετράται όχι η επιδερμική (και απλά δικαιική) κατάφαση στις ιδιαιτερότητες και τις αδυναμίες του. Οφείλουμε, όμως, να δούμε, μέσα από τη δική μας, όχι πάντα διανθρώπινη αντίληψη, αλλά κυρίως αντιδικαιική αντίληψη, και τον άνευρο νομικισμό μας, ότι κινδυνεύουμε κοινωνικά να παρασυρθούμε στον δογματισμό ότι οι πλούσιοι μπορούν να «εξασφαλίσουν» (σήμερα όσο ποτέ στην ιστορία μας) για τον εαυτό τους ένα αδύναμο κράτος σχετικοποιώντας την αξιακή θεώρηση του ανθρωπίνου προσώπου. Εξάλλου, αξιοσημείωτο είναι επίσης να δούμε πώς όσο αδυνατίζει η κρατική συμβολή αυξάνεται η εγκληματική δραστηριότητα προς όφελος του οικονομικού κέρδους (εγκληματικού κέρδους) και της έμπλουτης εγκληματικότητας (οπωσδήποτε και υπέρ του κρατικού κριτικισμού που ζητά και τον έλεγχο της γνώμης -ανθρώπινης προαίρεσης- εν τη συλλήψει της).

Αυτό που εντέλει είναι σημαντικό να δούμε κατ' ουσίαν είναι η ανάγκη για ανθρωποποίηση του κοινωνικού κράτους ενάντια στον εξουσιαστικό κρατικισμό, ο οποίος αποβαίνει -είτε έτσι είτε αλλιώς- σε όφελος της διαιρετικής κοινωνικά «ελευθερίας των αγορών» και της «αγοραίας ελευθερίας», καταστρέφοντας, συνάμα, την υποστατική ελευθερία του ανθρώπου ως φυσικού κοινωνικά προσώπου πού φθείρεται υπαρξιακά στον διαιρετικό υλισμό και διατελεί πνευματικά ανέλπιδο για την πραγμάτωση της όντως κοινωνίας στην ιστορική του πράξη και την έμπρακτη ιστορία του ανθρώπινου πολιτισμού που δεν είναι κατ' ανάγκη υλισμικός (οικονομισμικός) αλλά εν-οικο-νομούμενος.