Το ηφαίστειο των Μεθάνων

Το ηφαίστειο των Μεθάνων

του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου, δασκάλου, συγγραφέα

ΓΕΝΙΚΑ: Το ηφαίστειο των Μεθάνων, όπως γενικά τα ηφαίστεια του Σαρωνικού σχηματίζουν το βόρειο κομμάτι του ηφαιστειογενούς τόξου του νοτίου Αιγαίου, το οποίο διέρχεται κατά μήκος του όγκου των Κυκλάδων. Αυτό (το βόρειο γήινο κομμάτι) περιλαμβάνει τα ηφαίστεια από την Κρωμυονία (περιοχή του Ισθμού της Κορίνθου), την Αίγινα, τα Μέθανα, και τον Πόρο. Τα ηφαίστεια αυτά σχηματίστηκαν μετά την ανάδυση του Αιγαίου και χαρακτηρίζονται από μίγματα πλούσια σε ασβέστιο. Μερικά από αυτά τα ηφαίστεια είναι ακόμη ενεργά (Σαντορίνη, Μήλος, Νίσυρος και τα Μέθανα)! Οι γνώσεις μας μέχρι σήμερα για τα ηφαίστεια του Σαρωνικού βασίζονται στις έρευνες των HS.Washington, R.v.Leyden, V.Dietrich, R.Oberhaensli, και Ι. Παπασταματίου.

ΣΥΝΑΦΕΙΑ ΜΕ ΤΟ ΤΟΞΟ ΑΙΓΑΙΟΥ: Το ηφαιστειακό κέντρο των Μεθάνων ανήκει στο ηφαιστειακό τόξο που συνδέει τα ηφαίστεια Σουσακίου, Αιγίνης, Μεθάνων, Πόρου, Βελοπούλας, Καράβι, Φαλκονέρας, Αντιμήλου, Μήλου, Κιμώλου, Πολύβου, Στρογγυλού, Δεσποτικού, Σπυριδονησίων, Αντιπάρου, Χριστιανών, Σαντορίνης, Κω, Νισύρου, Πάτμου, Αλικαρνασσού1 και που φτάνει μέχρι την Μικρά Ασία. Το τόξο αυτό κατευθύνεται κατά τη διεύθυνση σειράς ρηξιγενών γραμμών, της οποίας τα ρήγματα έδωσαν αφορμή για την εκδήλωση ηφαιστειότητας του νοτίου Αιγαίου. Σε αυτό έλαβαν χώρα πολλές εκρήξεις ηφαιστείων προς το τέλος της τριτογενούς γεωλογικής περιόδου. Το ηφαιστειακό υπόστρωμα του Σαρωνικού χωρίζεται σε ανατολικό και δυτικό τμήμα από μια ρηχή πλατφόρμα βόρειο- ανατολικής κατεύθυνσης. Ένα μέρος της αναδύεται και δημιουργεί τα νησιά Σαλαμίνα, Αίγινα, Αγκίστρι, Πόρος και την χερσόνησο Μέθανα. Στο ανατολικό τμήμα εντοπίστηκαν πέντε μεγάλα ρήγματα. Όμως, η ζώνη αυτή θεωρείται πιο ομαλή. Αντίθετα, ο δυτικός Σαρωνικός ελέγχεται από την δράση δώδεκα μεγάλων ενεργών ρηγμάτων, ενώ υπάρχουν και άλλα, μικρότερης σημασίας. Περιλαμβάνει δυο λεκάνες, της Επιδαύρου, με μέγιστο βάθος 400 μέτρων και διεύθυνση δυτική- βορειοδυτική και ανατολική-νοτιοανατολική, καθώς και των Μεγάρων, με μέγιστο βάθος 250 μέτρων και διεύθυνση ανατολικοδυτική. Τα ρήγματα του κόλπού της Επιδαύρου δημιουργούν μια σημαντική ρηξιγενή ζώνη κατά μήκος των ακτών της Πελοποννήσου. Η λεκάνη των Μεγάρων είναι μια τεκτονική τάφρος, που δημιουργήθηκε από περιθωριακά ρήγματα. Σε αυτή παρατηρείται και μεγαλύτερη συσσώρευση ιζημάτων

ΚΡΑΤΗΡΕΣ ΣΤΑ ΜΕΘΑΝΑ: Στην χερσονήσου των Μεθάνων βρίσκονται λείψανα πολλών ηφαιστειακών εκρήξεων. Έτσι, στα Ν.Α. του υψώματος Χελώνα, συναντάται μεγάλος κρατήρας, στο μέσο του οποίου εξέχει νεότερος κρατήρας. Και οι δύο σήμερα είναι κατάφυτοι με αμπέλια. Κρατήρες συναντάμε στις θέσεις Μακρύλογγος, Απάνω Μούσκα, Καμένη Χώρα, Άγιος Ανδρέας, κοντά στη Ζωοδόχο Πηγή, στην Κυψέλη, στα Αρχαία Μέθανα (ή Παλιόκαστρο) και αλλού. Μέχρι τώρα έχουν βρεθεί στην χερσόνησο 30 ηφαιστειακά κέντρα! Από αυτά τα κέντρα, τελευταία έδρασαν αυτά στην Καμένη Χώρα και του Αγίου Ανδρέα.

Αυτό συμπεραίνεται αφ΄ενός από την ποιότητα του υλικού που εκχύθηκε από αυτούς και αφ΄ετέρου, από την μορφολογική τους εμφάνιση, καθόσον δεν παρουσιάζουν ιδιαίτερη διάβρωση. Οι περισσότεροι γεωλόγοι παραδέχεται ότι η έκρηξη της Καμένης Χώρας είναι αυτή που αναφέρεται από τους Στράβωνα, Οβίδιο και Παυσανία.

ΟΙ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ: Ο Στράβων γράφει: (Γεωγραφία Α., S. 59, 18): ¨Περί Μεθώνην δέ έν τώ Έρμιονικώ κόλπω όρος επταστάδιον τό ύψος, ανεβλήθη γεννηθέντος αναφυσήματος φλογώδους, μεθ΄ημέραν μέν απρόσιτον υπό του θερμού και τής θειώδους οσμής, νύκτορ δέ εκλάμπον πόρρω καί θερμαίνον ώστε ζέειν τήν θάλατταν επί σταδίους πέντε, θολεράν δ΄είναι καί επί είκοσι σταδίους. Προσχωθήναι δέ πέτραις απορρώξι, πύρων ούκ ελάττωσιν¨. Ο Οβίδιος, περνώντας το Μυρτώο Πέλαγος, υπήρξε αυτόπτης μάρτυρας της έκρηξης. Αυτή την περιγράφει στο βιβλίο του Μεταμορφώσεις XV, στ. 296 – 306: [Μτφρ.] ¨Κοντά στην Τροιζήνα, βρίσκεται ύψωμα άδενδρο και απότομο, το οποίο άλλοτε ήταν πεδιάδα. Το έδαφος όμως της πεδιάδας αυτής ανασηκώθηκε λόγο της τεράστιας πίεσης των αερίων που ήταν κλεισμένα κάτω από σε σκοτεινές σπηλιές, όπως αναδύεται μια φουσκάλα στο πρόσωπο του ανθρώπου. Η προεξοχή αυτή παρέμεινε μόνιμα, παίρνοντας τη μορφή λόφου, αφού πέρασε πολύς καιρός μέχρι να στερεοποιηθεί εντελώς. Ακόμη, ο Παυσανίας γράφει [Ελλάδος Περιηγήσεις II, 34]: ¨Της δέ Τροιζηνίας γης έστιν ισθμός πολύ διήκων ές θάλασσαν, έν δέ αυτώ πόλισμα ου μέγα επί θαλάσση Μέθανα ώκισται.

Ίσιδος δέ ενταύθα ιερόν έστιν καί άγαλμα επί τής αγοράς Έρμού, τό δέ έτερον Ήρακλέους, του δέ πολίσματος τριάκοντα που στάδια απέχει λουτρά θερμά. Φασί δέ Αντιγόνου του Δημητρίου Μακεδόνων βασιλεύοντος τότε τό πρώτον τό ύδωρ φανήναι δέ ούχι ύδωρ ευθύς, αλλά πύρ αναζέσαι πολυ έκ τής γής, επί δέ τούτω μαρανθέτι ρυήναι τό ύδωρ ό δη καί ές ημάς άνεισι θερμόν Τε καί δεινώς αλμυρόν. Λουσαμένω δέ ενταύθα ούτε ύδωρ έστιν εγγύς ψυχρόν ούτε εκπεσόντα έστιν θάλασσα ακινδύνως ωήχεσθαι θηρία γάρ καί άλλα καί κύνας παρέχεσθαι πλείστους¨. Η ακριβής χρονολογία της έκρηξης αυτής δεν μας είναι γνωστή. Πάντως, πρέπει να βρίσκεται μεταξύ των ετών 277 - 230 π.Χ., που έζησε ο Αντίγονος. Το ηφαίστειο αυτό συγκαταλέγεται στα ενεργά, αφού η δράση του ανάγεται στους ιστορικούς χρόνους.

ΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ: Ο κύριος κρατήρας του ηφαιστείου βρίσκεται στην κορυφή κώνου 412 μέτρων, που συνορεύει ΒΔ. με το χωριό Καμένη Χώρα. Το εκχυθέν υλικό από τον κρατήρα της Καμένης είναι ανδεσίτης, που παρουσιάζει τη μορφή ρυακιού που ξεκινά από την κορυφή του κώνου και καταλήγει στην κοντινή θάλασσα. Το υλικό αυτό είναι μάγμα ασβεστοαλκαλιούχο με 60% περίπου διοξειδίου του πυριτίου (SiO2). Ο κυρίως κρατήρας έχει διάμετρο 100 μέτρων περίπου και βάθος 40 - 50 μέτρα. Στα ΒΑ του διακρίνονται δύο μικροί “παρασιτικοί” κρατήρες.

Η ΚΑΜΕΝΗ ΧΩΡΑ: Η Καμένη Χώρα και το ηφαίστειο διακρίνονται από μακριά καθώς τα κατάλευκα σπίτια ξεχωρίζουν ανάμεσα στο πράσινο της φύσης και τα σκούρα πετρώματα του ηφαιστείου. Στην είσοδο του χωριού υπάρχει μια ταμπέλα μπροστά από μια απότομη πλαγιά γεμάτη ηφαιστειογενή πετρώματα που μας προετοιμάζει για το εντυπωσιακό σκηνικό. Η Καμένη ή Καημένη Χώρα είναι χτισμένη στη βάση της πλαγιάς κάτω από το ηφαίστειο. Εκτός από το επιβλητικό αυτό σκηνικό υπάρχει άλλη μια ιδιαιτερότητα σε κάποια από τα σπίτια του χωριού. Είναι τα φυσικά ψυγεία όπως τα αποκαλούν οι ντόπιοι! Πρόκειται για τρύπες στην πλαγιά του ηφαιστείου, που έχουν σταθερή θερμοκρασία 16ο C. Χρησιμοποιούνται ακόμη και στις μέρες μας για τη διατήρηση τροφίμων, κρασιού ή άλλων ευπαθών προϊόντων, ενώ υπάρχουν και κάποιοι που τις έχουν ενσωματώσει στα σπίτια τους και εκτός από τη συντήρηση τροφίμων τις χρησιμοποιούν και για κλιματισμό! Περίπου ένα χιλιόμετρο μετά την Καμένη Χώρα ο ασφαλτοστρωμένος δρόμος σταματάει σ’ ένα πάρκινγκ απ’ όπου ξεκινάει το ειδικά διαμορφωμένο και σηματοδοτημένο μονοπάτι που οδηγεί στον κρατήρα. Η πεζοπορική διαδρομή είναι ανηφορική και κουραστική, όμως εντυπωσιάζει καθώς ελίσσεται ανάμεσα από πεύκα, κουμαριές, πουρνάρια και εντυπωσιακούς σχηματισμούς πετρωμάτων. Η κορυφή απέχει περίπου μισή ώρα περπατήματος, αλλά αποζημιώνει εκεί η εκπληκτική θέα του Σαρωνικού. Εκεί φαίνεται το μεγάλο γεωλογικό ρήγμα, με τα κάθετα τοιχώματα ύψους πάνω από 15 μ., ενώ στην είσοδό του είναι γραμμένη η λέξη Volcano. Ο κύριος κρατήρας του ηφαιστείου όμως βρίσκεται λίγα μέτρα δεξιότερα, πάνω στην κορυφή Κώνος (425 μέτρα).

ΟΙ ΙΑΜΑΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ ΜΕΘΑΝΩΝ: Λόγω των ηφαιστειακών πετρωμάτων το νερό των ιαματικών πηγών των Μεθάνων χαρακτηρίζεται από μεγάλο αριθμό μεταλλικών ιχνοστοιχείων. Σε αυτά αποδίδονται οι ευεργετικές τους ιδιότητες που ενδείκνυνται για τη θεραπεία αρκετών παθήσεων όπως αρθροπάθεια, ρευματοπάθεια, σπονδυλαρθρίτιδα, δισκοπάθεια, γυναικολογικές παθήσεις, δερματικές παθήσεις, αλλά και παθήσεις του αναπνευστικού συστήματος. Η οργανωμένη χρήση των θειούχων αλιπηγών των Αγίων Αναργύρων, στην πόλη των Μεθάνων, άρχισε το 1870.