Ερμηνεία Παλαιάς Διαθήκης –Προφήτης Ησαΐας (8ον) – (Μητροπολίτου Γόρτυνος καί Μεγαλοπόλεως Ἰερεμία)

Δείτε και: –Προφήτης Ησαΐας (1ον) & (2ον) & (3ον)& (4ον) & (5ον)& (6ον) & -(7ον)

          IEΡΑ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΣ

ΓΟΡΤΥΝΟΣ ΚΑΙ ΜΕΓΑΛΟΠΟΛΕΩΣ

Δημητσάνα, Παρασκευή 26 Ἰουνίου 2015

ΣΥΝΤΟΜΗ ΕΡΜΗΝΕΙΑ

ΤΗΣ ΠΑΛΑΙΑΣ ΔΙΑΘΗΚΗΣ ΣΕ ΣΥΝΕΧΕΙΕΣ

(Ἡ ἑρμηνεία παρά τήν συντομία της καί τήν ἁπλότητά της εἶναι ἐπιστημονική)

Ἡ ἐργασία αὐτή προσφέρεται στούς ἀναγνῶστες σέ συνέχειες ἑκάστη Δευτέρα καί Παρασκευή διά ἐξεύρεση λαθῶν ἐκ μέρους τους καί ἐνημέρωσή μας πρός διόρθωση, πρίν ἀπό τήν τελική δημοσίευση τοῦ ἔργου.

Ο ΠΡΟΦΗΤΗΣ ΗΣΑΪΑΣ

Ὁ ἀπόγονος τοῦ Δαβίδ (11,1-9)

(Προλογικό σημείωμα τῆς περικοπῆς)

Ἡ περικοπή μας αὐτή ἐδῶ εἶναι μία ὡραιοτάτη χριστολογική προφητεία, ἡ ὁποία ἀναφέρεται στήν καταγωγή, τό πρόσωπο καί τό ἔργο τοῦ μέλλοντος νά ἔλθει Μεσσίου, ἔχει δέ ἐπηρεάσει ἡ ἐδῶ προφητεία μας κατά πολύ τήν ὑμνογραφία καί τήν ἁγιογραφία τῆς Ἐκκλησίας μας. Τόν Μεσσία ἡ προφητεία μας παριστᾶ ὡς ἕνα «κλωνάρι», ὡς ἕνα «ἄνθος», («νέτσερ», βλαστός), πού θά βλαστήσει ἀπό τήν ρίζα τοῦ Ἰεσσαί, τοῦ πατέρα τοῦ Δαυΐδ (στίχ. 1). Ὁ Μεσσίας θά εἶναι θεῖο πρόσωπο, γιατί θά «ἀναπαυθεῖ», δηλαδή, θά κατοικήσει μόνιμα σ᾽ αὐτόν τό Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ, τό ὁποῖο εἶναι πηγή πολλῶν χαρισμάτων καί δυνάμεως (στίχ. 2). Ἀντίθετα πρός τούς μεροληπτικούς καί ἄδικους κριτές τῆς ἐποχῆς τοῦ προφήτου, ὁ Μεσσίας θά εἶναι δίκαιος, γιατί εἶναι «ζωσμένος τήν δικαιοσύνη καί τήν ἀλήθεια» (στίχ. 5). Θά δικαιώνει τούς πτωχούς καί τούς ταπεινούς, «θά πατάσσει τούς τυράννους», ὅπως λέγει καλύτερα τό Ἑβραϊκό κείμενο, καί μέ ἕνα φύσημα τῶν χειλέων του θά καταβάλει τόν «ἀσεβῆ» (στίχ. 4), δηλαδή τόν Ἀντίχριστο. Τέλος, ἡ περικοπή μας περιγράφει μέ πολλή χάρη τά ἀποτελέσματα τῆς δικαίας διακυβέρνησης τοῦ Μεσσίου. Τά ἀποτελέσματα αὐτά θά εἶναι, ἀφ᾽ ἑνός μέν, τό ὅτι θά ἔλθει μεταξύ τῶν ἀνθρώπων καί μεταξύ τῶν ζώων, ἀλλά καί μεταξύ τῶν ἀνθρώπων καί τῶν ζώων, μιά παραδείσια εἰρήνη (στίχ. 6-9α), ἀφ᾽ ἑτέρου δέ ὅτι ὅλη ἡ σύμπασα θά ἀποκτήσει θεογνωσία καί εὐσέβεια, ἡ ὁποία θά φέρει τέρμα στό κακό (στίχ. 9α).

(Μετάφραση τοῦ κειμένου τῆς περικοπῆς,

τό ὁποῖο παραλείπουμε ἐδῶ πρός ἐξοικονόμηση χώρου)

11,1 Ἀπό τόν κορμό τοῦ Ἰεσσαί θά φυτρώσει κλωνάρι

καί ἄνθος ἀπό τήν ρίζα θά ξεπροβάλλει.

2 Πάνω του θά ἀναπαύεται τό πνεῦμα τοῦ Θεοῦ,

τό πνεῦμα τῆς σοφίας καί τῆς συνέσεως,

τό πνεῦμα τῆς δύναμης νά ἀποφασίζει καί νά ἐκτελεῖ,

τό πνεῦμα τῆς γνώσεως καί τῆς εὐσέβειας·

3 θά τόν πληρώσει (ὁ Θεός) μέ πνεῦμα φόβου Θεοῦ.α

Δέν θά δικάζει κατά τά φαινόμενα

οὔτε θά ἐλέγχει κατά τά ἀκουόμενα,

4 ἀλλά θά κρίνει τόν πτωχό μέ δικαιοσύνη

καί θά ἀποφασίζει μέ εὐθύτητα ὑπέρ τῶν ταπεινῶν τῆς γῆς·

καί θά πατάξει τήν γῆ μέ τόν λόγο τοῦ στόματός του β

καί μέ τήν πνοή τῶν χειλέων του θά θανατώσει τόν ἀσεβῆ·

5 δικαιοσύνη θά περιζώνει τήν ὀσφύ του

καί πιστότητα θά περισφίγγει τίς πλευρές (του).

6Καί (τότε) ὁ λύκος θά βοσκήσει μαζί μέ τό ἀρνί

καί ἡ πάρδαλη θά ἀναπαύεται μαζί μέ τήν ἔριφο·

τό μοσχάρι καί ὁ ταῦρος καί τό λιοντάρι θά βόσκουν μαζί

καί (ἕνα) μικρό παιδίο θά τά ὁδηγεῖ.

7 Τό βόδι καί ἡ ἀρκούδα θά βόσκουν μαζί

καί τά παιδιά τους θά εἶναι ἀντάμα·

τό λιοντάρι θά τρώγει ἄχυρα μαζί μέ τό βόδι.

8 Τό νήπιο παιδί θά βάζει τό χέρι του στήν τρύπα τῶν ἀσπίδων (= δηλητηριώδη φίδια)

καί στήν φωλιά πού εἶναι τά μικρά τῶν ἀσπίδων.

9 Δέν θά κάνουν κακό

καί δέν θά μποροῦν νά ἐξοντώσουν κανένα

στό ὄρος τό ἅγιό μου,

γιατί ὅλη ἡ γῆ γέμισε μέ γνώση Κυρίου,

σάν τό πολύ νερό πού κατακαλύπτει τίς θάλασσες.

α. «Καί στόν φόβο τοῦ Κυρίου θά εὐαρεστεῖται», λέγει τό Ἑβρ.

β. Στό Ἑβρ. τό ἡμιστίχ. αὐτό ἔχει: «Θά πατάσσει τούς τυράννους μέ τήν ράβδο τοῦ στόματός του».

(Σύντομα ἑρμηνευτικά σχόλια τῆς περικοπῆς)

11,1-9: Ὁ Μεσσιανικός βασιλεύς (σύγκρ. μέ 9,2-7· βλ. σχόλ.). Μεσσιανικό ποίημα πού δίνει μέ ἀκρίβεια μερικά οὐσιαστικά χαρακτηριστικά τοῦ μέλλοντος νά ἔρθει Μεσσίου. Ὁ Μεσσίας θά κατάγεται ἀπό τόν Δαυΐδ (στίχ. 1), θά εἶναι γεμᾶτος μέ προφητικό πνεῦμα (στίχ. 2), θά κάνει νά βασιλεύσει μεταξύ τῶν ἀνθρώπων ἡ δικαιοσύνη, πράγμα πού θά εἶναι γήϊνη ἀντανάκλαση τῆς ἁγιότητος τοῦ Γιαχβέ. Βλ. σχόλ. εἰς 1,26 καί 5,16, θά ἐγκαταστήσει τήν παραδείσια εἰρήνη (στίχ. 6-8), καρπό τῆς γνώσεως τοῦ Θεοῦ (στίχ. 9). – Κατά τό  βάπτισμά του ὁ Ἰησοῦς Χριστός ἐπλήσθη Πνεύματος Ἁγίου (στίχ. 3· βλ. Ματθ. 3,16). Σάν δίκαιος θά κρίνει τούς λαούς κατά τά ἔργα καί τούς λογισμούς τῆς καρδίας (στίχ. 3.4)· ἡ διδασκαλία Του θά «πατάξει τήν γῆν» (στίχ. 4) καί ἡ πνοή τοῦ στόματός Του – μία μεταφορά γιά τό Ἅγιο Πνεῦμα – θά καταστρέψει τόν ἀσεβῆ (τόν Ἀντίχριστο). 1,1-3. Ὁ Μεσσίας δείχνει καθαρά τά χαρακτηριστικά τῶν μεγάλων ἀνδρῶν τοῦ Ἰσραήλ. 11,1. Ἰεσσαί (Ἑβρ. «Γισάϊ») Πατέρας τοῦ Δαυίδ (Α´ Βασ. 16,1-20· βλ. Ρούθ 4,22) καί πρόγονος ὅλων τῶν βασιλέων τοῦ Ἰούδα καί τοῦ Μεσσίου (βλ. Ματθ. 1,6-16). 11,2. Πνεῦμα Θεοῦ. Τό Πνεῦμα τοῦ Γιαχβέ ἤ τό «Ἅγιο Πνεῦμα τοῦ Γιαχβέ» (42,1. 61,1 ἑξ. 63,10-13. Ψαλμ. 50,13. Σοφ. Σολ. 1,5. 9,17), ἡ «πνοή» του («πνοή» καί «πνεῦμα» εἶναι μεταφράσεις τῆς ἰδίας λ. «ρούαχ»), δρᾶ διά μέσου ὅλης τῆς βιβλικῆς ἱστορίας. Πρίν ἀκόμη ἀπό τήν δημιουργία τό Πνεῦμα «ἐπεφέρετο ἐπάνω τοῦ ὕδατος», τοῦ χάους (Γεν. 1,2), αὐτό δίνει τήν ζωή σέ ὅλες τίς ὑπάρξεις (Ψαλμ. 103,29-30. 33,6. Γεν. 2,7. Ἰεζ. 37,5-6. 9-10). Εἶναι ἐκεῖνο πού ὑποκινεῖ καί ἀναδεικνύει τούς Κριτές (Κριτ. 3,10. 6,34. 11,29· βλ. καί Α´ Βασ. 11,6) καί δίνει διάκριση σ᾽ αὐτούς (Ἀριθμ. 11,17), δίνει ἐπιδεξιότητα στούς τεχνῖτες (Ἐξ. 31,3. 35,31), σοφία στόν Ἰωσήφ (Γεν. 41,38). Τέλος καί ἰδιαίτερα τό Ἅγιο Πνεῦμα ἐμπνέει τούς προφῆτες (᾽Αριθμ. 11,17 [Μωυσῆς]. 25-26. 24,2. Α´ Βασ. 10,6.10. 19,20. Β´ Βασ. 23,2 [Δαυίδ]. Μιχ. 3,8. Ἡσ. 48,16. 61,1. Ζαχ. 7,12. Β´ Παραλ. 15,1. 20,14. 24,20), ἐνῶ οἱ ψευδοπροφῆτες ἀκολουθοῦν τό δικό τους πνεῦμα (Ἰεζ. 33,3 καί ἀκόμη Δαν. 4,5.15. 5,11-12.14). Ἡ περικοπή μας λέγει ὅτι αὐτό τό Πνεῦμα τῶν προφητῶν θά δοθεῖ στόν Μεσσία. Ἡ περικοπή Ἰωήλ 3,1-2 θά ἀναγγείλει γιά τούς μεσσιανικούς χρόνους τήν παγκόσμια ἔκχυση τοῦ Ἁγίου Πνεύματος (βλ. Πράξ. 2,16-18). Ὅπως ὁ λόγος περί τῆς Σοφίας (Παροιμ. 8,22 σχόλ. Σοφ. Σολ. 7,22 σχόλ.) καί ὁ λόγος περί τοῦ Πνεύματος θά ξαναβρεῖ τήν τελική ἔκφρασή του στήν Καινή Διαθήκη (βλ. σχόλ. στά χωρία Ἰωάν. 1,32. 14,16.26. Πράξ. 1,8. κ. 2. Ρωμ. 5,5). 11,3. Τό Πνεῦμα δίδει στόν Μεσσία τίς ἐξέχουσες ἀρετές τῶν μεγάλων προσωπικοτήτων τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης: Τήν σοφία τοῦ Σολομῶντος, τήν σύνεση καί ἀνδρεία τοῦ Δαυίδ, τήν γνώση καί τόν φόβο τοῦ Γιαχβέ, πού εἶχαν οἱ πατριάρχες καί προφῆτες. Ἡ ἀπαρίθμηση αὐτῶν τῶν δώρων ἀπό τούς Ο´ καί τήν Βουλγάτα (οἱ ὁποῖες προσθέτουν τήν «εὐσέβεια») κάνουν τόν κατάλογο τῶν ἑπτά δώρων τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. 11,3β-5. Ἡ σοφία καί ἡ δικαιοσύνη (5,7) κατά παράδοση συνεδέοντο μέ τόν ἰδεατό βασιλέα (Γ´ Βασ. κεφ. 3. Ψαλμ. 71). 11,6-8. Ἡ βασιλεία τοῦ Μεσσία θά εἶναι ἕνας νέος παράδεισος. Ἡ δυσαρμονία τῆς φύσεως θά ἐπιστρέψει στήν πρωτόγονη ἁρμονία (Ἰεζ. 47,1-12). 11,6. Ἡ ἐπανάσταση τοῦ ἀνθρώπου κατά τοῦ Θεοῦ (Γεν. κεφ. 3) χάλασε τήν ἁρμονία μεταξύ τοῦ ἀνθρώπου καί τῆς φύσεως Γεν. 3,17-19), μεταξύ τοῦ ἀνθρώπου καί τοῦ ἀνθρώπου (Γεν. κεφ. 4). Οἱ προφῆτες ἀναγγέλλουν πολέμους καί εἰσβολές ὡς τιμωρία τῶν ἀπίστων τοῦ Ἰσραήλ. Ἀντίθετα, ἡ μεσσιανική ἐποχή μαζί μέ τήν ἄφεση τῶν ἁμαρτιῶν, τήν συμφιλίωση μέ τόν Θεό καί τήν βασιλεία τῆς δικαιοσύνης, θά ἐγκαταστήσει τήν εἰρήνη πού θά ἔχει ὡς συνέπεια: Τήν εὐφορία τοῦ ἐδάφους (Ἀμ. 9,13-14. Ὠσ. 2,20. 23-24), τόν γενικό ἀφοπλισμό (Ἡσ. 2,4. 9,4. Μιχ. 4,3-4. 5,9-10. Ζαχ. 9,10), τήν συνεχῆ εἰρήνη (Ἡσ. 9,6. 32,17. 60,17-18. Σοφ. 3,13. Ζαχ. 3,10. Ἰωήλ 4,17). Ἡ Καινή Διαθήκη εἶναι μία διαθήκη εἰρήνης (Ἰεζ. 34,25. 37,26). Ἡ μεσσιανική βασιλεία εἶναι μία βασιλεία εἰρήνης (Ζαχ. 9,8-10. Ψαλμ. 71,3-7). Αὐτή ἡ εἰρήνη ἐκτείνεται καί στό ζωικό βασίλειο, μέχρι τόν ὄφι, πού ἔγινε ὄργανο γιά τήν πτώση τοῦ ἀνθρώπου. Ἡ μεσσιανική ἐποχή περιγράφεται ἐδῶ συμβολικά ὡς μία ἐπιστροφή στήν παραδείσια εἰρήνη. 11,9. Ἐπί τό ὄρος τό ἅγιόν μου. Βλ. 65,25. Ἰεζ. 20,40. 

Ἡ ἐπιστροφή τῶν διασκορπισμένων (11,10-16)

(Προλογικό σημείωμα τῆς περικοπῆς)

Στήν περικοπή μας αὐτή συνεχίζεται ὁ λόγος τῆς προηγούμενης περικοπῆς περί τοῦ Μεσσία, ἀλλά ὁ μεσσιανισμός ἐδῶ λαμβάνει ἐθνικό χρῶμα, γιατί προφητεύεται ἡ ἐπάνοδος τῶν Ἰσραηλιτῶν καί τῶν Ἰουδαίων ἀπό τήν αἰχμαλωσία, ἤ ὅπου ἀλλοῦ μακράν τῆς πατρίδος εὑρίσκονται αὐτοί (στίχ. 11.12), καί ἡ λήξη τοῦ σχίσματος τοῦ ἑνωμένου ἀρχικά περιουσίου λαοῦ καί ἡ συνδιαλλαγή πλέον τοῦ Ἰσραήλ καί τοῦ Ἰούδα (στίχ. 13). Ὡς ἀποτέλεσμα δέ τῆς συνδιαλλαγῆς αὐτῆς καί τῆς ἑνώσεως τοῦ Ἰσραήλ καί τοῦ Ἰούδα, θά εἶναι ἡ καθυπόταξη ἀπό τόν ἑνωμένο Ἰσραήλ ὅλων τῶν ὑπεναντίων ἐχθρῶν, πού τά ὀνόματά τους ὑπενθυμίζουν τούς ἐχθρούς τοῦ Δαυίδ (στίχ. 14), γιατί ὁ Μεσσίας ἀνήκει στήν οἰκογένεια τοῦ Δαυίδ, ὡς καταγομένου Αὐτοῦ ἀπό τόν πατέρα τοῦ Δαυίδ Ἰεσσαί (στίχ. 10). Θά ἐπαναληφθεῖ δηλαδή ἐδῶ καί μέ τόν μεταιχμαλωσιακό Ἰσραήλ αὐτό πού συνέβηκε παλαιά σ᾽ αὐτόν. Τότε ὁ Ἰσραήλ ἔκανε τήν ἔξοδό του ἀπό τήν Αἴγυπτο καί τώρα θά κάνει τήν ἔξοδό του ἀπό τήν Ἀσσυρία (στίχ. 16). Ὅμως παρά τήν ἐθνική ἀπόχρωση πού παρουσιάζει ἡ περικοπή μας, ὁ Μεσσίας παρουσιάζεται καί σ᾽ αὐτήν ὡς παγκοσμία προσωπικότης, πρός τόν ὁποῖον θά προσφεύγουν ὅλα τά ἔθνη (στίχ. 10).

(Μετάφραση τοῦ κειμένου τῆς περικοπῆς,

τό ὁποῖο παραλείπουμε ἐδῶ πρός ἐξοικονόμηση χώρου)

11,10 Καί θά συμβεῖ ἐκείνη τήν ἡμέρα

νά ἀνεβεῖ ἀπό τήν ρίζα τοῦ Ἰεσσαί

αὐτός (ὁ Μεσσίας) πού θά ἄρχει στά ἔθνη α

καί σ᾽ αὐτόν θά ἐλπίζουν αὐτά·

καί ὁ τόπος τῆς ἀναπαύσεώς του θά εἶναι δοξασμένος.

11 Καί ἐκείνη τήν ἡμέρα θά φανερώσει πάλι ὁ Κύριος τήν δύναμή του·

θά φροντίσει γιά τό κατάλοιπο τοῦ λαοῦ του,

αὐτό πού θά ἀπομείνει ἀπό τήν Ἀσσυρία καί ἀπό τήν Αἴγυπτο,

τήν Βαβυλωνία β καί τήν Αἰθιοπία,

ἀπό τήν Ἐλάμ καί τίς ἀνατολικές χῶρες γ καί ἀπό τήν Ἀραβία. δ

12 Καί θά ὑψώσει (ὁ Κύριος) σημαία στά ἔθνη

καί θά συνάξει τούς ἐξορίστους τοῦ Ἰσραήλ·

καί τούς διασκορπισμένους τοῦ Ἰούδα

ἀπό τά τέσσαρα ἄκρα τῆς γῆς.

13 Τότε θά παύσει ἡ ζηλοτυπία κατά τοῦ Ἐφραίμ

καί οἱ ἐχθροί τοῦ Ἰούδα θά καταστραφοῦν.

Ὁ Ἐφραίμ δέν θά ζηλεύει τόν Ἰούδα

καί ὁ Ἰούδας δέν θά ἐνοχλεῖ τόν Ἐφραίμ.

14 Καί θά ὁρμήσουν μέ πλοῖα τῶν Φιλισταίων πρός δυσμάς, ε

γιά νά λεηλατήσουν τίς ἀνατολικές χῶρες ς καί τήν Ἰδουμαία.

Πρῶτον θά ὁρμήσουν κατά τῆς Μωάβ

καί πρῶτοι ὑποτελεῖς θά γίνουν οἱ Ἀμμωνῖτες.

15 Τότε θά ἀποξηράνει ὁ Κύριος τήν θάλασσα τῆς Αἰγύπτου (τήν Ἐρυθρά) ζ  

καί θά κινήσει τό χέρι του πρός τόν ποταμό (τόν Εὐφράτη)

καί μέ βίαιο ἄνεμο θά τόν διασπάσει σέ ἑπτά ρύακες,

ὥστε (οἱ ἄνθρωποι) θά τόν διαβαίνουν μέ σανδάλια.

16 Ἔτσι θά γίνει δίοδος

 γιά τόν καταλειφθέντα στήν Αἴγυπτο λαό μου, ζ

καί θά συμβεῖ στόν Ἰσραήλ (καί τώρα),

ὅπως συνέβηκε τότε πού βγῆκε ἀπό τήν χώρα τῆς Αἰγύπτου.

α. Τό Ἑβρ. ἔχει τό ἡμιστίχ. «θά ἵσταται ὡς σημαία γιά τούς λαούς»·

β. «Παθρώς», ἔχει τό Ἑβρ.

γ. Ἡ ἔκφραση στό Ἑβρ. κείμενο ἔχει «ἀπό Σινεάρ καί τήν Χαμάθ».

δ. Τό Ἑβραϊκό λέγει ἐδῶ «ἐκ τῶν νήσων τῆς θαλάσσης» (τά νησιά τοῦ Αἰγαίου).

ε. Τό Ἑβρ. ἔχει κατά λέξη: «Καί θά πετάξουν ἐπί τῶν ὤμων τῶν Φιλισταίων κατά τήν θάλασσα», ὑπό τήν ὁποία νοοῦνται αἱ δυσμαί.

ς. Τό Ἑβρ. λέγει: «Τούς υἱούς τῆς Ἀνατολῆς».

ζ. «Τήν γλώσσα τῆς θαλάσσης τῆς Αἰγύπτου», λέγει τό Ἑβρ. ῾Ως λάθος πρέπει νά θεωρήσουμε τό «ἐν Αἰγύπτῳ» τῶν Ο´ καί νά προτιμήσουμε τό Ἑβρ. πού ὁμιλεῖ γιά τήν Ἀσσυρία. 

(Σύντομα ἑρμηνευτικά σχόλια τῆς περικοπῆς)

11,10-16. Τό ποίημα αὐτό χρονολογεῖται ἀπό τό τέλος τῆς βαβυλωνίου αἰχμαλωσίας καί συνδέεται μέ αὐτή τήν περικοπή τοῦ βιβλίου τοῦ προφήτου Ἡσαΐου λόγω τῆς μνείας τῆς ρίζης τοῦ Ἰεσσαί, βλ. στίχ. 10 καί στίχ. 1. Στόν προσδοκώμενο Μεσσιανισμό οἱ Προφῆτες ἀναγγέλουν συχνά τό τέλος τοῦ σχίσματος καί τήν συνδιαλλαγή τοῦ Ἰσραήλ καί τοῦ Ἰούδα· βλ. Ὠσ. 2,2. Μιχ. 2,12. Ἰερ. 3,18. 23,5-6. 31,1. Ἰεζ. 37,15-27. Ζαχ. 9,10. 1,10. Ἡ ρίζα τοῦ Ἰεσσαί. Εἶναι ἕνα πρόσωπο, ὄχι μία δυναστεία (στίχ. 1). Καί ἔσται ἡ ἀνάπαυσις αὐτοῦ τιμή. Κατά μερικούς Πατέρες πρόκειται περί τοῦ τάφου τοῦ Μεσσία. 11,11-16. Ὁ ἀναγεννημένος καί ἑνωμένος Ἰσραήλ θά λάβει ἐκδίκηση κατά τῶν καταπιεστῶν του. Ἡ ὁρολογία καί ἡ ἀτμόσφαιρα τῶν στίχ. 11-16 ὑποδηλώνει μία μεταιχμαλωσιακή ἐποχή. 11,11. Γενικά στόν στίχ. μας ἔχουμε ἀρίθμηση τῶν χωρῶν ὅπου ἦταν διεσκορπισμένοι οἱ Ἰουδαῖοι τόν καιρό τῆς ἐξορίας. Παθρώς: στήν Ἄνω Αἴγυπτο· Kush: ἡ Αἰθιοπία· Ἐλάμ: ἡ Περσία· Σινεάρ: ἡ χώρα τῆς Βαβυλωνίας· Χαμάθ: στήν Συρία· οἱ «νῆσοι» σημαίνουν τήν Κρήτη καί γενικῶς τίς ἀπομεμακρυσμένες ἀκτές. 11,12. Σημεῖον. Ἐδῶ ἕνα σημεῖο, ὄχι ἕνα πρόσωπο (στίχ. 10). 11,15. Τήν θάλασσαν Αἰγύπτου. «Τήν γλώσσα τῆς θαλάσσης τῆς Αἰγύπτου», λέγει τό Ἑβρ. Πρόκειται γιά τήν Ἐρυθρά θάλασσα (Ἐξ. κεφ. 14). – Ποταμόν. Ὁ Εὐφράτης. 11,16. Ἡ μελλοντική ἀπελευθέρωση παριστάνεται σάν μία νέα ἔξοδος (βλ. Ἱερ. 23,7-8). Τά ἀναγγελόμενα ἐδῶ θαύματα εἶναι ἡ ἐπανάληψη τῶν θαυμάτων τοῦ Μωυσέως καί τοῦ Ἰησοῦ τοῦ Ναυῆ, τῆς διαβάσεως τῆς Ἐρυθρᾶς Θαλάσσης καί τοῦ Ἰορδάνου. Ἡ ἐπιστροφή τῶν ἐξορίστων περιγράφεται ὡς μιά νέα Ἔξοδος. Βλ. 40,3-5 σχόλ. Ἡ θάλασσα τῆς Αἰγύπτου φαίνεται νά δηλώνει τήν Ἐρυθρά Θάλασσα καί ὁ κατ᾽ ἐξοχήν ποταμός εἶναι ὁ Εὐφράτης. – Καί ἔσται δίοδος τῷ καταλειφθέντι μου λαῷ ἐν Αἰγύπτῳ...«Ἀντί "ἐν Αἰγύπτῳ" τῶν Ο´, ὅπερ ἄγνωστον πῶς προῆλθε, τό Μασ. ἔχει "ἀπό τήν Ἀσσυρίαν"» (Μπρατσιώτης, Ὁ προφήτης Ἡσαΐας, τεῦχος Α´, σελ. 188). – Ἡ «δίοδος», πού κάποτε ἔβγαλε τόν Ἰσραήλ ἀπό τήν Αἴγυπτο, θά ἀνοιχθεῖ ἀργότερα γιά τήν Μαρία καί τόν Ἰωσήφ, οἱ ὁποῖοι θά φέρουν τόν Ἰησοῦν ἐκεῖ γιά προστασία ἀπό τόν Ἡρώδη, καί γιά τούς Ἀποστόλους, πού θά πορευθοῦν ἐκεῖ γιά τό κήρυγμα τοῦ Εὐαγγελίου (βλ. The Orthodox Study Bible).