Ο θυμός

Ο θυμός

του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου, δασκάλου, συγγραφέα

ΓΕΝΙΚΑ: Θυμός είναι η έντονη εμπαθής ψυχική κατάσταση που προκαλείται από μεγάλη δυσαρέσκεια και μπορεί να εκδηλωθεί με βίαιες νευρικές κινήσεις, ύψωμα του τόνου της φωνής, έλλειψη αυτοελέγχου και τελικά με ξεσπάσματα οργής.

ΟΡΓΗ ΚΑΙ ΘΥΜΟΣ: Με την έκφραση “νευριάζω” ή “εκνευρίζομαι” εννοούμε το αρχικό στάδιο της έναρξης του θυμού ως ενέργειας. Ακολουθεί ο θυμός, που νοείται ως κατάσταση νευρικότητας, απώλειας της ψυχραιμίας και αρχόμενης ψυχικής δυσθυμίας. Έτσι θυμός εννοείται η ψυχική ενόχληση και ταραχή που μπορούν να οδηγήσουν σε δυσμενείς αντιδράσεις. Αν ο θυμός αφεθεί ανεξέλεγκτος οδηγεί στο ξέσπασμα εναντίον προσώπων. Τότε ο πάσχων βιώνει την κατάσταση της οργής, του ξεσπάσματος δηλαδή του θυμού, που συχνά ξεπερνά το “μέτρο”, με βίαιη έκρηξη, ύβρεις ή χειροδικίες. Αποκορύφωμα της τελικής οργής είναι η φράση “γίνομαι εκτός εαυτού”, που σημαίνει, η οργή που ξεπήδησε από το συναίσθημα του θυμού είναι τόση, που δεν ελέγχεται από τον πάσχοντα. Αξίζει να σημειωθεί ότι ακόμη και στην αρχαία Ελληνική θυμός και οργή διαφοροποιούνται εννοιολογικά.

Στους αρχαίους Έλληνες η λέξη θυμός σήμαινε: Α΄ την ψυχή ή το πνεύμα, δηλαδή το στοιχείο της ζωής, της σκέψης και κυρίως τα ισχυρά αισθήματα. Β΄ την πνοή της ζωής. Γ΄ τη δύναμη του ανθρώπου, την τόλμη του, ακόμη και την επιθυμία του. Δ΄ Αυτό που και σήμερα εννοούμε με τον όρο, δηλαδή το πάθος της αψιθυμίας που δυνητικά οδηγεί στην οργή. Με την τελευταία λοιπόν, σημασία το πάθος του θυμού προκαλείται από την οδύνη την οποία ο πάσχων βιώνει εξαιτίας οποιουδήποτε λόγου, που μπορεί να γεννήσει τέτοια αντίδραση. Έτσι, όταν ο άνθρωπος προσβαλλεται ή χτυπιέται ή περιορίζεται στερούμενος την ελευθερία του, ή στερείται των επιθυμητών, καταλαμβάνεται από πνεύμα θυμού και εκδικητικότητας που αν εκδηλωθεί, τότε μιλάμε για οργή. Σπανίως, χρειάζεται και ο θυμός, [άλλωστε οι αρχαίοι Έλληνες τον τελείως αόργητο και χωρίς ίχνος θυμού άνθρωπο τον χαρακτήριζαν “ανδράποδο”!] ειδικά όταν πρόκειται να ελέγξουμε κάποιον δικό μας άνθρωπο που παρεκτράπη. Αλλά και τότε, μετά τη συμόρφωσή του, οφείλουμε να αποκαταστήσουμε τις ειρηνικές σχέσεις μαζί του.

ΘΥΜΟΣ ΚΑΙ “ΘΥΜΟΣ ΤΟΥ ΘΕΟΥ” ΣΤΗΝ Α. ΓΡΑΦΗ: Η λέξη θυμός χρησιμοποιείται και από την Αγία Γραφή για να περιγραφεί, ανθρωπομορφικά, η τιμωρητική διάθεση του Θεού, που κάποτε φθάνει στο επίπεδο της θείας οργής. Διαβάζουμε σχετικά: “Θυμός δε [του Θεού] επί ασεβείς έσται δι' ασέβειαν δώρων, ων εδέχοντο επ' αδικίας” (Ιώβ λστ΄18). Συνεπώς ο θυμός του Θεού, στην περίπτωση αυτή, προέρχεται από τους αποδεχόμενους δώρα (δωροδοκηθέντες), τα οποία ήταν προϊόν αδικίας ή που δόθηκαν με σκοπό να διαπράξουν αδικία. Σχετικά χωρία συναντάμε στον Πρ. Ησαϊα (ε΄8) και στον Πρ. Ωσηέ (ε΄10). Αλλού ο θυμός του Θεού είναι ισχυρός και σκληρός (Ησ. κη΄2) ή καυστικός (Ναούμ α΄6), και παρουσιάζεται σαν φωτιά που “ουκ έστιν ο σβέσων” (Ιερ. κα΄12), που κανείς δηλαδή δεν μπορεί να τη σβήσει. Όμως, η μακροθυμία του Θεού είναι τόσο μεγάλη, ώστε ακόμη και μετά την έκφραση του Θυμού Του, δηλαδή τη θεία οργή, επακολουθεί συχνά συγχώρηση και επανόρθωση (σχετ. Β΄Μακκ. ε΄20).

ΑΙΤΙΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΥ ΘΥΜΟΥ: Τα κύρια αίτια του ανθρώπινου θυμού είναι τα εξής: Οι συναλλαγές μεταξύ των ανθρώπων όταν παύσει η “καλή πίστις”, το πείσμα να κάνει ο άνθρωπος το δικό του θέλημα αδιαφορώντας για το συνάνθρωπο, η μανία της φιλοδικίας, η ιδέα που έχουν ορισμένοι περί μοναδικότητας του εαυτού του και συνεπώς η απαξία των άλλων, η επιθυμία για κάτι, στην απόκτηση του οποίου συναντάμε αντιδράσεις, η ζηλοφθονία για ό,τι έχουν άλλοι κι εμείς δεν το έχουμε. Για την τελευταία των περιπτώσεων, θαυμάσια παραδείγματα είναι: ο Κάιν, που δεν είχε, δικαίως, την ευαρέσκεια του Θεού και εξ αιτίας του θυμού φθάνει στο αποκορύφωμα της οργής, το φόνο του αδελφού του, και ο μεγάλος αδελφός της Παραβολής του Ασώτου, που φθονεί την πατρική αγάπη στο πρόσωπο του ανανήψαντος αδελφού του και εξαιτίας του θυμού δεν συνεορτάζει την επιστροφή του. Ο Μέγας Βασίλειος, πιστός στο αξίωμα του προλαμβάνειν, συμβουλεύει: «Εάν πείσωμεν τόν θυμόν μη προλαμβάνειν τους λογισμούς, (...) έχωμεν δέ ώσπερ ίππον υπεζευγμένον ημίν».

ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ: Ο θυμός διαταράσσει το σώμα και την ψυχή του πάσχοντος. Σταματά η ορθότητα της σκέψης του, τα μάτια διααστέλλονται, κοκκινίζει το δέρμα του προσώπου, η πυγμή σφίγγει, ανορθώνονται οι τρίχες του κεφαλιού, η φωνή αλλοιώνεται και οι κινήσεις του γίνονται νευρικές. Ο θυμός, όταν ξεσπάσει άμεσα σε οργή μπορεί να οδηγήσει ακόμη και στο έγκλημα. Συνήθη θύματα του θυμού και επιρρεπείς στα ξεσπάσματά του (οργή) είναι οι απάίδευτοι, οι νευρικοί εκ φύσεως, οι εγωιστές, οι ευρισκόμενοι μακριά από τη θρησκεία.

ΕΠΙΜΥΘΙΟ: Ο Ευάγριος συνιστά: “αόργητος (χωρίς θυμό) μένων, ήσχυνας τον υβρίσαντα (ντρόπιασες τον υβριστή σου), έργω την σωφροσύνην επιδειξάμενος (δείχνοντας με έργα τη σωφροσύνη σου)”. Ο Απόστολος Παύλος, στο ίδιο πνεύμα, συνιστά: “νυνὶ δε απόθεσθε και υμείς τα πάντα, οργήν, θυμόν, κακίαν, βλασφημίαν, αισχρολογίαν εκ του στόματος υμων”. Ο άνθρωπος για να αποφύγει το πάθος του θυμού πρέπει να δίνει τόπο στην οργή, όπως λέει κι ο λαός και να θυμάται το λόγο του αρχαίου σοφού Χείλωνος του Λακεδαιμονίου: “Θυμού κράτει”. Ακόμη, ας θυμάται: Μετά τη εμφάνιση του θυμού τρεις δρόμοι αντιμετώπισης υπάρχουν: ο χειρότερος είναι η έκφραση της οργής, δεύτερος, επίσης κακός, είναι ο χρονισμός του πάθους στην ψυχή που θα “γεννήσει” αισθήματα μνησικακίας και εκδικητικότητας, και τρίτος η συγχώρηση με τη βοήθεια της αοργησίας που γεννάται από την αγάπη στην καρδιά του πιστού. Είναι στα μέτρα του καθενός να “επιλέξει” τον τρίτο δρόμο.

Βιβλιογραφία: Σπ, Αβούρης, “θυμός”, Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια. (τόμος στ΄ σ. 563)