Το α - Λογον και το παράλογο των χιλιαστών (Δ΄μέρος)

Το α - Λογον και το παράλογο των χιλιαστών

Δ΄ ΜΕΡΟΣ

[ΠΕΡΙ ΚΟΛΑΣΕΩΣ ΨΥΧΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΤΙΜΗΣ ΣΤΗ ΘΕΟΤΟΚΟ]

6.Τα σχετικά με την Κόλαση

Του  Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου

Μια ακόμα κακοδοξία των χιλιαστών είναι το ότι απορρίπτουντην ύπαρξη της κόλασης. Λένε συγκεκριμένα: “Η διδασκαλία για έναν πύρινο Άδη, δε βασίζεται στη Βίβλο. Απλώς είναι μια επινόηση του ανθρώπου ...” (“Ξύπνα” , Δεκ. 1973). Και αλλού προσθέτουν: “οι ασεβείς δεν θα επαναφερθούν στη ζωή για να κριθούν, δίοτι έχουν κριθεί ήδη άξιοι καταστροφής” (“Από την απωλεσθέντα Παράδεισο”, σελ. 229). Με λίγα λόγια η τιμωρία των αμαρτωλών είναι η πλήρης εξαφάνιση (δες σχετικά και την εισαγωγή της παρούσης εργασίας).

Τα χωρία που ...“βασίζονται” είναι τα εξής:

α΄ “ οὐ γὰρ οἱ ἐν ᾅδου αἰνέσουσί σε, οὐδὲ οἱ ἀποθανόντες εὐλογήσουσί σε, οὐδὲ ἐλπιοῦσιν οἱ ἐν ᾅδου τὴν ἐλεημοσύνην σου.” (Ησ. λη΄18). Ερμηνεύουν λοιπόν εδώ τον άδη ή κόλαση σαν ένα μέρος όπου ο Θεός δεν θα ελεεί κανέναν απ' τους εκεί δοκιμαζόμενους. Συμφωνούμε. Όμως που φαίνεται ότι δεν είναι κατά γράμμα αυτός ο τόπος, τόπος πυρίνων βασάνων, όπως λένε στη “γραφή” τους και στη σελίδα 434;

β΄ “ἐγένετο δὲ ἀποθανεῖν τὸν πτωχὸν καὶ ἀπενεχθῆναι αὐτὸν ὑπὸ τῶν ἀγγέλων εἰς τὸν κόλπον Ἀβραάμ· ἀπέθανε δὲ καὶ ὁ πλούσιος καὶ ἐτάφη. καὶ ἐν τῷ ᾅδῃ ἐπάρας τοὺς ὀφθαλμοὺς αὐτοῦ, ὑπάρχων ἐν βασάνοις, ὁρᾷ Ἀβραὰμ ἀπὸ μακρόθεν καὶ Λάζαρον ἐν τοῖς κόλποις αὐτοῦ. καὶ αὐτὸς φωνήσας εἶπε· πάτερ Ἀβραάμ, ἐλέησόν με καὶ πέμψον Λάζαρον ἵνα βάψῃ τὸ ἄκρον τοῦ δακτύλου αὐτοῦ ὕδατος καὶ καταψύξῃ τὴν γλῶσσάν μου, ὅτι ὀδυνῶμαι ἐν τῇ φλογὶ ταύτῃ” (Λουκ. ιστ΄ 22-24). [Είναι η παραβολή του πλουσίου και του φτωχού Λαζάρου.] Αυτό το κείμενο το ερμηνεύουν κατά λέξη, αλλά στη σελίδα 434 της “γραφής” τους λένε ότι: “η φωτιά δεν είναι κατά γράμμα, ούτε ο κόλπος Αβραάμ”. Γιατί φωτισμένα παιδιά του Μπρούκλιν; Από πού προκύπτει αυτό; Σ' αυτή την παραβολή ο Κύριος κυριολεκτεί στο θέμα του άδη.

γ΄ “καὶ ὁ θάνατος καὶ ὁ ᾅδης ἐβλήθησαν εἰς τὴν λίμνην τοῦ πυρός¹· οὗτος ὁ θάνατος ὁ δεύτερός ἐστιν.” (Αποκ. κ΄ 14). Ερμηνεία των Μ.τ.Ι.: “Και ο θάνατος και ο άδης ρίχτηκαν στη λίμνη της φωτιάς. Αυτός είναι ο δεύτερος θάνατος, η λίμνη της φωτιάς”. Η υπογραμμισμένη φράση δεν υπάρχει πουθενά αλλού, δεν ερμξνεύει τίποτε, απλά παραπλανεί.

Ορθόδοξη ερμηνεία: “Και ο θάνατος και ο άδης ερρίφθησαν εις την λίμνην της φωτάς, το ο[ποίον σημαίνει ότι καταργήθηκε πλέον δια πάντός ο θάνατος και ο άδης². Η λίμνη δε της φωτιάς, η αιώνια κόλαση είναι οδεύτερος θάνατος, ο χωρισμός ο αιώνιος από το Θεόν, που φέρνει αιώνια κόλαση και δυστυχίαν εις εκείνους που καταδικάζονται εις αυτόν”. (Π.Ν.Τ.) Έτσι λοιπόν δεύτερος θάνατος νοείται ο πλήρης χωρισμός των αμαρτωλών από το Θεό.

Ακολουθούν μερικά από τα χωρία της Αγίας Γραφής που βεβαιώνουν ότι η κόλαση είναι κόλαση³ και όχι νέκρωση-θάνατος.

1. “καὶ ἰδοὺ ἔκραξαν λέγοντες· Τί ἡμῖν καὶ σοί, Ἰησοῦ υἱὲ τοῦ Θεοῦ; ἦλθες ὧδε πρὸ καιροῦ βασανίσαι ἡμᾶς;” (Μτθ. η΄29). Έτσι είπαν τα δαιμόνια που συνάντησε ο Κύριος. Τι όμως σημαίνει το “προ καιρού”; ότι κάποιον “καιρό” μετά τη β΄Παρουσία θα τιμωρηθούν (βασανιστούν). Δεν θα εξαφανιστούν-θανατωθούν.

2. “Τότε ἐρεῖ καὶ τοῖς ἐξ εὐωνύμων· πορεύεσθε ἀπ' ἐμοῦ οἱ κατηραμένοι εἰς τὸ πῦρ τὸ αἰώνιον τὸ ἡτοιμασμένον τῷ διαβόλῳ καὶ τοῖς ἀγγέλοις αὐτοῦ·” (Μτθ. κε΄ 41). Δεν λέει εδώ ο Κύριος “πορεύεσθε” εις “τον πραγματικό αφανισμό”, αλλά “εις το αιώνιο πυρ”. Σαφή πράγματα δηλαδή.

3. “καὶ ἀπελεύσονται οὗτοι εἰς κόλασιν αἰώνιον, οἱ δὲ δίκαιοι εἰς ζωὴν αἰώνιον.” (Μτθ. κε΄ 46). Λέει “κόλασιν αιώνιον”, δεν λέει αφανισμούς, θανά τους, κ.λπ.

4. “καὶ ὁ διάβολος ὁ πλανῶν αὐτοὺς ἐβλήθη εἰς τὴν λίμνην τοῦ πυρὸς καὶ τοῦ θείου, ὅπου καὶ τὸ θηρίον καὶ ὁ ψευδοπροφήτης, καὶ βασανισθήσονται ἡμέρας καὶ νυκτὸς εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων.” (Αποκ. κ΄10). Θα βασανίζονται μέρα-νύχτα, για πάντα!

5. “πάτερ Ἀβραάμ, ἐλέησόν με καὶ πέμψον Λάζαρον ἵνα βάψῃ τὸ ἄκρον τοῦ δακτύλου αὐτοῦ ὕδατος καὶ καταψύξῃ τὴν γλῶσσάν μου, ὅτι ὀδυνῶμαι ἐν τῇ φλογὶ ταύτῃ.” (Λουκ. ιστ΄ 24). Έτσι λέει ο πλούσιος της παραβολής. Δεν λέεει “χάνομαι”, λέει “καίγομαι”!

6. “ὅπου ὁ σκώληξ αὐτῶν οὐ τελευτᾷ καὶ τὸ πῦρ οὐ σβέννυται” (Μάρκ. θ΄ 46). Η φωτιά της κολάσεως δε θα σβήνει.

7. “καὶ βαλοῦσιν αὐτοὺς εἰς τὴν κάμινον τοῦ πυρός⁴· ἐκεῖ ἔσται ὁ κλαυθμὸς καὶ ὁ βρυγμὸς τῶν ὀδόντων.” (Μτθ. ιγ΄42). Κυριολεκτικά ομιλεί για βάσανο-φωτιά, αλλιώς ο Κύριος δε θα χρησιμοποιούσε τέτοιες εικόνες: “κλαυθμός – βρυγμός”.

8. “ἐκεῖνος δὲ ὁ δοῦλος, ὁ γνοὺς τὸ θέλημα τοῦ κυρίου αὐτοῦ καὶ μὴ ἑτοιμάσας μηδὲ ποιήσας πρὸς τὸ θέλημα αὐτοῦ, δαρήσεται πολλάς· 48 ὁ δὲ μὴ γνούς, ποιήσας δὲ ἄξια πληγῶν, δαρήσεται ὀλίγας. παντὶ δὲ ᾧ ἐδόθη πολύ, πολὺ ζητηθήσεται παρ' αὐτοῦ, καὶ ᾧ παρέθεντο πολύ, περισσότερον αἰτήσουσιν αὐτόν” (Λουκ. ιβ΄ 47-48). Βλέπουμε ότι στην κόλαση θα υπάρχουν βαρύτερες και ελαφρότερες τιμωρίες. Θα υπάρχει, δηλαδή, διαβάθμιση τιμωριών. Αυτό φαίνεται και από το επόμενο χωρίο που παραθέτουμε, όπου ο Κύριος βεβαιώνει ότι οι Φαρισαίοι θα τιμωρηθούν αυστηρότερα (δεν ομιλεί για θάνατο-εξαφάνιση):

9. “Οὐαὶ δὲ ὑμῖν, γραμματεῖς καὶ Φαρισαῖοι ὑποκριταί, ὅτι κατεσθίετε τὰς οἰκίας τῶν χηρῶν καὶ προφάσει μακρὰ προσευχόμενοι· διὰ τοῦτο λήψεσθε περισσότερον κρίμα.” (Μτθ. κγ΄13).

Συμπέρασμα: Κόλαση⁵ εννοείται ο πνευματικός θάνατος στον οποίον η ψυχή ζει (μετά την ανάσταση μαζί με το σώμα της) χωρισμένη όμως από το Θεό, ζωή άθλια και δυστυχισμένη, απ' την οποία προτιμότερος θα είναι όχι ένας θάνατος αλλά εκατό. Γι' αυτό γενικά οι Πατέρες της Εκκλησίας λένε ότι η αμαρτία φέρνει θάνατο, δηλαδή αποκοπή από το Θεό. Λέγεται επίσης και δεύτερος θάνατος και είναι μια ζωή δυστυχισμένη, μέσα σε ατελείωτα και δυσπερίγραπτα βάσανα.

“Αμέτρητος υπάρχει τοις ασώτοις βιούσιν η κόλασις

Βρυγμός οδόντων και κλαυθμός απαράκλητος⁶,

Γνόφος αφεγγής⁷ και σκώληξ ακοίμητος

Δάκρυα ανενέργητα⁸ και κριτής ασυμπάθητος

Διά τούτο προ τέλους βοήσωμεν ...”

Αγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός (μέγας υμνολόγος της Εκκλησίας μας). [Από την νεκρώσιμη ακολουθία για ιερείς.]

7.Τα σχετικά με την ψυχή – η έννοια του πνεύματος

Η κακοδοξία των χιλιαστών ως προς την ψυχή στηρίζεται στη σύγχιση δύο εννοιών: της λέξης “ψυχή” και της λέξης “πνεύμα”. Λένε συγκεκριμένα: “Δεν πρέπει να λέμε ότι ο άνθρωπος αποτελείται από ψυχή και σώμα... Πρέπει να λέμε είμαι μια ζώσα ψυχή (!!). όταν ο άνθρωπος πεθαίνει, πεθαίνει και η ψυχή” (Σκοπιά 22/4176). Ίσως παρασύρονται από το ότι αυτές οι δύο λέξεις έχουν πολλές σημασίες που, πάντοτε όμως, τις αντιλαμβανόμαστε από τα συμφραζόμενα. Η παρερμηνεία τους λοιπόν αυτή στηρίζεται κυρίως σε χωρία της Παλαιάς Διαθήκης. Ας τα εξετάσουμε ένα προς ένα και να δούμε εν συνεχεία τα λάθη τους.

Τα διαστρεβλωμένα χωρία:

α) “Καὶ εἶπεν ὁ Θεός· ἐξαγαγέτω ἡ γῆ ψυχὴν ζῶσαν κατὰ γένος, τετράποδα καὶ ἑρπετὰ καὶ θηρία τῆς γῆς κατὰ γένος. καὶ ἐγένετο οὕτως” (Γεν. α΄24). Οι χιλιαστές ερμηνεύοντας το εδάφιο αυτό ισχυρίζονται ότι η λέξη “ψυχή” έχει γενικά την έννοια της ζωής, της υπάρξεως του ανθρώπου ή του ζώου. Έτσι, ισχυρίζονται, ο άνθρωπος δεν έχει ... ψυχή, απλά έχει ζωή! Όμως οι δυστυχείς “ψευδομάρτυρες” δεν προσέχουν (;) ότι το κείμενο ομιλεί εδώ μονο για ζώα. Έτσι ...

Απαντητικό χωρίο: “ καὶ ἔπλασεν ὁ Θεὸς τὸν ἄνθρωπον, χοῦν ἀπὸ τῆς γῆς, καὶ ἐνεφύσησεν εἰς τὸ πρόσωπον αὐτοῦ πνοὴν ζωῆς, καὶ ἐγένετο ὁ ἄνθρωπος εἰς ψυχὴν ζῶσαν.” (Γεν. β΄7). Για τον άνθρωπο, βλέπουμε ότι ο Θεός κάνει δύο ενέργειες: πλάθει και εμφυσά πνοή ζωής. Με την πρώτη ενέργειά Του έχουμε την κτίση του υλικού μέρους του ανθρώπου (σώματος), ενώ με τη δεύτερη ο άνθρωπος παίρνει το πνευματικό μέρος (την ψυχή). Με την πρώτη ενέργεια ο άνθρωπος είναι νεκρός. Με τη δεύτερη ενέργεια ζει. Αντίθετα πριν είχαμε δει ότι τα ζώα γίνονται απ' ευθείας “εις ψυχήν ζώσα”, δηλαδή ζωντανά όντα. Άρα, εδώ καταλαβαίνουμε τη διαφορά κτηνών και ανθρώπων. Βέβαια σε γενικές γραμμές η λέξη ψυχή έχει δύο έννοιες. Αυτή που είδαμε προηγουμένως και αναφερεται στο εσωτερικό του ανθρώπου (το πνεύμα του) και αυτή που αναφέρεται απλώς στον υλικό άνθρωπο. Π.χ. “καὶ ἐρῶ τῇ ψυχῇ μου· ψυχή, ἔχεις πολλὰ ἀγαθὰ κείμενα εἰς ἔτη πολλά· ἀναπαύου, φάγε, πίε, εὐφραίνου.” (Λουκ. ιβ΄19). [Αναφερόμαστε στην παραβολή του άφρονος πλουσίου (Λουκ. ιβ΄16-21).] Λέτε απ' αυτό το χωρίο οι χιλιαστές να πήραν την αφόρμηση για να φανταστούν τον υλικό “παράδεισό” τους που απευθύνεται στα σαρκία μας; (Δες σχετικά κεφάλαιο 5 Γ΄).

β) “ καὶ τίς οἶδε τὸ πνεῦμα υἱῶν τοῦ ἀνθρώπου, εἰ ἀναβαίνει αὐτὸ ἄνω, καὶ τὸ πνεῦμα τοῦ κτήνους, εἰ καταβαίνει αὐτὸ κάτω εἰς τὴν γῆν;” (Εκκλ. γ΄21). Οι Μ.τ.Ι. λένε ότι, με βάση αυτό το χωρίο, ο άνθρωπος δεν διαφέρει από το κτήνος (;;;). Όμως ο μελαγχολικός, σ' αυτό το σημείο, Εκκλησιαστής θέλει να δείξει την έννοια της ματαιότητας των εγκοσμίων, ότι όλα δηλαδή κάποτε καταλήγουν στο χώμα. Άλλωστε στο τέλος υπάρχει ερωτηματικό που δείχνει ότι ο ίδιος αγνοεί τι υπάρχει μετά θάνατον. Σε άλλα, βέβαιως, σημεία αναφέρεται στη μεταθανάτια “κρίση” των ανθρώπων. Γενικά μόνον ένας άθεος θα μπορούσε να εξισώσει τον άνθρωπο με τα κτήνη. Πρέπει να γίνουμε τυφλοί πεισματικά για να αγνοήσουμε τις εξώφθαλμες διαφορές ανθρώπων και ζώων. Από τη μια έχουμε συναισθηματικό και ψυχικό κόσμο, από την άλλη μόνο ένστικτο. Από τη μια δημιουργική και εφευρετική ικανότητα και από την άλλη στασιμότητα. Για το διαχωρισμό συχής και σώματος του ανθρώπου ας προσέξουμε παρακάτω:

Απαντητικό χωρίο: “καὶ μὴ φοβεῖσθε ἀπὸ τῶν ἀποκτεννόντων τὸ σῶμα, τὴν δὲ ψυχὴν μὴ δυναμένων ἀποκτεῖναι⁹· φοβήθητε δὲ μᾶλλον τὸν δυνάμενον καὶ ψυχὴν καὶ σῶμα ἀπολέσαι ἐν γεέννῃ.” (Μτθ. ι΄28). Συμπέρασμα από εδώ: άλλο σώμα, άλλο ψυχή.

γ) “ὅτι οἱ ζῶντες γνώσονται ὅτι ἀποθανοῦνται, καὶ οἱ νεκροὶ οὐκ εἰσὶ γινώσκοντες οὐδέν· καὶ οὐκ ἔστιν αὐτοῖς ἔτι μισθός, ὅτι ἐπελήσθη ἡ μνήμη αὐτῶν· (...) πάντα, ὅσα ἂν εὕρῃ ἡ χείρ σου τοῦ ποιῆσαι, ὡς ἡ δύναμίς σου ποίησον, ὅτι οὐκ ἔστι ποίημα καὶ λογισμὸς καὶ γνῶσις καὶ σοφία ἐν ᾅδῃ, ὅπου σὺ πορεύῃ ἐκεῖ.” (Εκκλ. θ΄ 5,10). Από αυτά τα εδάφια οι χιλιαστές αντιλαμβάνονται ότι οι νεκροί δεν έχουν καμιά συναίσθηση, είναι “πλήρως πεθαμένοι”. Άρα, λένε, δεν υπάρχουν ψυχές μετά θάνατον. Όμως, αγαπητοί χιλιαστές, εδώ ο Εκκλησιαστής λέει ότι οι νεκροί δε γνωρίζουν τίποτε (όχι δεν υπάρχουν), ούτε απολαμβάνουν τίποτα υλικό και γι' αυτό μας παραγγέλει ο θεόπνευστος συγγραφέας όσο ζούμε να κάνουμε το καλό (για να θησαυρίσουμε ουράνιους θησαυρούς). Άλλωστε απ' το επόμενο χωρίο των λόγων του Κυρίου προκύπτει ξεκάθαρα-διαυγέστατα ότι οι ψυχές των νεκρών ζουν:

Απαντητικό χωρίο: “ἐγώ εἰμι ὁ Θεὸς Ἀβραὰμ καὶ ὁ Θεὸς Ἰσαὰκ καὶ ὁ Θεὸς Ἰακώβ; οὐκ ἔστιν ὁ Θεὸς Θεὸς νεκρῶν, ἀλλὰ ζώντων.” (Μτθ. κβ΄32). Με τα λόγια αυτά απάντησε ο Κύριος στους Σαδδουκαίους, που δεν πίστευαν σε ανάσταση νεκρών και σε πνεύματα (ψυχές) νεκρών.

δ) “ Παύσαι απ' εμού, διά να αναλάβω δύναμιν, πριν αποδημήσω, και δεν υπάρχω” (Ψ. λθ΄ 13, από τη μετάφραση Βάμβα). Άρα, λένε, μετά το θάνατο δε θα υπάρχουμε, δε θα υπάρχει ψυχή. Όμως οι κύριοι του Μπρούκλιν δεν προσέχουν(;) το πρώτο ημιστίχιο που λέει “πριν αποδημήσω”. Αποδημώ σημαίνει φεύγω από δω και πάω αλλού να κατοικοίσω. Άλλωστε το ότι είμαστε προσωρινοί εδώ και ότι αλλού θα κατοικήσουμε αργότερα το λέει πιο πάνω ο ίδιος ψαλμός:

Απαντητικό χωρίο: “Μη παρασιωπήσεις εις τα δάκρυά μου, διότι πάροικος ειμί παρά σοι και παρεπίδημος, καθώς πάντες οι Πατέρες” (Ψ. λθ΄2). Άρα οι πατέρες μας παρεπιδήμησαν, αποδήμησαν σε άλλη κατοικία, ουράνια. Άρα οι ψυχές τους ζουν.

ε) “οὐ γὰρ οἱ ἐν ᾅδου αἰνέσουσί σε, οὐδὲ οἱ ἀποθανόντες εὐλογήσουσί σε, οὐδὲ ἐλπιοῦσιν οἱ ἐν ᾅδου τὴν ἐλεημοσύνην σου.” (Ησ. λη΄ 18). Άρα, λένε οι Μ.τ.Ι., οι νεκροί δεν μπορούν να δοξολογήσουν το Θεό γιατί δεν υπάρχουν (!). Η συγκεκριμένη περικοπή απλώς θέλει να τονίσει ότι “εν τω άδη ουκ έστι μετάνοια”, όχι ότι δεν υπάρχουν ψυχές. Γενικά παρατηρούμε μια ολική διαστρέβλωση της Αγίας Γραφής, σκόπιμη και αδικαιολόγητη από τους χιλιαστές. Δεν είναι ένα-δυο εδάφια, μα εκατοντάδες. Γι' αυτό και συμπεραίνουμε ότι όλα είναι σκόπιμα. Αλλά ας επανέλθουμε στο θέμα της ψυχής.

Απαντητικό χωρίο: “Καὶ ὅτε ἤνοιξε τὴν πέμπτην σφραγῖδα, εἶδον ὑποκάτω τοῦ θυσιαστηρίου τὰς ψυχὰς τῶν ἐσφαγμένων διὰ τὸν λόγον τοῦ Θεοῦ καὶ διὰ τὴν μαρτυρίαν τοῦ ἀρνίου ἣν εἶχον· καὶ ἔκραξαν φωνῇ μεγάλῃ λέγοντες· Ἕως πότε, ὁ δεσπότης ὁ ἅγιος καὶ ὁ ἀληθινός, οὐ κρίνεις καὶ ἐκδικεῖς τὸ αἷμα ἡμῶν ἐκ τῶν κατοικούντων ἐπὶ τῆς γῆς;” (Αποκ. στ΄ 9-10). Αντιλαμβανόμαστε λοιπόν πλήρως ότι οι ψυχές των νεκρών ζουν – υπάρχουν και κράζουν προς το Θεό.

Άλλα χωρία που διευκρινίζουν το δισυπόστατο του ανθρώπου (ψυχή – σώμα) και ότι η ψυχή ζει μετά το θάνατο είναι:

1. “καὶ ἐπιστρέψῃ ὁ χοῦς ἐπὶ τὴν γῆν, ὡς ἦν, καὶ τὸ πνεῦμα ἐπιστρέψῃ πρὸς τὸν Θεόν, ὃς ἔδωκεν αὐτό.” (Εκκλ. ιβ΄7). Πεντακάθαρα μας ομιλεί εδώ ο σοφός Εκκλησιαστής: το σώμα, λέει, επιστρέφει στη γη, ενώ η ψυχή (το πνεύμα) προς τον Κύριο που την έδωσε (ενεφύσησε)¹⁰.

2. “προϊδὼν ἐλάλησε περὶ τῆς ἀναστάσεως τοῦ Χριστοῦ ὅτι οὐ κατελείφθη ἡ ψυχὴ αὐτοῦ εἰς ᾅδου οὔτε ἡ σὰρξ αὐτοῦ εἶδε διαφθοράν.” (Πράξ. β΄31). Καθαρός διαχωρισμός κι εδώ.

3. “Ἀγαπητοί, παρακαλῶ ὡς παροίκους καὶ παρεπιδήμους, ἀπέχεσθαι τῶν σαρκικῶν ἐπιθυμιῶν, αἵτινες στρατεύονται κατὰ τῆς ψυχῆς,” (Α΄ Πέτρ. β΄ 11).

4. “γρηγορεῖτε καὶ προσεύχεσθε, ἵνα μὴ εἰσέλθητε εἰς πειρασμόν· τὸ μὲν πνεῦμα πρόθυμον ἡ δὲ σὰρξ ἀσθενής.” (Μάρκ. ιδ΄ 38). (Πνεύμα νοείται η ψυχή).

5. “καὶ ἐλιθοβόλουν τὸν Στέφανον, ἐπικαλούμενον καὶ λέγοντα· Κύριε Ἰησοῦ, δέξαι τὸ πνεῦμά μου.” (Πράξ. ζ΄ 59). Είναι τα λόγια του Πρωτομάρτυρα Στεφάνου όταν λιθοβολούνταν. Δεν είπε “δέξε το σώμα μου”, αλλά “το πνεύμα μου”, δηλαδή την ψυχή μου.

6. “συνήχθησαν δὲ πάντες οἱ υἱοὶ αὐτοῦ καὶ αἱ θυγατέρες καὶ ἦλθον παρακαλέσαι αὐτόν, καὶ οὐκ ἤθελε παρακαλεῖσθαι λέγων ὅτι· καταβήσομαι πρὸς τὸν υἱόν μου πενθῶν εἰς ᾅδου. καὶ ἔκλαυσεν αὐτὸν ὁ πατὴρ αὐτοῦ.” (Γέν. λζ΄35). Έτσι είπε ο γέρων Ιακώβ όταν τα παιδιά του του ανακοίνωσαν ότι ο Ιωσήφ είχε κατασπαραχθή από θηρία. Άρα η ψυχή ζει.

7. “παραδοῦναι τὸν τοιοῦτον τῷ Σατανᾷ εἰς ὄλεθρον τῆς σαρκός, ἵνα τὸ πνεῦμα σωθῇ ἐν τῇ ἡμέρᾳ τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ.” (Α΄ Κορ. ε΄5).

8. “ὥσπερ γὰρ τὸ σῶμα χωρὶς πνεύματος νεκρόν ἐστιν, οὕτω καὶ ἡ πίστις χωρὶς τῶν ἔργων νεκρά ἐστι.” (Ιακ. β΄ 26).

9. “τί γὰρ ὠφελήσει ἄνθρωπον ἐὰν κερδήσῃ τὸν κόσμον ὅλον, καὶ ζημιωθῇ τὴν ψυχὴν αὐτοῦ; ἢ τί δώσει ἄνθρωπος ἀντάλλαγμα τῆς ψυχῆς αὐτοῦ;” (Μάρκ. η΄ 36,37).

10. “ἠγοράσθητε γὰρ τιμῆς· δοξάσατε δὴ τὸν Θεὸν ἐν τῷ σώματι ὑμῶν καὶ ἐν τῷ πνεύματι ὑμῶν ἅτινά ἐστι τοῦ Θεοῦ.” (Α΄Κορ. στ΄20).

11. “μεμέρισται καὶ ἡ γυνὴ καὶ ἡ παρθένος. ἡ ἄγαμος μεριμνᾷ τὰ τοῦ Κυρίου, ἵνα ᾖ ἁγία καὶ σώματι καὶ πνεύματι· ἡ δὲ γαμήσασα μεριμνᾷ τὰ τοῦ κόσμου, πῶς ἀρέσει τῷ ἀνδρί.” (Α΄ Κορ. ζ΄ 34).

12. “Ταύτας οὖν ἔχοντες τὰς ἐπαγγελίας, ἀγαπητοί, καθαρίσωμεν ἑαυτοὺς ἀπὸ παντὸς μολυσμοῦ σαρκὸς καὶ πνεύματος, ἐπιτελοῦντες ἁγιωσύνην ἐν φόβῳ Θεοῦ.” (Β΄ Κορ. ζ΄ 1). Εδώ, όπως και στα προηγούμενα η λέξη “πνεύμα” ερμηνεύεται ως “ψυχή”.

13. Το ότι μετά θάνατον οι ψυχές ζουν φαίνεται κι από το θαυμαστό γεγονός της Μεταμορφώσεως του Κυρίου. Γνωρίζουμε ότι εμφανίστηκαν ο Προφήτης Ηλίας, που βεβαίως δε γνώρισε θάνατο, αλλά και ο Μωυσής (νεκρός πριν από 1200 χρόνια). Άρα οι ψυχές μετά το θάνατο του σώματος ζουν¹¹. Το κείμενο λέει: “καὶ μετεμορφώθη ἔμπροσθεν αὐτῶν, καὶ ἔλαμψε τὸ πρόσωπον αὐτοῦ ὡς ὁ ἥλιος, τὰ δὲ ἱμάτια αὐτοῦ ἐγένετο λευκὰ ὡς τὸ φῶς. καὶ ἰδοὺ ὤφθησαν αὐτοῖς Μωϋσῆς καὶ Ἠλίας μετ' αὐτοῦ συλλαλοῦντες.” (Μτθ. ιζ΄2-3).

14. [ΠΡΟΣΟΧΗ: ΕΝΤΥΠΩΣΙΑΚΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΔΙΑΣΤΡΟΦΗΣ ΤΟΥ ΙΕΡΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ: Εδώ οι “φωτισμένοι μάρτυρες” καταφέρνουν με ένα κόμμα (,) να διαστρέψουν μια από τις σπουδαιότερες και σωτηριωδέστερες αλήθειες της Αγίας Γραφής]: “καὶ εἶπεν αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς· Ἀμήν λέγω σοι, σήμερον μετ' ἐμοῦ ἔσῃ ἐν τῷ παραδείσῳ.” (Λουκ. κγ΄43). Εδώ ο προσηλωθείς Κύριος απευθύνεται στο μετανιωμένο συσταυρωθέντα ληστή και του λέει: “Αλήθεια σου λέω, σήμερα θα είσαι μαζί μου στον Παράδεισο”. Αυτή λοιπόν η φράση, που δείχνει ότι η ψυχή επιστρέφει μετά το θάνατο στο Θεό και κορυφώνει τις ελπίδες ημών των αμαρτωλών για τη σωτηρία διά μέσου της μετανοίας, έστω και την ύστατη ώρα, αυτή λοιπόν τη φράση τη “διέσυραν” (ας μου επιτραπεί η έκφραση) μεταφέροντας το κόμμα μια λέξη δεξιότερα αλλοιώνοντας το νόημά της. Δηλαδή: “Αλήθεια σου λέω σήμερα, θα είσαι (γενικά κι αόριστα στο μέλλον) μαζί μου στον Παράδεισο”. Βέβαια είναι ολοφάνερο ότι η πρώτη πρόταση δε χρειάζεται χρονικό προσδιορισμό γιατί αναφέρεται σε χρόνο ενεστώτα. Άλλωστε ήταν ποτέ δυνατόν να πει ο Κύριος: “Αμήν λέω σοι πριν ή μετά ή τώρα ή αύριο, κλπ”. Εννοείται ότι τώρα ομιλεί, άρα το “σήμερον” είναι μετά το κόμμα, όπως άλλωστε φαίνεται κι απ' τους πανάρχαιους κώδικες της Καινής Διαθήκης. Έτσι το συμπέρασμα και η ουσία των λόγων του Κυρίου είναι: “σήμερα θα είσαι μαζί μου στον Παράδεισο”.

Συμπέρασμα: Η ψυχή είναι το πνευματικό “κομμάτι” της ύπαρξης του ανθρώπου, το οποίο ζει και μετά το χωρισμό της από το σώμα διά του θανάτου. Όπως μάλιστα λέει ο Ιερός Χρυσόστομος: “Μετά την της ψυχής έξοδον το σώμα αυτό αηδές φαίνεται ... δυσωδίας εμπεπλησμένο (πλημμυρισμένο) πάσης αμορφίας (ασχήμιας) πεπληρωμένο (γεμάτο)”. (ΕΠΕ 2: 318-322). Έτσι, αν φύγει η ψυχή (στους ουρανούς), το σώμα σαπίζει (επιστρέφει στη γη).

8. Σχετικά με τη Θεοτόκο 12

Οι χιλιαστές ισχυρίζονται ασεβώς για τη Μητέρα του Κυρίου τα εξής: “Η Μαρία δεν μπορούσε να είναι μήτηρ του Θεού, αφού ο Θεός είναι χωρίς αρχή”! Και ότι: “Η Μαρία ακατάλληλα (sic) καλείται Αειπάρθενος αφού γέννησε και άλλα παιδιά” (Από το ... μνημειώδες χιλιαστικό έργο “Πάντα δοκιμάζετε”, σελ. 242,3). Χρησιμοποιούν μάλιστα για να πείσουν για το δίκαιο των ισχυρισμών τους τα δύο χωρία που ακολουθούν:

α) “καὶ οὐκ ἐγίνωσκεν αὐτὴν ἕως οὗ ἔτεκε τὸν υἱόν αὐτῆς τὸν πρωτότοκον, καὶ ἐκάλεσε τὸ ὄνομα αὐτοῦ Ἰησοῦν.” (Μτθ. α΄ 25). Λένε λοιπόν ότι αφού η Μαρία δεν ήλθε σε επαφή με τον Ιωσήφ ἕως οὗ (μέχρι που) γέννησε αρα ... μετά θα μπορούσε να είχε έλθει!

Ορθόδοξη ερμηνεία: Το “ἕως οὗ” δεν σημαίνει ότι μετά ο Ιωσήφ την εγνώρισε, απλούστατα γιατί αυτή η φράση στη Γραφή σημαίνει “ποτέ – μολονότι”. Ακολουθούν προς επιβεβαίωση αυτού τρία σχετικά χωρία:

Απαντητικό χωρίο 1: “καὶ τῇ Μελχὸλ θυγατρὶ Σαοὺλ οὐκ ἐγένετο παιδίον ἕως τῆς ἡμέρας τοῦ ἀποθανεῖν αὐτήν.” (Β΄ Βασ. στ΄ 23). Εδώ, αν ερμηνεύσουμε “φωτισμένα-χιλιαστικά” το εδάφιο, θα πούμε ότι η Μελχόλ, σύζυγος του Δαβίδ, δε γέννησε κανένα παιδί, μέχρι που πέθανε. Αλλά, ίσως, γέννησε μετά!!!

Απαντητικό χωρίο 2: “καὶ ἐγένετο μετὰ τεσσαράκοντα ἡμέρας ἠνέῳξε Νῶε τὴν θυρίδα τῆς κιβωτοῦ, ἣν ἐποίησε, καὶ ἀπέστειλε τὸν κόρακα τοῦ ἰδεῖν, εἰ κεκόπακε τὸ ὕδωρ· καὶ ἐξελθών, οὐκ ἀνέστρεψεν ἕως τοῦ ξηρανθῆναι τὸ ὕδωρ ἀπὸ τῆς γῆς.” (Γεν. η΄ 6-7). Εδώ το ιερό κείμενο αναφέρεται στην αποστολή του κόρακα από το Νώε για να διαπιστώσει εάν κατέβηκε η στάθμη των υδάτων μετά τον κατακλυσμό. Έτσι βέβαια ακόμα και αν κατέβηκαν τα νερά ο κόρακας δεν ξαναγύρισε ποτέ (και όχι έως του ξηρανθήναι) στην κιβωτό.

Απαντητικό χωρίο 3: “καὶ ἰδοὺ ἐγὼ μεθ' ὑμῶν εἰμι πάσας τὰς ἡμέρας ἕως τῆς συντελείας τοῦ αἰῶνος. Ἀμήν.” (Μτθ. κη΄ 20 β΄). Δηλαδή, σύμφωνα με τους δικός σας τρόπους “ερμηνείας”, πλανεμένοι φωστήρες της οικουμένης, μετά τη συντέλεια του κόσμου ο Θεός δε θα είναι πια μαζί μας;;;; (!).

β) “οὐχ οὗτός ἐστιν ὁ τοῦ τέκτονος υἱός; οὐχὶ ἡ μήτηρ αὐτοῦ λέγεται Μαριὰμ καὶ οἱ ἀδελφοὶ αὐτοῦ Ἰάκωβος καὶ Ἰωσὴφ καὶ Σίμων καὶ Ἰούδας; καὶ αἱ ἀδελφαὶ αὐτοῦ οὐχὶ πᾶσαι πρὸς ἡμᾶς εἰσι; πόθεν οὖν τούτῳ ταῦτα πάντα;” (Μτθ. ιγ΄ 55-56). Άρα, λένε οι Μ.τ.Ι., η Παναγία όχι απλώς δεν είναι αειπάρθενος, αλλά γένηησε και άλλα παιδιά!

Ορθόδοξη ερμηνεία: Οι νομιζόμενοι ως αδελφοί του Ιωσού (Ιωσής, Σίμων, Ιούδας και Ιάκωβος¹³) είναι παιδιά του Ιωσήφ από προηγούμενη σύζυγο¹⁴, σύμφωνα με αρχαιότατη παράδοση της Εκκλησίας μας. Άλλωστε μετά τη γέννηση του Κυρίου ουδέποτε η Γραφή μας αναφέρει τη Μαρία ως σύζυγο του Ιωσήφ, αλλά ως μητέρα του Κυρίου. Ακολουθούν σχετικά τα ακόλουθα αγιογραφικά εδάφια:

Απαντητικό χωρίο 1: “καὶ ἐλθόντες (οι μάγοι) εἰς τὴν οἰκίαν εἶδον τὸ παιδίον μετὰ Μαρίας τῆς μητρὸς αὐτοῦ, καὶ πεσόντες προσεκύνησαν αὐτῷ, καὶ ἀνοίξαντες τοὺς θησαυροὺς αὐτῶν προσήνεγκαν αὐτῷ δῶρα, χρυσὸν καὶ λίβανον καὶ σμύρναν·” (Μτθ. β΄11).

Απαντητικό χωρίο 2: “Ἀναχωρησάντων δὲ αὐτῶν ἰδοὺ ἄγγελος Κυρίου φαίνεται κατ' ὄναρ τῷ Ἰωσὴφ λέγων· Ἐγερθεὶς παράλαβε τὸ παιδίον καὶ τὴν μητέρα αὐτοῦ καὶ φεῦγε εἰς Αἴγυπτον, καὶ ἴσθι ἐκεῖ ἕως ἂν εἴπω σοι· μέλλει γὰρ Ἡρῴδης ζητεῖν τὸ παιδίον τοῦ ἀπολέσαι αὐτό” (Μτθ. β΄13).

Απαντητικό χωρίο 3: “ ὁ δὲ ἐγερθεὶς παρέλαβεν τὸ παιδίον καὶ τὴν μητέρα αὐτοῦ νυκτὸς καὶ ἀνεχώρησεν εἰς Αἴγυπτον,” (Μτθ. β΄14).

Απαντητικό χωρίο 4: “ὁ δὲ ἐγερθεὶς παρέλαβεν τὸ παιδίον καὶ τὴν μητέρα αὐτοῦ καὶ εἰσῆλθεν εἰς γῆν Ἰσραήλ.” (Μτθ. β΄21).

Όλα αυτά μαρτυρούν ότι η Παρθένος Μαρία πριν, αλλά και μετά τη γέννηση του Κυρίου, δεν είχε καμία σχέση με τον Ιωσήφ. Άλλωστε αν είχε ο Ιησούς και άλλα αδέλφια γεννημένα από τη Θεοτόκο γιατί τότε αφήνει στο μαθητή Του Ιωάννη τη φροντίδα της Μητέρας Του, λέγοντας μάλιστα από το Σταυρό: “Ἰησοῦς οὖν ἰδὼν τὴν μητέρα καὶ τὸν μαθητὴν παρεστῶτα ὃν ἠγάπα, λέγει τῇ μητρί αὐτοῦ· Γύναι, ἴδε ὁ υἱός σου, εἶτα λέγει τῷ μαθητῇ· Ἰδοὺ ἡ μήτηρ σου. καὶ ἀπ' ἐκείνης τῆς ὥρας ἔλαβεν ὁ μαθητὴς αὐτὴν εἰς τὰ ἴδια.” (Ιωάν. ιθ΄26,27).

Όσο για την πρώτη “αιτίαση” των χιλιαστών, ότι δηλαδή “Η Μαρία δεν πρέπει να αποκαλείται μητέρα του Θεού, αφού ο Θεός είναι άναρχος”, έχουμε να απαντήσουμε τα εξής: Σκύψτε, πλανεμένοι, με τα πείνωση μπροστά στο μυστήριο της Θείας Οικονομίας, της σάρκωσης δηλαδή του Λόγου-Ιησού, και θα κατανοήσετε ότι ο Θεάνθρωπος Ιησούς-Χριστός και Σωτήρας μας, όσο ήταν στη γη αλλά και μετά, ήταν “απάτωρ” ως προς την ανθρώπινή του φύση, αλλά είχε Μητέρα¹⁵ την Υπεραγία Θεοτόκο, ενώ ήταν “αμήτωρ” ως προς τη θεία του φύση, αλλά είχε Πατέρα το Θεό-Πατέρα, την πρώτη υπόσταση της Αγίας Τριάδας.

Ως προς την προσήκουσα σ' αυτή Τιμή που της δίνει η Εκκλησία μας έχουμε να πούμε ότι είναι απόλυτα δικαιολογημένη και από την ίδια την Καινή Διαθήκη:

1. “καὶ ἀποκριθεὶς ὁ ἄγγελος εἶπεν αὐτῇ· Πνεῦμα ἅγιον ἐπελεύσεται ἐπὶ σέ καὶ δύναμις ὑψίστου ἐπισκιάσει σοι· διὸ καὶ τὸ γεννώμενον ἅγιον κληθήσεται υἱὸς Θεοῦ.” (Λουκ. α΄ 35). Όταν λοιπόν το ίδιο το Άγιο Πνεύμα κατοικεί στη Θεοτόκο, εμείς δεν πρέπει να την τιμούμε;

2. “Ἰδοὺ ἡ παρθένος ἐν γαστρὶ ἕξει καὶ τέξεται υἱόν, καὶ καλέσουσι τὸ ὄνομα αὐτοῦ Ἐμμανουήλ, ὅ ἐστιν μεθερμηνευόμενον Μεθ' ἡμῶν ὁ Θεός.” (Μτθ. α΄23 και Ησ. ζ΄14). Εδώ η Γραφή λέει ξεκάθαρα ότι η Παρθένος Μαρία θα γεννήσει το Θεό. Δεν είναι λοιπόν η Μαρία Θεοτόκος;

3. “καὶ εἰσελθὼν ὁ ἄγγελος πρὸς αὐτὴν εἶπε· Χαῖρε, κεχαριτωμένη· ὁ Κύριος μετὰ σοῦ· εὐλογημένη σὺ ἐν γυναιξίν.” (Λουκ. α΄28). Όταν ο ίδιος ο άγγελος λέει στη Μαρία ότι ο Κύριος είναι μαζί της, ότι είναι κεχαριτωμένη, ότι είναι η πιο ευλογημένη από όλες τις γυναίκες, εμείς τι μπορούμε να προσθέσουμε;

Την τελικά απάντηση – που ισχύει για 15 ολόκληρους αιώνες και θα ισχύει εσαεί – την έδωσαν οι άγιοι Πατέρες της Γ΄ Οικουμενικής Συνόδου, υιοθετώντας τη γνώμη του Γρηγορίου του Θεολόγου, δηλαδή “καθένας που δεν τιμά τη Μαρία ως Θεοτόκο είναι χωρισμένος από το Θεό (είναι δηλαδή έξω από τη σωτήρια κιβωτό της Εκκλησίας)”. Και έρχονται οι Μ.τ.Ι. Να αμφισβητήσουν 15 αιώνες και 15 “μυριάδας Πατέρας” της Ορθοδοξίας ...

Για μας τους Ορθοδόξους Χριστιανούς η Θεοτόκος είναι:

“γη άσπορος, βάτος άφλεκτος, η γέφυρα προς τους ουρανούς.

Στάμνα του μάννα, λύσις της αράς¹⁶, Αδάμ η ανάκλησις,

η λύτρωσις των δακρύων της Εύας, ύψος δυσανάβατο¹⁷,

γαστήρ¹⁸ ενθέου σαρκώσεως, το δαιμόνων τραύμα,

η το φως αρρήτως γεννήσασα,τράπεζα βαστάζουσα ευθηνίαν ιλασμών,

η ετοιμάζουσα τον λιμέναν των ψυχών, το της πρεσβείας θυμίαμα,

η προς θνητούς ευδοκία αμνού και ποιμένος¹⁹ μήτηρ,

το αοράτων εχθρών αμυντήριον,

το του Παραδείσου θυρών ανοικτήριον, το στερρόν²⁰ της πίστεως έρεισμα,

αστέρος αδύτου²¹ Μήτηρ, η αυγή μυστικής ημέρας,

η οδηγός σωφροσύνης των πιστών ...”²²

Είναι η πύλη της σωτηρίας μας, είναι η Νέα Εύα που αιώνες περίμενε ο πεσμένος άνθρωπος, είναι η Πλατυτέρα των ουρανών, είναι η Αειπάρθενος και Υπεραγία Θεοτόκος, είναι το καταφύγιο και η παραμυθία ημών των αμαρτωλών και εν παντί εμπόνω περιστάσει ευρισκομένων.

……………………………………………………………………………………

1. Αλλού αναφέρεται ως “γέεννα”. Γι΄ αυτό τον όρο λένε μάλιστα οι χιλιαστές: “Στη λίμνη Γέεννα του Ισραήλ δεν πετούσαν ποτέ ζωντανούς εγκληματίες για τιμωρία, άρα και στη γέεννα-κόλαση δε θα υπάρχει τέτοια τιμωρία!!” (“Γραφή”, σελ. 422).

2. Ότι καταργήθηκε ο θάνατος και ο άδης βεβαιώνεται από τον προηγούμενο στίχο του ιερού κειμένου: “καὶ ἔδωκεν ἡ θάλασσα τοὺς νεκροὺς τοὺς ἐν αὐτῇ, καὶ ὁ θάνατος καὶ ὁ ᾅδης ἔδωκαν τοὺς νεκροὺς τοὺς ἐν αὐτοῖς, καὶ ἐκρίθησαν ἕκαστος κατὰ τὰ ἔργα αὐτῶν.” (Αποκ. κ΄ 13).

3. Κόλασις< ρήμα κολάζω = τιμωρώ. Άρα κόλασις = τιομωρία (“Λεξικόν της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας” Ι. Σταματάκου, εκδ. Φοίνιξ 1972).

4. Ο εκλεκτός συγγραφέας Π.Παναγιωτίδης πιστεύει ότι το “πυρ” είναι συμβολικό. Δεν ευσταθεί όμως αυτό ερμηνευτικά (πατερικά).

5. Η Κόλαση, ο άδης γενικά, είναι η στέρηση της θέας και της αγάπης του Θεού, ο αποκλεισμός από πάσης ευδαιμονίας, η διηνεκής τιμωρία, ο έλεγχος της συνειδήσεως κακού παρελθόντος, η συναίσθηση της δίκαιας οργής του Θεού και πάντα τα διάφορα παθήματα του σώματος και της ψυχής αιωνίως μετά θάνατον ... Είναι δε ο άδης κατοικητήριον αιώνιον, όχι μόνον των απίστων και των αμαρτωλών αλλά και των αμαρτησάντων αγγέλων – δαιμόνων (Β. Π.)

6. Χωρίς παρηγοριά.

7. Σκοτεινό νέφος.

8. Χωρίς έργα (γιατί είναι πια αργά).

9. αποκτείναι = να σκοτώσουν.

10. Σχετικά λέει ένα νεκρώσιμο ευλογητάριο: “παραβάσει εντολής δε πάλιν με, επιστρέψας εις γην εξ ής ελήφθην, εις το καθ' ομοίωσιν επανάγαγε, το αρχαίον κάλλος αναμορφώσασθε”. Δηλαδή το σώμα επιστρέφει στη γη (πηλός) απ' την οποίαν προήλθε, ενώ η ψυχή περιμένει την ανάσταση του σώματος (ΆΦΘΑΡΤΟΥ πια) για να ξαναενωθεί μαζί του στην πορεία προς το “καθ ' ομοίωσιν”, δηλαδή τη ΘΕΩΣΗ.

11. Εννοώντας την ψυχή του Μωυσή.

12. Ο άγιος Μακάριος ο Αιγύπτιος παραλληλίζει τις ψυχές των χριστιανών με την Υπεραγία Θεοτόκο: “Το σπέρμα γαρ το Θεϊκόν ο λόγος, ο πεσών εις την Θεοτόκον Μαρίαν, εις πάσας τας πιστευούσας ψυχάς πίπτει και ούτως γεννώνται ...” (ΒΕΠΕΣ 42 π.16). Ας ισχύσει αυτό και για τους πλανεμένους!

13. Οι δύο τελευταίοι είναι οι συγγραφείς των ομώνυμων Καθολικών Επιστολών της Καινής Διαθήκης.

14. Σύμφωνα με άλλη αρχαιότατη εκκλησιαστική παράδοση οι νομιζόμενοι ως αδελφοί του Ιησού ήταν τα επτά παιδιά του Αλφαίου Κλωπά, που ήταν αδελφός του Ιωσήφ, και της Μαρίας (Κλωπά). Καλούνται δε αδελφοί του Κυρίου γιατί έμεναν στην ίδια οικία.

15. Η ίδια η Ελισσάβετ λέει: “καὶ πόθεν μοι τοῦτο ἵνα ἔλθῃ ἡ μήτηρ τοῦ Κυρίου μου πρὸς μέ;” (Λουκ. α΄ 43). Την αποκαλεί λοιπόν Μητέρα του Κυρίου. Μήπως πλανήθηκε κι αυτή;

16. αρά=κατάρα, είναι η Θεοτόκος δηλαδή λύση της κατάρας του ανθρωπίνου γένους.

17. Ύψος που δύσκολα φτάνει το μυαλό του ανθρώπου.

18. Κοιλία (μήτρα).

19. Ο Χριστός είναι και θυσιαστήριος αμνός και ποιμένας.

20. Στερεό

21. Αυτό που δεν δύει ποτέ.

22. Αποσπάσματα από την ακολουθία του Ακαθίστου Ύμνου.

Δείτε και:

-Το α - Λογον και το παράλογο των χιλιαστών (Γ΄μέρος)

-Το α- Λογον και το παράλογον των Χιλιαστών (β΄ μέρος)

-Το α-λογον και το παράλογον των Χιλιαστών