Μητροπολίτης Γόρτυνος Ιερεμίας, Ο Τρίτος Αποστολικός Κανόνας. Τι να προσφέρουμε στο Ιερό Θυσιαστήριο

           ΙΕΡΑ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΣ

ΓΟΡΤΥΝΟΣ ΚΑΙ ΜΕΓΑΛΟΠΟΛΕΩΣ

    ΔΗΜΗΤΣΑΝΑ-ΜΕΓΑΛΟΠΟΛΙΣ

Δημητσάνα - Μεγαλόπολη, Κυριακή 5 Ὀκτωβρίου 2014

ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΟ ΕΓΚΥΚΛΙΟ ΚΗΡΥΓΜΑ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΟΥ

Ο ΤΡΙΤΟΣ ΑΠΟΣΤΟΛΙΚΟΣ ΚΑΝΟΝΑΣ

ΤΙ ΝΑ ΠΡΟΣΦΕΡΟΥΜΕ ΣΤΟ ΙΕΡΟ ΘΥΣΙΑΣΤΗΡΙΟ

1. Ὅταν ὁ Χριστός, ἀδελφοί μου χριστιανοί, παρέδωσε στούς Ἀποστόλους, τό Μυστήριο τῆς θείας Εὐχαριστίας, τήν θεία Λειτουργία δηλαδή, τούς διέταξε νά μήν ἐπιτελοῦν τό Μυστήριο αὐτό μέ κανένα ἄλλο εἶδος, παρά μόνο μέ ἄρτο καί μέ οἶνο, μεμιγμένο μέ νερό. Ἔτσι τό ἔκανε καί ὁ Κύριος, ὅταν πρώτη φορά ἐτέλεσε τό Μυστήριο αὐτό. Ἔτσι διαβάζουμε στήν θεία Λειτουργία τοῦ Ἀδελφοθέου Ἰακώβου: «Ἐξ οἴνου κεράσας (τό ποτήριο) καί ἐξ ὕδατος». Γι᾽ αὐτό λοιπόν καί οἱ Ἅγιοι Ἀπόστολοι στόν Τρίτο Κανόνα τους, πού θέλω σήμερα νά σᾶς ἑρμηνεύσω, λέγουν ὅτι ὅποιος Ἐπίσκοπος ἤ Πρεσβύτερος, παραβαίνοντας τήν διάταξη τοῦ Κυρίου, πού διόρισε γιά τήν ἀναίμακτη θυσία τῆς θείας Εὐχαριστίας, ἤθελε προσφέρει πάνω στήν Ἁγία Τράπεζα ἄλλα εἴδη (δηλαδή μέλι, γάλα ἤ ἀντί γιά οἶνο νά προσφέρει ἄλλα ποτά πού προκαλοῦν μέθη, ὅπως εἶναι τό ρακί, ἤ νά προσφέρει ὄσπρια ἤ κάτι ἄλλο), γιά νά τελεστεῖ ἡ θεία Λειτουργία μ᾽ αὐτά, αὐτός ὁ Ἐπίσκοπος καί ὁ Πρεσβύτερος – λέγει ὁ Κανόνας πού ἑρμηνεύουμε – νά καθαιρεῖται. 

Ἄς προσφέρονται ὅμως στό Θυσιαστήριο – συμπληρώνει ὁ Κανόνας – «νέα χίδρα», δηλαδή νέα στάχυα σιταριοῦ, ὅπως τό ἔκαναν καί οἱ Ἑβραῖοι στήν Παλαιά Διαθήκη (βλ. Λευιτ. 23,10.14), καί νά προσφέρονται καί σταφύλια. Ὄχι ὅμως νά προσφέρονται αὐτά γιά νά γίνει ἡ θεία Λειτουργία – ποτέ, ποτέ αὐτό –, ἀλλά νά προσφέρονται σάν «ἀπαρχές», σάν πρωτοφανήσιμοι δηλαδή καρποί στόν καιρό πού ὡρίμασαν, ὡς εὐχαριστήρια προσφορά στόν Θεό πού τούς ἔδωσε. Ἀκόμη – λέγει τέλος ὁ Κανόνας – ἐπιτρέπεται νά προσφέρει κανείς στό ἅγιο Βῆμα (ὅπου εἶναι τό Θυσιαστήριο) λάδι γιά τά κανδήλια καί θυμίαμα στόν καιρό πού τελεῖται ἡ θεία λατρεία.

2. Καί τώρα, χριστιανοί μου, ἄς σχολιάσω μερικά ἀπό τόν ἀποστολικό αὐτόν Κανόνα πού ἑρμηνεύουμε:

(α) Γιατί ὁ Κανόνας ἀπαγορεύει νά πηγαίνουμε ὡς ἀφιέρωμα στό Θυσιαστήριο ὄσπρια ἤ ἄλλο ὀπωρικό, παρά μόνο σιτάρι καί σταφύλια; Ἡ ἀπάντηση εἶναι γιατί ἀπό τό σιτάρι βγαίνει ὁ ἄρτος καί ἀπό τό σταφύλι βγαίνει ὁ οἶνος καί μέ αὐτά τά δύο εἴδη, τόν ἄρτο καί τόν οἶνο, τελεῖται ἡ θεία Λειτουργία. Ἐπειδή λοιπόν ὁ ἄρτος καί ὁ οἶνος ἔχουν αὐτήν τήν μεγάλη καί ὑψίστη τιμή νά τελεῖται δι᾽ αὐτῶν ἡ θεία Λειτουργία, γι᾽ αὐτό στό Ἱερό Βῆμα ἐπιτρέπεται νά προσφέρονται μόνο στάχυα σίτου καί σταφύλια. Ἀπό τήν ἄδεια δέ τοῦ Κανόνα νά προσφέρονται στό Θυσιαστήριο οἱ πρωτοφανήσιμες σταφυλές ὡς «ἀπαρχές», γι᾽ αὐτό κατά τήν ἑορτή τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου παλαιότερα, ἀλλά κατά τήν ἑορτή τῆς Μεταμορφώσεως, ὅπως ἀργότερα ἐπικράτησε, προσφέρονται καί σήμερα ἀπό τούς χριστιανούς στό Ἱερό Βῆμα σταφυλές καί εὐλογοῦνται ἀπό τόν Ἱερέα.

(β) Μέ ἄρτο καί οἶνο μόνο τελεῖται ἡ θεία Λειτουργία, ἀλλά ὁ οἶνος, εἴπαμε, πρέπει νά εἶναι μεμιγμένος μέ ὕδωρ. Αὐτή τήν θεία Τροφή τήν προφήτευσε σαφέστερα ἀπό ὅλους τούς Προφῆτες ὁ σοφός Σολομών, ὁ ὁποῖος στό 9ο κεφάλαιο τοῦ βιβλίου του «Παροιμίες Σολομῶντος» παριστάνει τήν ἐνυπόστατο Σοφία τοῦ Θεοῦ νά λέγει: «Ἔλθετε, φάγετε τῶν ἐμῶν ἄρτων καί πίετε οἶνον, ὅν ἐκέρασα ὑμῖν». Τήν φράση ὅμως «ὅν ἐκέρασα ὑμῖν» ἡ Ἀραβική μετάφραση τήν ἔχει «μεμιγμένο μέ νερό». Πρέπει νά ξέρουμε, χριστιανοί, ὅτι ἡ ἕνωση τοῦ οἴνου μέ τό ὕδωρ τό Ἅγιο Ποτήρι γίνεται μιά φορά στήν θεία Λειτουργία. Γίνεται στήν Πρόθεση, ὅταν ὁ ἱερέας κάνει τήν Προσκομιδή. Τό ὕδωρ πού χύνεται στό Ἅγιο Ποτῆρι κατά τό Κοινωνικό λέγεται «ζέον» καί χύνεται γιά ἄλλη αἰτία. Σᾶς τήν λέγω: Ὅταν τήν Μεγάλη Παρασκευή ὁ στρατιώτης ἐλόγχευσε τήν πλευρά τοῦ Ἐσταυρωμένου Κυρίου μας, τότε συνέβηκε τό ἑξῆς: Πρῶτον μέν, ὅτι ἡ πλευρά αὐτή ἀνέβλυσε αἷμα καί ὕδωρ· δεύτερο δέ, ὅτι αὐτά τά στοιχεῖα, τό αἷμα καί τό ὕδωρ, ἦταν ζεστά καί ζωντανά· σάν ἡ πλευρά ἐκείνη νά ἦταν ζῶσα καί ζωοποιός γιά τήν καθ᾽ ὑπόστασιν ἕνωση τῆς ζωοποιοῦ Θεότητος, ὅπως λέγει ὁ Θεσσαλονίκης Συμεών. Γιά τήν παράσταση λοιπόν τοῦ πρώτου φαινομένου νομοθετήθηκε νά βάλλουν οἱ Ἱερεῖς οἶνο καί ὕδωρ στό Ἅγιο Ποτήριο, πράγμα πού γίνεται κατά τήν Προσκομιδή. Γιά τήν παράσταση δέ τοῦ δευτέρου θαυμαστοῦ φαινομόνου διατάχθηκε τό ὕδωρ πού χύνεται στό ἅγιο Ποτήριο στό Κοινωνικό μέ τό «ζέον», νά εἶναι κοχλάζον, γιά νά ζεσταίνει ὅλο τό Ἅγιο Ποτήριο καί νά εἶναι ζεστή ἡ θεία Κοινωνία. Ἔτσι ὁ πιστός πού μεταλαμβάνει θά ἔχει τήν αἴσθηση ὅτι λαμβάνει τήν θεία Κοινωνία ἀπό τήν ἴδια τήν ζωντανή πλευρά τοῦ Κυρίου.

(γ) Ὁ Κανόνας λέει νά προσφέρουμε στό Θυσιαστήριο ἔλαιο γιά φωτισμό (γιά τά καντήλια) καί θυμίαμα γιά τήν θεία λατρεία. Αὐτό βέβαια τό κάνουμε καί στά σπίτια μας, πού πρέπει νά τά ἔχουμε σάν μιά «κατ᾽ οἶκον Ἐκκλησία». Στά σπίτια μας, σάν χριστιανοί Ὀρθόδοξοι, πρέπει νά ἀνάβουμε καντήλι καί πρέπει νά θυμιάζουμε τά ἱερά εἰκονίσματά μας καί ὅλο τόν οἶκο μας. Ἀπό αὐτό ὅμως λαμβάνω σήμερα τήν εὐκαιρία νά πῶ κάτι πού ἔχω παρατηρήσει νά γίνεται ἀπό πολλές χριστιανές κυρίες, ὄχι μόνο στήν ἐπαρχία μας ἀλλά καί ἀλλοῦ καί σ᾽ αὐτήν τήν Ἀθήνα. Ὅταν, χριστιανοί μου, ἀνάβετε τό καρβουνάκι γιά νά θυμιάσετε, νά τό ἀφήνετε νά ἀνάψει καλά ἤ νά τό φυσᾶτε νά κοκκινίζει πρῶτα καλά καί ἔπειτα νά βάζετε σ᾽ αὐτό τό λιβάνι. Γιατί συμβαίνει μόλις ἀνάβετε τό καρβουνάκι, χωρίς καλά-καλά αὐτό νά ἀνάψει καί νά κοκκινίσει, βάζετε πάνω του τό λιβάνι καί ἔτσι δέν ἀποδίδεται ἡ ὡραία ὀσμή τοῦ θυμιάματος. Καί ὅταν πάλι μιά ἄλλη φορά θέλετε νά θυμιάσετε, νά ἀδειάζετε πρῶτα τά ἐναπομείναντα στό θυμιατό ἀπό τήν προηγούμενη θυμίαση καί ἔπειτα νά ἀνάβετε τό καινούργιο καρβουνάκι. Γιατί, ἄν δέν τό κάνετε αὐτό, θά ἀναδίδεται καπνός ἀπό τό προηγούμενο καέν θυμίαμα καί δέν θά εἶναι εὔοσμο τό νέο θυμίαμα.

3. Τέλος ὁ Κανόνας πού ἑρμηνεύσαμε, ὁ Τρίτος Ἀποστολικός, λέει ὅτι ὅποιος Ἐπίσκοπος ἤ Πρεσβύτερος ἀντί γιά ἄρτο καί οἶνο προσφέρει στό Θυσιαστήριο ἄλλα τινά, ὄσπρια ἤ μεθυστικά ποτά ἤ γάλα, ὅπως εἴπαμε, αὐτός «καθαιρείσθω». Νά καθαιρεῖται δηλαδή. Ὅπως τό λέει ὅμως ὁ Κανόνας σημαίνει ὅτι ὁ παραβάτης Ἐπίσκοπος ἤ Πρεσβύτερος δέν εἶναι καθηρημένος μετά τήν παράβασή του, ἀλλά εἶναι καθηρημένος ὅταν ἡ Σύνοδος τῶν Ἐπισκόπων τοῦ ἐπιβάλλει τήν τιμωρία αὐτή. Τό «καθαιρείσθω» τοῦ Κανόνα ἀπευθύνεται πρός τήν Σύνοδο τῶν Ἱεραρχῶν. Ἔτσι, γιά νά τό ποῦμε τώρα γενικά, ὅταν ἕνας ἱερεύς κάνει μία παράβαση, πού τιμωρεῖται ἀπό τούς Ἱερούς Κανόνες μέ καθαίρεση, τά ἱερά Μυστήρια πού τελεῖ ὁ ἱερεύς αὐτός μετά τήν παράβασή του θεωροῦνται ἔγκυρα, μέχρις ὅτου λάβει τήν καθαίρεση ἀπό τήν Ἱερά Σύνοδο. «Ὅθεν – λέει ἐπί λέξει ὁ ἅγιος Νικόδημος ὁ ἁγιορείτης – σφάλλουσι μεγάλως ἐκεῖνοι οἱ ἀνόητοι ὁποῦ λέγουσιν, ὅτι εἰς τούς παρόντας καιρούς ὅλοι οἱ παρά Κανόνας χειροτονηθέντες ἱερωμένοι εἶναι ἐνεργείᾳ καθηρημένοι. Ἱεροκατήγορος γλῶσσα εἶναι ἐκείνη ὁπού ἀνοήτως τά τοιαῦτα λόγια φλυαρεῖ, μή νοοῦσα ὅτι ἡ προσταγή τῶν Κανόνων, χωρίς τήν ἔμπρακτον ἐνέργειαν τοῦ β´ προσώπου, ἤγουν τῆς Συνόδου, εἶναι ἀτέλεστος, ἀμέσως καί πρό κρίσεως μή ἐνεργοῦσα καθ᾽ ἑαυτήν»! (Στήν ἑρμηνεία τοῦ Τρίτου Ἀποστολικοῦ Κανόνα).

Μέ πολλές εὐχές,

† Ὁ Μητροπολίτης Γόρτυνος καί Μεγαλοπόλεως Ἰερεμίας

Δείτε και:

-Μητροπολίτης Γόρτυνος Ἰερεμίας, Ο Δεύτερος Αποστολικός Κανόνας. Ἡ χειροτονία ὅλων τῶν κληρικῶν ἀπό τόν Ἐπίσκοπο

-Μητροπολίτης Γόρτυνος Ἰερεμίας, Χειροτονία Επισκόπου