ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
ΣΤΟ ΜΥΣΤΗΡΙΟ ΤΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ
Στα
τελευταία μας άρθρα παρουσιάσαμε τήν έννοια τής δικαιοσύνης στό άπολυτρωτικό
έργο του Κυρίου, όπως αύτή κατανοήθηκε άπό τούς Πατέρες τής 'Εκκλησίας στή
διάρκεια τών αιώνων.
Στό
παρόν ύποσχεθήκαμε να διερευνήσουμε άν αύτή ή άντίληψη περί δικαιοσύνης βρίσκεται
μέ τήν ίδια έννοια και στα έργα τών 'Ορθοδόξων συγγραφέων πού χρησιμοποιούν τήν
άνσέλμεια όρολογία περι «ικανοποιήσεως τής θείας δικαιοσύνης».
Φυσικά
είναι άδύνατον να άναφερθούμε σέ όλους και να παρουσιάσουμε όλα τα κείμενά
τους. Θα περιορισθούμε σέ όρισμένους μόνο, σέ έκείνους οι όποιοι κατα καιρούς
έχουν δεχθεί τις αύστηρότερες έπικρίσεις άνεπίτρεπτου έπηρεασμού τους άπό τόν
Άνσελμο.
"Ενας
άπ' αύτούς πού περισσότερο και έντονότερα δέχθηκε κατάφορα τέτοιων έπικρίσεων
ύπήρξε και ό μεγάλος Πατέρας και Διδάσκαλος τών νεότερων χρόνων άγιος Νικόδημος
ό Αγιορείτης. Αξίζει να κάνουμε ιδιαίτερη άναφορα στόν μεγάλο αύτό θεολόγο τής
Εκκλησίας μας, μολονότι οι κατ' αύτού έπικρίσεις έχουν άναιρεθεί συστηματικα
άπό ειδικές μελέτες1.
Ό
άγιος Νικόδημος πράγματι οχι μόνο στό Εξομολογητάριον, για τό όποίο κυρίως
έχει γίνει λόγος, άλλα και σέ άλλα έργα του, όπως τα Πνευματικά Γυμνάσματα και
ό Αόρατος Πόλεμος χρησιμοποιεί έκφράσεις παρεμφερείς μέ αύτές τής θεωρίας περι
«ικανοποιήσεως τής θείας δικαιοσύνης», όμως μέ τελείως διαφορετική έννοια άπό
τή θεωρία τού Άνσέλμου.
Τις
χρησιμοποιεί άκριβώς μέ τήν έννοια περι δικαιοσύνης πού άναπτύξαμε στα
προηγούμενα άρθρα μας. Όταν μιλάει για «ικανοποίηση τής δικαιοσύνης», τό κάνει
μέ τόν τρόπο πού χρησιμοποιήθηκε ό όρος δικαιοσύνη σέ όλη τήν πατερική
παράδοση. Όχι δηλαδή ώς άπαίτηση αύστηρή μιας τυφλής θεϊκής ιδιότητας, όπως
συνήθως τήν παρουσιάζουν πολλοί, άλλα μέ τήν έννοια του να σωθεί ό άνθρωπος μέ
δίκαιο τρόπο.
Μάλιστα
ό άγιος αύτόν τόν τρόπο σωτηρίας τόν θεωρεί ώς τό άποκορύφωμα τής άγάπης του
Θεού πρός τόν άνθρωπο. Γι' αύτό και άναφερόμενος στό Πάθος τού Κυρίου γράφει:
«Τί άλλο ητον όπου τόν έβίασε να προσφέρη εις τήν θείαν δικαιοσύνην όλας τας
πληγάς του ταύτας δια να πληρώση τό χρέος όλων τών άνθρώπων όμού και τό ίδικόν
σου παρα ή πρός σέ αίώνιός του άγάπη;»2
Είναι
όλοφάνερο ότι στή θεολογική σκέψη τού άγίου Νικοδήμου τό κίνητρο δέν είναι να
ικανοποιηθεί κάποια προσβεβλημένη θεία Δικαιοσύνη. Τό κίνητρο είναι ή άπειρη
άγάπη τού Θεού πρός τόν άνθρωπο, ή όποία οικονομεί τή σωτηρία του μέ δίκαιο
τρόπο, πληρώνοντας τό χρέος του! Ό άγιος βρίσκεται άκριβώς στούς άντίποδες
τής άνσέλμειας θεωρίας. Χρησιμοποιεί μέν κάποιες διατυπώσεις της, τις
άναχωνεύει όμως πλήρως στό καμίνι τής ορθοδόξου θεολογίας.
Μέ
παρόμοιο τρόπο έκφράζεται και ό Μητροπολίτης Μόσχας Φιλάρετος στο βιβλίο του
Ορθόδοξος Διδασκαλία, γνωστότερο ώς Κατήχησις, τό όποίο έχει έπίσης έπικριθεί
έντόνως ώς έπηρεασμένο άπό τή θεωρία τού Άνσέλμου. Πράγματι βρίσκουμε σ' αύτό
άρκετές φορές τή διατύπωση περΙ «ικανοποιήσεως τής θείας δικαιοσύνης» καΙ
άλλες παρεμφερείς. Όμως καΙ ό Φιλάρετος έκδέχεται όρθοδόξως τΙς διατυπώσεις
αύτές. ΚαΙ στα δικά του κείμενα κίνητρο τής Θυσίας τοϋ Κυρίου θεωρείται ή
άπειρη άγάπη Του καί όχι κάποια άπαίτηση ικανοποιήσεως μιας στυγνής δικαιοσύνης.
Γράφει: «Ό θάνατος τοϋ Χριστού = είναι θυσία: καθότι αύτός προσέφερεν έαυτόν
έπί τού σταυρού θυσίαν· και έσφάγη ώς άμνός άκακος δια να έξιλεώση τόν Θεόν.
Αύτός έκαίετο άπό τήν έπιθυμίαν τού να λυτρώση τό άνθρώπινον γένος, καΙ έγινεν
πρός τόν Θεόν τόν Πατέρα του καταθύ-μιον όλοκαύτωμα καΙ θέατρον άγάπης. Ή θυσία
τοϋ Χριστού ήταν άληθής θυσία... Αύτη μόνη ήδύνατο να ικανοποιήση τήν
δικαιοσύνην τοϋ Θεοϋ καί να γενή άξία τής εύσπλαγχνίας του»3.
Τό
ίδιο πνεύμα διατρέχει όλο τό κείμενο τής Ορθοδόξου Διδασκαλίας, πράγμα τό όποίο
διαπιστώνουν καΙ οι έπικριτές της, γι' αύτό καΙ συνήθως προσάγουν άποσπάσματα
άπό τόν πρόλογο πού συνέταξε ό μεταφραστής της στήν Ελληνική Αδαμάντιος
Κοραής. Ό Κοραής ζούσε στό Παρίσι καί ήταν φυσικό να έχει ύποστεί έπηρεασμό
έντονότερο άπό τή δυτική θεολογία. Συνεπώς δέν μποροϋν να άποτελούν σημείο
άναφορας οι διατυπώσεις του.
Επικρίσεις
έχει δεχθεί καΙ ό πολύ γνωστός ιεροκήρυκας Ηλίας Μηνιάτης, είδικά για τις
όμιλίες του στή Μεγάλη Παρασκευή4.
Όμως,
όσο ζωηρά κι άν παρουσιάζεται άπό τόν Μηνιάτη ή έννοια τής ικανοποιήσεως τής
θείας δικαιοσύνης λόγω τοϋ κηρυγματικού χαρακτήρα τών όμιλιών του καΙ μάλιστα
όμιλιών στή Μεγάλη Παρασκευή, στό κέντρο τους βρίσκει κανείς ώς κυρίαρχο στοιχείο
τήν άγάπη τού Θεού πρός τό πλάσμα Του. Τό ίδιο τό παράδειγμα τοϋ βασιλέως τών
Λοκρών Ζάλευκου πού χρησιμοποιεί καί τό όποΐο συνήθως προσάγεται έπικριτικά,
αύτό άκριβώς τονίζει: τήν άγάπη καί τή σοφία τού Θεού πού σώζει τόν άνθρωπο μέ
δίκαιο τρόπο.
Στό
ίδιο περίπου πνεύμα μέ τόν Μηνιάτη, άν καΙ λίγο αύστηρότερα, κινείται καΙ ό
γνωστός σπουδαίος συγγραφέας πρωτοπρεσβύτερος Κωνσταντίνος Καλλίνικος, πού
χρησιμοποιεΐ κι αύτός τό παράδειγμα τού Ζάλευκου5.
Τί
παρατηροϋμε σ' όλα αύτά;
Διαπιστώνουμε
κάτι τό όποίο όχι μόνο δέν είναι άξιοκατηγόρητο, άλλα καί άποτελεί κατόρθωμα
άξιο θαυμασμοϋ. Οι Ορθόδοξοι συγγραφείς, χρησιμοποιώντας τήν διαδοθείσα
όρολογία τοϋ Άνσέλμου, τήν κατανοοϋν μέ όρθόδοξους όρους καί τήν έντάσσουν μέ
τέλειο τρόπο στή μακραίωνη Ορθόδοξη παράδοση.
Θα
συνεχίσουμε όμως παρουσιάζοντας τό δεύτερο τμήμα αύτής τής ένότητας στό έπόμενο
άρθρο.
[1] Δές τήν πολύ άξιόλογη καΙ
εμπεριστατωμένη μελέτη τοϋ π. Βασιλείου Βολουδάκη, Ορθοδοξία και Χρ.
Γιανναράς, έκδ. «'Υπακοή», Άθήνα 1993, κυρίως τΙς σελ. 62-80. Επίσης π.
Γεωργίου Μεταλληνού, Λόγος ώς άντίλογος (7. Ή «περί ικανοποιήσεως τής θείας δικαιοσύνης»
διδασκαλία...), έκδ. Αρμός, Άθήνα 1992, σελ. 95-98. Τοϋ ίδιου, Τό
«Εξομολογητάριον» τοϋ άγίου Νικοδήμου, 'Επιστημονική 'Επετηρίς τής Θεολογικής
Σχολής, Τόμος ΛΔ', Άθήνα 1999, σελ. 191-208.
2. Αγ. Νικοδήμου, Πνευματικα Γυμνάσματα,
Μελέτη κθ' γ', έκδ. Βασ. Ρηγοπούλου, Θεσσαλονίκη 1971, σελ. 242-243.
3. Πλάτωνος Μητροπολίτου Μόσχας, Ορθόδοξος
Διδασκαλία, 'Εν Λιψία τής Σαξονίας 1782, σελ. 110.
4. 'Ηλιού Μηνιάτη, Διδαχαί καΙ Λόγοι είς
τήν άγίαν καΙ Μεγάλην Τεσσαρακοστήν καΙ είς άλλας Κυριακας τοϋ 'Ενιαυτοϋ καΙ
έπισήμους έορτάς, Ενετίησιν 1800, σελ. 63 καΙ έξής.
5. Κωνσταντίνου Καλλινίκου, Τα θεμέλια τής
πίστεως, Άθήναι 19582, σελ. 155 καΙ έξής.
Περιοδικό “Ο ΣΩΤΗΡ”
Δείτε σχετικά και:
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου