Θρησκευτικός εμφύλιος στο Ιράκ και πιθανές επιπτώσεις

Αναμφισβήτητα, η εσωτερική κατάσταση ασφάλειας στο Ιράκ επιδεινώθηκε αμέσως μετά την εισβολή των αμερικανο-βρετανικών δυνάμεων (2003). Έντεκα χρόνια αργότερα και αφού αποσύρθηκε η Πολυεθνική Δύναμη του Ιράκ (Multi-National Force – Iraq), η κατάσταση στο εσωτερικό της χώρας χαρακτηρίζεται ως χαοτική, καθώς διεξάγεται ένας διαρκής εθνο-θρησκευτικός εμφύλιος.

Πριν λίγες ημέρες, τα διεθνή ΜΜΕ επικεντρώθηκαν στα «αναπάντεχα» γεγονότα, που διαδραματίσθηκαν στο βόρειο Ιράκ και συγκεκριμένα στην περιοχή της Μοσούλης. Οι πρώτοι τίτλοι των ΜΜΕ αναφέρθηκαν αφενός στο τεράστιο κύμα εκτοπισμένων Ιρακινών (περίπου μισό εκατομμύριο), που πυροδότησε η κατάληψη  της Μοσούλης από τους σουνίτες τζιχανιστές της οργάνωσης «Ισλαμικό Κράτος στο Ιράκ και στο Λεβάντε» (Islamic State in Iraq and the Levant - ISIL ή και Islamic State of Iraq and al-Sham - ISIS), αφετέρου στην αδυναμία της «σιιτικής» κεντρικής κυβέρνησης της Βαγδάτης να αντιμετωπίσει τους σουνίτες τζιχαντιστές. Ήδη, η ISIL αφού επιτέθηκε και συνεχίζει να επιτίθεται σε διάφορες πόλεις του κεντρικού και βόρειου Ιράκ, εμφανίζει συγκέντρωση δυνάμεων πέριξ της Βαγδάτης. Καθόλου απίθανο τις επόμενες ημέρες η ISIL να στοχοποιήσει τόσο την ιρακινή πρωτεύουσα, όσο και τις υπόλοιπες πόλεις (Σαμάρρα, Καρμπάλα, Νατζάφ, κτλ, του κεντρικού Ιράκ). 

Ποια είναι η ISIL και ποιος ο αντικειμενικός της σκοπός;

Η ISIL είναι μια οργάνωση τζιχαντιστών, που δραστηριοποιούνται στο Ιράκ και τη Συρία, όπως αναφέρει και η ονομασία της. Ιδρύθηκε τον Απρίλιο του 2013 και προέρχεται από την Αλ Κάιντα του Ιράκ (al-Qaeda in Iraq - AQI). Το ακριβές μέγεθός της είναι άγνωστο, αν και κάποιες πηγές κάνουν λόγο για έως 5.000 μαχητές (τελευταίες εκτιμήσεις αναφέρουν ότι η δύναμή της αυξήθηκε και ανέρχεται σε 7.000 μαχητές). Σε αυτούς συμπεριλαμβάνονται και ξένοι τζιχαντιστές (περίπου το 80% των τζιχαντιστών από το Ηνωμένο Βασίλειο, τη Γαλλία, τη Γερμανία, τις ΗΠΑ, τον αραβικό κόσμο και τον Καύκασο, οι οποίοι αρχικά μετέβησαν στη Συρία και τάχθηκαν κατά του Άσσαντ, σήμερα δραστηριοποιούνται στο Ιράκ υπό τη διοίκηση της ISIL). Πληροφορίες επίσης αναφέρουν ότι η ISIL υπερέχει της αλ-Κάιντα και αριθμητικά και επιχειρησιακά. Επικεφαλής της φέρεται να είναι ο 43χρονος και ακριβοθώρητος Αμπού Μπακρ αλ-Μπαγκντάτι, που κατάγεται από τη Σαμάρρα του κεντρικού Ιράκ και ο οποίος τάχθηκε κατά των αμερικανο-βρετανικών δυνάμεων, όταν εισέβαλαν στο Ιράκ τον Μάρτιο του 2003.

Σε αντίθεση με άλλες ομάδες σουνιτών ανταρτών που δραστηριοποιούνται στη Συρία, η ISIL αποσκοπεί στην εγκαθίδρυση ενός συρο-ιρακινού ισλαμικού εμιράτου και στην εκδίωξη του Ιρακινού πρωθυπουργού Νούρι αλ-Μαλίκι, ο οποίος σύμφωνα με την οργάνωση μονοπωλεί την εξουσία υπέρ των σιιτών.

Τον Μάρτιο του 2013, η ISIS σημείωσε την πρώτη της σημαντική στρατιωτική επιτυχία, όταν κατέλαβε την πόλη αλ-Ράκκα της ανατολικής Συρίας. Τον Ιανουάριο του 2014, μετά την ένταση που σημειώθηκε μεταξύ της σουνιτικής ιρακινής μειοψηφίας και της σιιτικής ιρακινής κυβέρνησης, κατέλαβε και τη Φαλούτζα της δυτικής επαρχίας Ανμπάρ του Ιράκ. Επιπρόσθετα, κατάφερε να ελέγξει μεγάλα τμήματα της πρωτεύουσας Ραμάντι της επαρχίας Ανμπάρ και να έχει παρουσία σε αρκετές πόλεις πλησίον της τουρκο-ιρακινής και συρο-ιρακινής μεθορίου. Ωστόσο, η πρόσφατη κατάληψη της Μοσούλης, της δεύτερης μεγαλύτερης πόλης του Ιράκ, προκάλεσε τεράστια εντύπωση, καθώς πρόκειται για άλλη μια σημαντική στρατιωτική επιτυχία της ISIL, που κατάφερε να κατακερματίσει τις επιχειρησιακά αδύναμες ιρακινές ένοπλες δυνάμεις και που τώρα κατευθύνεται προς την περιοχή της Βαγδάτης.

Ο θρησκευτικός εμφύλιος του Ιράκ αναζωπυρώθηκε τον Φεβρουάριο του 2006, όταν μαχητές της Αλ Κάιντα, μεταμφιεσμένοι σε Ιρακινούς στρατιώτες, ανατίναξαν το σιιτικό τέμενος αλ-Ασκάρι στη Σαμάρρα (125 χλμ βόρεια της Βαγδάτης). Ενώ στη συνέχεια, σιίτες πολιτοφύλακες σκότωσαν χιλιάδες σουνίτες Ιρακινούς, σε αντίποινα. Σήμερα, η προστασία του αλ-Ασκάρι, αλλά και άλλων ιερών χώρων των σιιτών, από μια νέα επίθεση της ISIL συνιστά πρώτη προτεραιότητα για τους Ιρακινούς σιίτες.

Σιιτική κινητοποίηση για την αντιμετώπιση της ISIL

Μετά από εντολή του Ιρακινού πρωθυπουργού Νούρι αλ-Μαλίκι, ο ιρακινός στρατός και οι ιρακινές δυνάμεις ασφάλειας, με την υποστήριξη περίπου 1.000 εθελοντών σιιτών πολιτών, αναπτύχθηκαν τόσο στη Σαμάρρα για την προστασία του τεμένους αλ-Ασκάρι, όσο και νότια του Τικρίτ για την ανακατάληψή του από την ISIL. Επίσης, στο βορειο-δυτικό Ιράκ –εκτός των κουρδικών περιοχών- αναπτύχθηκε η 10η Μεραρχία των ιρακινών ενόπλων δυνάμεων.

Πληροφορίες αναφέρουν ότι οι ιρανικές σιιτικές παραστρατιωτικές δυνάμεις, που μάχονται στο πλευρό του Άσσαντ στη Συρία, έλαβαν και αυτοί την εντολή να επιστρέψουν και να συνεχίσουν πλέον τον αγώνα τους κατά της ISIL στο ιρακινό έδαφος. Για τον ίδιο σκοπό, η «Δύναμη της Ιερουσαλήμ» (Quds Force), η οποία ανήκει στις ιρανικές ένοπλες δυνάμεις (Iranian Revolutionary Guard Corps - IRGC), που ήδη εδώ και αρκετούς μήνες δραστηριοποιείται στο κεντρικό Ιράκ, έχει αναπτύξει δύο τάγματα βόρεια και νότια της Βαγδάτης.

Πριν μερικές ημέρες, ο διαπρεπής σιίτης κληρικός Μεγάλος Αγιατολάχ Αλί αλ-Σιστάνι κάλεσε όλους ανεξαιρέτως τους Ιρακινούς πολίτες να καταταγούν ως εθελοντές στον αγώνα κατά της ISIL. Η ανταπόκριση των σιιτών Ιρακινών ήταν άμεση και ήδη έχουν καταταγεί δεκάδες χιλιάδες στις Πολιτικές Δυνάμεις Ασφάλειας. Συγκεκριμένα, στη Βαγδάτη ανταποκρίθηκαν χιλιάδες εθελοντές, στην Καρμπάλα 700 άτομα, εκατοντάδες στη σιιτική επαρχία Καντισίγια του κεντρικού Ιράκ, 700 εθελοντές εντάχθηκαν στην αστυνομική δύναμη της σιιτικής επαρχίας Ντι Γκαρ (βόρεια της Βασόρας), ενώ στη Βασόρα η συνολική δύναμη, που απαρτίζεται από τη 14η Μεραρχία, ένα Τάγμα συνοριοφυλάκων και τους εθελοντές, ανέρχεται σε 13.000.

Ανατολικά της Βαγδάτης, η υποστηριζόμενη από την Τεχεράνη, «Οργάνωση Μπαντρ», ένα μέρος της οποίας μάχεται στο συριακό εμφύλιο, ανέλαβε την ασφάλεια της επαρχίας Ντιγιάλα και ήδη έχει εμπλακεί με μαχητές της ISIL. Επικεφαλής της Μπαντρ είναι ο Ιρακινός υπουργός Μεταφορών, Χάντι αλ-Αμέρι, ο οποίος ανέλαβε και την ευθύνη του συντονισμού μεταξύ των ιρακινών δυνάμεων ασφάλειας και του κουρδικού στρατού (Peshmerga). Πληροφορίες, τις οποίες αρνήθηκε η Τεχεράνη, αναφέρουν ότι στην επαρχία Ντιγιάλα έχουν αναπτυχθεί και 500 στρατιώτες των ιρανικών ενόπλων δυνάμεων.

Βόρεια της Βαγδάτης, στις επαρχίες Ντιγιάλα και Σαλάχ αλ-Ντιν, αναπτύχθηκαν οι υποστηριζόμενοι από την Τεχεράνη σιίτες πολιτοφύλακες της δύναμης «Κοινωνία του Δικαίου» (Asaib Ahl al-Haq), που εκπαιδεύτηκαν από τη στρατιωτική πτέρυγα της Χεζμπολλάχ και μέχρι πρόσφατα δραστηριοποιούνταν στη Συρία.

Φυσικά, δεν θα μπορούσε να μείνει αμέτοχος ο ηγέτης του “Mahdi Army”, σιίτης κληρικός Μοκταντά αλ-Σαντρ, ο οποίος διέταξε τους υποστηρικτές του σε όλες τις ιρακινές επαρχίες να πραγματοποιήσουν στρατιωτικές παρελάσεις, αλλά και να σχηματίσουν τις «Ταξιαρχίες Ειρήνης» (Peace Brigades), με αντικειμενικό σκοπό την προστασία των σιιτικών τεμενών.

Οι Ιρακινοί Κούρδοι, προκειμένου να αντιμετωπίσουν την απειλή της ISIL και επιδιώκοντας να ελέγχουν τις αμφισβητούμενες περιοχές του Κιρκούκ, προώθησαν δύο Μεραρχίες του κουρδικού στρατού στην ευρύτερη περιοχή της Τουζ (νότια των πετρελαϊκών κοιτασμάτων του Κιρκούκ). Από την πλευρά τους, και οι Ιρανοί έχουν αναπτύξει επιπρόσθετες δυνάμεις σε μια ζώνη 100 χλμ από τα ιρανο-ιρακινά σύνορα.

Συμπερασματικά, θα μπορούσαμε να εκτιμήσουμε ότι η ανάπτυξη όλων αυτών των δυνάμεων (ιρακινές ένοπλες δυνάμεις, ιρακινές δυνάμεις ασφάλειας, χιλιάδες σιίτες πολιτοφύλακες, Peshmerga, IRGC, Quds Force και δεκάδες χιλιάδες εθελοντές) κρίνεται ως υπερβολική για το μέγεθος της αντίστοιχης δύναμης της ISIL. Επίσης, εκτιμάται ότι πρώτη προτεραιότητα των Ιρακινών σιιτών είναι η υπεράσπιση των σιιτικών εδαφών, η ασφάλεια των σιιτικών τεμενών (κυρίως του αλ-Ασκάρι στη Σαμάρρα) και φυσικά η Βαγδάτη. Το πρόβλημα όμως είναι ότι η ISIL δεν πρόκειται να αντιμετωπίσει τις σιιτικές δυνάμεις στο πεδίο της μάχης, αλλά θα διεξάγει ασύμμετρες επιχειρήσεις σε χρόνο, τόπο και με τρόπο που αυτή θα επιλέξει.

Αναμενόμενες επιπτώσεις

Ένα θέμα που θα πρέπει να ανησυχεί τους Ιρακινούς σιίτες είναι η ανάπτυξη ιρανικών δυνάμεων στο ιρακινό έδαφος. Για πόσο χρονικό διάστημα θα παραμείνουν στο Ιράκ; Τι θα επιδιώξουν μελλοντικά; Προς το παρόν, η Τεχεράνη αφενός αρνείται οποιαδήποτε εμπλοκή των ενόπλων δυνάμεών της στην ιρακινή επικράτεια, αφετέρου τάχθηκε επίσημα κατά «οποιασδήποτε ξένης στρατιωτικής επέμβασης στο Ιράκ». Σε καμιά περίπτωση, οι Ιρανοί δεν θα ήθελαν να δουν και πάλι ανάπτυξη αμερικανικών δυνάμεων στο γειτονικό Ιράκ. Παρόλα αυτά, το αμερικανικό πεντάγωνο διέταξε το αεροπλανοφόρο “USS George H.W. Bush” να κατευθυνθεί στον Περσικό Κόλπο, αλλά στην παρούσα φάση η ανάπτυξη χερσαίων αμερικανικών δυνάμεων εκτιμάται ως απίθανη. Αν όμως η Ουάσιγκτον αποφασίσει άμεσα να εμπλακεί στις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις κατά της ISIL, θα το πράξει με δύο τρόπους. Πρώτον, θα χρησιμοποιήσει τα μη επανδρωμένα μαχητικά αεροσκάφη (UCAVs). Δεύτερον, θα διεξάγει επιχειρήσεις συλλογής πληροφοριών (που ήδη διεξάγει) και θα συνεργασθεί με γειτονικές χώρες –πιθανόν και με το Ιράν- στην ανταλλαγή πληροφοριών. Ουσιαστικά, η όλη κατάσταση στο Ιράκ χαρακτηρίζεται ως επέκταση του συριακού εμφύλιου. Πρόκειται για έναν κλιμακούμενο θρησκευτικό εμφύλιο πόλεμο μεταξύ σουνιτών και σιιτών, ο οποίος δεν αποκλείεται να μετατραπεί σε μια περιφερειακή σύρραξη θρησκευτικού χαρακτήρα, εμπλέκοντας και χώρες όπως το Ιράν, τις σουνιτικές χώρες του Κόλπου και την Τουρκία. Σε κάθε περίπτωση, το αποσταθεροποιημένο Ιράκ βρίσκεται σε μια μεταβατική περίοδο πριν την τριχοτόμησή του, την οποία θα σπεύσουν να επωφεληθούν και αρκετοί εξωτερικοί κρατικοί και μη κρατικοί δρώντες, όχι μόνο για θρησκευτικούς λόγους, αλλά και λόγω της ύπαρξης των τεράστιων επιβεβαιωμένων κοιτασμάτων υδρογονανθράκων. Αν συνεχισθεί η συνεχώς επιδεινούμενη συγκρουσιακή κατάσταση, τότε, πέρα από την επιδείνωση της περιφερειακής κατάστασης ασφάλειας που προβλέπεται να καταστεί μακροχρόνια, θα πρέπει να αναμένουμε πολλαπλασιασμό των θυμάτων και των προσφύγων, αλλά και επιδείνωση της περιφερειακής ενεργειακής ασφάλειας, με άμεση αύξηση της διεθνούς τιμής του πετρελαίου. Ήδη, την Τετάρτη 11 Ιουνίου, όταν οι αντάρτες της ISIL κατέλαβαν το διυλιστήριο πετρελαίου στο Μπαϊτζί, η τιμή του πετρελαίου αυξήθηκε κατά 4%, γεγονός που δημιούργησε έντονη ανησυχία στις διεθνείς αγορές ενέργειας. Ως γνωστόν, το Ιράκ παράγει περίπου 3,5 εκατ. βαρέλια πετρελαίου την ημέρα, ποσότητα που αντιστοιχεί με το 11% της συνολικής παραγωγής του ΟΠΕΚ και με το 3,5% της συνολικής παγκόσμιας παραγωγής. Είναι βέβαιο ότι η παρούσα κατάσταση στη Μέση Ανατολή, σε συνδυασμό με την κλιμάκωση της ουκρανικής κρίσης, προβληματίσει τις Βρυξέλλες και φυσικά την Αθήνα. Στο άμεσο μέλλον, η μείωση της παραγωγής ιρακινού πετρελαίου θεωρείται δεδομένη (κυρίως, από το κουρδικό Ιράκ προς την Τουρκία, και ίσως αργότερα, από την πετρελαιοπαραγωγό περιοχή της Βασόρας, αν επεκταθούν οι συγκρούσεις στο νότιο Ιράκ), όπως δεδομένη θεωρείται και η μείωση της ροής ρωσικού φυσικού αερίου προς την Ευρώπη, μετά την πρόσφατη απόφαση της Gazprom για διακοπή της τροφοδοσίας της Ουκρανίας. Επιπρόσθετα, η συνεχιζόμενη συγκρουσιακή κατάσταση στην Ουκρανία, τη Συρία και το Ιράκ δημιουργούν τις προϋποθέσεις για σημαντική αύξηση μεταναστευτικών και προσφυγικών ρευμάτων προς τη γηραιά ήπειρο. Έτσι όπως έχει διαμορφωθεί η κατάσταση στην ευρύτερη περιοχή (Μέση Ανατολή, Βόρεια Αφρική και Ανατολική Ευρώπη) κρίνεται αναγκαία αφενός η συνεργασία των χωρών του ευρωπαϊκού νότου για άμεση αναθεώρηση του Κανονισμού Δουβλίνο ΙΙ, αφετέρου η λήψη άμεσων μέτρων για την προστασία της ευρωπαϊκής ενεργειακής ασφάλειας.

Βασίλης Γιαννακόπουλος Άρθρο του GeoStrategy στο ΠΟΝΤΙΚΙ

infognomonpolitics