Ικανοποίηση θείας δικαιοσύνης; (ΣΤ΄)

Δείτε σχετικά και:

-Ικανοποίηση θείας δικαιοσύνης; (Ε΄)

-Ικανοποίηση θείας δικαιοσύνης; (Δ΄)

-Iκανοποίηση θείας δικαιοσύνης; ( Γ )

-Iκανοποίηση θείας δικαιοσύνης; ( Β )

-Προσέγγιση στο μυστήριο του Σταυρού (Α΄)

ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΣΤΟ ΜΥΣΤΗΡΙΟ ΤΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ

Ἱκανοποίηση θείας δικαιοσύνης; ΣΤ΄

Αναπτύξαμε ἤδη τὰ δύο ἀπὸ τὰ τρία ζητήματα ποὺ σχετίζονται  μὲ τὴν ἐπίδραση τῆς θεωρίας τοῦ Ἀνσέλμου στὸν Ὀρθόδοξο χῶρο· αὐτὸ τοῦ χρονικοῦ διαστήματος τῆς ἐπιδράσεως καὶ τὸ ἄλλο τοῦ βαθμοῦ καὶ τῆς  μορφῆς ποὺ αὐτὴ προσέλαβε. Θὰ ξεκινήσουμε τώρα νὰ μελετοῦμε τὸ τελευταῖο, στὸ ὁποῖο θὰ ἐρευνήσουμε τοὺς λόγους ποὺ μποροῦν πιθανὸν νὰ ἐξηγήσουν τὸ φαινόμενο αὐτοῦ τοῦ ἐπηρεασμοῦ. Φαινόμενο πού, ὅπως δείξαμε, ἐκτείνεται σὲ διάρκεια πέντε καὶ πλέον αἰώνων.
Οἱ νεότεροι θεολόγοι, κρίνοντας τοὺς Ὀρθοδόξους θεολόγους καὶ συγγραφεῖς τῆς περιόδου ἀπὸ τὸν 15ο μέχρι τὰ μέσα περίπου τοῦ 20οῦ αἰώνα συνηθίζουν νὰ χρησιμοποιοῦν τὸν ὅρο «βαβυλώνια αἰχμαλωσία τῆς Ὀρθοδόξου θεολογίας», ὅρο ποὺ καθιέρωσε ὁ σπουδαῖος Ρῶσος θεολόγος π. Γεώργιος Φλωρόφσκυ, γιὰ νὰ ἐκφράσουν μὲ αὐτὸν τὴν ἀπομάκρυνση τῆς Ὀρθοδόξου θεολογίας ἀπὸ τὶς πατερικές της πηγὲς καὶ τὸν ἐπηρεασμό της ἀπὸ τὴ δυτικὴ θεολογία τοῦ Σχολαστικισμοῦ.

Τὸ ζήτημα εἶναι οὕτως ἢ ἄλλως ἐξαιρετικὰ ἐνδιαφέρον, ἐδῶ ὅμως τὸ ἀναφέρουμε, διότι ἀνάμεσα στοὺς πιὸ χαρακτηριστικοὺς ἐπηρεασμοὺς ἐντάσσουν καὶ αὐτὸν τῆς θεωρίας τοῦ Ἀνσέλμου ποὺ ἐξετάζουμε.

Ὅτι πρόκειται γιὰ ἐπηρεασμὸ εἶναι  φανερό. Αὐτὸ τὸ ὁποῖο ὅμως ἀποδείξαμε εἶναι ὅτι δὲν πρόκειται γιὰ ἐπηρεασμὸ οὐσίας ἀλλά, ὅπως ἤδη ἔχουμε  τονίσει, γιὰ ἐπιφανειακὴ ἁπλῶς ἐπίδραση στὴν ὁρολογία. Αὐτὸ τουλάχιστον ὅσον ἀφορᾶ τὴ συντριπτικὴ πλειοψηφία τῶν Ἑλλήνων Ὀρθοδόξων συγγραφέων, διότι ὁ ἐπηρεασμὸς π.χ. τῶν Ρώσων θεολόγων τῆς ἴδιας περίπου περιόδου εἶναι σαφῶς σοβαρότερος καὶ ούσιαστικότερος. Τόσο σοβαρός, ὥστε γιὰ κάποιο χρονικὸ διάστημα οἱ θεολογικὲς σχολὲς τῆς Ρωσίας δίδασκαν τὰ μαθήματά τους στὴ Λατινικὴ γλώσσα!

Ὁ π. Γεώργιος Φλωρόφσκυ περιέγραψε λεπτομερῶς αὐτὴ τὴν κατάσταση, τὴν ὁποία μάλιστα ὀνόμασε μὲ τὴ χαρακτηριστικὴ ἔκφραση «ψευδομόρφωση τῆς ὀρθόδοξης σκέψης»1

. Κατάσταση ποὺ ἀνάγκασε τὸν πατριάρχη Ἱεροσολύμων Δοσίθεο (1669-1707) νὰ ἐπιτεθεῖ μὲ δριμύτητα στοὺς ἐπηρεασμένους ἀπὸ τὴ δυτικὴ θεολογία Ρώσους συγγραφεῖς, γράφοντας μεταξὺ ἄλλων καὶ τὰ ἑξῆς: «Σ᾿ ἐκείνη τὴ γῆ τῶν Κοζάκων δὲν εἶναι λίγοι αὐτοὶ ποὺ διδάχτηκαν πολλὰ ἀπὸ τοὺς Λατίνους τῆς Ρώμης καὶ τῆς Πολωνίας καὶ στὴ συνέχεια ἔγιναν ἡγούμενοι καὶ ἀρχιμανδρίτες καὶ στὰ μοναστήρια τους ἀνεπιφύλακτα μελετοῦσαν ἄπρεπες σοφιστεῖες καὶ φοροῦσαν ἰησουϊτικὰ κομποσχοίνια γύρω άπὸ τὸ λαιμό τους... Ἂς θεσπίσουμε μιὰ διάταξη ποὺ νὰ ὁρίζει ὅτι μὲ τὸ θάνατο αὐτῶν τῶν ἀρχιμανδριτῶν καὶ ἱερέων κανεὶς πλέον ἀπὸ αὐτοὺς ποὺ φεύγουν σὲ παπικὴ περιοχὴ γιὰ σπουδὲς δὲν θὰ ἐκλέγεται ἀρχιμανδρίτης, ἡγούμενος ἢ ἐπίσκοπος»2.

Αὐστηρὰ λόγια ἀλλὰ δίκαια.Ἂς ἐπιστρέψουμε ὅμως στὸ ζήτημά μας. Ἤδη ἀποδείξαμε πὼς ὁ ὁποιοσδήποτε ἐπηρεασμὸς εἶναι μόνο ἐπιφανειακός.

Στὸ προηγούμενο ἄρθρο μας μάλιστα, στὸ ὁποῖο μιλήσαμε γιὰ τὸν βαθμὸ καὶ τὴ μορφὴ τῆς ἐπιδράσεως, σημειώσαμε ὅτι τὸ σύνολο τῶν Ὀρθοδόξων συγγραφέων κάνει ἁπλῶς χρήση τοῦ ὅρου «ἱκανοποίησις τῆς θείας δικαιοσύνης», χωρὶς νὰ ἀναπτύσσει πλήρως τὴ θεωρία. Ἀπουσιάζει δὲ ἀπὸ τὰ κείμενά τους ἡ ἔννοια μιᾶς θείας δικαιοσύνης ποὺ ἀπαιτεῖ στυγνὰ ἱκανοποίηση ἢ ἐκδίκηση. Μάλιστα ἡ ὁποιαδήποτε ἀναφορά τους στὴ θεία δικαιοσύνη συνοδεύεται ἀπὸ ἔκδηλο καὶ ἐπίμονο τονισμὸ τῆς ἄπειρης ἀγάπης τοῦ Θεοῦ γιὰ τὸν ἄνθρωπο.

Ἔστω ὅμως καὶ μ᾿ αὐτὴ τὴ μορφὴ τὸ πρόβλημα παραμένει: Πῶς οἱ Ὀρθόδοξοι συγγραφεῖς τόσων αἰώνων ἔκαναν χρήση ὅρων καὶ ἐννοιῶν, ποὺ στὸ χῶρο τῆς δυτικῆς θεολογίας εἶχαν σαφῶς ἀντορθόδοξη καὶ ἀντιευαγγελική σημασία; Οἱ περισσότεροι ἀπὸ αὐτοὺς τοὺς συγγραφεῖς ἄσκησαν μὲ συγγράμματά τους αὐστηρὴ κριτικὴ τοῦ Ρωμαιοκαθολικισμοῦ καὶ τοῦ Προτεσταντισμοῦ, ἀκόμη καὶ γιὰ λεπτομερὴ καὶ δευτερεύοντα ζητήματα. Πῶς στὴ διάρκεια τόσων αἰώνων δὲν βρέθηκε κανένας τους νὰ διακρίνει τὸ ἐπιλήψιμο τῆς χρήσεως τοῦ ὅρου «ἱκανοποίησις τῆς θείας δικαιοσύνης» καὶ τῶν σχετικῶν ἐννοιῶν;

Ἡ ἀπάντηση πρέπει νὰ ἀναζητηθεῖ στὰ ἑξῆς: Πρῶτον στὸ ὅτι ἡ μεγαλύτερη ἐπίδραση τῶν Ἑλλήνων θεολόγων προῆλθε ἀπὸ κείμενα καὶ πραγματεῖες Ρώσων Ὀρθοδόξων συγγραφέων, οἱ ὁποῖοι ὅμως εἶχαν ὑποστεῖ ἔντονο ἐπηρεασμὸ ἀπὸ τὴ δυτικὴ θεολογία, ὅπως ἤδη ἀναφέραμε. Δεύτερον ἡ ἐπίδραση ὀφείλεται στὸ ὅτι στὴν ἀνσέλμεια θεωρία ὑπάρχουν καὶ τονίζονται σημαντικὰ στοιχεῖα, τὰ ὁποῖα εἶναι βασικὰ στὴν Ὀρθόδοξη Θεολογία καὶ τὰ ὁποῖα προσ λαμβάνονται ἑρμηνευόμενα ὀρθοδόξως ἀπὸ τοὺς συγγραφεῖς ὅλων τῶν ὑπὸ ἐξέταση αἰώνων.

Καὶ γιὰ μὲν τὸν πρῶτο λόγο δὲν θὰ ποῦμε ἐπὶ τοῦ παρόντος κάτι περισσότερο ἀπὸ αὐτὰ ποὺ ἤδη σημειώσαμε. Θὰ μελετήσουμε ὅμως ἐκτενέστερα τὰ σημαντικὰ αὐτὰ στοιχεῖα τῆς ἀνσέλμει-ας θεωρίας, τὰ ὁποῖα ἐντοπίζουμε στὰ ἑξῆς τρία: Στὴν ἔννοια τῆς ἁμαρτίας, τὴν ἔννοια τῆς ὀργῆς τοῦ Θεοῦ καὶ τὴν ἔννοια τῆς θείας δικαιοσύνης. Θὰ τὰ δοῦ με αὐτὰ σὲ ἑπόμενα ἄρθρα μας.

…………………………………………………………………………..

1. Γεωργίου Φλορόφσκυ, Σταθμοὶ τῆς Ρωσικῆς θεολογίας, ἔκδ. Πουρνάρα, Θεσσαλονίκη 1986, σελ. 134-5.

2. Γεωργίου Φλορόφσκυ, Σταθμοί..., σελ. 127.

Περιοδικό” Ο ΣΩΤΗΡ”