Ἑρμηνεία εἰς τόν κανόνα τῆς ἑορτῆς τῶν Θεοφανείων

Ἁγίου Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου

       Τροπάριον.
Τόν ρύπον ὁ σμήχων τῶν ἀνθρώπων, τούτοις καθαρθείς ἐν Ἰορδάνῃ, οἷς θελήσας ὡμοτώθη ὅ ἦν μείνας, τούς ἐν σκότει φωτίζει Κύριος· ὅτι δεδόξασται.

      Ἑρμηνεία.
Ὁ Κύριος, λέγει, ὁ ὁποῖος καθαρίζει καί ἀποπλύνει τόν μολυσμόν τῆς ἁμαρτίας τῶν ἀνθρώπων, αὐτός σήμερον ἐκαθαρίσθη εἰς τόν Ἰορδάνην ποταμόν διά τοῦ Βαπτίσματος. Τίνος χάριν; Διά τούτους τούς ἀνθρώπους, μέ τούς ὁποίους θεληματικῶς ὡμοιώθη κατά φύσιν γενόμενος ἄνθρωπος, μή τραπείς κατά τήν Θεότητα, ἀλλά μείνας ἐκεῖνο ὅπου ἦτον: ἤτοι τέλειος Θεός· ὅθεν εἶπεν ὁ Θεολόγος Γρηγόριος· «Ὁ μέν γάρ (Χριστός) αὐτοκάθαρσις ἦν, καί οὐκ ἐδεῖτο καθάρσεως, ἀλλά σοί (διά σέ) καθαίρεται, ὥσπερ καί σαρκοφορεῖ, ἄσαρκος ὤν» (Λόγος εἰς τό Βάπτισμα). Οὐ μόνον δέ σμήχει ὁ Χριστός καί καθαρίζει, ἀλλά καί φωτίζει· καθαρίζει μέν γάρ, τό θεῖον προβαλλόμενος ὕσσωπον, καί ὑπέρ χιόνα λευκαίνων τούς τό θεῖον λαμβάνοντας Βάπτισμα· περί ὧν καί ὁ Δαβίδ παρεκάλει πρότερον λέγων· «Ραντιεῖς με ὑσσώπω, καί καθαρισθήσομαι· πλυνεῖς με, καί ὑπέρ χιόνα λευκανθήσομαι» (Ψαλ. ν´ 9). Ὅθεν ὁ Θεολόγος Γρηγόριος λουτρόν ὀνομάζει τό Βάπτισμα, ὡς ἔκπλυσιν (Λόγος περί Βαπτίσματος).

Φωτίζει δέ πάλιν ὁ Χριστός, διότι αὐτός κατά τόν Ἰωάννην (α´ 9) εἶναι τό φῶς τό ἀληθινόν, τό ὁποῖον φωτίζει πάντα ἄνθρωπον ἐρχόμενον εἰς τόν Κόσμον, ὄχι εἰς τόν αἰσθητόν καί ὑλικόν κόσμον, ἀλλ᾿ εἰς τόν νοητόν ἐκεῖνον τῶν ἀρετῶν· διά τοῦτο πάλιν ὁ Θεολόγος Γρηγόριος φώτισμα ὀνομάζει τό Βάπτισμα (Λόγος περί Βαπτίσματος).

Ὅρα ὅμως, ἀγαπητέ, ὅτι πρῶτον καθαρίζει ὁ Κύριος, καί δεύτερον φωτίζει· καθαρίζει γάρ πρῶτον τόν ἄνθρωπον ἀπό τά πάθη διά τῆς ἐργασίας τῶν ἐντολῶν, καί δεύτερον φωτίζει τόν κεκαθαρμένον διά τῆς ἐλλάμψεως καί τοῦ φωτισμοῦ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Καί καθώς οἱ γανόνοντες τά χάλκινα ἀγγεῖα, πρῶτον καθαρίζουσιν αὐτά ἀπό τόν μολυσμόν ὅπου ἔχουσιν, ἔπειτα λαμπρύνουσιν αὐτά μέ τό γάνωμα· οὕτω καί ὁ Θεός, πρῶτον καθαρίζει τήν καρδίαν καί τόν νοῦν, καί ἔπειτα λαμπρύνει αὐτά μέ τό φῶς τῆς θείας του χάριτος. Ὥστε ὅποιος ἀγαπᾷ νά φωτισθῇ ἐκ Θεοῦ, πρῶτον πρέπει νά καθαρισθῇ ἀπό τά πάθη διά τῶν θεουργῶν ἐντολῶν «Οὗ γάρ κάθαρσις, ἐκεῖ ἔλλαμψις· (λέγει ὁ Θεολόγος Γρηγόριος Λόγος εἰς τά Φῶτα) ἄνευ γάρ τοῦ πρώτου τό δεύτερον οὐ δίδοται» εἰ δέ πρό τοῦ νά καθαρισθῇ τινάς ζητεῖ νά φωτισθῇ, μάτην καί ἀνωφελῶς κοπιάζει.

Τροπάριον.
Στειρεύουσα πρίν, ἠτεκνωμένη δεινῶς σήμερον, εὐφραίνου Χριστοῦ Ἐκκλησία· δι᾿ ὕδατος καί Πνεύματος, Υἱοί γάρ σοι γεγέννηνται, ἐν πίστει ἀνακράζοντες· Οὐκ ἔστιν Ἅγιος ὡς ὁ Θεός ἡμῶν, καί οὐκ ἔστι δίκαιος, πλήν σου Κύριε.

Ἑρμηνεία.

Τήν ὑπόθεσιν τῆς τρίτης Ὠιδῆς, ἥτις ἦτον ἡ Προφῆτις Ἄννα ἡ στεῖρα οὖσα πρότερον, ὕστερον δέ γενομένη πολύτεκνος, σμίγων ὁ θεῖος Μελωδός μέ τήν ἑορτήν τῶν Φώτων, ἐπιστρέφει πρός τήν ἐξ Ἐθνῶν Ἐκκλησίαν, καί λέγει πρός αὐτήν· ὦ Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ, ἡ πρῴην στεῖρα καί δεινῶς ἠτεκνωμένη: ἤτοι ἡ πολλά ἄτεκνος, σύ εὐφραίνου καί ἀγάλλου σήμερον κατά τήν παροῦσαν ἑορτήν τῶν Φώτων. Διά τί; Ἐπειδή πολλά τέκνα ἐγεννήθησαν εἰς ἐσέ διά τοῦ ὕδατος καί τοῦ Πνεύματος: ἤτοι διά μέσου τοῦ Ἁγίου Βαπτίσματος τοῦ ἐξ ὕδατος συνισταμένου καί Πνεύματος· γέννησις γάρ ὀνομάζεται καί τό Ἅγιον Βάπτισμα· διότι εἶπεν ὁ Κύριος πρός τόν Νικόδημον· «Ἐάν μή τις γεννηθῇ ἐξ ὕδατος καί Πνεύματος, οὐ δύναται εἰσελθεῖν εἰς τήν Βασιλείαν τοῦ Θεοῦ» (Ἰω. γ´ 5)· καί πάλιν· «Τό γεγεννημένον ἐκ τοῦ Πνεύματος Πνεῦμά ἐστι» (αὐτόθι 6). Ἐγεννήθησαν δέ Υἱοί εἰς ἐσέ τήν πρίν στεῖραν ὅλοι διορατικοί καί προφητικοί, καθώς ἦτον ὁ Σαμουήλ· οὗτοι δέ εἶναι οἱ βαπτισθέντες χριστιανοί, οἱ ὁποῖοι μέ πίστιν ἀνακράζουσιν εἰς τόν τούτους πνευματικῶς γεννήσαντα Χριστόν· «Οὐκ ἔστιν Ἅγιος, ὡς ὁ Θεός ἡμῶν, καί οὐκ ἔστι δίκαιος πλήν σου Κύριε».

Σημείωσαι δέ, ὅτι τό ρητόν τοῦτο τοῦ Εἱρμοῦ ἐρανίσθη ὁ Μελωδός ἀπό τόν Προφήτην Ἡσαΐαν λέγοντα· «Εὐφράνθητι στεῖρα ἡ οὐ τίκτουσα· ρῆξον καί βόησον ἡ οὐκ ὠδίνουσα, ὅτι πολλά τά τέκνα τῆς ἐρήμου μᾶλλον (τῆς ἐξ Ἐθνῶν Ἐκκλησίας), ἤ τῆς ἐχούσης τόν ἄνδρα (τῆς Ἰουδαϊκῆς Συναγωγῆς)» (Ἡσ. νδ´ 1). Ἀλλά καί ἡ Προφῆτις Ἄννα ἡ Ποιήτρια τῆς Ὠιδῆς ταύτης εἰς τύπον εἶναι τῆς ἐξ Ἐθνῶν Ἐκκλησίας κατά τόν Θεοδώριτον, ἡ δέ Φενάννα, εἰς τύπον τῆς Συναγωγῆς τῶν Ἰουδαίων. Ἡ ἐξ Ἐθνῶν λοιπόν Ἐκκλησία ἐγέννησεν ἑπτά: ἤτοι πολλά· ἐπειδή ὁ ἑπτά ἀριθμός παρά τῇ θείᾳ Γραφῇ εἶναι δηλωτικός πλήθους, καί σημαίνει τήν πολυγονίαν τῆς τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησίας, κατά τόν αὐτόν Θεοδώριτον· ἡ δέ Συναγωγή τῶν Ἑβραίων πολύτεκνος οὖσα πρότερον, τώρα ἔγινε πάντη στεῖρα καί ἄτεκνος· ὅθεν ἐπληρώθη τό τῆς Ἄννης λόγιον τό λέγον· «Ἡ Στεῖρα ἔτεκεν ἑπτά, καί ἡ πολλή ἐν τέκνοις ἠσθένησε» (α´ Βασιλ. β´ 5).

Ὁ δέ Θεοδώριτος οὕτως ἑρμηνεύει τό ἀνωτέρω ρητόν τοῦ Ἡσαΐου· «Εὐφράνθητι στεῖρα ἡ οὐ τίκτουσα· οὐ γάρ ἔτικτεν ἡ Ἐκκλησία πάλαι, τῇ δέ τῶν εἰδώλων δουλείᾳ προσήδρευε· ρῆξον καί βόησον ἡ οὐκ ὠδίνουσα· τέθεικε τό «ρῆξον» ἐπί τῆς βιαίας γεννήσεως, ὡσαύτως δέ καί τό «βόησον»· φασί γάρ τάς μαίας παρακελεύεσθαι ταῖς δυστοκούσαις καί βιάζεσθαι καί βοᾶν· τό δέ «εὐφράνθητι» ἐπί τῆς παρ᾿ ἐλπίδα δωρηθείσης πολυπαιδίας τέθεικε· ἐναντίον δέ πως εἶναι δοκεῖ τό «ρῆξον καί εὐφράνθητι»· ἀμφότερα δ᾿ ὅμως συνέβη· καί γάρ παρ᾿ ἐλπίδα γεγένηκε· τοιαῦται γάρ τοῦ Παναγίου Πνεύματος αἱ ὠδῖνες».

Τά αὐτά σχεδόν λέγει καί ὁ Ἀλεξανδρείας Κύριλλος ἑρμηνεύων τό ρητόν τοῦτο, παρά τοῦ ὁποίου φαίνεται ὅτι τά ἐρανίσθη ὁ Θεοδώριτος· οὕτω γάρ φησίν· «Ἰδού προστέτακται ρῆξαί τε καί βοῆσαι· ἔθος δέ τοῦτο δρᾶν ταῖς ἐπί δίφρῳ καί τικτούσαις γυναιξίν, ἅς δή φασί παροτρύνειν τάς μαίας ἔντονόν τι καί τορόν ἀναβοᾶν, ἵν᾿ ἐκθλίβοιτο τῆς μήτρας τό βρέφος, εὐρυνομένου τοῦ σπλάγχνου πρός τήν βοήν· τοῦτο, οἶμαι, ἐστί τό «ρῆξον καί βόησον». Ἄρξαι δή οὖν τοῦ τίκτειν, φησί, καί ὡς ὠδίνουσα πολλούς δίδου συχνῶς τήν ταῖς τικτούσαις ἀεί πρέπουσαν βοήν· ὡς ἐσομένη δέ Μήτηρ ἀναριθμήτων λαῶν εὐφροσύνην δέχου τήν πνευματικήν… Ἔθος μέν οὖν τῇ θεοπνεύστῳ Γραφῇ ἔρημον ἀποκαλεῖν τήν χήραν. Ἐχήρευσε δέ τῶν Ἐθνῶν ἡ πληθύς· οὐ γάρ ἐπλούτει τήν κοινωνίαν τήν πρός τόν σπορέα λόγον· ἐπειδή δέ παρεδέξατο τόν ἐξ Οὐρανοῦ Νυμφίον, πολλά γέγονεν αὐτῆς τά τέκνα μᾶλλον ἤ τῆς ἐχούσης τόν ἄνδρα».

    Τροπάριον.

Μεγάλη φωνή, ἐν τῇ ἐρήμῳ βοᾷ Πρόδρομος· Χριστοῦ ἑτοιμάσατε ὁδούς, καί τρίβους τοῦ Θεοῦ ἡμῶν, εὐθείας ἀπεργάσασθε, ἐν πίστει ἀνακράζοντες· Οὐκ ἔστιν Ἅγιος, ὡς ὁ Θεός ἡμῶν, καί οὐκ ἔστι δίκαιος, πλήν σου Κύριε.

Ἑρμηνεία.

Ἀπό τό βιβλίο τοῦ Προφήτου Ἡσαΐου ἐρανίσθη ὁ Μελωδός τό Τροπάριον τοῦτο· λέγει γάρ ἐκεῖνος ἐκεῖ· «Φωνή βοῶντος ἐν τῇ ἐρήμῳ· ἑτοιμάσατε τήν ὁδόν τοῦ Κυρίου, εὐθείας ποιεῖτε τάς τρίβους τοῦ Θεοῦ ἡμῶν» (Ἡσ. μ´ 3). Ὅθεν οὕτως ἀρχίζει· ὁ τοῦ Κυρίου μέγιστος Πρόδρομος, ἡ μεγάλη καί ὑψηλοτάτη καί ἐξάκουστος φωνή τοῦ Θεοῦ Λόγου, βοᾷ εἰς τού λαούς ἐν τῇ ἐρήμῳ τοῦ Ἰορδάνου καί λέγει· ἑτοιμάσατε, ὦ λαοί, ἑτοιμάσατε τήν στράταν τοῦ Χριστοῦ: ἤτοι ἕτοιμοι γίνεσθε εἰς τήν εὐαγγελικήν πολιτείαν, καθώς ἑρμηνεύει ὁ Θεοφύλακτος· ὁδός γάρ τό Εὐαγγέλιον λέγεται· εὐθείας κάμετε τάς τρίβους τοῦ Θεοῦ ἡμῶν: ἤτοι τάς τοῦ παλαιοῦ Νόμου ἐντολάς ἀναδείξατε πνευματικάς· ἐπειδή τό Πνεῦμα τό Ἅγιον εὐθές εἶναι· τά δέ τοῦ Νόμου προστάγματα λέγονται τρίβοι, ὡς τετριμμένα καί παλαιά, κατά τόν αὐτόν Θεοφύλακτον.

Σημείωσαι, ὅτι τό «μεγάλη φωνῆ» δύναται νά νοηθῇ καί εἰς δοτικήν κατ᾿ ἔλειψιν τῆς ἐν προθέσεως οὕτω· ὁ Πρόδρομος βοᾷ ἐν μεγάλῃ φωνῇ. Ποῦ δέ βοᾷ; Ἐν τῇ ἐρήμῳ τῆς Ἰουδαίας· οὕτω γάρ ὁ Εὐαγγελιστής Ματθαῖος γράφει· «Ἐν δέ ταῖς ἡμέραις ἐκείναις παραγίνεται Ἰωάννης ὁ Βαπτιστής κηρύσσων ἐν τῇ ἐρήμῳ τῆς Ἰουδαίας» (Ματθ. γ´ 1). Καί μολονότι ὁ Εὐαγγελιστής Λουκᾶς λέγει, ὅτι ἦλθεν εἰς πᾶσαν τήν περίχωρον τοῦ Ἰορδάνου, κηρύσσων Βάπτισμα μετανοίας εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν (Λουκ. γ´ 3)· μ᾿ ὅλον τοῦτο πιθανόν εἶναι νά ἦτον καί ἔρημοι τόποι μεταξύ τῆς περιχώρου τοῦ Ἰορδάνου, ὅπου οἱ ὄχλοι ἐρχόμενοι ἤκουον τό κήρυγμα τοῦ Ἰωάννου· ὅθεν λέγει ὁ Ματθαῖος· «Τότε ἐξεπορεύετο πρός αὐτόν Ἱεροσόλυμα καί πᾶσα Ἰουδαία καί πᾶσα ἡ περίχωρος τοῦ Ἰορδάνου» (Ματ. γ´ 5). Ὁ δέ Πτωχός Πρόδρομος λέγει, ὅτι ἐπειδή τό ρῆμα (τό πρόσταγμα) Κυρίου ἐγένετο ἐν τῇ ἐρήμῳ πρός Ἰωάννην, ὡς λέγει ὁ Λουκᾶς, «Ἐγένετο ρῆμα Θεοῦ ἐπί Ἰωάννην τόν τοῦ Ζαχαρίου Υἱόν ἐν τῇ ἐρήμῳ» (Λουκ. γ´ 2), ἐκ τούτου λέγεται καταχρηστικῶς, ὅτι ἐκήρυττε τό κήρυγμα του ἐν τῇ ἐρήμῳ. Εἰ δέ θέλει νά νοήσῃ τινάς ἔρημον τούς ἐρήμους ὄντας ἀνθρώπους πάσης θεογνωσίας καί ἀγαθοεργίας, ἁρμόζει νά νοήσῃ περί τῶν ἀνθρώπων τό «Φωνή βοῶντος ἐν τῇ ἐρήμῳ». Ὁ δέ Εὐθύμιος ὁ Ζυγαδηνός λέγει ἐν τῇ ἑρμηνείᾳ του κατά Ματθαῖον· «Δύο ἐρήμους νοοῦμεν, μίαν τήν ἐνδοτέραν, ἀφ᾿ ἧς ἦλθεν ὁ Ἰωάννης, καί ἐν ᾗ ἐγένετο πρός αὐτόν τό ρῆμα Κυρίου κατά τόν Λουκᾶν· δευτέραν δέ τήν περί τόν Ἰορδάνην, ἐφ᾿ ἥν ἐξῆλθεν, ἥν ὁ Ματθαῖος ἔρημον τῆς Ἰουδαίας ὠνόμασεν, ὁ δέ Λουκᾶς, περίχωρον τοῦ Ἰορδάνου».

   Τροπάριον.
Ρυπτόμενον ἥλιον τίς εἶδεν, ὁ Κήρυξ βοᾷ, τόν ἔκλαμπρον τῇ φύσει; ἵνα σε ὕδασιν ἀπαύγασμα τῆς δόξης, Πατρός χαρακτήρ ἀϊδίου ἐκπλύνω, καί χόρτος ὤν, πυρί ψαύσω τῆς σῆς Θεότητος; Σύ γάρ Χριστός, Θεοῦ σοφία καί δύναμις.

   Ἑρμηνεία.
Ἐκ μέρους τοῦ Βαπτιστοῦ Ἰωάννου προσφέρει ὁ Μελωδός τό παρόν Τροπάριον, καί λέγει οὕτω· ὁ Κήρυξ καί Πρόδρομός σου, Σῶτερ, ἀποφεύγων τήν βίαν ὅπου ἔκαμνες εἰς αὐτόν διά νά σέ βαπτίσῃ ταῦτα ἔλεγε δικαιολογούμενος· ποῖος ἄνθρωπος εἶδε ποτέ τόν αἰσθητόν τοῦτον καί φύσει λαμπρότατον Ἥλιον νά καθαρίζεται; Βέβαια οὐδείς. Ἄν δέ τόν αἰσθητόν τοῦτον Ἥλιον, ὅς τις εἶναι κτίσμα καί ποίημα, κανείς δέν ἐπιχειρίζεται νά πλύνῃ καί νά καθαρίσῃ καμμίαν φοράν, πῶς ἐγώ τολμῶ νά πλύνω καί νά καθαρίσω ἐσέ τόν ἀληθῆ καί καθαρώτατον Ἥλιον τῆς δικαιοσύνης, τόν Κτίστην καί Ποιητήν τοῦ Ἡλίου; πῶς δύναμαι νά βαπτίσω ἐσέ ὅπου εἶσαι τό ἀπαύγασμα τῆς δόξης τοῦ Πατρός, καί ὁ χαρακτήρ τῆς ἀϊδιότητος αὐτοῦ;

Καί ἐκεῖνος μέν ὅπου ἤθελεν ἐπιχειρισθῆ νά καθαρίσῃ τόν Ἥλιον, βέβαια μέλλει νά περιγελᾶται ἀπό ὅλους τούς ἀνθρώπους καί νά περιπαίζεται ὡς ἀνόητος, ἐπειδή ἐπεχείρησε νά κάμῃ ἕνα πρᾶγμα ἀδύνατον· ἐγώ δέ, ἄν βαπτίσω ἐσέ, ὄχι μόνον ἔχω νά περιγελῶμαι ἀπό ὅλους ὡς ἄφρων, ἀλλά πρός τούτοις θέλω κατακαύσει τάς χεῖράς μου· ἐπειδή χορτάρι ξηρόν ὤν: ἤτοι φθαρτός κατά τήν φύσιν τοῦ σώματος, ἀπετόλμησα νά ἐγγίσω εἰς τό φύσει ἄϋλον πῦρ τῆς ἰδικῆς σου Θεότητος. Ἐπιφέρει δέ ἀκολούθως ὁ Μελωδός Σύ γάρ τό, εἶσαι ὁ Χριστός ἡ ἐνυπόστατος τοῦ Θεοῦ σοφία καί δύναμις· τό ὁποῖον εἶπε καί ἀνωτέρω· συνήθειαν γάρ ἔχει οὗτος ἐξαίρετον παρά τούς ἄλλους Μελωδούς νά τελειώνῃ πολλάς Ὠιδάς τῶν Κανόνων του μέ τό ἴδιον τέλος, ὡς εἴπομεν ἑρμηνεύοντες τόν Κανόνα τῆς Ὑψώσεως τοῦ Σταυροῦ.

   Τροπάριον.
Ψυχῆς τελῶν ἔμφρονος, καί λόγῳ τιμώμενος, ἀψύχων εὐλαβοῦμαι· εἰ γάρ βαπτίσω σε, κατήγορόν μοι ἔσται, πυρί καπνιζόμενον ὄρος, φυγοῦσα δέ θάλασσα διχῇ, καί Ἰορδάνης οὗτος στραφείς· σύ γάρ Χριστός, Θεοῦ σοφία καί δύναμις.

   Ἑρμηνεία.
Παρομοίως μέ τά ἀνωτέρω δύο Τροπάρια ἀναφέρει καί εἰς τό Τροπάριον τοῦτο ὁ Μελωδός τόν Βαπτιστήν Ἰωάννην δικαιολογούμενον καί λέγοντα πρός τόν Δεσπότην Χριστόν, ὅς τις ἐζήτει νά βαπτισθῇ. Δέν ἤθελα γένει τόσης καταδίκης ἄξιος, Δέσποτα, ἄν ἔμελλον νά νικηθῶ κατά τήν εὐλάβειαν ἀπό τόν Μωϋσῆν ἐκεῖνον τόν ἐστολισμένον μέ νοῦν καί λογικόν, τόν Προφήτην, τόν νομοθέτην καί δημαγωγόν τόσων μυριάδων λαοῦ, καί τόν ἀξιωθέντα νά σέ ἰδῇ καί νά σέ ἀκούσῃ, ὡς εἶπον ἀνωτέρω· ἀλλά τώρα καί αὐτῶν τῶν ἀψύχων καί ἀλόγων κτισμάτων ἔχω νά φανῶ ἀνευλαβέστερος καί κατώτερος ἐγώ ὅπου ἔχω ψυχήν νοεράν καί φρονοῦσαν τό πρέπον, καί ὁ ὁποῖος εἶμαι τιμημένος μέ λογικόν καί διάκρισιν, ἄν δέν εὐλαβηθῶ τό ἀξίωμα τῆς Θεότητός σου, ἀλλά τολμήσω νά σέ βαπτίσω.

Ἐπειδή καί αὐτά τά ἄψυχα ἔχουν τρόπον τινά νά λάβουν φωνήν καί νά μέ κατηγορήσουν· τό Σίναιον Ὄρος, τό ὁποῖον ἐκαπνίζετο ὅλον ἀπό φωτίαν διά τήν ἰδικήν σου κατάβασιν «Τό ὄρος, φησί, τό Σινᾶ ἐκαπνίζετο ὅλον διά τό καταβεβηκέναι ἐπ᾿ αὐτό τόν Θεόν ἐν πυρί, καί ἀνέβαινεν ὁ καπνός, ὡσεί καπνός καμίνου, καί ἐξέστη πᾶς ὁ λαός σφόδρα» (Ἔξοδ. ιθ´ 18), δικαίως θέλει μέ κατηγορήσει ὡς τολμηρόν καί ἀνευλαβῆ· θέλει μέ κατηγορήσει ἡ ἐρυθρά θάλασσα, ἥτις ἔφυγεν ἀπό τοῦ προσώπου σου, καί ἐσχίσθη εἰς δύο μέρη, καί τό μέν ἕνα μέρος αὐτῆς ἐστάθη ὡς τεῖχος ἐκ δεξιῶν, τό δέ ἄλλο, ἐξ ἀριστερῶν· ἀλλά πρό ἐκείνων θέλει μέ κατηγορήσει ὁ ποταμός οὗτος Ἰορδάνης, εἰς τόν ὁποῖον στεκόμεθα· διότι καί αὐτός ἐκ προσώπου σου ἐμπόδισε πρό ὀλίγου τό ρεῦμά του, καί δέν ἔτρεχε κάτω, ἀλλ᾿ ἐστράφη εἰς τά ὀπίσω κατά τόν Προφητάνακτα λέγοντα· «Ἡ θάλασσα εἶδε καί ἔφυγεν· ὁ Ἰορδάνης ἐστράφη εἰς τά ὀπίσω» Ψαλ. ριγ´ 3). Ἐρωτᾷ δέ ὁ Προφήτης τήν αἰτίαν λέγων· «Τί σοι ἐστί θάλασσα, ὅτι ἔφυγες; καί σύ Ἰορδάνη, ὅτι ἐστράφης εἰς τά ὀπίσω; » Καί ἀποκρίνεται. «Ἀπό προσώπου Κυρίου ἐσαλεύθη ἡ γῆ, ἀπό προσώπου τοῦ Θεοῦ Ἰακώβ» (αὐτόθι 5).

 Σημείωσαι, ὅτι ὁ ἀνώνυμος ἑρμηνευτής εἰς τό «ἀψύχων» θέλει νά νοεῖται ἐξωθεν ἡ ἀπό πρόθεσις, καί νά λέγηται «εὐλαβοῦμαι, αἰδοῦμαι, φυλάττομαι ἀπό τῶν ἀψύχων. Καί τοῦτο δέ σημείωσαι, ὅτι τά ἀνωτέρω κατά προσωποποιΐαν ρητορικήν ἐσχηματίσθησαν ὑπό τοῦ Μελωδοῦ καί τοῦ Δαβίδ· ὅθεν εἶπεν ὁ Θεολόγος Γρηγόριος· «Πολλά ἡ Γραφή προσωποποιεῖν οἶδε καί τῶν ἀψύχων»· ὁ δέ Χρυσόστομος θέλει ὅτι διά τῶν τοιούτων λόγων τῶν ἀψύχων παρασταίνεται τό μέγεθος τῶν συμβαινόντων πραγμάτων· οὕτω γάρ λέγει· «Μάνθανε τῆς Γραφῆς τό ἔθος· ὅτε γάρ βούλεται μέγα τι Χριστόν, ἤ μέγα λυπηρόν ἀπαγγεῖλαι, καί αὐτά τά ἄψυχα αἰσθάνεσθαί φησιν· οὐκ ἐπειδή αἰσθάνεται, ἀλλ᾿ ἵνα τό μέγεθος παραστήσῃ τῶν συμβαινόντων».

 Ὠδή ε´.

 Ὁ Εἱρμός

Ἰησοῦς ὁ ζωῆς ἀρχηγός, λύσαι τό κατάκριμα ἥκει, Ἀδάμ τοῦ Πρωτοπλάστου· καθαρσίων δέ, ὡς Θεός μή δεόμενος, τῷ πεσόντι καθαίρεται ἐν τῷ Ἰορδάνῃ· ἐν ᾧ τήν ἔχθραν κτείνας, ὑπερέχουσαν πάντα νοῦν, εἰρήνην χαρίζεται.

    Ἑρμηνεία.
Ἀπό διάφορα ρητά συνεκροτήθη τό παρόν Τροπάριον ὑπό τοῦ Ἱεροῦ Μελωδοῦ· τό γάρ «ὁ ζωῆς ἀρχηγός» ἐρανίσθη ἀπό τάς Πράξεις, ὅπου ὁ Κορυφαῖος Πέτρος ἔλεγε πρός τούς Ἰουδαίους· «Ὑμεῖς ᾐτήσασθε ἄνδρα φονέα χαρισθῆναι ὑμῖν, τόν δέ ἀρχηγόν τῆς ζωῆς ἀπεκτείνατε» (Πράξ. γ´ 15). Ὅθεν λέγει ὁ Μελωδός, ὅτι ὁ Ἰησοῦς ὁ Σωτήρ τοῦ Κόσμου, ὁ ἀρχηγός τῆς κατά Πνεῦμα καί αἰωνίου ζωῆς ἦλθεν εἰς τόν Κόσμον διά νά λύσῃ τό κατάκριμα καί ἐπιτίμιον, τουτέστι τόν θάνατον, εἰς τόν ὁποῖον ὑπέπεσεν ὁ πρωτόπλαστος Ἀδάμ διά τήν παράβασιν· «Ἧι δ᾿ ἄν ἡμέρᾳ, φησί, φάγητε ἀπ᾿ αὐτοῦ (τοῦ ξύλου τῆς γνώσεως) θανάτῳ ἀποθανεῖσθε» (Γέν. β´ 17)· διότι τοιαῦτα εἶναι τά ἀποτελέσματα τῆς ἁμαρτίας θάνατος» (Ρωμ. ς´ 23). Καί δικαίως ἐγένετο ἡ εἰς τόν Κόσμον ἔλευσις τοῦ Ἰησοῦ· διότι οὐδείς ἄλλος ἐδύνατο νά καταλύσῃ τήν στέρησιν τῆς ζωῆς, πάρεξ ὁ ἔχων τήν ἐξουσίαν τῆς ζωῆς καί τοῦ θανάτου, ἤ καλύτερα νά εἰπῶ, ὁ ὤν αὐτοζωή καί τῆς ζωῆς ἀρχηγός. Καθώς δέ τό σκότος στέρησις ὄν τοῦ φωτός, λύεται ἀπό τόν Ἥλιον, ὅταν ἀνατείλῃ· οὕτω καί ὁ θάνατος στέρησις ὤν τῆς ζωῆς, ἐλύθη, ὅταν ὁ τῆς ζωῆς ἀρχηγός ἐπεδήμησεν.

Ὁ Ἰησοῦς λοιπόν μολονότι δέν εἶχεν χρείαν νά καθαρισθῇ διά τοῦ Βαπτίσματος, ἐπειδή ποίαν χρείαν ἔχει ἡ αὐτοκάθαρσις νά καθαρισθῇ; μ᾿ ὅλον τοῦτο αὐτός καθαίρεται καί βαπτίζεται σήμερον χάριν τοῦ Ἀδάμ, ὅς τις ἔπεσεν εἰς τήν λάσπην τῆς ἁμαρτίας, καί διά τοῦτο ἐχρειάζετο νά καθαρισθῇ ἀπό αὐτήν. Βαπτιζόμενος δέ ἐν τῷ Ἰορδάνῃ ποταμῷ, ἀπέκτεινεν εἰς αὐτόν καί ἐθανάτωσε τήν ἔχθραν, ἡ ὁποία ἦτον μεταξύ ἡμῶν καί τοῦ Θεοῦ διά τήν ἁμαρτίαν. Ἀφ᾿ οὗ δέ τήν ἔχθραν ἐθανάτωσεν, ἐχάρισεν εἰς ἡμᾶς τήν ἑαυτοῦ θείαν εἰρήνην, ἥτις ὑπερέχει κάθε νοῦν καί διάνοιαν. Κατεσκεύασε δέ τό τέλος τοῦ Τροπαρίου ὁ Μελωδός ἀπό διάφορα ρητά τοῦ Παύλου· διότι αὐτός ἐν μέν τῇ πρός Ἐφεσίους ἐπιστολῇ γράφει «Χριστός ἐστιν ἡ εἰρήνη ἡμῶν, ὁ ποιήσας τά ἀμφότερα ἕν, ὁ καί τό μεσότοιχον τοῦ φραγμοῦ λύσας» (Ἐφ. β´ 14).

 Καί πάλιν, «Ἵνα ἀποκαταλλάξῃ τούς ἀμφοτέρους ἐν ἑνί σώματι τῷ Θεῷ διά τοῦ Σταυροῦ, ἀποκτείνας τήν ἔχθραν ἐν αὐτῷ» (αὐτόθι 16)· ἐν δέ τῇ πρός Φιλιππησίους ἐπιστολῇ γράφει «Καί ἡ εἰρήνη τοῦ Θεοῦ ἡ ὑπερέχουσα πάντα νοῦν φρουρήσει τάς καρδίας ὑμῶν» (Φιλιπ. δ´ 7). Ἀνέφερε δέ τό περί εἰρήνης ρητόν ὁ θεσπέσιος Μουσουργός, διά νά χαρακτηρίσῃ τήν πέμπτην Ὡιδήν, τῆς ὁποίας ποιητής εἶναι ὁ Προφήτης Ἡσαΐας λέγων· «Κύριε ὁ Θεός ἡμῶν, εἰρήνην δός ἡμῖν· πάντα γάρ ἀπέδωκας ἡμῖν» (Ἡσ. κς´ 12).

Ἤθελε δέ ἀπορήσῃ τινάς, κατά τόν Πτωχόν Πρόδρομον, πῶς ὁ μέν Παῦλος εἶπεν ἀνωτέρω, ὅτι ὁ Χριστός ἀπέκτεινε τήν ἔχθραν ἐν τῷ Σταυρῷ, ὁ δέ Μελωδός λέγει ἐδῶ, ὅτι ἀπέκτεινεν αὐτήν ἐν τῷ Ἰορδάνῃ; Ἡμεῖς λοιπόν λύοντες τήν ἀπορίαν, κατά μέν τό πρόχειρον καί ἁπλούστερον νόημα λέγομεν, ὅτι τήν ἔχθραν ὅπου ἡμεῖς εἴχομεν πρός τόν Θεόν, ἔλυσεν ὁ Δεσπότης Χριστός μέ ὅλα τά Μυστήρια τῆς ἐνσάρκου Οἰκονομίας, καί ἐφιλίωσεν ἡμᾶς τῷ Θεῷ καί Πατρί μέ τήν Σύλληψιν, μέ τήν Γέννησιν, μέ τό Βάπτισμα, μέ τό Πάθος, μέ τόν Σταυρόν, καί μέ τόν Θάνατόν Του· καί διά νά εἰπῶ καθολικῶς, ἐφιλίωσεν ἡμᾶς τῷ Θεῷ καί Πατρί μέ ὅλα τά θεοπρεπῆ, καί ἀνθρωποπρεπῇ θαυμάσια ἔργα, ὅσα ἐποίησεν ὁ Δεσπότης Χριστός ἐν τῇ ἐνσάρκῳ του ἐπιδημία.

Κατά δέ τό μυστικώτερον καί βαθύτερον νόημα λέγομεν, ὅτι ἐν τῷ Ἰορδάνῃ καί ἐν τῷ Βαπτίσματι ὁ Χριστός ἀπέκτεινε τήν ἔχθραν ὅπου εἴχομεν μέ τόν Θεόν· καθότι τό Βάπτισμα τοῦ Κυρίου Σταυρός ὀνομάζεται ἀπό τόν Παῦλον λέγοντα «Ἀνασταυροῦντας ἑαυτοῖς τόν Υἱόν τοῦ Θεοῦ» (Ἑβρ. ς´ 6)· καί πάλιν· «Τοῦτο γινώσκοντες, ὅτι ὁ παλαιός ἡμῶν ἄνθρωπος συνεσταυρώθη (ἐν τῷ Βαπτίσματι)· «τῷ Χριστῷ»· ὅθεν ὁ θεῖος Χρυσόστομος σύν τῷ Θεοφυλάκτω ἑρμηνεύοντες τά ἀνωτέρω ρητά, Σταυρόν τό Βάπτισμα ὀνομάζουσιν· ἐπειδή εἰς αὐτό σταυρώνεται μαζί μέ τόν Χριστόν ὁ παλαιός τῆς ἁμαρτίας ἄνθρωπος.

Ἐπειδή λοιπόν ὁ Σταυρός τοῦ Κυρίου εἰκονίζεται μυστικῶς ἐν τῷ Βαπτίσματι, διά τοῦτο ὁ μέν Παῦλος εἶπεν, ὅτι ἐν τῷ Σταυρῷ ἀπέκτεινε τήν ἔχθραν ὁ Κύριος, ὁ δέ Μελωδός, ὅτι ἐν τῷ Ἰορδάνῃ, τοὐτόν εἰπεῖν, ἐν τῷ Βαπτίσματι, τῷ μυστικῶς τόν Σταυρόν τοῦ Κυρίου εἰκονίζοντι ἀπέκτεινεν αὐτήν· Σταυρός γάρ καί Βάπτισμα ἄν καί φαίνωνται δύο, ἕνα ὅμως εἶναι τῇ ἀληθείᾳ. Αὕτη δέ ἡ ἔχθρα, κατά τόν Πτωχόν Πρόδρομον, δικαίως ἠμπορεῖ νά νοηθῇ δράκων ἐμφωλεύων εἰς τά ὕδατα, τοῦ ὁποίου τήν κάραν συνέτριψεν ὁ Κύριος, κατά τόν Δαβίδ λέγοντα· «Σύ συνέθλασας τήν κεφάλην τοῦ δράκοντος». (Ψαλ. ογ´ 14).

Τοῦτο τό νόημα βεβαιώνουσι καί ἄλλα ρητά τοῦ ἰδίου Παύλου, καθώς τό «Ὅσοι εἰς Χριστόν ἐβαπτίσθημεν, εἰς τόν θάνατον αὐτοῦ ἐβαπτίσθημεν. Συνετάφημεν οὖν αὐτῷ διά τοῦ Βαπτισματος εἰς τόν θάνατον» (Πωμ. Σ´ 3-4), καί τό «Εἰ γάρ σύμφυτοι γεγόναμεν τῷ ὁμοιώματι τοῦ θανάτου αὐτοῦ» (Ρωμ. ς´ 5).

  Τροπάριον.
Συνελθόντων ἀπείρων λαῶν, ὑπό Ἰωάννου βαπτισθῆναι, αὐτός ἐν μέσῳ ἔστη, προσεφώνει δέ τοῖς παροῦσι· Τίς ἔδειξεν ἀπειθεῖς, τήν ὀργήν ὑμῖν ἐκκλῖναι τήν μέλλουσαν; καρπούς ἀξίους Χριστῷ ἐκτελεῖτε· παρών γάρ νῦν, εἰρήνην χαρίζεται.

   Ἑρμηνεία.
Ἐκ τοῦ Εὐαγγελιστοῦ Ματθαίου ἐρανίζεται ὁ Μελωδός τό παρόν Τροπάριον· φησί γάρ ἐκεῖνος περί τοῦ Βαπτιστοῦ Ἰωάννου· «Ἰδών δέ (ὁ Ἰωάννης) πολλούς τῶν Φαρισαίων καί Σαδδουκαίων ἐρχομένους ἐπί τό Βάπτισμα αὑτοῦ, εἶπεν αὐτοῖς· γεννήματα ἐχιδνῶν, τίς ὑπέδειξεν ὑμῖν φυγεῖν ἀπό τῆς μελλούσης ὀργῆς; Ποιήσατε οὖν καρπούς ἀξίους τῆς μετανοίας» (Ματθ. γ´ 7-8). Ταῦτα λοιπόν ἐρανισθεις ὁ Μελωδός λέγει, ὅτι ὅταν πάμπολλοι λαοί τῶν Ἰουδαίων ἐσυνάχθησαν διά νά βαπτισθοῦν ἀπό τόν Ἰωάννην, τότε ἱστάμενος αὐτός εἰς τό μέσον αὐτῶν, ἔλεγε εἰς τούς ἐκεῖ παρόντας Φαρισαίους καί Σαδδουκαίους τά λόγια ταῦτα· ὦ γεννήματα ἐχιδνῶν, ποῖος σᾶς ἔδειξε νά φύγετε διά τοῦ Βαπτίσματος τῆς μετανοίας τήν μέλλουσαν ὀργήν τῆς κολάσεως; Λέγει δέ αὐτούς γεννήματα ἐχιδνῶν· διότι ἐφόνευσαν παρανόμως μέ διαφόρους τρόπους θανάτου τούς Προφήτας καί διδασκάλους των, καθώς τά τέκνα τῶν ἐχίδνων θανατώνουν τάς μητέρας των σχίζοντα τήν κοιλίαν των, καί οὕτω γεννῶνται ἀπό αὐτάς κατά τούς φυσικούς.

Θαυμάζει δέ ὁ Πρόδρομος (κατά τήν ἑρμηνείαν τοῦ Θεοφυλάκτου) μέ τόν λόγον τοῦτον, πῶς ἔγινε νά μετανοήσῃ ἡ πονηρά αὐτῶν καί ἀμετανόητος γενεά· ὅμως ἐάν (λέγει ὁ Πρόδρομος) ἐσεῖς μετανοῆτε τῇ ἀληθείᾳ, ποιήσατε καί καρπούς ἀξίους τῆς μετανοίας, ποιήσατε ἔργα θεάρεστα καί ἄξια τῆς Βασιλείας τῶν Οὐρανῶν· ἐπειδή δέν εἶναι ἀρκετόν εἰς τήν σωτηρίαν σας μόνον τό νά προσέλθετε εἰς τό ἰδικόν μου Βάπτισμα, χωρίς νά κάμετε καί ἔργα ἀρεστά εἰς τόν Χριστόν, ὁ ὁποῖος τώρα εὑρισκόμενος εἰς τό μέσον σας, χαρίζεται εἰρήνην εἰς ὅλους ἡμᾶς. Τοῦτο δέ ἐρανίσθη ὁ Μελωδός ἀπό τό ρητόν ἐκεῖνο τοῦ Ἰωάννου τό λέγον· «Μέσος ὑμῶν ἕστηκεν (ὁ Χριστός), ὅν ὑμεῖς οὐκ οἴδατε» (Ἰωάν. α´ 26)· διότι τό «μέσος ὑμῶν ἕστηκεν» εἶναι ταυτόσημον μέ τό «παρών νῦν». Ὁ δέ Πτωχός Πρόδρομος λέγει, ὅτι ἐρανίσθη τοῦτο ἀπό τό ρητόν τοῦ Ἰωάννου τό λέγον «Μετανοεῖτε· ἤγγικε γάρ ἡ Βασιλεία τῶν Οὐρανῶν» (Ματθ. γ´ 2). Βασιλεία δέ ἐγγίζουσα τῶν Οὐρανῶν εἶναι ὁ Χριστός· περί οὗ καί ἀλλαχοῦ εἶπεν ὁ ἴδιος· «Ἡ Βασιλεία τοῦ Θεοῦ ἐντός ὑμῶν ἐστι» (Λουκ. ιζ´ 21)· προσφυέστερον ὅμως εἶναι τό ἀνωτέρω νόημα.

 Τροπάριον.
Γεωργός ὁ καί Δημιουργός, μέσος ἑστηκώς ὡς εἷς ἁπάντων, καρδίας ἐμβατεύει· καθαρτήριον δέ πτύον χειρισάμενος, τήν παγκόσμιον ἅλωνα πανσόφως διΐστησι, τήν ἀκαρπίαν φλέγων, εὐκαρποῦσιν, αἰώνιον ζωήν χαριζόμενος.

 Ἑρμηνεία.
Καί τοῦτο τό τροπάριον εἶναι ἐρανισμένον ἀπό τόν Εὐαγγελιστήν Ματθαῖον λέγοντα οὕτω περί τοῦ Χριστοῦ· «Αὐτός ὑμᾶς βαπτίσει ἐν Πνεύματι Ἁγίῳ καί πυρί, οὗ τό πτύον ἐν τῇ χειρί αὐτοῦ, καί διακαθαριεῖ τήν ἅλωνα αὑτοῦ, καί συνάξει τόν σῖτον εἰς τήν ἀποθήκην αὑτοῦ, τό δέ ἄχυρον κατακαύσει πυρί ἀσβέστῳ)» (Ματ. γ´ 11-12)· τά ἴδια γάρ ταῦτα λόγια ὀλίγον ἀλλάξας ὁ Μελωδός λέγει, ὅτι ὁ Χριστός ὁ δημιουργός καί γεωργός τῆς ἰδικῆς μας φύσεως (δημιουργός τῶν ἔργων τοῦ καθενός, ἤ διότι δίδει εἰς ἡμᾶς τά σπέρματα τῶν ἀρετῶν) οὗτος καθό μέν ἄνθρωπος στέκεται ἐδῶ εἰς τό μέσον, ὡς ἕνας ἀπό ὅλους τούς ἀνθρώπους· «Μέσος, φησίν, ὑμῶν ἕστηκεν, ὅν ὑμεῖς οὐκ οἴδατε» (Ἰω. α´ 26)· καθό δέ Θεός ἐξετάζει καί ἐρευνᾷ τάς καρδίας τῶν ἀνθρώπων· μόνου γάρ τοῦ Θεοῦ εἶναι ἴδιον τό νά ἠξεύρῃ τάς καρδίας, καθώς λέγει ὁ Σολομών· «Σύ μονώτατος οἶδας τήν καρδίαν πάντων» (γ´ Βασ. η´ 39).

Εἰς τάς χεῖρας λοιπόν τούτου εὑρίσκεται, λέγει, καθαρτικόν πτυάρι: ἤτοι ὁ διακριτικός λόγος καί διαιρετικός τοῦ κρείττονος ἐκ τοῦ χείρονος, κατά τόν Πτωχόν Πρόδρομον, ἤ ἡ κρίσις καί ἐξέτασις, κατά τόν Θεοφύλακτον. Μέ τήν κρίσιν δέ ταύτην καί τήν ἐξέτασιν αὐτός ἔχει νά καθαρίσῃ τό ἁλῶνι του, τό ὁποῖον εἶναι ἤ ὁ Κόσμος ὅλος, κατά τόν ρηθέντα Πρόδρομον, ἤ ἡ Ἐκκλησία, κατά τόν Θεοφύλακτον· καθώς γάρ εἰς τό ἁλῶνι εὑρίσκεται καί σιτάρι καί ἄχυρον, οὕτω καί εἰς τόν Κόσμον καί εἰς τήν Ἐκκλησίαν εὑρίσκονται καί καλοί καί κακοί, οἱ μέν καλοί, ὡς σιτάρι, οἱ δέ κακοί, ὡς ἄχυρον.

 Ὁ Χριστός λοιπόν διαχωρίζει εἰς δύο τό τοῦ Κόσμου καί τῆς Ἐκκλησίας παγκόσμιον ἁλῶνι του· καί τήν μέν ἀκαρπίαν: ἤτοι τούς κακούς, ἔχει νά κατακαύσῃ μέ τό πῦρ τό ἄσβεστον τῆς κολάσεως· ὅθεν καί ὁ ἀνώνυμος ἑρμηνευτής ἀκαρπίαν ἐνόησε τήν κακοκαρπίαν, ὡς ἄφωνον λέγομεν τόν κακόφωνον μουσικόν· τούς δέ ποιοῦντας καρπούς τῶν ἀρετῶν ἔχει νά συνάξῃ εἰς τήν ἀποθήκην τῆ Βασιλείας του, καί χαρίσῃ εἰς αὐτούς ζωήν αἰώνιον.
Δικαίως δέ ἡ ἁμαρτία ὀνομάζεται ἄχυρον· διότι, καθώς τό ἄχυρον εἶναι ἐλαφρόν καί εὐκολόκαυτον καί τροφή τῶν ἀλόγων ζώων, οὕτω καί ἡ ἁμαρτία εἶναι ἐλαφρά, εὐκολοκρήμνιστος καί τροφή τῶν πονηρῶν Δαιμόνων, καί ἔχει νά κατακαῇ ἀπό τό ἄσβεστον πῦρ τῆς γεένης. Ὁμοίως καί ἡ ἀρετή δικαίως ὀνομάζεται σιτάρι· διότι, καθώς τό σιτάρι εἶναι καθαρόν καί βαρύ, καί εἰς ἄρτον μεταποιούμενον γίνεται τροφή τῶν λογικῶν ἀνθρώπων, τοιουτοτρόπως καί ἡ ἀρετή εἶναι καθαρά, εἶναι μέ φρένας βαρείας καί ἡγεμονικάς, καί γίνεται ἄρτος ἐπιτήδειος διά νά παρατεθῇ εἰς τήν τράπεζαν τοῦ ἐπουρανίου Βασιλέως Χριστοῦ. Σημείωσαι ὅτι καί ὁ Θεολόγος Γρηγόριος οὕτως ἑρμηνεύει τά ἀνωτέρω· «Τί δέ τό πτύον; Ἡ κάθαρσις. Τί δέ τό πῦρ; Ἡ τοῦ κούφου δαπάνη, καί ἡ ζέσις τοῦ Πνεύματος» (Λόγος εἰς τά Φῶτα).

  Ὠδή ς´

   Ὁ Εἱρμός.

Ἡ φωνή τοῦ Λόγου, ὁ Λύχνος τοῦ Φωτός, ὁ Ἑωσφόρος, ὁ τοῦ Ἡλίου Πρόδρομος, ἐν τῇ ἐρήμῳ, Μετανοεῖτε, πᾶσι βοᾷ τοῖς λαοῖς, καί προκαθαίρεσθε· ἰδού γάρ πάρεστι Χριστός, ἐκ φθορᾶς τόν Κόσμον λυτρούμενος.

   Ἑρμηνεία.
Μέ τρία ὁμοιώματα δείχνει ὁ Ἱερός Μελωδός ἐν τῷ Τροπαρίῳ τούτῳ τήν οἰκειότητα ὅπου ἔχει ὁ Βαπτιστής Ἰωάννης μέ τόν Δεσπότην Χριστόν· παρομοιάζει γάρ τόν Ἰωάννην μέ τήν φωνή, μέ τόν λύχνον καί μέ τόν ἑωσφόρον (τόν αὐγερινόν)· τόν δέ Δεσπότην Χριστόν παρομοιάζει μέ τόν λόγον, μέ τό φῶς καί μέ τόν Ἥλιον. Παρομοιάζει λοιπόν πρῶτον τόν Ἰωάννην μέ τήν φωνήν, τόν δέ Χριστόν, μέ τόν λόγον· διότι ἡ φωνή εἶναι ἀήρ πεπληγμένος, καί γίνεται ὄχημα τοῦ προφορικοῦ λόγου· καί ἄν ἡ φωνή πρώτη δέν ὑποτεθῆ, ὁ προφορικός λόγος δέν εἶναι δυνατόν νά φανερωθῇ εἰς τούς ἄλλους.

Παρομοιάζει δεύτερον τόν Ἰωάννην μέ τόν λύχνον, καί τόν Χριστόν, μέ τό φῶς· διότι ὁ λύχνος εἶναι ὄχημα τοῦ φωτός· ἐπειδή τό φῶς ἐπιτιθέμενον εἰς τόν λύχνον φωτίζει τό ὁσπίτιον καί τούς ἐν τῷ ὁσπιτίῳ κατοικοῦντας ἀνθρώπους. Παρομοιάζει τρίτον ὁ Μελωδός τόν Ἰωάννην μέ τόν ἑωσφόρον, τόν δέ Χριστόν, μέ τόν Ἥλιον. Ταῦτα δέ τά τρία ὁμοιώματα τοῦ Προδρόμου, ἡ φωνή, ὁ λύχνος καί ὁ ἑωσφόρος, εἶναι πρότερα κατά τόν χρόνον τῶν ὁμοιωμάτων τοῦ Χριστοῦ: δηλαδή τοῦ λόγου, τοῦ φωτός καί τοῦ Ἡλίου· κατά τήν αἰτίαν ὅμως καί τήν ἀξίαν πρότερα εἶναι τά ὁμοιώματα τοῦ Χριστοῦ· ὅθεν καί προτιμῶνται τά τοῦ Χριστοῦ ὁμοιώματα ἀπό τά τοῦ Προδρόμου· ἐπειδή, ἄν ἐρωτήσῃ τινάς, διά τί ἡ φωνή γίνεται; ἀποκρινόμεθα, διά νά ἐποχηθῇ ἐπάνω εἰς αὐτήν ὁ λόγος· ὁμοίως ἄν ἐρωτήσῃ τίς, διά τί γίνεται ὁ λύχνος; ἀποκρινόμεθα, διά νά βαλθῇ εἰς αὐτόν τό φῶς καί νά λάμψη· ὡσαύτως καί ἐάν εἰπῇ τινάς, διά τί ὁ αὐγερινός προλάμπῃ; ἀποκρινόμεθα, διά νά μηνύσῃ τόν ἐρχομόν τοῦ Ἡλίου.
Τούτων οὕτω προεγνωσμένων, λέγει ὁ Ἱεράρχης Κοσμᾶς, ὅτι ὁ Βαπτιστής Ἰωάννης, ἡ φωνή τοῦ ἐνυποστάτου Λόγου τοῦ Πατρός, ὁ λύχνος τοῦ ἀϊδίου καί ἀκτίστου φωτός, καί ὁ αὐγερινός, ὁ πρόδρομος καί προμηνυτής τοῦ νοητοῦ Ἡλίου τῆς δικαιοσύνης Χριστοῦ φωνάζει εἰς ὅλους τούς λαούς ὅπου προσῆλθον εἰς αὐτόν, τό, Μετανοεῖτε, καί προκαθαρισθῆτε ἀπό τάς ἁμαρτίας· ἐπειδή, ἰδού εἶναι παρών ὁ Χριστός, καί λυτρώνει τόν Κόσμον ἀπό τήν φθοράν τῆς ἀσεβείας καί ἁμαρτίας, καί ἐνδύει αὐτόν ἀφθαρσίαν διά τοῦ ἁγίου Βαπτίσματος. Τό μέν οὖν «μετανοεῖτε» εἶπεν ὁ Ἰωάννης, καθό φωνή· ταύτης γάρ ἴδιον εἶναι τό βοᾶν· τό δέ «προκαθαίρεσθε» εἶπε, καθό λύχνος· ἴδιον γάρ εἶναι τοῦ λύχνου νά καθαρίζῃ ὁπωσοῦν τό σκότος καί νά εἰσάγῃ τόν φωτισμόν · τό δέ, «ἰδού πάρεστι Χριστός ἐκ φθορᾶς τόν Κόσμον λυτρούμενος» τό εἶπε, καθό αὐγερινός· τοῦτο γάρ τοῦ αὐγερινοῦ ἴδιον εἶναι· ὁ γάρ αὐγερινός πρό τοῦ Ἡλίου ἀνατέλλων, φαίνεται τρόπον τινά νά λέγῃ εἰς τούς κοιμωμένους ἀνθρώπους· σηκωθῆτε, ὦ ἄνθρωποι, ἀπό τόν ὕπνον, σηκωθῆτε καί ἐργάζεσθε τάς τέχνας σας· διότι ἰδού ὁ Ἥλιος εἶναι παρών, καί ἡ ἡμέρα ἐγγίζει, σηκώνουσα ὑμᾶς ἀπό τήν ἀναισθησίαν τοῦ ὕπνου. Σημείωσαι, ὅτι ἐρανίσθη τά ἀνωτέρω ὁ Μελωδός ἀπό τόν εἰς τά Φῶτα λόγον Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου λέγοντος· «Ἐγώ χρείαν ἔχω ὑπό σοῦ βαπτισθῆναι, ὁ λύχνος τῷ Ἡλίῳ φησίν· ἡ φωνή, τῷ Λόγῳ· ὁ φίλος, τῷ Νυμφίῳ· ὁ προδραμών καί προδραμούμενος, τῷ φανέντι (ἐπί γῆς), καί φανησομένῳ (ἐν τῇ δευτέρᾳ παρουσίᾳ)».

Τροπάριον.
Γεννηθείς ἀρρεύστως, ἐκ Θεοῦ καί Πατρός, ἐκ τῆς Παρθένου, δίχα σαρκοῦται ρύπου Χριστός· οὗ τόν ἱμάντα, τήν ἐξ ἡμῶν τοῦ Λόγου συνάφειαν, λύειν ἀμήχανον (διδάσκει ὁ Πρόδρομος), γηγενεῖς ἐκ πλάνης λυτρούμενος

   Ἑρμηνεία.
Ὁ Δεσπότης, λέγει, Χριστός, ὁ τέλειος Θεός καί τέλειος ἄνθρωπος, καθ᾿ ὅ μέν Θεός ἐγεννήθη ἐρρεύστως καί ἀπαθῶς κατά τήν πρώτην καί προαιώνιον καί οἰκείαν αὑτοῦ τῆς Θεότητος Γέννησιν· καθό δέ ἄνθρωπος ἐσαρκώθη ἀσπόρως ἐκ τῆς Παρθένου Μαρίας, κατά τήν δευτέραν αὐτοῦ καί οἰκείαν τῆς ἀνθρωπότητος Γέννησιν· ὄθεν ὁ Θεολόγος Γρηγόριος εἶπε· «Πίστευε τόν Υἱόν τοῦ Θεοῦ τόν προαιώνιον Λόγον, τόν προελθόντα ἐκ τοῦ Πατρός ἀχρόνως καί ἀσωμάτως, τοῦτον ἐπ᾿ ἐσχάτων τῶν ἡμερῶν γεγενῆσθαι διά σέ καί Υἱόν ἀνθρώπου, ἐκ τῆς Παρθένου προελθόντα Μαρίας ἀρρυπάρως· οὐδέν γάρ ρυπαρόν, οὗ Θεός, καί δι᾿ οὗ σωτηρία» (Λόγος εἰς τό Βάπτισμα).

Πρέπει δέ οἱ εὐσεβεῖς Χριστιανοί νά πιστεύουσι μέν, ὅτι ὁ Χριστός ἐγεννήθη διττῶς, ὡς εἴπομεν, καί κατά τήν Θεότητα καί κατά τήν ἀνθρωπότητα, νά μή τολμοῦν δέ νά ἐρευνοῦν τόν τρόπον ἤ τῆς ἄνω προαιωνίου αὐτοῦ Γεννήσεως, ἤ τῆς κάτω καί ἐπ᾿ ἐσχάτων· ἀλλά τόν τοιοῦτον ἀκατάληπτον τρόπον νά ἀφίνουσιν εἰς μόνην τήν σοφίαν τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, τό ὁποῖον, κατά τόν Ἀπόστολον, ἐξετάζει ὅλα· «Πάντα ἐρευνᾷ καί τά βάθη τοῦ Θεοῦ» (α´ Κορ. β´ 10) λέγει δέ καί ὁ πολύς ἐν Θεολογίᾳ Γρηγόριος· «Οὐχ ὡς ἀγνοῶν ταῦτα (ἐρευνᾷ), ἀλλ᾿ ὡς ἐντρυφῶν τῇ τούτων θεωρίᾳ (Λόγος ἐπιταφίου εἰς τόν Βασίλειον).

Ὅθεν καί ὁ μέγας Πρόδρομος τοῦτο διδάσκει ἡμᾶς, δηλαδή τό νά μή ἐρευνῶμεν τήν τοῦ Θεοῦ Λόγου περί ἡμᾶς συγκατάβασιν, καί τήν μετά τῆς ἀνθρωπότητος καθ᾿ ὑπόστασιν γενομένην τῆς Θεότητος ἕνωσιν, μηδέ τόν Λόγον καί τόν τρόπον αὐτῆς νά ἐξετάζωμεν· ἐπειδή δέν εἶναι δυνατόν εἰς κανένα ἄνθρωπον νά καταλάβῃ αὐτόν· ἀλλ᾿ οὐδέ αὐτός ὁ τοσοῦτος καί τηλικοῦτος Πρόδρομος εἶναι ἱκανός νά λύσῃ τό λωρί τό συνάπτον τόν πόδα μετά τοῦ ὑποδήματος τοῦ Κυρίου, δηλαδή δέν εἶναι ἱκανός νά καταλάβῃ τόν τρόπον κατά τόν ὁποῖον ὁ Θεός Λόγος ἡνώθη μέ τήν ἐξ ἡμῶν προσληφθεῖσαν παρ᾿ αὐτοῦ ἀνθρωπότητα.

Τοῦτο δέ τό νόημα ἐδανείσθη ὁ Μελωδός ἀπό τήν Θεολογικήν λύραν Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου λέγοντος· «Τί δέ ὁ σφαιρωτήρ τοῦ ὑποδήματος, ὅν οὐ λύεις ὁ βαπτίζων Ἰησοῦν, ὁ Παλαιᾶς καί Νέας μεσίτης; Τί τοῦτο; Τυχόν ὁ τῆς ἐπιδημίας λόγος καί τῆς σαρκός, οὗ μηδέ τό ἀκρότατον εὐδιάλυτον, μή ὅτι τοῖς σαρκικοῖς καί νηπίοις ἐν Χριστῷ ἀλλ᾿ οὐδέ τοῖς κατά Ἰωάννην τῷ Πνεύματι» (Λόγος εἰς τά Φῶτα).

Ἐκ τῶν λόγων δέ τούτων τοῦ Βαπτιστοῦ καί τοῦ Θεολόγου Γρηγορίου, καί ἄλλο αἱρετικόν φρόνημα ἀνατρέπεται· οἱ ὀπαδοί γάρ καί ἀκόλουθοι τοῦ ἄφρονος Ὠριγένους ἐφλυάρουν, ὅτι ἡ ὑπό τοῦ Θεοῦ Λόγου προσληφθεῖσα φύσις τῆς ἀνθρωπότητος ἦτον ἑνωμένη μέ τόν Θεόν Λόγον ἕως τῆς Ἀναλήψεως· ὅταν δέ ὁ Χριστός ἔμελλε νά ἀναβῇ εἰς τόν ὑπερουράνιον τόπον, καί νά ἀναπαυθῇ εἰς τούς κόλπους τοῦ Πατρός· τότε ἀπέρριψε μέν καί ἀπεσκεύασε τήν ἀνθρωπότητα ὡς ἕνα βάρος, ἔβαλε δέ αὐτήν μέσα εἰς τόν δίσκον τοῦ Ἡλίου, κακῶς ἐννοοῦντες τό Δαβιτικόν ἐκεῖνο ρητόν τό λέγον· «Ἐν τῷ Ἡλίῳ ἔθετο τό σκήνωμα αὑτοῦ» (Ψαλ. ιη´ 6)· καί οὕτω μέ γυμνήν τήν Θεότητα ἀνέδραμε καί ἐκάθισεν ἐκ δεξιῶν τοῦ Θεοῦ καί Πατρός. Ὁμοίως τοῦτο ἐφλυάρουν καί οἱ Μανιχαῖοι, κατά τόν Θεολόγον Γρηγόριον λέγοντα· «Εἴ τις ἀποτεθεῖσθαι νῦν τήν σάρκα λέγοι, καί γυμνήν εἶναι τήν Θεότητα σώματος, ἀλλά μή μετά τοῦ προσλήμματος καί εἶναι καί ἥξειν, μή ἴδοι τήν δόξαν τῆς παρουσίας. Ποῦ γάρ τό σῶμα νῦν, εἰ μή μετά τοῦ προσλαβόντος; οὐ γάρ δή κατά τούς τῶν Μανιχαίων λήρους τῷ Ἡλίῳ ἐναποτέθειται, ἵνα τιμηθῇ διά τῆς ἀτιμίας» (α´ Ἐπιστολή πρός Κληδόνιον).

 Τροπάριον.
Ὥσπερ Οὐρανῷ, σύν τρόμῳ καί θαύματι παρίσταντο, ἐν Ἰορδάνῃ αἱ Δυνάμεις τῶν Ἀγγέλων σκοπούμεναι, τοσαύτην Θεοῦ τήν συγκατάβασιν· ὅπως ὁ κρατῶν τήν ὑπέρῳον τῶν ὑδάτων ὑπόστασιν, ἐν τοῖς ὕδασι, σωματοφόρος ἕστηκεν, ὁ Θεός ὁ τῶν Πατέρων ἡμῶν.

  Ἑρμηνεία.
Καθώς τά τῶν ἐπιγείων Βασιλέων τάγματα, τόσον οἱ δορυφόροι, ὅσον καί οἱ λοιποί ὑπήκοοι, δέν τιμῶσι μόνον τόν Βασιλέα μέσα εἰς τά Βασίλεια, ὅπου αὐτός κάθηται ἐπάνω εἰς τόν βασιλικόν του θρόνον, καί φορεῖ στολήν βασιλικήν καί ὑπέρλαμπρον, ἀλλά καί ἄν ἰδοῦν αὐτόν νά ἔμβῃ μέσα εἰς καλύβην καί πτωχικόν ὁσπίτιον διά καμμίαν χρείαν, δέν ἀτιμάζουσι τόν Βασιλέα των διά τήν εὐτέλειαν τῆς καλύβης, ἀλλά μέ τόν αὐτόν φόβον καί τήν τιμήν παραστέκονται εἰς αὐτόν, καί ὅταν εὑρίσκεται μέσα εἰς τήν καλύβην ἐκείνην, καθώς ὅταν εὑρίσκεται εἰς τά Βασίλεια· διότι ἡ εὐτέλεια τῆς καλύβης δέν ἀτιμάζει τόν Βασιλέα, ἀλλά πολλῷ μᾶλλον ὁ Βασιλεύς τιμᾷ τήν εὐτέλειαν τῆς καλύβης διά τῆς βασιλικῆς του δόξης καί μεγαλειότητος.

Τοιουτοτρόπως καί αἱ ὑπερκόσμιοι Δυνάμεις τῶν Ἀγγέλων καί Ἀρχαγγέλων, βλέπουσι τόν Μονογενῆ Υἱόν τοῦ Πατρός τόν ἐν τοῖς ἐπουρανίοις θρόνοις καθεζόμενον νά στέκεται εἰς τάς ὄχθας τοῦ ποταμοῦ Ἰορδάνου, καί νά ζητῇ ὑπό Ἰωάννου τό Βάπτισμα, παρεστέκοντο εἰς αὐτόν μέ τόσον φόβον καί θαυμασμόν, μέ ὅσον παραστέκονται εἰς αὐτόν καί ἐν τῷ Οὐρανῷ· ἔβλεπον γάρ μίαν ἄπειρον τοῦ Θεοῦ συγκατάβασιν. Διότι ἐκεῖνος ὁ Θεός ὅπου διακρατεῖ μέ τήν αὑτοῦ πρόνοιαν τήν οὐσίαν καί φύσιν τῶν ὑδάτων τήν εὑρισκομένην εἰς τά ὑπερῷα: ἤτοι ὑπεράνω τοῦ στερεώματος, καί συνέχει τά ὕδατα ἐπάνω εἰς τήν κυρτήν περιφέρειαν τοῦ στερεώματος, καί δέν ἀφίνει αὐτά νά τρέχουν εἰς τοιοῦτον κατηφορικόν τόπον, αὐτός σῶμα φορῶν ἐστέκετο εἰς τά ὕδατα τοῦ Ἰορδάνου. Ἐπιφέρει δέ ὁ Μελωδός τό «Ὁ Θεός ὁ τῶν Πατέρων ἡμῶν», ἵνα δείξῃ τό χαρακτηριστικόν γνώρισμα τῆς ἑβδόμης Ὠιδῆς.

Ὁ δέ ἀνώνυμος ἑρμηνευτής οὕτως ἀνέγνω (καί ἴσως ἐπιτυχικώτερον) τό παρόν Τροπάριον· «Ὤ! Πῶς ὁ κρατῶν τήν ὑπέρῳον τῶν ὑδάτων ὑπόστασιν ἐν τοῖς ὕδασι σωματοφόρος ἕστηκεν; » ἑρμηνεύει δέ οὕτως· «Αἱ δυνάμεις τῶν Ἀγγέλων παρίσταντο ἐν τῷ Ἰορδάνῃ ὡς ἐν Οὐρανῷ σύν τρόμῳ καί θαύματι, σκοπούμεναι τοσαύτην Θεοῦ τήν συγκατάβασιν· ἔλεγον δέ θαυμαστικῶς· (ὅπερ ἔξωθεν νοεῖται) ὤ! πῶς ὁ συνέχων τῷ ῥήματι τῆς δυνάμεώς του τήν ἄσχετον καί ὀλισθηράν φύσιν τῶν ὑδάτων τήν ἐπάνω τοῦ στερεώματος, ἵσταται τώρα σωματοφόρος ἐν τοῖς ὕδασι τοῦ Ἰορδάνου, καί ὑπό δούλου βαπτίζεται; »

Τροπάριον.
Νεφέλη ποτέ, καί θάλασσα θείου προεικόνιζον, Βαπτίσματος τό θαῦμα, ἐν οἷς ὁ πρίν βαπτίζεται, διεξοδικῶς τῷ Νομοθέτῃ λαός. Θάλασσα δέ ἦν τύπος ὕδατος, καί νεφέλη τοῦ Πνεύματος· οἷς τελούμενοι, Εὐλογητός εἶ κράζομεν, ὁ Θεός ὁ τῶν Πατέρων ἡμῶν.

  Ἑρμηνεία.
Ἐν τῷ Τροπαρίῳ τούτῳ ἀναφέρει ὁ Ἱερός Μελωδός, τόσον τά ὑπό τοῦ Παύλου ρηθέντα, ὅσον καί τά ὑπό τοῦ Θεολόγου Γρηγορίου· ὁ μέν γάρ Παῦλος λέγει· «Καί πάντες (οἱ Ἰσραηλῖται) εἰς τόν Μωϋσῆν ἐβαπτίσαντο ἐν τῇ νεφέλῃ καί ἐν τῇ θαλάσσῃ» (α´ Κορ. ι´ 2)· ὁ δέ Θεολόγος οὕτω φησίν· «Ἐβάπτισε Μωϋσῆς, ἀλλ᾿ ἐν ὕδατι, καί πρό τούτου ἐν νεφέλῃ καί ἐν θαλάσσῃ· τύπος δέ τοῦτο ἦν, ὡς καί Παύλῳ δοκεῖ, ἡ θάλασσα, τοῦ ὕδατος, ἡ νεφέλη, τοῦ Πνεύματος» (Λόγος εἰς τά Φῶτα).

Λέγει λοιπόν ὁ Μελωδός, ὅτι τόν παλαιόν καιρόν ἡ νεφέλη, ἡ ὁποία ἐσκέπαζεν ἄνωθεν τούς Ἰσραηλίτας ἐν τῇ ἡμέρᾳ διά νά μή καίῃ αὐτούς ὁ Ἥλιος, καί ἡ ἐρυθρά θάλασσα, διά τῆς ὁποίας ἐπέρασαν οἱ Ἰσραηλῖται, καί τά δύο ταῦτα ὁμοῦ ἐπροεικόνιζαν τό θαῦμα: ἤτοι τό θαυμαστόν Μυστήριον τοῦ ἁγίου Βαπτίσματος· διότι μέ τήν θάλασσαν καί τήν νεφέλην ἐβαπτίσθη ὁ Ἰσραηλιτικός λαός ὑπό τοῦ νομοθέτου Μωϋσέως, ὡς εἶπεν ἀνωτέρω ὁ Παῦλος· ἐβαπτίσθη ὅμως αὐτός ἐν τῇ θαλάσσῃ ὄχι καταβυθιστικῶς, ὅν τρόπον κατεβυθίσθησαν εἰς αὐτήν οἱ Αἰγύπτιοι, ἀλλά διαβατικῶς, ἐπειδή διέβη ἀβλαβῶς τήν θάλασσαν σχισθεῖσαν ὑπό τοῦ Μωϋσέως διά τῆς ράβδου. Καί ἡ μέν ἐρυθρά θάλασσα προεικόνιζε τό νερόν τοῦ ἰδικοῦ μας ἁγίου Βαπτίσματος, ἡ δέ νεφέλη προεικόνιζε τήν ἐν τῷ Ἁγίῳ Βαπτίσματι χάριν τοῦ Ἁγίου Πνεύματος· μέ τά ὁποῖα ἡμεῖς οἱ Χριστιανοί τελειούμενοι, κατά τόν Θεόδωρον, ἤ τελείως καθαιρόμενοι καί ἀναπλαττόμενοι, κατά τόν ἀνώνυμον ἑρμηνευτήν, «Ἐάν (φησί) μή τις γεννηθῇ ἐξ ὕδατος καί Πνεύματος, οὐ δύναται εἰσελθεῖν εἰς τήν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ» (Ἰω. γ´ 5), οὕτω, λέγω, τελειούμενοι κράζομεν· «Εὐλογητός εἶ ὁ Θεός ὁ τῶν Πατέρων ἡμῶν».
Πῶς δέ ὁ Μωϋσης ἐβάπτιζεν ἐν ὕδατι, μέ συντομίαν φανερώνομεν ἐδῶ· ἐν τῷ δεκάτῳ ἐννάτῳ Κεφαλαίῳ τῶν Ἀριθμῶν γράφεται, ὅτι προστάζει ὁ νόμος νά σφάζεται μία δάμαλις κόκκινη καί ἄζευκτη ἔξω τῆς παρεμβολῆς, καί νά καίεται ὁμοῦ μέ τό δέρμα, ἡ δέ στάκτη αὐτῆς νά φυλάττεται· ἥτις ραντιζομένη μέ νερόν, ἐκαθάριζεν ἐκείνους ὅπου ἤθελαν πιάσει σῶμα νεκροῦ, ἤ κόκκαλον ἀνθρώπου, ἤ τάφον. Διά τοῦτο ὁ Θεολόγος Γρηγόριος νομικήν καί σκιώδη καί πρόσκαιρον ὀνομάζει τήν τοιαύτην κάθαρσιν, καί τοῦ σώματος, οὐ τῆς ψυχῆς, καί οὐ παντελῆ τῆς ἁμαρτίας ἀναίρεσιν· «Τί γάρ ἔδει (φησί) πολλάκις καθαίρεσθαι τούς ἅπαξ κεκαθαρμένους; (Λόγος εἰς τό Βάπτισμα). Ἐπειδή ὅσες φορές ἐμολύνετο τινάς μέ τούς ἀνωτέρω σωματικούς μολυσμούς, τόσες φορές καί ἐκαθαρίζετο. Καί ὁ Παῦλος δέ περί τούτου γράφει· «Σποδός δαμάλεως ραντίζουσα τούς κεκοινωμένους, ἁγιάζει πρός τήν τῆς σαρκός καθαρότητα» (Ἑβρ. θ´ 13).

 Τροπάριον.
Ἅπαντες πιστοί ἐν ᾧ τήν τελείωσιν ἐλάβομεν, θεολογοῦντες ἀσιγήτως, σύν Ἀγγέλοις δοξάσωμεν, Πατέρα Υἱόν καί Πνεῦμα Ἅγιον· τοῦτο γάρ Τριάς ὑποστάσεσιν ὁμοούσιος, εἷς δέ Θεός, ᾧ καί ψάλλομεν· Κύριος, καί Θεός εὐλογητός εἶ ὁ Θεός ὁ τῶν Πατέρων

Ἑρμηνεία.
Μέ τό Τροπάριον τοῦτο καλεῖ ὁ Μελωδός τόν βαπτιζόμενον λαόν τῶν Χριστιανῶν εἰς ὕμνον καί δοξολογίαν τῆς Ἁγίας Τριάδος, ἥτις ἐτελείωσεν ἡμᾶς διά τοῦ ἁγίου Βαπτίσματος. Ὅλοι, λέγει, ἡμεῖς οἱ Χριστιανοί, ὅσοι ἐκαθαρίσθημεν μέ τό ἅγιον Βάπτισμα, καί πρός θεογνωσίαν ὁδηγηθέντες, εἰς τήν τῶν Ἀγγέλων κατάστασιν ἀνεβιβάσθημεν, ὅλοι ἀσιγήτως μετά τῶν Ἀγγέλων ἄς θεολογήσωμεν. Ποῖον; Τό Θεῖον (τό ὁποῖον ἔξωθεν ἐννοεῖται κατά τόν Πτωχόν Πρόδρομον), ἐν ᾧ (μέ τό ὁποῖον) ἐλάβομεν τήν τελειότητα διά τοῦ ἁγίου Βαπτίσματος. Ἄς δοξολογήσωμεν δέ τόν Πατέρα τόν Υἱόν καί τό Πνεῦμα τό Ἅγιον. Ποία δέ δοξολογία εἶναι τῷ Θεῷ πρέπουσα; Τό νά διαιροῦμεν μέν τήν Ἁγίαν Τριάδα κατά τάς ὑποστάσεις καί πρόσωπα, νά ἑνοῦμεν δέ πάλιν αὐτήν κατά τήν οὐσίαν καί φύσιν· οὕτω γάρ καί οἱ ἐν Οὐρανοῖς Ἄγγελοι, καί μάλιστα τό τάγματα τῶν φλογερῶν Σεραφείμ, ὑμνοῦσι τόν τρισυπόστατον Θεόν καί δοξάζουσι τούς τρεῖς ἁγιασμούς εἰς μίαν συνάγοντες κυριότητα, κατά τόν Θεολόγον Γρηγόριον· λέγοντες γάρ αὐτοί τρίς, Ἅγιος, Ἅγιος, Ἅγιος, δηλοῦσι τάς τρεῖς ὑποστάσεις· λέγοντες δέ μίαν φοράν τό «Κύριος» δηλοῦσι τό ἕν κράτος τῶν τριῶν καί τήν μίαν αὐτῶν Βασιλείαν καί Θεότητα. Ἐπιφέρει δέ ὁ Μελωδός, ὅτι τό Θεῖον, Τριάς μέν εἶναι κατά τάς ὑποστάσεις, ἕνας δέ Θεός ὁμοούσιος κατά τήν οὐσίαν καί φύσιν, εἰς τόν ὁποῖον ψάλλομεν· «Εὐλογητός εἶ ὁ Θεός ὁ τῶν Πατέρων ἡμῶν».

    Ὠδή η´

  Ὁ Εἱρμός.

Μυστήριον παράδοξον, ἡ Βαβυλῶνος ἔδειξε κάμινος, πηγάσασα δρόσον· ὅτι ρείθροις ἔμελλεν, ἄϋλον πῦρ εἰσδέχεσθαι ὁ Ἰορδάνης, καί στέγειν σαρκί, βαπτιζόμενον τόν Κτίστην· ὅν εὐλογοῦσι Λαοί, καί ὑπερυψοῦσιν, εἰς πάντας τούς αἰῶνας.

 Ἑρμηνεία.
Ἡ Βαβυλωνία, λέγει, κάμινος, ἐπειδή ἀνέβλυσε δρόσον οὐρανίαν, διά τοῦτο ὑπέδειξε τό παράδοξον Μυστήριον, τό ὁποῖον ἠκολούθησε σήμερον εἰς τόν Ἰορδάνην· ἐφανέρωσε γάρ, ὅτι καθώς αὐτή ἐδέχθη μέσα εἰς τόν ἑαυτόν της τήν θεϊκήν δρόσον, τήν ὁποίαν ὀλίγην οὖσαν δέν ἐδυνήθη νά νικήσῃ ἡ τόση ὑπερβολική φωτία ὅπου εἶχεν, οὔτε νά ἐξατμίσῃ αὐτήν εἰς τόν ἀέρα, ἀλλά μᾶλλον ἡ ὑπερβολική της φωτία ἐνικήθη ἀπό τήν ὀλίγην δρόσον καί κατεσβέσθη· οὕτως ἐκ τοῦ ἐναντίου ὁ ροώδης καί ὑδατώδης ποταμός Ἰορδάνης ἔμελλε νά δεχθῇ μέσα εἰς τά ἰδικά του ρεῖθρα τό ἄϋλον πῦρ τῆς Θεότητος, καί νά στέξῃ: ἤτοι νά βαστάσῃ τόν Κτίστην τοῦ Παντός βαπτιζόμενον κατά τήν ἀνθρωπότητα· οὐ γάρ τό ἄϋλον καί θεῖον πῦρ ἐσβέσθη ἤ ἐνικήθη ἀπό τό ὑλικόν ρεῖθρον τοῦ Ἰορδάνου· αὐτό δέ μᾶλλον ἐνίκησε τό Ἰορδάνειον ρεῖθρον, καθώς καί ἐκεῖ τότε ἐνικήθη ἀπό τήν δρόσον ἡ κάμινος. Ἐπιφέρει δέ ὁ Μελωδός τό «Ὅν εὐλογοῦσι λαοί καί ὑπερυψοῦσιν εἰς πάντας τούς αἰῶνας». Διά νά δείξῃ, ὅτι εἶναι ὀγδόη Ὠδή, τῆς ὁποίας εἶναι χαρακτηριστικά τά ἀνωτέρω λόγια

  Τροπάριον.
Ἀπόθου φόβον ἅπαντα, ὁ Λυτρωτής τῷ Προδρόμῳ ἔφησεν· ἐμοί δέ πειθάρχει, ὡς χρηστῷ μοι πρόσελθε· τοῦτο γάρ φύσει πέφυκα· ἐμῷ προστάγματι εἶξον, καί βάπτισόν με συγκαταβάντα, ὅν εὐλογοῦσι Λαοί καί ὑπερυψοῦσιν, εἰς πάντας τούς αἰῶνας.

  Ἑρμηνεία.
Διά τοῦ παρόντος Τροπαρίου ἀναφέρει ὁ ἱερός Μελῳδός τόν Δεσπότην Χριστόν παραθαρρύνοντα τόν Βαπτιστήν διά νά βαπτίσῃ αὐτόν· ὅθεν λέγει· ὁ Λυτρωτής τοῦ γένους τῶν ἀνθρώπων Χριστός, «Ὁ Θεός (φησίν) ὁ ὕψιστος, Λυτρωτής αὐτῶν ἐστι» (Ψαλ. οζ´ 35), ὁ Χριστός, λέγω, εἶπεν εἰς τόν Πρόδρομον Ἰωάννην· ἀπόβαλε ἐκ τῆς ψυχῆς σου κάθε φόβον, ὦ Ἰωάννη, καί πείσθητι διά δύο αἴτια καί πλησίασον εἰς ἐμέ· πρῶτον, διότι δέν θέλεις πάθῃ ἀπό ἐμέ κανένα κακόν, ἐπειδή ἐγώ εἶμαι χρηστός, ἀγαθός, καί τοῦτο φύσει πέφυκα: τουτέστιν ἐγώ μόνος φυσικήν ἔχω τήν ἀγαθότητα καί χρηστότητα· «Οὐδείς (φησίν) ἀγαθός, εἰμή εἷς ὁ Θεός» (Μαρ. ι´ 18)· διότι οἱ μέν ἄνθρωποι καί Ἄγγελοι λέγονται καί χρηστοί θέσει καί κατά μετοχήν τῆς τοῦ Θεοῦ ἀγαθότητος καί χρηστότητος· ἐγώ δέ εἶμαι ἀγαθός φύσει καί πρώτως καί κατ᾿ αἰτίαν. Ὥστε θαρρῶν πλησίασον εἰς ἐμέ, ὡς εἰς χρηστόν καί ἀγαθόν· τό γάρ ἀγαθόν δέν προξενεῖ φόβον καί ἀποφυγήν, ἀλλά θάρρος καί πλησιασμόν· οὐδέ κακοποιεῖ τινά, ἀλλά μᾶλλον εὐεργετεῖ πάντας. Ἄν ὅμως δέν ἑλκυσθῇς ἀπό τήν φυσικήν μου χρηστότητα, ἐλκύσου κἄν ἀπό τήν φυσικήν μου μεγαλειότητα, καί ὑποτάσου εἰς τήν προσταγήν μου καί βάπτισόν με, διότι εἰς τοῦτο ἐσυγκατέβην καί ἔγινα ἄνθρωπος.
Μερικοί δέ, ὡς ὁ ἀνώνυμος ἑρμηνευτής τῶν Κανόνων καί ἄλλοι, τό «χριστῷ» διά τοῦ ι γράφουσιν, ἐννοοῦντες μέ τήν τοιαύτην λέξιν τό «Θεανθρώπῳ»· τοῦτο ὅμως δέν εἶναι ὀρθόν, κατά τόν Θεόδωρον, διά δύο αἴτια. Πρῶτον, διότι δέν ἁρμόζει εἰς τόν σκοπόν τοῦ Ἰησοῦ· ὁ σκοπός γάρ αὐτοῦ ἦτον νά κάμῃ τόν Ἰωάννην νά λάβῃ θάρρος εἰς τό νά βαπτίστῃ αὐτόν· ἐπειδή ποῖον θάρρος ἔμελλε νά λάβῃ ἐάν ἤκουεν ἀπό τόν Χριστόν νά τόν λέγῃ, πλησίαζε εἰς ἐμέ ὡς εἰς Χριστόν, τουτέστιν ὡς εἰς Θεόν τέλειον, καί τέλειον ἄνθρωπον; ἐκεῖνος γάρ διά τοῦτο καί μόνον ἐφοβεῖτο τόν Χριστόν, διότι ἦτον Θεός. Δεύτερον, διότι τό ἐκ τοῦ τοιούτου λόγου συναγόμενον νόημα εἶναι μακράν τῶν δογμάτων τῆς Ἱερᾶς Θεολογίας· ἐπειδή γάρ τό ὄνομα «Χριστός» σημαίνει «Θεάνθρωπος», ὡς εἴπομεν, καί δηλοῖ, οὐ τήν χρίσασαν μόνον Θεότητα, ἀλλά καί τήν χρισθεῖσαν ὑπ᾿ αὐτῆς ἀνθρωπότητα, ἀκολουθεῖ ἐξ ἀνάγκης, ὅτι ὁ Θεάθρωπος Χριστός μίαν μέν ὑπόστασιν ἔχει, καθ᾿ ἥν ἡ προσλαβοῦσα Θεότης ἡνώθη μέ τήν προσληφθεῖσαν ἀνθρωπότητα, δύο δέ τάς φύσεις καί θελήσεις καί ἐνεργείας, κατά τήν κοινήν γνώμην τῶν Ἱερῶν Θεολόγων. Ἐάν λέγωμεν λοιπόν ὅτι ὁ Χριστός ὁ ἐν δυσί φύσεσι θεωρούμενος φύσει μιᾷ πέφυκεν, ἀσεβές εἶναι καί βλάσφημον· διότι τό νά λέγῃ τινάς τόν Χριστόν φύσει Θεόν καί φύσει ἄνθρωπον, διπλῶς λεγομένου τοῦ «φύσει», τοῦτο εἶναι ὀρθόν καί εὐσεβές· τό δέ νά λέγῃ ἅπαξ, φύσει Θεόν καί ἄνθρωπον, τοῦτο οὐδαμῶς λέγεται παρά τοῖς Θεολόγοις Πατρᾶσι.

 Τροπάριον.
Τριάδος ἡ φανέρωσις, ἐν Ἰορδάνῃ γέγονεν· αὕτη γάρ ὑπέρθεος φύσις· ὁ Πατήρ ἐφώνησεν· οὗτος ὁ βαπτιζόμενος, Υἱός ὁ ἀγαπητός μου· τό Πνεῦμα συμπαρῆν τῷ ὁμοίῳ· ὅν εὐλογοῦσι Λαοί, καί ὑπερυψοῦσι εἰς πάντας τούς αἰῶνας.

  Ἑρμηνεία.
Κατά τά τρία ταῦτα Τροπάρια, τά δύο προλαβόντα καί τό παρόν, εὑρίσκονται κατά σειράν, καί τό ἕνα ἀκολουθεῖ εἰς τό ἄλλο· τό μέν γάρ πρῶτον ἀναφέρει τήν θαρσοποίησιν ὅπου ὁ Δεσπότης Χριστός ἐποίει εἰς τόν Ἰωάννην διά νά τόν βαπτίσῃ· τό δέ δεύτερον διηγεῖται, ὅτι ὁ Ἰωάννης ἀφείς κάθε ἀντίστασιν, ἐβάπτισεν αὐτόν· καί τό παρόν τρίτον διηγεῖται, ὅτι ἀφ᾿ οὗ ἐβαπτίσθη ὁ Κύριος, ἐσχίσθησαν οἱ Οὐρανοί, καί ἡ φωνή τοῦ Πατρός ἐξηχήθη, καί τό Πνεῦμα κατῆλθεν ἐν εἴδει περιστερᾶς· οὕτω γάρ διηγεῖται ταῦτα καί τό ὕφος τῶν τριῶν ὁμοῦ Εὐαγγελιστῶν Ματθαίου, Μάρκου καί Λουκᾶ. Λέγει λοιπόν ὁ Μελωδός, ὅτι ἡ φανέρωσις τῆς Ἁγίας Τριάδος ἔγινεν εἰς τόν Ἰορδάνην ποταμόν· ἡ γάρ Ἁγία Τριάς ἐφάνη μέν διά πολλῶν συμβόλων καί πολλάκις εἰς τούς παλαιούς Προπάτορας καί Προφήτας τούς καθαρούς τῷ πνεύματι· ἐφάνη ὅμως σκιωδῶς καί αἰνιγματωδῶς· καθώς τοῦτο ἠμπορεῖ νά τό βεβαιωθῇ τινάς, ἐάν ἀναγνώσῃ τήν παλαιάν Γραφήν καί τούς Προφήτας· ἡ δέ καθαρά καί ἐναργής καί διά τῶν ἐνεργειῶν ἀποκάλυψις τῆς Ἁγίας Τριάδος εἰς τόν ποταμόν Ἰορδάνην ἔγινεν· αὕτη γάρ ἡ Ἁγία Τριάς εἶναι φύσις ὑπέρθεος. Ὅμοιον δέ τοῦτο εἶναι, κατά τόν ἀνώνυμον, μέ τό ρητόν ἐκεῖνο τοῦ Δαβίδ, λέγοντος πρός τόν ἐν Τριάδι ἕνα Θεόν· «Σφόδρα ὑπερυψώθης ὑπέρ πάντας τούς Θεούς» (Ψαλ. ψς´ 9)· ἀπό τό ὁποῖον ρητόν πολλοί Θεολόγοι ἐπαρακινήθησαν νά εἰποῦν ἐπί Θεοῦ τήν λέξιν ταύτην, ὑπέρθεος.

Ἔπρεπε δέ ἡ Ἁγία Τριάς, ἡ ἐν γνόφῳ (ἐν τῇ ἀορασίᾳ τῆς ἀκαταληψίας) πάλαι κεκαλυμμένη νά φανερωθῇ ἐσχάτως τρανῶς καί καθαρῶς εἰς ὅλην τήν Κτίσιν. Ἐπειδή δέ, κατά τόν Ἀπόστολον, πᾶν τό φανερούμενον φῶς ἐστι (Ἐφ. ε´ 13), φῶς ἀληθινόν ἆρα εἶναι ἡ μακαρία καί ὑπερούσιος Τριάς, ἡ ὁποία ἐφανερώθη, ὡς εἴπομεν, ἐν τῷ Ἰορδάνῃ· ὁ μέν γάρ Μονογενής Υἱός κάτω σωματικῶς ἐβαπτίζετο, ὁ δέ Πατήρ ἐμαρτύρει αὐτοῦ τήν υἱότητα, βροντῶν ἄνωθεν μέ φωνήν ἐξάκουστον καί μεγάλην, καί πάντων τάς ἀκοάς κατακτυπῶν καί λέγων «Οὗτός ἐστιν ὁ Υἱός μου ὁ ἀγαπητός, ἐν ὧ εὐδόκησα» (Ματθ. γ´ 17), τό δέ Πνεῦμα τό Ἅγιον φανέν ἐν εἴδει περιστερᾶς, παρευρίσκετο μέ τόν βαπτιζόμενον Υἱόν ὡς ὁμοούσιον αὑτοῦ.

Ἐδανείσθη δέ ταῦτα ὁ Μελωδός ἀπό τόν Θεολόγον Γρηγόριον οὕτω λέγοντα· «Ἄνεισιν Ἰησοῦς ἐκ τοῦ ὕδατος· συναναφέρει γάρ ἑαυτῷ τόν Κόσμον, καί ὁρᾷ σχιζομένους τούς Οὐρανούς, οὕς ὁ Ἀδάμ ἔκλεισεν ἑαυτῷ τε καί τοῖς μετ᾿ αὑτόν, ὥσπερ καί τῇ φλογίνῃ ρομφαίᾳ τόν Παράδεισον καί τό Πνεῦμα μαρτυρεῖ τήν Θεότητα· τῷ γάρ ὁμοίῳ (τῷ ὁμοουσίῳ) προστρέχει καί ἡ ἐξ Οὐρανῶν φωνή· ἐκεῖθεν γάρ ὁ μαρτυρούμενος, καί ὡς περιστερά· τιμᾷ γάρ τό σῶμα, ἐπεί καί τοῦτο τῇ θεώσει Θεός σωματικῶς ὁρωμένη» (Λόγος εἰς τά Φῶτα). Ταῦτα ἑρμηνεύων ὁ Σχολιαστής Νικήτας λέγει· «Τό Πνεῦμα σωματικῶς ὁραθέν, καί ὡς περιστερά προσελθόν τῷ Χριστῷ, τιμᾷ τό σῶμα αὐτοῦ, ὅπερ οὔτε φύσει (ἦν) Θεός, ἄτοπον γάρ, οὔτε θέσει· οὐ γάρ ἐκ προκοπῆς, ἀλλά τῇ θεώσει καί τῇ καθ᾿ ὑπόστασιν ἑνώσει, ὑπέρ φύσιν καί θέσιν ἐξ αὐτῆς τῆς ἑνώσεως θεωθέν».

Ἔφη δέ καί ὁ μέγας τῆς Θεσσαλονίκης Γρηγόριος ἐν τῷ εἰς τήν Χριστοῦ Γέννησιν λόγῳ αὐτοῦ περί τῆς ὑπεροχῆς τοῦ θεοϋποστάτου προσλήμματος· «Τοῦ προαιωνίου Λόγου, οὐ μόνον ἡ Θεότης ἀνεξιχνίαστος, ἀλλά καί ὁ πρός τήν σάρκα τῆς ἑνώσεως τρόπος ἀπερινόητος, καί ἡ συγκατάβασις ἀνυπέρβλητος, καί τό τοῦ προσλήμματος θεῖον καί ἀπόρρητον ὕψος, ὑπερεξηρημένον (ἐστί) καί νοῦ καί λόγου παντός, ὡς μηδέ τοῦτο σύγκρισιν ὅλων πρός τήν Κτίσιν ἐπιδέχεσθαι δύνασθαι· ὡραῖος γάρ, φησί, κάλλει παρά τούς Υἱούς τῶν ἀνθρώπων· οὐκ εἶπεν ὡραιότερος, ἀλλ᾿ ἁπλῶς, ὡραῖος, ἵνα μή τά ἀσύγκριτα συγκρίνῃ ψιλοῖς ἀνθρώποις, φύσιν ὁμόθεον».

imaik