Ηδονισμός

Ηδονισμός

του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου δασκάλου -συγγραφέα

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ: Ο ΗΔΟΝΙΣΜΟΣ είναι μια φιλοσοφική θεωρία, που θεωρεί υπέρτατο αγαθό και σκοπό της ζωής την ηδονή, πνευματική και υλική. Συχνά ταυτίζεται με τον ωφελιμισμό και τον ευδαιμονισμό. Ο Ηδονισμός αναπτύχθηκε από τον Αρίστιππο τον Κυρηναίο (4ος αι. π.Χ.), που τροποποίησε τη Σωκρατική άποψη και ταύτισε την ηδονή με το αγαθό. Οι οπαδοί του Αρίστιππου (Ηγησίας Πεισιθανάτιος κ.ά.) ανήκαν στην "Κυρηναϊκή Σχολή" ή στη "Σχολή των Ηδονικών".

ΕΥΔΑΙΜΟΝΙΣΜΟΣ, είναι η φιλοσοφική και ηθική θεωρία, κατά την οποία σκοπός του ανθρώπου πρέπει να είναι η ευτυχία, η καλή τύχη (ή ευδαιμονία) καθώς και η επιδίωξη της ατομικής και της κοινωνικής ευτυχίας. Πρόκειται για μια κατάσταση κατά την οποία ο άνθρωπος νιώθει ευτυχία, πράττοντας και επιδιώκοντας πάντοτε το αγαθό. Οι περισσότεροι φιλόσοφοι της σχολής αυτής ταυτίζουν την αναζήτηση της ευδαιμονίας περισσότερο στον πνευματικό τομέα παρά στον υλικό. Εδώ έγκειται και η κύρια διαφορά της θεωρίας με τον ηδονισμό. Στην αρχαία Ελλάδα οι γνωστότερες θεωρίες για τον Ευδαιμονισμό είναι τέσσερις: η (απόλυτα) ηδονιστική, που κηρύσσει ότι η ευδαιμονία (ευτυχία) έγκειται στην άμεση ηδονή, η επικούρεια, που ισχυρίζεται ότι η προσωπική ευδαιμονία είναι ο τελικός σκοπός της ανθρώπινης συμπεριφοράς.

Η αριστοτέλεια θεωρία πρέσβευει ότι η ευδαιμονία γίνεται αγνότερη και ισχυρότερη όσο η συμπεριφορά του πλησιάζει τη θεία γνώση. Τέλος, η στωική άποψη, διδάσκει την ευδαιμονία με ασκητικά μέσα. Σήμερα ως ευδαιμονισμός ορίζεται η αναζήτηση κοινωνικών και οικονομικών επιδιώξεων. Κοντά στον Ηδονισμό βρίσκεται και η νεότερη θεωρία του Ωφελιμισμού. ΩΦΕΛΙΜΙΣΜΟΣ ονομάζεται το σύστημα Ηθικής που συνδέεται έμμεσα με τον ηδονισμό και τον αρχαίο ευδαιμονισμό και περιέχεται στη θεωρία του Τόμας Χομπς, του Τζον Στιούαρτ Μιλλ και του Χέρμπερτ Σπένσερ. Κατ' αυτή τη θεωρία η ευτυχία είναι υποκειμενική, ενώ το συμφέρον έχει κάτι το αντικειμενικό.

ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ: Ο Επίκουρος δεν αναμίχθηκε ποτέ στην πολιτική. Ο ίδιος έλεγε: «Μερικοί άνθρωποι, εκτός του ότι θέλουν να γίνουν διάσημοι ή σεβαστοί, συμμετέχουν σε πολιτικές ομάδες πιστεύοντας πως με αυτό τον τρόπο διασφαλίζονται απέναντι στους άλλους ανθρώπους.” Ενώ πρόσθετε: “Άν νοιώθουν ασφαλείς, τότε έχουν αυτό το αγαθό από την φύση τους (και επομένως δεν τους χρειάζεται η συμμετοχή). Αν νοιώθουν ανασφαλείς, τότε ακολουθούν μάταια τις παρορμήσεις τους, οδηγούμενοι σε ψευδαισθήσεις.” Ο Επίκουρος δεν έδειχνε εκτίμηση στον πλούτο και το χρήμα, πρεσβεύοντας τη λιτότητα στη ζωή λέγοντας: “Η ταραχή της ψυχής δεν καταπραΰνεται ούτε η αληθινή χαρά αποκτάται με την κατοχή πλούτου. Το ψωμί και το νερό δίνουν μεγαλύτερη ευχαρίστηση όταν προσφέρονται σε κάποιον που τα έχει ανάγκη. Μια απλή σούπα θα δώσει ίση ευχαρίστηση με ένα πολυτελές γεύμα, για να εκλείψει το δυσάρεστο αίσθημα έλλειψης τροφής.” Ο Επίκουρος ουσιαστικά διαμόρφωσε ένα φιλοσοφικό σύστημα βασισμένο στον άνθρωπο και την προσωπική του ευτυχία (όπως τουλάχιστον αυτός την οριοθετούσε). Δεν πίστευε στην αθανασία της ψυχής ενώ ήταν περισσότερο κοντά στην αθεϊα. Έθεσε το άτομο στο κέντρο της φιλοσοφίας του, και δίδαξε μια στάση ζωής προσανατολισμένη στην επίτευξη της προσωπικής ηδονής, χωρίς αυτή η ηδονή να έχει το περιεχόμενο που της δίνουμε συνήθως. Εστιάζεται κυρίως στην απουσία οποιουδήποτε πόνου.

Κατά τον Αρίστιππο: “η ηδονή δι’ αυτήν αιρετή και αγαθόν”. Ο άνθρωπος, πίστευε, πρέπει να απολαμβάνει την ηδονή, χωρίς να κυριαρχείται από αυτήν. Έλεγε: “έχω και ουκ έχομαι”. Η ηδονή προηγείται από τους ηθικούς κανόνες, οι οποίοι πρέπει να παραμερίζουν όταν την εμποδίζουν. Η ηθική του Επικούρου ξεκινάει από την ηδονή, η οποία είναι “αρχή και τέλος του μακαρίως ζήν”, “πρώτον αγαθόν τούτο και σύμφυτον”, “πάσα ουν ηδονή αγαθόν, καθάπερ αλγηδών πάσα κακόν”. Βέβαια, ο Επίκουρος δεν έδινε προτεραιότητα στις υλικές και αισθησιακές ηδονές, γιατί πρότασσε τις πνευματικές ηδονές. Ισχυριζόταν ότι είναι εσφαλμένη η ταύτιση μεταξύ της ηδονής και της αισθησιακής απόλαυσης. Μεγαλύτερη αξία έχουν οι ηδονές της ψυχής.

Εικόνα 1: Επίκουρος

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΟ ΥΠΟΣΤΡΩΜΑ: Γενικά οι φιλόσοφοι ή κατέληγαν σε έναν πανθεϊσμό, σύμφωνα με τον οποίο ο Θεός ταυτιζόταν με τον κόσμο, ή σε έναν αφηρημένο ιδεαλισμό σύμφωνα με τον οποίο ο Θεός είναι ένα τέλειο, ανυπόστατο και ανενέργητο όν, που έχει σύντροφο ένα «αγέννητον συγκρότημα υποστατικών ιδεών και αξιών», ή ακόμη παρουσιάζεται ο Θεός ως “έξω του κόσμου”: «αεί ακίνητον κινούν το αεί κινούμενον άνευ επαφής μετά του κόσμου».

Καρπός αυτής της θεωρήσεως του Θεού και της δημιουργίας είναι ότι ο προορισμός του ανθρώπου είναι αφ’ ενός μεν ο ηδονισμός, αφ’ ετέρου δε ο ευδαιμονισμός. Κατά τον ηδονισμό, οι φυσικές ορμές είναι αναπόφευκτες και η ικανοποίησή τους οδηγεί τον άνθρωπο στην λύτρωση από τις κατώτερες πιεστικές ανάγκες, ενώ κατά τον ευδαιμονισμό, η ικανοποίηση της δίψας του ανθρώπου βρίσκεται όταν ο άνθρωπος επιστρέψει στα αγέννητα και αμετάβλητα, που είναι ο κόσμος των ιδεών (που δίδασκε ο Πλάτων).

ΗΔΟΝΙΣΜΟΣ ΣΗΜΕΡΑ: Ο υλιστικός ευδαιμονισμός, που κυριαρχεί στα προηγμένα κράτη, σε συνδυασμό με τα επιστημονικά και τεχνολογικά επιτεύγματα, δεν αφήνει στον άνθρωπο τον αναγκαίο χρόνο για να ασχοληθεί, σοβαρά με τον εσωτερικό του εαυτό, ώστε να κατορθώσει την ηθική ολοκλήρωση της προσωπικότητάς του. Το ερώτημα που προκύπτει είναι αν η τεχνολογία βοήθησε ή εμπόδισε τον άνθρωπο να γίνει περισσότερο ευδαίμων. Σήμερα, ο άνθρωπος, ως οντότητα έχει υποβιβασθεί απέναντι στις σύγχρονες υλιστικές αξίες δικαιώνοντας τον Νίτσε που έγραφε για τη «μεταξίωση των αξιών» στην σύγχρονη εποχή.

Εξετάζοντας προσεκτικά τις σύγχρονες κοινωνίες παρατηρούμε ότι επικρατεί διάχυτα ένας ηδονισμός. Αυτός καλλιεργείται εντατικά από τον σύγχρονο άνθρωπο, βιώνεται στην προσωπική του ζωή, και βέβαια, αναλαμβάνουν να τον υπηρετήσουν και να τον εξυμνήσουν όλα τα σύγχρονα Μέσα Ενημέρωσης, ο κινηματογράφος, το τραγούδι, η λογοτεχνία, κ.λπ. Όλα ικανοποιούν την ακόρεστη πείνα και δίψα του ανθρώπου για την απόλαυση της ηδονής των αισθήσεων. Το αποτέλεσμα του άκρατου ηδονισμού συχνά έχει διαλυτικές συνέπειες για τον ιερό δεσμό της οικογένειας. Στο Δυτικό κόσμο, 6 στους 10 γάμους καταλήγουν σε διαζύγιο. Κι ενώ, μετά από αιώνες καταπίεσης, κυρίως των γυναικών μέχρι και της γενιάς των γιαγιάδων και των μανάδων μας σε γάμους-συμβόλαια, περάσαμε τα τελευταία χρόνια στο "θρίαμβο του έρωτα", ο καθένας είναι ελεύθερος να παντρευτεί "από έρωτα". Κατά τον Μπρυκνέρ “έχουμε μια πολύ λανθασμένη προσδοκία από τον έρωτα, τον έχουμε εξιδανικεύσει, δίνοντάς του Χολυγουντιανή διάσταση. Θεωρούμε πως ο μόνος τρόπος να είμαστε "ευτυχισμένοι" σε μια σχέση είναι να είμαστε βαθύτατα ερωτευμένοι. Οτιδήποτε λιγότερο από αυτή την πυρκαγιά, συνιστά βαρύτατη αποτυχία μας". Ο άνθρωπος αναγκάζεται να κυνηγήσει την ουτοπία που του έχει διδάξει ως τρόπο ζωής ένα κατεστημένο κυριαρχούμενο από την αγωνία της ακόρεστης απόλαυσης, του μεγαλύτερου πλούτου, των ταξιδιών, των παθών των ηδονών, λησμονώντας πως η πραγματικότητα δεν μπορεί να ανταγωνιστεί μια φαντασίωση των αναγκών μας, του γούστου μας, της επιθυμίας, των ηδονών μας. Έτσι, όταν ο σύγχρονος άνθρωπος συνειδητοποιήσει πως ο "Ρωμαίος" ή η "Ιουλιέτα" δεν μπορεί να του χαρίσει την ονειρεμένη ευτυχία, νιώθει απόλυτη άισθηση ήττας, που υποσκάπτει την αυτοεκτίμησή του, αποξενώνοντάς τον από τους άλλους ανθρώπους, οδηγώντας τον πιθανότατα σε άλλες σχέσεις, επίσης καταδικασμένες, και τελικά οδηγείται σε μια υπαρξιακή μοναξιά.

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΚΑΙ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ: Κι ενώ, τόσο ο Αρίστιππος όσο και ο Επίκουρος έθεταν τον ηδονισμό μέσα στο γνωσιολογικό τους σύστημα που ήταν οπωσδήποτε υλιστικό, ο σημερινός ηδονισμός έχει διαφορετικό περιεχόμενο. Η σύγχρονη πραγματικότητα της βιώσεως του ηδονισμού χωρίζεται από τις ψυχικές ηδονές, και παραμένει μόνο στον κόσμο των σωματικών αισθήσεων, ενώ δεν είναι απόρροια ενός φιλοσοφικού συστήματος, αλλά καρπός μιας αισθησιακής απολαύσεως, χωρίς στοχασμούς και οραματισμούς. Ενώ για τους φιλοσόφους του ηδονισμού η ηδονή θεωρείται ένα υπαρξιακό θέμα, για τους σημερινούς  νεοηδονιστές είναι απλώς μια απόλαυση. Στις σύγχρονες κοινωνίες επικρατεί ένας άκρατος και αφιλόσοφος ηδονισμός και ευδαιμονισμός. Επιζητείται η απόλαυση. Γι’ αυτό και στις σύγχρονες κοινωνίες αποφεύγεται ο πόνος, η άσκηση, η στέρηση καιεπιδιώκεται η απόλαυση με οποιονδήποτε τρόπο. Η Ορθόδοξη Εκκλησία ομιλεί συνεχώς για Σταυρό και σταύρωση, πράγμα το οποίο είναι ακατανόητο για την ανθρώπινη ηδονιστική νοοτροπία. Έτσι η ταπείνωση και η θυσία, που ο ίδιος ο Κύριος δίδαξε στην ιστορική επί γης διαδρομή Του, το σταυρικό φρόνημα και η προσδοκία της αιωνιότητας ηχούν “κενά νοημάτων” στα αυτιά των σύγρόνων αγρευτών των ηδονών.

……………………………………

Βιβλιογραφία:

-Χρ. Καλατζή, Ηδονισμός: το ανώτερο στάδιο του καπιταλισμού

-Μητρ. Ναυπάκτου Ιεροθέος: "Το πρόσωπο στην Ορθόδοξη Παράδοση" Γ΄ έκδοση Ιεράς Μονής Γενεθλίου τής Θεοτόκου (Πελαγίας)

-http://www.createyourself.gr/phychiatry-society/item/175-