Μητροπολίτης Γόρτυνος Ιερεμίας, Γενικά χαρακτηριστικά του Δ΄αιώνος

Δημητσάνα - Μεγαλόπολη, Κυριακή 27 Ὀκτωβρίου 2013

ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΟ ΕΓΚΥΚΛΙΟ ΚΗΡΥΓΜΑ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΟΥ

ΓΕΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ Δ´ ΑΙΩΝΟΣ

1. Μελετῶντες τούς ἁγίους Πατέρες, ἀδελφοί μου χριστιανοί, μέ τό σημερινό μας κήρυγμα μπαίνουμε στόν 4ο αἰ. Ὁ αἰώνας αὐτός ἔχει νά μᾶς παρουσιάσει πολλά ὡραῖα καί περίεργα καί πολύ διδακτικά. Αὐτό θά ἤθελα νά σᾶς πῶ στό σημερινό μου κήρυγμα πρίν ἀκόμη ἀρχίσουμε νά ἐξετάζουμε χωριστά ἕνα-ἕνα τούς Πατέρες τοῦ αἰῶνος αὐτοῦ. Θέλω δηλαδή νά σᾶς πῶ μερικά γενικά χαρακτηριστικά τῆς περιόδου αὐτῆς, πού εἶναι μιά χρυσῆ περίοδος τῆς Πατρολογίας μας.

2. Ὁ ρωμαϊκός κόσμος τῆς ἐποχῆς αὐτῆς, ἀγαπητοί μου, πού ἦταν εἰδωλολατρικός, ἔβλεπε μέ πολύ κακό καί ζηλόφθονο μάτι τήν δύναμη πού εἶχε ἀποκτήσει ἡ Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ, ἐνῶ αὐτός κατέρρεε συνεχῶς καί τώρα ἦταν στά τελευταῖα του. Ἤθελε ὅμως νά ἀνασηκωθεῖ ἀπό τήν πτώση του καί νά ξαναπάρει τήν πρώτη του δύναμη. Γι᾽ αὐτό καί ἔκανε μιά νέα προσπάθεια νά τά βάλει μέ τήν Ἐκκλησία. Ἔτσι ὁ Ρωμαῖος αὐτοκράτορας Διοκλητιανός κήρυξε ἕνα φοβερό διωγμό ἐναντίον τῶν χριστιανῶν. 

Ἔτσι ἄρχισε ὁ 4ος αἰ. Ἄρχισε μέ διωγμό κατά τῆς Ἐκκλησίας τοῦ Χριστοῦ. Ἀπέτυχε ὅμως ὁ Διοκλητιανός στό σχέδιό του καί στόν σκοπό του, γιατί εἶδε ἀπό τά πράγματα ὅτι οἱ χριστιανοί εἶναι σταθεροί στήν πίστη τους. Καί ὅσο χυνόταν τό αἷμα τῶν χριστιανῶν, τόσο πιό πολύ αὐξανόταν ὁ χριστιανισμός. Καί μάλιστα ἔβλεπε ὅτι πολλοί-πολλοί δικοί του εἰδωλολάτρες γίνονταν χριστιανοί. Τό ρωμαϊκό εἰδωλολατρικό κράτος τώρα κατάλαβε πιά ὅτι, ἄν συνεχίσει νά διώκει τούς χριστιανούς, θά χάσει ἐντελῶς τήν ὑπόστασή του, θά αὐτοκτονήσει. Γι᾽ αὐτό ἀναγκάστηκε, χωρίς νά τό θέλει, νά δείξει μιά ἐπιείκεια πρός αὐτούς. Αὐτήν δέ τήν ἐπιείκεια, ὅταν ἦρθε ἀργότερα στά πράγματα ὁ Μέγας Κωνσταντῖνος καί ἔγινε μονοκράτορας, τήν ἔκανε προστασία πρός τούς χριστιανούς. Γιατί ἀπό θαυμαστό ὅραμα πού εἶδε πείστηκε  γιά τήν θεία προέλευση τοῦ χριστιανισμοῦ καί γι᾽ αὐτό ἔγινε καί ὁ ἴδιος χριστιανός. Ὁ πρῶτος χριστιανός αὐτοκράτορας!

3. Τώρα, ἀγαπητοί μου χριστιανοί, ἡ Ἐκκλησία εἶναι πιά ἐλεύθερη. Τώρα κτίζονται μεγάλοι καί μεγαλοπρεπεῖς Ναοί. Πᾶνε πιά οἱ κατακόμβες, πού, κάτω ἀπό τήν γῆ κρυφά τήν νύχτα, τελοῦσαν τήν θεία Λειτουργία. Τώρα χτυπᾶνε δυνατά οἱ καμπάνες καί ἄφοβα οἱ χριστιανοί διαλαλοῦν ὅτι εἶναι χριστιανοί, χωρίς νά φοβοῦνται τό σπαθί τοῦ Καίσαρα. Ἐλεύθερη τώρα εἶναι, ξαναλέγω, ἡ Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ. Ἔχω ὅμως, χριστιανοί μου, νά σᾶς πῶ μέ λύπη ὅτι αὐτή ἡ νέα κατάσταση τῆς ἐλευθερίας στήν Ἐκκλησία ἐγκυμονεῖ κινδύνους, πού φάνηκαν ἀργότερα. Αὐτό τό ἀγκάλιασμα τοῦ κράτους μέ τήν Ἐκκλησία μή νομίσετε ὅτι ἦταν καλό γι᾽ αὐτήν. Λένε γιά τόν πίθηκο ὅτι σφιχταγκαλιάζει τά παιδιά του καί μέ τό σφιχταγκάλιασμα αὐτό τά πνίγει! Τά πράγματα στήν συνέχεια ἀπέδειξαν ὅτι γιά τήν Ἐκκλησία ἦταν καλύτεροι οἱ χρόνοι τῶν διωγμῶν, παρά ἡ ἐλευθερία, τήν ὁποία ἄρχισε νά ἀπολαμβάνει ἀπό τόν 4ο αἰ. Ἡ Ἐκκλησία, ὅταν διώκεται, γίνεται ἡρωϊκή καί δοξασμένη. Ὅταν παύει νά διώκεται, χάνει κάτι ἀπό τήν δόξα της.

4. Τώρα, τόν 4ο αἰ., ὁ Ρωμαῖος αὐτοκράτορας δέν διώκει μέν τήν Ἐκκλησία, ἀλλά μαθημένος ἀπό τά προηγούμενα χρόνια, πού προστάτευε ἤ καί ταυτιζόταν μέ τήν εἰδωλολατρική θρησκεία, ἤθελε καί τώρα νά κάνει τό ἴδιο. Ἤθελε δηλαδή νά ρυθμίζει αὐτός τά ἐκκλησιαστικά πράγματα καί μάλιστα νά τά ἐπιβάλει μέ κύρος νόμου στό κράτος. Αὐτό ὅμως δέν συμβιβαζόταν μέ τό πνεῦμα τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ καί τῆς Ἐκκλησίας Του. Ἐκεῖ ὅμως πού ὁ ἐναγκαλισμός τῆς Ἐκκλησίας ἀπό τό κράτος ἐξελίχθηκε σέ πραγματικό δράμα ἦταν ὅταν οἱ αὐτοκράτορες ἤθελαν νά ἐπεμβαίνουν καί στά θεολογικά καί δογματικά ζητήματα καί πράγματα. Ἔτσι, ἐνῶ ὁ αὐτοκράτορας ἅγιος Κωνσταντῖνος ἦταν Ὀρθόδοξος καί ἦταν λοιπόν ἐναντίον τῶν Ἀρειανῶν, οἱ ἀμέσως μετά ἀπό αὐτόν αὐτοκράτορες ἦταν φίλοι τῶν Ἀρειανῶν καί θέσπιζαν καί δροῦσαν ὑπέρ αὐτῶν τῶν αἱρετικῶν καί δίωκαν τούς Ὀρθοδόξους Ἀρχιερεῖς. Τόσο πολύ ἔκανε ζημιά ἡ τακτική αὐτή τῶν αὐτοκρατόρων, ὥστε ἔκανε τούς χριστιανούς νά ἐπιθυμήσουν τά πρῶτα χρόνια τῶν διωγμῶν. Καί ὁ ἐρχομός ἀργότερα τοῦ αὐτοκράτορα Θεοδοσίου τοῦ Μεγάλου, πού ἦταν φιλορθόδοξος, χαιρετίστηκε ἀπό τούς χριστιανούς σάν ἀπαλλαγή ἀπό μιά πολύ κακή ἐποχή τῶν προηγουμένων αὐτοκρατόρων του, ὅπως ἀκριβῶς ἔτσι εἶχε χαιρετιστεῖ καί ὁ ἐρχομός τοῦ Μεγάλου Κωνσταντίνου. Γενικά, γιά νά μή σᾶς κουράζω πολύ, ἀδελφοί χριστιανοί, ὁ 4ος αἰ., γιά τόν ὁποῖο μιλᾶμε, ἄρχισε, ὅπως εἴδαμε, μέ τόν φοβερό διωγμό τοῦ Διοκλητιανοῦ ἐναντίον τῶν χριστιανῶν, ἀλλά προχώρησε ἔπειτα μέ τήν προστασία τῆς Ἐκκλησίας ἀπό τόν Μέγα Κωνσταντῖνο καί τήν ἐλευθερία τῶν χριστιανῶν, πράγμα ὅμως τό ὁποῖο ἔφερε τίς παρεμβάσεις τῶν αὐτοκρατόρων στήν Ἐκκλησία. Καί ἄν μέν οἱ αὐτοκράτορες ἦταν φιλορθόδοξοι, σάν τόν Μέγα Κωνσταντῖνο, καλῶς καί πολύ καλῶς τά πράγματα. Ἄν ὅμως οἱ παρεμβάσεις γινόνταν ἀπό αὐτοκράτορες φιλοαιρετικούς, σάν τούς διαδόχους τοῦ Μεγάλου Κωνσταντίνου, τότε τά πράγματα ἦταν δραματικά καί θύμιζαν περίοδο διωγμῶν.

5. Ἄν στούς τρεῖς πρώτους αἰῶνες οἱ ἐχθροί τῆς πίστης μας εἶχαν μαχαίρι, τώρα στήν ἐποχή τοῦ 4ου αἰ. οἱ ἐχθροί μας κρατοῦν πέννα καί γράφουν καί συνθέτουν αἱρετικά συγγράμματα γιά νά παραλλάξουν καί νά θολώσουν τήν πίστη μας. Ἀλλά ὁ Θεός σώζει τήν Ἐκκλησία Του καί τήν πίστη τῶν Ὀρθοδόξων! Ἡ ἐμφάνιση τῶν αἱρετικῶν καί τώρα τόν 4ο αἰ. ἀνέδειξε μεγάλους Πατέρες, γιά νά διαφυλάξουν ἀκέραιη τήν ἀλήθεια τῆς πίστεως καί νά τήν περιφρορήσουν ἀπό τούς πολεμίους της. Καί στήν διαδρομή τοῦ 4ου αἰ. θά ἀπολαύσουμε, χριστιανοί μου, πολλούς καί μεγάλους Πατέρες, μεγάλους καί θαυμαστούς στά ὑψηλά τους θεολογικά πετάγματα. Καί τό ἄλλο πάλι κακό, πού ἔφερε ἡ ἀνάμειξη τῶν αὐτοκρατόρων στά τῆς Ἐκκλησίας πράγματα, καί αὐτό τό κακό, ἔκανε νά ἀναδειχθοῦν ἰσχυροί στήν πίστη καί δυνατοί στό φρόνημα Πατέρες, οἱ ὁποῖοι ἀντέστησαν σ᾽ αὐτήν τήν αὐταρχική τακτική τοῦ κοσμικοῦ ἄρχοντα. Καί προτιμοῦσαν οἱ ἥρωες αὐτοί ἀγωνιστές Πατέρες, προτιμοῦσαν νά χάσουν τόν θρόνο τους, νά ὑποστοῦν πολλές ταλαιπωρίες καί τέλος νά πεθάνουν ἐξόριστοι, παρά νά ἐπιτρέψουν τήν εἰσβολή τοῦ κράτους στά τῆς Ἐκκλησίας πράγματα. «Ὤ Πατέρες, σηκωθεῖτε καί ξανάρθετε σέ ᾽μᾶς»! Τέλος, χριστιανοί μου, θυμᾶστε πού σᾶς εἶχα πεῖ σέ ἕνα παλαιότερο κήρυγμα, ὅτι μέ τήν ἐλευθερία πού ἀπέκτησε ἡ Ἐκκλησία μετά τούς διωγμούς ἔφερε κοσμικότητα σ᾽ αὐτήν; Καί σ᾽ αὐτό πάλι ἀντέδρασαν μερικοί ζηλωτές χριστιανοί, οἱ ὁποῖοι ἔφυγαν στά ὄρη, γιά νά ζήσουν ἐκεῖ μία καθαρή πνευματική ζωή, μακρυά ἀπό τό κοσμικό φρόνημα· ἔτσι γεννήθηκε ὁ μοναχισμός, μέ τήν σημερινή του μορφή. Στόν 4ο αἰ. θά δοῦμε καί τήν δόξα τοῦ Μοναχισμοῦ μας καί τήν μεγάλη του σημασία γιά τήν Ἐκκλησία μας καί προσφορά του σ᾽ αὐτήν. Ὥστε λοιπόν στήν Ἐκκλησία ὑπῆρχε καί ὑπάρχει πάντοτε τό Ἅγιο Πνεῦμα, πού ἐξεγείρει μαχητές γιά τήν καταπολέμηση τοῦ κακοῦ, γιά νά μένει ἡ Ἐκκλησία πάντοτε ἡ ἁγνή νύμφη τοῦ Νυμφίου Χριστοῦ. Ἐπαναλαμβάνω: Τόν 4ο αἰ. θά δοῦμε πολλές θαυμαστές πνευματικές μορφές, οἱ ὁποῖες, μέ βάση τούς προηγούμενους Πατέρες, ἀνέπτυξαν ὑψηλή θεολογία γιά τήν ἀντιμετώπιση τῶν πνευματικῶν κινδύνων τῆς ἐποχῆς τους καί τήν στερέωση τῶν χριστιανῶν στήν πίστη καί τόν πλουστισμό τους στήν θεολογία. Πολύ θά ὠφεληθοῦμε ἀπό τήν σπουδή της. Ἄς μᾶς βοηθήσει ἡ Παναγία μας σ᾽ αὐτό, ΑΜΗΝ.

Μέ πολλές εὐχές,

† Ὁ Μητροπολίτης Γόρτυνος καί Μεγαλοπόλεως Ἰερεμίας