Κωνσταντίνος Χολέβας, Πως να διδάξουμε την Ιστορία στους νέους που αναζητούν πρότυπα

Πως να διδάξουμε την Ιστορία στους νέους που αναζητούν πρότυπα

Κωνσταντῖνος Χολέβας, Πολιτικός Ἐπιστήμων

Ο Εύριπίδης δίδασκε ὅτι εἶναι εὐτυχής ὅποιος γνωρίζει Ἱστορία: «Ὄλβιος ὅστις Ἱστορίης ἔσχεν μάθησιν». Καί ὁ ἱστορικός τῆς Ἁλώσεως τῆς Κωνσταντινουπόλεως ἀπό τούς Σταυροφόρους Νικήτας Χωνιάτης ἀποκαλεῖ κατά τόν 13ο αἰῶνα μ. Χ. τήν Ἱστορία ὡς τό «κάλλιστον ἄθλημα τῶν Ἑλλήνων».

Ὁ Μέγας Βασίλειος στό περίφημο κείμενό του «Πρός τούς νέους ὅπως ἄν ἐξ Ἑλληνικῶν ὠφελοῖντο λόγων» ἀποδεικνύει τήν καλή γνώση τῆς Ἱστορίας καί χρησιμοποιεῖ παραδείγματα ἐγκράτειας ἀπό τή ζωή τοῦ Περικλέους, τοῦ Μεγάλου Ἀλεξάνδρου καί ἄλλων προσωπικοτήτων. Ὁ δέ Ρήγας Βελεστινλῆς στά κείμενά του, λίγες δεκαετίες πρίν ἀπό τό 1821, προτείνει οἱ νέοι Ἕλληνες νά μαθαίνουν στό σχολεῖο μεταξύ ἄλλων καί τά κείμενα τῶν ἀρχαίων Ἱστορικῶν συγγραφέων.

Φυσικά ἠ Ἱστορία καί γιά τούς νέους καί γιά τούς μεγαλυτέρους ἔχει ἀξία ὅταν τήν χρησιμοποιοῦμε ὡς ἐργαλεῖο προσωπικῆς, κοινωνικῆς, ἐθνικῆς καί οἰκουμενικῆς βελτιώσεως καί γιά τήν ἀποφυγή λαθῶν τοῦ παρελθόντος. Ἄν ἡ μελέτη της γίνεται μόνο γιά νά ἐξιδανικεύουμε τό παρελθόν ἤ καταντᾶ μία ἁπλῆ ἀπομνημόνευση, τότε μιλοῦμε γιά μουσειακή χρήση τῆς Ἱστορίας καί δέν ὠφελούμαστε. Οἱ νέοι μας ἀναζητοῦν πρότυπα, ζωντάνια, ὅραμα, ἐλπίδα καί ἐμπνέονται ἀπό τήν αὐτοθυσία, ἀπό τόν ἡρωισμό τῶν πολεμικῶν, ἀλλά καί τῶν εἰρηνικῶν περιόδων. Διότι Ἱστορία εἶναι ἡ ἀφήγηση καί τῶν εἰρηνικῶν, πολιτιστικῶν καί κοινωνικῶν ἐπιτευγμάτων. Ἡ ζωή καί ἡ προσφορά λ.χ. τῶν Ἐθνικῶν Εὐεργετῶν εἶναι πρότυπο γιά τούς νέους.

Πρέπει νά βοηθήσουμε τούς νέους καί τίς νέεες νά προσεγγίσουν τήν Ἱστορία μέ τρόπο εὐχάριστο, ἐπαγωγικό, συμμετοχικό καί δημιουργικό. Νά μήν περιμένουμε τά πάντα ἀπό τή σχολική διδασκαλία, διότι ὅταν κάτι εἶναι ὑποχρεωτικό κάι ἐξεταζόμενο δέν εἶναι πάντα εὐχάριστο. Ξέρω ὅτι οι περισσότεροι ἐκπαιδευτικοί προσπαθοῦν νά διδάξουν ἐποικοδομητικά τήν Ἱστορία, ἀλλαά δέν τούς βοηθοῦν οὐτε τά σχολικά ἐγχειρίδια, οὐτε τά ἐλλιπῆ ἐποπτικά μέσα, οὔτε τό ἀγχος τῶν μαθητῶν, οὔτε ἡ περιρρέουσα ἀτμόσφαιρα τοῦ καταναλωτισμοῦ καί τοῦ εὐδαιμονισμοῦ.

Ὅμως ἀξίζει νά κάνουμε μεγαλύτερη προσπάθεια γιά νά δώσουμε στά παιδιά μας ἐθνική ταυτότητα, ἱστορική συνείδηση καί πρότυπα ζωῆς, γι’ αὐτό στή διδασκαλία τῆς Ἱστορίας ὀφείλουμε νά συμμετάσχουμε ὅλοι μας. Ἑκπαιδευτικοί, γονεῖς, κληρικοί, κατηχητές, δημοσιογράφοι. Μακάρι νά βοηθήσει ἡ Πολιτεία βελτιώνοντας ὁρισμένα σχολικά βιβλία πού ἐπηρεάζονται ἀπό ξεπερασμένες ἰδεολογίες. Ἀλλά ἄς τό συνειδητοποιήσουμε ὅτι στήν ἐποχή πού ζοῦμε ὅλοι πρέπει νά ἐπιστρατευθοῦμε γιά τήν ἀγωγή τῶν νέων. Γιά νά ἔχουμε μία νέα γενιά μέ Ἑλληνορθόδοξη παιδεία, ὑγιῆ πατριωτισμό, δημιουργική κατανόηση τοῦ παρελθόντος καί γιά νά μήν ἀφήσουμε τά παιδιά μας στήν προπαγάνδα τῶν τουρκικῶν τηλεοπτικῶν σειρῶν, τῶν παραθρησκειῶν καί τῶν ναρκωτικῶν τοῦ σώματος καί τῆς ψυχῆς.

Καταθέτω, λοιπόν, τίς ἀκόλουθες σκέψεις καί προτάσεις:

Α) Νά ἐξηγοῦμε στούς νέους ὅτι πολλές φορές ἡ Ἱστορία πέφτει θῦμα διαστρεβλώσεων καί ἰδεολογικῶν ἑρμηνειῶν. Παλαιότερα εἴχαμε τήν προσπάθεια τῶν μαρξιστῶν νά τά ἑρμηνεύσουν ὅλα μέ ὑλιστικά, ταξικά καί οἰκονομικά κριτήρια. Τώρα ἔχουμε τήν ἀπόπειρα ὁρισμένων δῆθεν ἱστορικῶν νά ἐξωραΐσουν τήν Τουρκοκρατία, νά καταργήσουν μάρτυρες καί ἥρωες μέ ἐπιδίωξη νά ... ἐξομαλυνθοῦν οἱ Ἐλληνοτουρικές σχέσεις. Ἄς ποῦμε ξεκάθαρα στά παιδιά μας ὅτι οἱ πολιτικές σκοπιμότητες πρέπει νά μένουν μακρυά ἀπό τήν Ἱστορία, γι’ αὐτό νά ἐνθαρρύνουμε τούς νέους νά ἀναζητοῦν τίς πηγές. Ἱστορία ἀληθινή εἶναι ἡ μελέτη τῶν πηγῶν κάθε ἐποχῆς. Ἀπομνημονεύματα, ἀρχεῖα, ἔγγραφα ἑλληνικά καί ξένα, κείμενα περιηγητῶν, διπλωματικά ἔγγραφα, ἀλληλογραφία προσωπικοτήτων, ἐφημερίδες ὅταν ὑπάρχουν κ.λπ. Αὑτά εἶναι πηγές καί ὄχι ἡ πολιτικοποιημένη ἄποψη ὁρισμένων συγχρόνων ἐρευνητῶν.

Β) Νά συνοδεύουμε τά παιδιά σέ Μουσεῖα, ἀρχαιολογικούς χώρους, τόπους μαχῶν, ἱστορικούς Ναούς καί Μονές. Νά ζητοῦμε ἀπό τό σχολεῖο οἱ ἐκδρομές νά ἔχουν καί ἐθνογνωστικό περιεχόμενο, ὄχι ἁπλῶς ψυχαγωγικό.

Γ) Νά δωρίζουμε στά παιδιά βιβλία ἱστορικοῦ περιεχομένου ὅπως τῆς Πηνελόπης Δέλτα, τῆς Γαλάτειας Σουρέλη, τοῦ Τάκη Λάππα καί ἀλλων συγγραφέων. Ὑπάρχουν πολλά βιβλία γραμμένα μέ τρόπο λογοτεχνικό καί ὕφος γλαφυρό πού θά ἑλκύσουν τό ἐνδιαφέρον τους. Γιά τίς μικρότερες ἡλικίες συνιστῶ τά Κλασσικά Εἰκονογραφημένα, μέ τά ὁποῖα μεγαλώσαμε καί ὁ γιός μου καί ἐγώ. Νά καθόμαστε ἀρκετή ὥρα μαζί τους καί νά τά διαβάζουμε μαζί.

Γ) Ἐπειδή ζοῦμε στήν ἐποχή τῶν ἠλεκτρονικῶν μέσων νά ἐντοπίσουμε ἱστοσελίδες μέ ἱστορικά θέματα στό Διαδίκτυο καί νά ἐνημερώσουμε σχετικά τούς νέους μας. Νά τούς ζητήσουμε φιλικά νά ακούσουμε μαζί μία ἱστορική ἐκπομπή σέ ἕναν ἀπό τούς ἐκκλησιαστικούς ραδιοσταθμούς ἤ νά δοῦμε κάτι σχετικό μέ τήν Ἱστορία στήν τηλεόραση καί στόν κινηματογράφο.

Δ) Νά τούς παρουσιάζουμε πρότυπα ἱστορικῶν μορφῶν πού ἦσαν σέ παιδική ἤ ἐφηβική ἡλικία. Οἱ νέοι κολακεύονται καί συγκινοῦνται ὅταν ἀνακαλύπτουν ὅτι καί ἡ δική τους ἡλικία εἶχε συμμετυοχή στούς ἀγῶνες τοῦ Ἔθνους. Ὁ Ὅρκος τῶν Ἀθηναίων Ἐφήβων, οἱ ἔφηβοι βαρκάρηδες στό πολιορκημένο Μεσολόγγι, τά νεαρά παιδιά τοῦ Μακεδονικοῦ Ἀγῶνα (ὅπως ὁ Ἀποστόλης καί ὁ Γιοβάν στά «Μυστικά τοῦ Βάλτου»), ὁ Εὐαγόρας Παλληκαρίδης καί ἡ μάχη τοῦ Παγκυπρίου Γυμνασίου ἀπό τόν Κυπριακό Ἀγῶνα, αὐτά καί πολλά ἄλλα παραδείγματα θά κάνουν τή νέα γενιά νά ἐνδιαφερθεῖ περισσότερο.

Ε) Στά κορίτσια νά τονίζουμε τόν ρόλο τῶν γυναικῶν εἴτε πολεμικό (Σουλιώτισσες, Μπουμπουλίνα), εἴτε εἰρηνικό (δασκάλες στόν Μακεδονικό Ἀγῶνα, νοσοκόμες στούς πολέμους τοῦ 20 οῦ αἰῶνος) Πρωτίστως νά τούς θυμίζουμε ὅτι στά χέρια τους θά ἀναθρέψουν τή νέα γενιά Ἑλλήνων καί ὅτι ἀξίζει νά ἔχουν ὡς πρότυπο τήν Σπαρτιάτισσα μάνα, αλλά καί τή μάνα τοῦ Γρηγόρη Αὐξεντίου. Γιά τά κορίτσια μας προτείνω προφρόνως τό θαυμάσιο βιβλίο τῆς Ἄννας Μπαλῆ «Κάποιες δασκάλες κάποτε», ἀπό τίς ἐκδόσεις ΠΕΛΑΣΓΟΣ.

Στ) Μιλῶντας τους γιά τά ὅσα ὑπέστημεν, δηλαδή σφαγές, γενοκτονίες, έξισλαμισμούς, κατακτήσεις καί ἄλλα δεινά θά πρέπει νά ἐξηγοῦμε: Αὐτά ἔγιναν καί τά θυμόμαστε γιά νά μήν ἐπαναληφθοῦν. Ὅμως ἐμεῖς ὡς Ἕλληνες Ὀρθόδοξοι καί ὡς δημοκρατικοί πολίτες δέν τρέφουμε αἰσθήματα μισαλλοδοξίας ἤ ἐκδικητικότητος ἐνατίον ἄλλων λαῶν. Θέλουμε εἰρηνική συνυπαρξη ἀρκεῖ νά τήν θέλουν εἰλικρινῶς και οἱ γείτονές μας. Οὐτε ὁ ρατσισμός οὔτε ἡ ἡττοπάθεια ταιριάζουν στήν ἑλληνορθόδοξη ἀγωγή.

Z) Κάνω ἔκκληση στούς Σεβασμιωτάτους Μητροπολῖτες καί σέ ὅλους τούς κληρικούς μας νά προβάλουν περισσότερο τόν ἐθνικό καί ἱστορικό ρόλο τῆς Ἐκκλησίας μας. Εἶναι ἀνάγκη στά Κατηχητικά καί σέ κάθε ἄλλη πνευματική δραστηριότητα παραλλήλως πρός τή Χριστιανική ἀγωγή νά δίδεται καί ἱστορική ἀγωγή. Ἀφοῦ ἡ Ἱστορία παραποιεῖται ἀπό τούς δῆθεν προοδευτικούς ἄς δραστηριοποιηθεῖ περισσότερο ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία καί στόν τομέα αὐτό. Νά ξαναζωντανέψει μέ σύγχρονη μορφή τό Κρυφό Σχολειό.

H) Ἄς προσπαθήσουμε μέσα ἀπό τίς σελίδες τῆς Ἱστορίας νά ἀντλήσουμε μηνύματα ἐλπίδας καί αἰσιοδοξίας στή σημερινή δύσκολη περίοδο τῆς κρίσης. Νά διδάσκουμε στά παιδιά τά έλαττώματα τοῦ Ἔθνους, ὅπως ἡ Διχόνοια, ἀλλά νά ὑπογραμμίζουμε καί τά προτερήματα, τίς δυνατότητες ἐξόδου ἀπό κάθε κρίση, τήν ἱκανότητα ἐπιβιώσεως πού ἐπέδειξε ὁ Ἑλληνισμός τῆς Ἑλλάδος, τῆς Κύπρου, τῆς Β. Ἠπείρου, τῆς Μικρασίας καί τοῦ Πόντου καί τά Ἀπόδημα ἀδέλφια μας. Εἰδικά σήμερα καλό εἶναι νά θυμίζουμε στούς νέους καί στίς νέες ὅτι τά 100 χρόνια τῶν νικηφόρων Βαλκανικῶν Πολέμων μᾶς φέρνουν στόν νοῦ ἕνα θρίαμβο, τόν ὁποῖο ἐπέτυχε μία Ἑλλάδα μικρή καί μέ πενιχρά μέσα. Μία χώρα πού εἶχε πτωχεύσει τό 1893 ἐπί Χ. Τρικούπη καί εἶχε ἡττηθεῖ στρατιωτικά τό 1897 ἀπό τούς Τούρκους. Μία Ἑλλαδίτσα ὑπό Διεθνῆ Οἰκονομικό Ἔλεγχο (τρόικα τῆς ἐποχῆς), ἀλλά μέ πίστη στόν Θεό, στή διαχρονική συνέχεια τοῦ Ἑλληνισμοῦ, μέ πρότυπα ἡρώων ὅπως ὁ Παῦλος Μελᾶς. Μία Ἑλλάδα πού εἶχε γαλουχηθεῖ μέ τό ὅραμα τῆς Μεγάλης Ἰδέας.

Μία τέτοια Ἰδέα χρειάζεται καί σήμερα στούς νέους μας. Ὄχι μέ ἐδαφικό περιεχόμενο, ἀλλά μέ πνευματικό. Ζητεῖται μία νέα εἰρηνική Μεγάλη Ἰδέα. Καί ἄν δέν τήν ἔχουμε ἕτοιμη νά τους τήν δώσουμε ἄς τήν βροῦν μόνοι τους οἱ νέοι Ἕλληνες καί οἱ νέες Ἑλληνίδες. Διδάσκοντάς τους τήν Ἱστορία μας θά τούς βοηθήσουμε να ὁραματισθοῦν ἐκεῖνοι τή νέα Μεγάλη Ἰδέα καί νά ξαναβρεῖ ἡ πατρίδα μας «τά φτερά τά πρωτεινά της , τά μεγάλα».

Περιοδικό "Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός", Ι. Μητροπόλεως Αιτωλίας και Ακαρνανίας, Μάιος 2013