Γιώργος Ν. Παπαθανασόπουλος, Λαβουαζιέ: Ο μεγαλοφυής επιστήμονας που καρατομήθηκε από τη Γαλλική Επανάσταση

Λαβουαζιέ: Ο μεγαλοφυής επιστήμονας που καρατομήθηκε από τη Γαλλική Επανάσταση

Του Γιώργου Ν. Παπαθανασόπουλου

                Μια από τις φετινές επετείους, που περνάει χωρίς καμία νύξη από πουθενά, είναι η 270ή επέτειος από τη γέννηση του μεγαλοφυούς επιστήμονα και δημιουργού της σύγχρονης Χημείας Αντουάν - Λοράν ντε Λαβουαζιέ. Όπως έγραψε ο καθηγητής του πανεπιστημίου της Λυών Ζαν Κεγερόν, "χωρίς τον Λαβουαζιέ η Χημεία δεν θα είχε εξελιχθεί σε επιστήμη" (1). Ο Λαβουαζιέ, παρά τις υπηρεσίες που προσέφερε στη Γαλλία και στην ανθρωπότητα, καρατομήθηκε, μετά από απόφαση του λαϊκού δικαστηρίου της Γαλλικής Επανάστασης. Πριν από 220 χρόνια, τον Νοέμβριο του 1793, συνελήφθη και τον Μάϊο του 1794 έπεσε το κεφάλι του από τη γκιλοτίνα στο ικρίωμα. Ήταν 50 ετών και είχε πολλά ακόμη να προσφέρει στην Επιστήμη. Ο καθηγητής Λέστερ σημειώνει σχετικά: "Η χημική δραστηριότητα του Λαβουαζιέ σταμάτησε απότομα όταν καρατομήθηκε στις 8 Μαϊου 1794, στα 50 χρόνια του. Μόνο να εικάσει μπορεί κανείς τι θα μπορούσε να είχε επιτύχει αν ζούσε και συνέχιζε το επιστημονικό του έργο. Παρ' όλα αυτά, το έργο που είχε φέρει εις πέρας ήταν αρκετό για να δώσει στη Γαλλία μια υπεροχή στη χημεία, που κράτησε για πολλά χρόνια και για να τη θέσει σε μια πορεία που της επέτρεψε να αναπτύξει τις δυνατότητές της με τρόπους που τα αποτελέσματά τους δεν έχουν κατανοηθεί πλήρως" (2).

            Η σιωπή για την ουσιαστική δολοφονία του Λαβουαζιέ προέρχεται από τα αισθήματα ενοχής των συνειδητών οπαδών της Γαλλικής Επανάστασης και της αδιαφορίας που διακρίνει τους υπόλοιπους πολίτες. 

Ουδείς από τους "διαφωτιστές" επιθυμεί να του υπενθυμίζεται πως οι Γάλλοι επαναστάτες φόνευσαν τον Λαβουαζιέ, καθώς και τον Κοντορσέ, άλλο μεγάλο επιστήμονα. Ουδείς από αυτούς επιθυμεί να πληροφορηθεί ο κόσμος την αλήθεια, πως οι Γάλλοι επαναστάτες κοντά στη θρησκεία θέλησαν να καταργήσουν και τις επιστήμες! Κι όμως αυτή είναι η αλήθεια. Ο Μπερτελό (1827-1907), σπουδαίος χημικός και δημιουργός πληθώρας οργανικών συνθέσεων, επιβεβαιώνει πως οι ηγέτες της Γαλλικής Επανάστασης περιφρονούσαν και δίωκαν τις επιστήμες:

" Η αλήθεια ( της περιφρόνησης των επιστημών) εκφράστηκε από τον Κοφενχάλ, που προήδρευε του επαναστατικού δικαστηρίου. Είπε ο εν λόγω λαϊκός δικαστής την ημέρα της καταδίκης του Λαβουαζιέ σε θάνατο: Η Δημοκρατία δεν έχει ανάγκη από επιστήμονες! Η Δικαιοσύνη πρέπει να συνεχίσει το έργο της…"( 3). 

Στη Γαλλική Επανάσταση οι δημαγωγοί, ανεξάρτητα από τη μόρφωση τους και από την γενικότερη Παιδεία που διέθεταν, μπήκαν μπροστά στο κοπάδι "που δεν ήξερε τίποτε και δεν στενοχωριόταν καθόλου γι' αυτό", όπως  ευφυώς σημειώνει ο Ρουσσώ (4) και το πήγαιναν κατά τις άλογες και ενστικτώδεις παρορμήσεις τους. Από την ώρα που επικράτησε η επανάσταση στόχος έγιναν οι Επιστήμες και η Ακαδημία των Επιστημών. Κατά την επαναστατική άποψη που επικράτησε, οι επιστήμονες και οι διανοούμενοι αποτελούσαν μια νέα αριστοκρατία, που ήταν δημόσιος κίνδυνος. " Η Δημοκρατία", έλεγε ο Ζαν Μπον Σαιντ - Αντρέ, " δεν είναι υποχρεωμένη να φτιάχνει επιστήμονες. Με ποιο δικαίωμα θα ζητούσε κάποιος προνόμια γι' αυτούς;…". - " Ούτε Πανεπιστήμια, ούτε Ακαδημίες Επιστημών και Τεχνών χρειάζονται", τόνισε κάποιος άλλος  επαναστάτης"(5). Όταν κάποιοι - λίγοι - επιστήμονες, όπως οι Μπορντά και Αουί,  τόλμησαν, διακινδυνεύοντας κυριολεκτικά το κεφάλι τους, να υποστηρίξουν την αθωότητα του Λαβουαζιέ και πως θάπρεπε να απελευθερωθεί και μόνο για τις υπηρεσίες που είχε προσφέρει στη Γαλλία, μέλος της προανακριτικής επιτροπής σχολίασε : " Η ατιμωρησία των υποστηρικτών του Λαβουαζιέ είναι περισσότερο αξιοσημείωτη από το θάρρος τους"(6). Οι ακραίες συνέπειες τέτοιων αντιλήψεων είχαν ως αποτέλεσμα την περίοδο της τρομοκρατίας και των ομαδικών φόνων. Το 1792, με διάταγμα, απαγορεύτηκε στην Ακαδημία των Επιστημών να αναπληρώσει τις κενές θέσεις των μελών της που είχαν εκτελεσθεί ή αποθάνει και στις 10 Αυγούστου 1793 συνεδρίασε για τελευταία φορά...  

Το σημαντικό για την άδικη και παράλογη εκτέλεση του Λαβουαζιέ είναι πως αυτός, αν και ευγενούς καταγωγής, ήταν πατριώτης και ιδεαλιστής και βοηθούσε τους συμπατριώτες  του, ανεξάρτητα από το πολιτικό καθεστώς που υπήρχε. Αυτός του ο ιδεαλισμός μαζί με την μεγαλοφυία του προκάλεσαν τον θανατηφόρο φθόνο μεταξύ των επιστημονικών μετριοτήτων της εποχής του και το μίσος των επαναστατών. Γράφει σχετικά ο Ζιλισπί: " Γιατί οι ιστορικοί δεν πρόσεξαν ως τώρα ότι η ζωή του Λαβουαζιέ δεν τέλειωσε μόνο με μια προσωπική, αλλά και με μια πνευματική τραγωδία, ότι και από τις δυο απόψεις έγινε θύμα πέφτοντας στα βαριά σφάλματα εκείνης της φιλοσοφίας του 18ου αιώνα, που είχε εγκολπωθεί και ο ίδιος; Η φιλοσοφία εκείνη προετοίμασε το μεταρρυθμιστικό πνεύμα της Επανάστασης που του πήρε τη ζωή" (7).

Ας μη γελιόμαστε. Ακόμη και οι άθεοι φιλόσοφοι και εγκυκλοπαιδιστές λίγη έως καμία επίδραση δεν είχαν στους φανατισμένους ηγέτες της Γαλλικής Επανάστασης. Αυτό είναι νεότερο εφεύρημα. Η "ελευθερία" που οι Ροβεσπιέρος, Μαρά κ.λ.π. εφήρμοσαν στην πράξη - ότι οι πολίτες είναι ελεύθεροι να συμφωνούν μαζί τους, αλλιώς εξοντώνονται - δεν είχε σχέση με τη σκέψη του Βολταίρου, του Μοντεσκιέ ή του Ρουσσώ και η Διακήρυξη τους ήταν ουσιαστικά κενό γράμμα, κάτι ως το σταλινικό "φιλελεύθερο και δημοκρατικό"  Σύνταγμα της ΕΣΣΔ. Επίσης η Εγκυκλοπαιδεία των Ντιντερό και Ντ' Αλαμπέρ ουδεμία επιρροή άσκησε στη Γαλλική Επανάσταση(8). Η διαμόρφωση της υλιστικής και ωφελιμιστικής άποψης ζωής στη Δύση είναι προϊόν βαθέων και μακραίωνων κοινωνικών, θρησκευτικών, ηθικών και οικονομικών, τραγικών για τον άνθρωπο, διεργασιών και μόνο μια έκφανσή τους είναι η Γαλλική Επανάσταση. Τίποτε  περισσότερο.-

Σημειώσεις

1. Jean Cueilleron "Histoire de la Chimie", Presses Universitaires de France, Paris, 1963, p. 55.

2. Henry M. Leicester "Ιστορία της Χημείας", Τροχαλία, 1993, Αθήνα, σελ. 195.

3. Berthelot " La revolution chimique - Lavoisier", Felix Alcan, Paris, 1890, p. 205.

4. Charles Coulston Gillispie " Στην κόψη της αλήθειας - Η εξέλιξη των επιστημονικών ιδεών από τον Γαλιλαίο ως τον Αϊνστάϊν", ΜΙΕΤ, Αθήνα, 1986, σελ. 201.

5. Berthelot, " La revolution chimique - Lavoisier", p. 194-197.

6. Maurice Delacre "Histoire de la Chimie", Gauthier-Villars et Cie, Paris, 1920, p. 195.

7. Αυτ. σελ. 227-228

8. "Les Cahiers de science et Vie", - 1000 ans de science - La Grande Encyclopedie", No 47, Octobre 1998, Article Charles Gillispie, "Vues d' ailleurs", p. 90.