Η Κύπρος μπροστά στο έπος του ’40

Σφραγίδα των Κυπρίων και στο έπος του 1940

Εθελοντικός... παροξυσμός ξέσπασε στην Κύπρο την 28η Οκτωβρίου του 1940. Η ιταλική επίθεση στα ελληνοαλβανικά σύνορα προκάλεσε ένα πρωτοφανή ενθουσιασμό των κατοίκων του νησιού, οι οποίοι έσπευσαν μαζικά να καταταχθούν ως εθελοντές και να μεταβούν στα πεδία των μαχών. Ο ηρωισμός που επιδείχθηκε τότε αποτυπώνεται μέσα από μαρτυρίες,ντοκουμέντα και αδιάψευστους αριθμούς.

Η Κύπρος μπροστά στο έπος του ’40

Σ’ ένα εθελοντικό παραλήρημα άφησε τη δική της σφραγίδα

Από το Κέντρο Εκπαίδευσης στα Πολεμίδια, όπου γινόταν η βασική εκγύμναση των εθελοντών. Ανάμεσά τους και ο Κώστας Σοφοκλέους, από την Πάφο. Η φωτογραφία δόθηκε από τη θυγατέρα του, γνωστή ηθοποιό Βαλεντίνα Σοφοκλέους.

Δυναμική ήταν η συμμετοχή της Κύπρου στα γεγονότα που σημάδεψαν τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Αποτυπώνεται μέσα από ζωντανές μαρτυρίες που έχουν καταγραφεί πλέον στα κατάστιχα της Ιστορίας. Συνδυάστηκε με εξελίξεις που σφράγισαν το παρελθόν αλλά και που προσδιόρισαν σημαντικά το παρόν. Με νοήματα και μηνύματα που προεκτείνονται και ίσως παραπέμπουν και προς το μέλλον.

Η σημερινή μέρα προσφέρεται ιδιαίτερα για μια σύντομη αναφορά σε γεγονότα που αποκαλύπτουν μεγαλείο ψυχής. Που σίγουρα δεν μπορεί να περιορίζεται σ’ ένα μόνο ένδοξο παρελθόν. Έρχονται ακριβώς να μας τοποθετήσουν ακόμα περισσότερο προ των ευθυνών μας για το σήμερα που φαντάζει τόσο αβέβαιο και εφιαλτικό.

Η συμβολή της Κύπρου στην περίοδο που εκτυλίχθηκαν τα γεγονότα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, προβάλλει χωρίς αμφισβήτηση μέσα από την πλούσια βιβλιογραφία, η οποία εμπλουτίστηκε ακόμα πιο πολύ τα τελευταία χρόνια από αξιόλογους ερευνητές και συγγραφείς. Με τρόπο τεκμηριωμένο και μέσα από στοιχεία, αυθεντικές μαρτυρίες, αλλά και ντοκουμέντα, αναδεικνύεται ένα μεγαλείο. Μια κατάθεση ψυχής, με ψηφίδες αιώνιας αντοχής.

Η κατάσταση στην Κύπρο

Ποια ήταν η κατάσταση στην Κύπρο όταν ξέσπασαν τα γεγονότα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου; Στην Ιστορία, η δεκαετία που προηγήθηκε των γεγονότων, χαρακτηρίζεται ως η πιο σκοτεινή επί αποικιοκρατίας. Είχε προηγηθεί η εξέγερση των Οκτωβριανών του 1931 με τα γνωστά τότε γεγονότα. Η περίοδος της Παλμεροκρατίας, όπως επεκράτησε να ονομάζεται, από τον τότε κυβερνήτη Sir Η. R. Ρalmer, άφησε τα αποτυπώματα μιας μαύρης εποχής για τον κυπριακό λαό. Η απολυταρχική διακυβέρνησή του σε συνδυασμό με τα άκρως περιοριστικά, αστυνομοκρατικά και καταδυναστευτικά μέτρα που  επέβαλε σε όλο το φάσμα των δραστηριοτήτων (προσωπική και κοινωνική ζωή, Παιδεία, Εκκλησία, Τύπος κ.ά.), άφηναν τους Κυπρίους σε ωσμώσεις αφόρητης και αβάστακτης δουλείας. Στραγγαλίσθηκαν στο σύνολό τους όλες οι ελευθερίες του λαού. Χαρακτηριστικές είναι οι πιέσεις που ασκήθηκαν στον χώρο της Παιδείας και της Εκκλησίας με εμφανή τη στόχευση της αλλοίωσης του χαρακτήρα των κατοίκων του νησιού (τόσο των Ελλήνων όσο και των Τούρκων), κατά τρόπο που να είναι ευάλωτοι στο να κατευθύνονται ανάλογα με τις ορέξεις των αποικιοκρατών. Οι ερευνητές της περιόδου που αφορά τη δεκαετία του 1930, την περιγράφουν με τα πιο μελανά χρώματα γιατί σημαδεύθηκε και από μεγάλη ανεργία, φτώχεια και ανομβρία, καταστάσεις που έσπρωχναν σε απόγνωση τους κατοίκους του νησιού. Οι συνθήκες σίγουρα δεν ευνοούσαν τη στήριξη των βρετανικών συμφερόντων στο σκηνικό της εμπόλεμης κατάστασης που άρχισε να διαμορφώνεται στο παγκόσμιο πεδίο.

Εθελοντικός…παροξυσμός

Βέβαια, οι Άγγλοι με πολλές υποσχέσεις που αφειδώς μοίραζαν, άδραξαν την ευκαιρία να ιδρύσουν το «Κυπριακό Σύνταγμα» και να ενθαρρύνουν τους Κυπρίους να στρατολογούνται στο πλευρό τους. Παρά το γεγονός ότι ανταποκρίθηκαν πολλοί Κύπριοι (ίσως κάποιοι και για οικονομικούς λόγους), ήταν ωστόσο κουμπωμένοι λόγω των συνθηκών που προηγήθηκαν και είχαν να κάνουν με ένα σκοτεινό πρόσωπο της αποικιοκρατίας.
Η σημαδιακή ημερομηνία που προκάλεσε μεγάλη αίσθηση και στην Κύπρο, ήταν η 28η Οκτωβρίου 1940. Μια μέρα σαν κι αυτή πριν από 72 ακριβώς ολόκληρα χρόνια. Η ιταλική επίθεση στα ελληνοαλβανικά σύνορα έσπρωξε τους κατοίκους του νησιού να συμπαραταχθούν σύσσωμοι στο στρατόπεδο των συμμάχων της Ελλάδας. Ο ενθουσιασμός των Κυπρίων ήταν πρωτοφανής γιατί στο βάθος των γεγονότων έβλεπαν και τη δυνατότητα εκπλήρωσης των εθνικών οραμάτων, τα οποία τόσο πολύ τους ενέπνεαν στους χαλεπούς εκείνους καιρούς. Η έξαρση του εθελοντικού ρεύματος προσλάμβανε τη μορφή χιονοστιβάδας. Μάλιστα η έκκληση που απηύθυνε ο τότε τοποτηρητής του αρχιεπισκοπικού θρόνου και μητροπολίτης Πάφου Λεόντιος για εγγραφή εθελοντών στον ελληνικό στρατό σε ειδικούς καταλόγους, βρήκε πολύ πρόσφορο έδαφος. Η ανταπόκριση ήταν ιδιαίτερα συγκινητική και ξεπερνούσε κάθε προσδοκία. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο ιστορικός Πέτρος Παπαπολυβίου, «μέσα σε διάστημα λίγων μόνο εβδομάδων γράφτηκαν χιλιάδες νέοι στρατιώτες, οι οποίοι μετά τη βασική τους εκγύμναση στο Κέντρο Εκπαίδευσης στα Πολεμίδια της επαρχίας Λεμεσού, ήταν έτοιμοι, στα τέλη του 1940, να αναχωρήσουν για το μέτωπο των πολεμικών συγκρούσεων στην Ελλάδα».

Και γυναικείο άρωμα…

Η εθελοντική συμμετοχή είχε όμως και γυναικείο άρωμα… Συγκεκριμένα, το Γυναικείο Σώμα απαρτιζόταν από 800 περίπου εθελόντριες Κύπριες που κατατάγηκαν στη Βοηθητική Στρατιωτική Υπηρεσία, όπως επίσης και στη Βασιλική Αεροπορική Δύναμη. Περιγράφονται μάλιστα ηρωικά κατορθώματα που συνδέονται με τις γυναίκες αυτές.

Συμμετοχή και Τουρκοκυπρίων

Σε μερικές χιλιάδες υπολογίζονται και οι Τούρκοι της Κύπρου που ενεγράφησαν στο «Κυπριακό Σύνταγμα», δίπλα από τους Έλληνες, Μαρωνίτες και Αρμένιους συμπατριώτες τους. Μάλιστα καταγράφεται και το γεγονός ότι τον Δεκέμβριο του 1940, αρκετοί Τουρκοκύπριοι γράφτηκαν στους καταλόγους εθελοντών για τον ελληνικό στρατό μετά από ενθάρρυνση του τοποτηρητή του Αρχιεπισκοπικού Θρόνου Λεόντιου.

Μαρτυρία αριθμών

ΣΤΟ «ΚΥΠΡΙΑΚΟ Σύνταγμα» φέρεται να κατετάγησαν συνολικά πέραν των 14 χιλιάδων Κυπρίων εθελοντών. Αναφέρεται επίσης ότι η Κυπριακή Εθελοντική Δύναμη αποτελείτο από 5 περίπου χιλιάδες εθελοντές, 600 περίπου από τους οποίους κατετάγησαν στην Αίγυπτο. Επίσης, 5 έως 7 χιλιάδες Κυπρίων κατετάγησαν σε μονάδες του αγγλικού στρατού στην Αγγλία (Ναυτικό και Αεροπορία). Συνολικά, ο αριθμός των Κυπρίων εθελοντών που κατετάγησαν σε διάφορα σώματα, εντός και εκτός Κύπρου, υπολογίζεται από ερευνητές ότι ανέρχεται σε δεκάδες χιλιάδες (οι αποκλίσεις ως προς τον ακριβή υπολογισμό τους αποδίδονται στην αδυναμία συλλογής στοιχείων με αυστηρή ακρίβεια), ιδιαίτερα σημαντικός πάντως σε σχέση με τα δημογραφικά δεδομένα του νησιού. Δεκάδες υπολογίζεται ότι ήταν εκείνοι που έδωσαν τη ζωή τους στα πεδία των μαχών αλλά και από κακουχίες σε στρατόπεδα συγκεντρώσεων στη Γερμανία, στο Βέλγιο, στην Ιταλία, στη Γιουγκοσλαβία, στην Τσεχοσλοβακία και αλλού. Γύρω στις 2.500 περίπου Κύπριοι πιάστηκαν αιχμάλωτοι και βίωσαν δύσκολες στιγμές, η περιγραφή των οποίων σε κείμενα που έρχονται συνεχώς στο προσκήνιο, προκαλεί μεγάλο συγκλονισμό.

Τότε και σήμερα…

ΑΠΟΨΗ

Ο ΠΑΤΡΙΩΤΙΣΜΟΣ τότε των απλών ανθρώπων τούς έσπρωχνε στην προσφορά και στη θυσία. Μεγαλούργησε τότε η ψυχή γιατί γινόταν κατάθεσή της με τον πιο αυθεντικό και αληθινό τρόπο. Η έννοια της πατρίδας ήταν ταυτόσημη περίπου με το ολοκληρωτικό δόσιμο σ’ αυτήν. Το ανάστημα των ανθρώπων εκείνων το αναγνώρισε και το κατέγραψε με ανεξίτηλη σφραγίδα η Ιστορία.

Σήμερα δυστυχώς βιώνουμε μια κατάντια και μια μιζέρια, η οποία αποτυπώνεται σε όλο το φάσμα της ζωής μας. Φροντίσαμε να εξοβελίσουμε αρχές και αξίες που ήταν συνυφασμένες με την ίδια την ταυτότητά μας. Για να παραδώσουμε φορτωμένοι με τόσα σύνδρομα - τον εαυτό μας ξεγυμνωμένο στους λογής λογής «σωτήρες» που πλακώνουν καταθλιπτικά για να μας ξαναφτιάξουν… Ο πατριωτισμός μας σήμερα δυστυχώς -σε αντίθεση με τότε- εξαντλείται σ’ ένα στείρο, ανούσιο και φλύαρο λόγο, με ευδιάκριτο τον μανδύα της υποκρισίας, της σκοπιμότητας, της καπηλείας. Σημαίνει περισσότερο ν’ αρπάζουμε σαν τρωκτικά και στο τέλος να ρημάζουμε… Με αυτά τα ιδανικά γαλουχούμε και τους νέους μας: πώς να παίρνουν και ποτέ να δίνουν. Κατά τα άλλα όμως τιμούμε τον πατριωτισμό εκείνων που τότε έδιναν και τη ζωή τους ακόμα. Μάλιστα, το πιο φοβερό, έχουμε και ήσυχη συνείδηση…

Φιλελεύθερος, 28/10/2012